UZASADNIENIE

Wnioskiem złożonym w dniu 16.02.2010r. wnioskodawczyni B. Ś. wystąpiła o podział majątku wspólnego jej i uczestnika E. Ś., przedmiotem którego są: prawo wieczystego użytkowania nieruchomości w miejscowości S. gmina B., kwota 1.098.000,-zł ze sprzedaży nieruchomości w P. ul. (...), nakłady na nieruchomość w P. ul. (...) stanowiącą majątek osobisty uczestnika oraz ruchomości w postaci czterech samochodów osobowych i dwóch bryczek konnych.

Uczestnik przyznał, że w skład majątku wspólnego wchodzą składniki wymienione przez wnioskodawczynię z wyjątkiem nieruchomości w P. ul. (...), która stanowiła jego majątek osobisty. Uczestnik wniósł ponadto o wyłączenie z podziału samochodu D. (...), który uległ spaleniu, zaś co do nakładów na nieruchomość w P. ul. (...) twierdził, że ich wartość jest nisza niż podawała wnioskodawczyni z uwagi na mniejszy zakres nakładów poczynionych na tę nieruchomość z majątku wspólnego ( pismo z 10.12.2013r. ). W toku postępowania uczestnik domagał się uwzględnienia przy podziale majątku wyposażenia prowadzonego przez niego przedsiębiorstwa pod firmą (...) ( pisma z 1.02.2016r. i z 18.03.2016r. ), natomiast ostatecznie cofnął to żądanie ( pismo z 15.06.2016r. i oświadczenie na rozprawie 13.09.2016r. ).

Postanowieniem z dnia 31.10.2016r., sygn. akt I.Ns.324/10 Sąd Rejonowy P. W. w P.:

1. ustalił, że w skład majątku wspólnego nabytego w czasie małżeństwa wchodzą:

a) prawo wieczystego użytkowania nieruchomości stanowiącej działkę (...) o pow. 0.24.00 ha położonej w miejscowości S. gm. B. zapisanej w księdze wieczystej (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w K. wraz z własnością budynku o kubaturze 448 m³ o wartości 49.800,-zł;

b) nakłady z majątku wspólnego na majątek odrębny uczestnika - nieruchomość stanowiącą działkę (...) położoną w P. zapisaną w księdze wieczystej (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy P. M. w P., o wartości 902.120,-zł;

c) pojazd R. (...).(...) rok produkcji 1998 nr VIN (...) o wartości 25.400,-zł;

d) pojazd D. (...) rok produkcji 1998 nr VIN (...) o wartości 29.500,-zł;

e) pojazd E. (...) rok produkcji 1994 nr VIN (...) o wartości 10.000,-zł;

f) dwie bryczki konne o wartości 10.000,-zł;

2. dokonał podziału majątku wspólnego w ten sposób, że:

a) przyznał wnioskodawczyni prawo opisane w pkt. 1 lit. a postanowienia;

b) przyznał uczestnikowi nakłady opisane w pkt 1 lit. b oraz składniki majątku opisane w pkt. 1 lit c,d,e,f;

3. zasądził od uczestnika na rzecz wnioskodawczyni kwotę 933.510,-zł płatną w terminie 2 lat od dnia uprawomocnienia się niniejszego postanowienia;

4. kosztami postępowania obciążył wnioskodawczynię i uczestnika w zakresie przez nich dotychczas poniesionym;

5. nieuiszczonymi kosztami sądowymi obciążył wnioskodawczynię i uczestnika po połowie;

6. wyliczenie kosztów postpowania pozostawił referendarzowi sądowemu;

7. przyznał na rzecz radcy prawnego S. Ś. (1) ze Skarbu Państwa kwotę 8.856,-zł, w tym kwotę 1.656,-zł podatek VAT, z tytułu nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej uczestnikowi z urzędu.

Jako podstawę powyższego rozstrzygnięcia Sąd Rejonowy powołał następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

Wnioskodawczyni B. Ś. i uczestnik E. Ś. zawarli związek małżeński w dniu 17.12.1975r. W małżeństwie stron panował ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej. Małżonkowie nie zawierali umów majątkowych małżeńskich. Wyrokiem zaocznym z dnia 7.07.2005r. Sąd Okręgowy w P. rozwiązał małżeństwo z winy pozwanego. Wyrok jest prawomocny od dnia 29.07.2005r.

Uczestnik przed zawarciem małżeństwa posiadał kompleks działek przy ul. (...) w P. oraz lokal mieszkalny położony przy ul. (...). Te składniki majątku zostały zbyte przez uczestnika, a środki zużyte w czasie trwania małżeństwa. Uczestnik częścią tych środków spłacił zadłużenie wobec W. P. (1)

Uczestnik otrzymał w darowiźnie własność nieruchomości zabudowanej domem jednorodzinnym położonej w P. ul. (...) – działka (...) o pow. 589m² posiadająca urządzoną księgę wieczystą nr (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy P. M. w P. oraz działka (...) o pow. o pow. 588m² posiadająca urządzoną księgę wieczystą nr (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy P. M. w P.. Nieruchomość stanowi majątek osobisty uczestnika. Małżonkowie zamieszkali w nieruchomości w czasie, gdy na nieruchomości znajdował się poziom piwnic. Następnie w toku małżeństwa trwały dalsze prace budowlane finansowane z dochodów uzyskiwanych w ramach działalności uczestnika. Uczestnik prowadził działalność gospodarczą, w której ramach zajmował się budową stanowisk targowych. Działalność prowadzona przez uczestnika była realizowana również poza granicami kraju – uczestnik zarabiał również w markach. Nakłady poczynione w czasie trwania małżeństwa na nieruchomość należącą do osobistego majątku uczestnika mają wartość 902.120,-zł. Na tę wartość składają się nakłady na budowę i rozbudowę domu 791.880,-zł, nakłady na wybudowanie budynku garażowego 30.950,-zł, nakłady na wybudowanie wiaty drewnianej 12.020,-zł, nakłady na wybudowanie ogrodzenia 40.940,-zł, nakłady na założenie ogrodu 26.330,-zł, nakłady poczynione przez wnioskodawczynię kwota 10.790,-zł.

W czasie trwania małżeństwa uczestnik zakupił nieruchomość położoną w P. ul. (...) o powierzchni 4,4048 ha zapisaną w księdze wieczystej nr (...). Zakupując nieruchomość uczestnik oświadczył, że czyni to do majątku odrębnego. Nieruchomość została zakupiona za środki pochodzące z dochodów w uzyskiwanych ramach prowadzonej działalności gospodarczej. Następnie na nieruchomości została pobudowana hala magazynowa. Dnia 28.10.2005r. – po prawomocnym rozwiązaniu małżeństwa – uczestnik zbył nieruchomość za łączna kwotę 1.098.000,-zł, w tym kwota 500.000,-zł (wartość gruntu) z podatkiem VAT 110.000,-zł oraz kwota 400.000,-zł (wartość budynku) z podatkiem VAT 88.000,-zł.

Wnioskodawczyni i uczestnik w 1990r. zakupili do majątku wspólnego prawo wieczystego użytkowania nieruchomości o powierzchni 0,2400 ha wraz z własnością budynku położonej w miejscowości S. g. B. zapisanej w księdze wieczystej (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w K.. Prawo użytkowania wieczystego z własnością budynku ma wartość 49.800,-zł,

W trakcie małżeństwa zostały nabyte ruchomości: samochód D. (...) nr rej. (...) rok prod. 1998, samochód E. (...) nr rej (...) rok prod. 1994, samochód R. (...) nr rej (...) rok prod. 1999, dwie bryczki konne. Dnia 11.04.2013r. doszło spalenia pojazdu samochód D. (...) nr rej (...) rok prod. 1999. Samochód został zezłomowany. Ruchomości wchodzące w skład majątku wspólnego to: samochód D. (...) nr rej. (...) rok prod. 1998 o wartości 29.500,-zł, samochód R. (...) nr rej (...) rok prod. 1999 o wartości 35.400,-zł, dwie bryczki konne o wartości 10.000,-zł

Po rozwiązaniu małżeństwa uczestnik przeniósł na rzecz syna S. Ś. (2) materiały targowe posiadane w ramach przedsiębiorstwa – prowadzonej działalności gospodarczej. W czasie trwania małżeństwa uczestnik prowadził działalność gospodarczą, początkowo były to usługi parkieciarskie, następnie prowadził przedsiębiorstwo (...) zajmując się obsługą targową. W latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku uczestnik uzyskiwał dochody m.in. w markach niemieckich. Wnioskodawczyni zajmowała się domem i dzieckiem.

Po rozwiązaniu małżeństwa uczestnik nabył nieruchomości m.in. w okolicach K. i na wyspie W..

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dokumentów i kserokopii dokumentów świadczących o istnieniu dokumentów źródłowych tej samej treści, zeznań świadków i stron oraz opinii biegłych.

Dokumenty Sąd uznał za wiarygodny i w pełni wartościowy materiał dowodowy. Ich autentyczność i prawdziwość okoliczności z nich wynikających nie została zakwestionowana przez żadną ze stron, a Sąd nie znalazł podstaw, by czynić to z urzędu.

Sąd oparł się na zeznaniach świadka S. Ś. (2), którym dał wiarę. Nie sposób uznać, że zeznania świadka noszą cechy tendencyjności – znajdują one potwierdzenie w zeznaniach wnioskodawczyni i uczestnika. Świadek w sposób logiczny i konsekwentny przedstawiał sytuację materialną rodziców w czasie trwania małżeństwa. Za wiarygodne uznano także zeznania świadka, co do daty w której zamieszkano na nieruchomości przy ul. (...) w P.. Zeznania świadka korespondują ponadto z zeznaniami świadków R. C., P. M.. Sąd oparł się także na zeznaniach świadka W. P. (1). Jest on bratem uczestniczki, jego zeznania musiały być oceniane ze szczególną ostrożnością. W ocenie Sądu zeznaniom świadka nie sposób przypisać chęci zeznawania z korzyścią dla uczestniczki. Zeznania świadka korespondują z pozostałymi dowodami zgromadzonymi w niniejszej sprawie. Zeznania świadka były wewnętrznie spójne, wynikało z nich, iż w istocie majątek nabyty w trwania małżeństwa był finansowany z dochodów uzyskiwanych w czasie trwania małżeństwa. Sąd oparł się także na zeznaniach świadków R. C., P. M. i D. P.. Wprawdzie świadkowie ci nie mieli szczegółowej wiedzy dotyczącej składu majątku wnioskodawczyni i uczestnika, jednak ich zeznania pozwalały odtworzyć stan budynku, w jakim zamieszkali wnioskodawczyni i uczestnika i od jakiego stanu strony rozbudowywały ten budynek. Sąd nie miał również podstaw, by podać w wątpliwość wiarygodność zeznań świadka E. Z.. Jednakże zeznania tego świadka nie miały istotnej wartości dla ustalenia stanu niniejszej sprawy. Świadek w swych zeznaniach wskazywał bowiem, że widywał wnioskodawczynię na nieruchomości przy ul. (...) w P.. Świadek nie potrafił jednak precyzyjnie wskazać czasu, kiedy to miało miejsce.

Sąd pominął wniosek uczestnika o przesłuchanie Z. T., F. C. i M. Ś.. W ocenie Sądu wskazana przez uczestnika okoliczność, na jaką ci świadkowie mieli być przesłuchani, nie miała decydującego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Uczestnik wskazał, iż mieli oni zostać przesłuchani, że uczestnikowi po zawale przez 3 dni nie udzielił nikt pomocy oraz na tę okoliczność, że wnioskodawczyni nie interesowała się prowadzoną działalnością firmy (...).

Ustalając stan faktyczny Sąd oparł się na zeznaniach złożonych przez strony. Zeznania te co do istniejących składników majątku w przeważającym zakresie wzajemnie ze sobą korespondowały. Sąd nie miał podstaw by odmówić wiary złożonym w tym zakresie zeznaniom. Sąd nie dał jednak wiary zeznaniom uczestnika w zakresie tego, że przed zawarciem małżeństwa miał znaczne oszczędności, które przeznaczył na majątek nabywany w czasie małżeństwa. Zeznania te pozostają w sprzeczności z zeznaniami składanymi przez świadków.

Opinie biegłych Sąd uznał za wiarygodne i w pełni przydatne dla potrzeb sprawy. Opinie są czytelne, a wysnute w nich wnioski prawidłowe. Opinie były jasne, niesprzeczne i zawierały szczegółowe omówienie dokonanych czynności, jak i wyjaśnienie podstaw opracowanych wniosków, które zostały logicznie i przekonująco uzasadnione. Wnioski biegłych zaprezentowane w opiniach są przy tym jednoznaczne i stanowcze.

W tak ustalonym stanie faktyczny Sąd Rejonowy zważył, co następuje:

W pierwszej kolejności Sąd przytoczył przepisy art. 31 § 1 k.r.o., art. 43 § 1 k.r.o. i art. 46 k.r.o. Wyjaśnił, że wspólność ustawowa, jako system, którego istnienie uzależnione jest od istnienia małżeństwa, ustaje ex lege z chwilą ustania małżeństwa, w szczególności wskutek jego rozwiązania przez rozwód, co też miało miejsce w niniejszej sprawie. Nie było żadnych innych zdarzeń wyłączających wspólność przed tą datą, tj. umowy majątkowej małżeńskiej, orzeczenia o rozdzielności majątkowej, separacji prawnej czy ubezwłasnowolnienia któregokolwiek z małżonków.

Do majątku wspólnego wnioskodawczyni i uczestnika zostały zaliczone, jako nabyte w trakcie trwania małżeństwa: prawo wieczystego użytkowania nieruchomości o powierzchni 0,2400 ha wraz z własnością budynku o kubaturze 448m³ położonej w miejscowości S. gmina B. zapisanej w księdze wieczystej (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w K. oraz ruchomości - samochód D. (...) nr rej. (...), samochód E. (...) nr rej (...), samochód R. (...) nr rej (...), dwie bryczki konne. Fakt, że powyższe składniki wchodziły w skład majątku wspólnego nie było sporne.

W ocenie Sądu do majątku wspólnego wchodził również pojazd D. (...), z tym że pojazd ten uległ spaleniu i został zezłomowany. W związku z powyższym na dzień orzekania przedmiot ten nie istniał i nie było możliwe objęcie go rozstrzygnięciem. Z pojazdu tego korzystał uczestnik, jednak nie sposób przypisać mu jakiejkolwiek odpowiedzialności za jego uratę, która nastąpiła na skutek zdarzenia losowego, niezależnych od uczestnika, co do których nie sposób przypisać mu jakiejkolwiek odpowiedzialności.

Na dzień orzekania do majątku wspólnego małżonków nie wchodziły również składniki majątku określane przez obie strony jako materiały targowe. Zostały one bowiem przeniesione przez uczestnika na syna stron, S. Ś. (2). Powyższa okoliczność wynika tak z dokumentów złożonych w toku niniejszego postępowania, jak i zeznań S. Ś. (2). Sąd nie objął tych składników rozstrzygnięciem kończącym postępowania, a wnioskodawczyni ostatecznie nie domagała się również rozliczenia wartości tych składników.

Kolejną sporną kwestią było to, czy nieruchomość położona w P. ul. (...) o powierzchni 0,4048 ha zapisana w księdze wieczystej (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy P. M. w P. była objęta majątkiem wspólnym. Nieruchomość została nabyta w czasie trwania małżeństwa przez uczestnika. Z uwagi na ustanie wspólności majątkowej z dniem prawomocnego rozwiązania małżeństwa stron przez rozwód, tj. 29.07.2005r., do rozstrzygnięcia sprawy, tj. czy sporna nieruchomość wchodziła w skład majątku wspólnego małżeńskiego, zastosowanie będą miały przepisy k.r.o. w brzmieniu po jego zmianie dokonanej z dniem 20.01.2005r. ustawą z dnia 17.06.2004r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw, gdyż na mocy art. 5 ust. 2 tej ustawy jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy stosunki majątkowe małżonków podlegały wspólności ustawowej, składniki majątków istniejące w tym dniu zalicza się do majątku wspólnego albo do majątków osobistych, stosownie do przepisów tej ustawy. Zgodnie z brzmieniem przepisów k.r.o. po zmianie, zasadą było, że z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich ( art. 31 § 1 k.r.o ). Wyjątki od tej zasady przewidywał art. 33 k.r.o. Przy tym zgodnie z przeważającym stanowiskiem orzecznictwa i doktryny, w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, przyjmującym jako zasadę reżim ustawowej wspólności majątkowej, można skonstruować domniemanie faktyczne ( art. 231 k.p.c. ), oparte na życiowym prawdopodobieństwie, według którego określone rzeczy w transakcji dokonanej tylko przez jedno z małżonków, zostały nabyte z majątku dorobkowego w interesie i na rzecz ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej. Natomiast nabycie rzeczy z majątku odrębnego małżonka musi wynikać wyraźnie nie tylko z oświadczenia tego małżonka, ale przede wszystkim z całokształtu okoliczności istotnych prawnie z punktu widzenia przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego ( zob. np. wyrok SN z dnia 17.05.1985r. (...); uzasadnienia: postanowienia SN z dnia 14.12.1984r. (...), uchwały SN z dnia 29.01.1993r. (...) oraz wyroku SN z dnia 27.01.1999r. (...) ). Przede wszystkim decydującym o zaliczeniu przedmiotów majątkowych do dorobku jest czas ich nabycia: dorobkiem są przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej. Z uwagi na wskazane domniemanie faktyczne, wnioskodawczyni powinna wykazać, że nieruchomość została nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej, z kolei uczestnik powinien wykazać, że nabył to prawo ze środków finansowych pochodzących z majątku osobistego – np. pochodzącego sprzed małżeństwa czy ze spadku, zapisu, darowizny, czy też innych wypadków opisanych w art. 33 k.r.o., natomiast w razie wykazania przez niego tej okoliczności wnioskodawczyni, kwestionując to twierdzenie, winna wykazywać, że prawo to kupione zostało z dorobku ( okoliczności negatywnej, że nie zostało zakupione z majątku odrębnego nie można bowiem wykazać ) – podobnie w analogicznej sytuacji wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9.01.2001r., (...). Nie ulegało wątpliwości, że nieruchomość w P. ul. (...) została nabyta w czasie małżeństwa wnioskodawczyni i uczestnika oraz to, że w ich małżeństwie obowiązywał ustrój ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej. Na uczestniku spoczywał obowiązek przedstawienia dowodów, że nieruchomość ta została nabyta ze środków pochodzących z jego majątku osobistego. Uczestnik nie zaoferował jednak takich dowodów. Wprawdzie przedstawiając swe stanowisko twierdził, że przed małżeństwem posiadał znaczne oszczędności i inne wartościowe składniki majątku, jednakże w ocenie Sądu twierdzenia te nie zostały w żaden sposób wykazane. Przedstawiane okoliczności pozostawały ponadto w sprzeczności z pozostałym zgromadzonym materiałem dowodowym takim jak choćby zeznania świadka W. P. (2). Z tego względu należy uznać, że przedmiotowa nieruchomość została nabyta z dochodów uzyskiwanych w czasie małżeństwa i tym samym wchodziła w skład majątku wspólnego małżonków.

Uczestnik po prawomocnym rozwiązaniu małżeństwa zbył nieruchomość za łączną kwotę 1.098.000,-zł. Z uwagi na fakt, że transakcja odbywała się pomiędzy podmiotami prowadzącymi działalność gospodarczą transakcja była opodatkowana podatkiem VAT. Zbycie składnika, który wchodził w skład majątku małżonków, nastąpiło bez udziału wnioskodawczyni, a uczestnik nie rozliczył się z wnioskodawczynią z uzyskanej ceny, czego wnioskodawczyni domagała się w niniejszym postępowaniu. Mając to na uwadze rozliczenia pomiędzy wnioskodawczynią a uczestnikiem należało dokonać w orzeczeniu kończącym postępowanie. Ustalając kwotę podlegającą rozliczeniu Sąd uznał, że należy przyjąć kwotę stanowiącej równowartość ceny netto uzyskanej za sprzedaż nieruchomości, tj. 900.000,-zł. Powyższe wynika z faktu, że uczestnik dokonywał zbycia w ramach prowadzonej działalności gospodarczej i w związku z tym obciążały go obowiązki publicznoprawne wynikające z prawa podatkowego.

Gdy chodzi o nakłady poczynione z majątku wspólnego małżonków na majątek osobisty uczestnika, to poza sporem pozostawało, że nieruchomość położona w P. ul. (...) stanowi majątek osobisty uczestnika, zaś w czasie trwania małżeństwa na nieruchomości były dokonywane nakłady w postaci budowy domu z infrastrukturą. Ze zgromadzonych materiałów wynika, że budowa od stanu piwnic była prowadzona w czasie trwania małżeństwa i finansowana z dochodów uzyskiwanych przez małżonków. Uczestnik wskazywał wprawdzie, że wnioskodawczyni w czasie małżeństwa nie pracowała, jednak należy mieć na względzie, że udział w powstawaniu majątku wspólnego może przybierać także postać nakładu osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym. Nakłady z majątku wspólnego na majątek osobisty uczestnika wynosiły łącznie 902.120,-zł. Zgodnie z art. 45 § 1 zd, 1 k.r.o., każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Mając na uwadze przytoczoną regulację uczestnik winien rozliczyć z wnioskodawczynią nakłady poczynione na nieruchomość stanowiącą jego majątek osobisty.

Dalej Sąd przytoczył przepisy art. 46 k.r.o. w zw. z art. 1035 k.c. i art. 211-212 k.c. Dokonując podziału majątku wspólnego Sąd przyznał wnioskodawczyni prawo wieczystego użytkowania nieruchomości położonej w miejscowości S. gmina B. o wartości 49.800,-zł. Powyższa wartość została ustalona w opinii biegłego, ponadto pełnomocnicy stron na rozprawie w dniu 19.01.2016r. oświadczyli, że zgodnie przyjmują wartość tego prawa na kwotę wskazaną w opinii biegłego. Na rzecz uczestnika zostały przyznane: nakłady z majątku wspólnego na majątek odrębny - nieruchomość w P. o wartości 902.120,-zł; pojazd R. (...).(...) o wartości 25.400,- zł; pojazd D. (...) o wartości 29.500,-zł; pojazd E. (...) o wartości 10.000,-zł; dwie bryczki konne o wartości 10.000,-zł. Sąd dokonał również rozliczenia pomiędzy wnioskodawczynią a uczestnikiem kwoty 900.000,-zł ze sprzedaży nieruchomości w P. ul. (...).

Mając na uwadze wartość składników majątku przypadających na skutek podziału byłym małżonkom oraz kwoty, którymi winien rozliczyć się uczestnik z wnioskodawczynią w związku z nakładami z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, a także w związku ze zbyciem składnika majątku wchodzącego w skład majątku wspólnego uczestnik winien spłacić na rzecz wnioskodawczyni łączną kwotę 933.510,-zł. Sąd odroczył termin płatności termin płatności na 2 lata od dnia uprawomocnienia się postanowienia. Sąd uznał jednocześnie, że uczestnik posiadając majątek ( nieruchomości nabyte już po ustaniu małżeństwa ) ma możliwość dokonania spłaty, a okres 2 lat umożliwi mu zgromadzenie środków.

O kosztach postępowania poniesionych przez strony orzeczono na podstawione art. 520 § 1 k.p.c. Sąd nie znalazł podstaw uzasadniających odstępstwo od ogólnych reguł, że w postępowaniu nieprocesowym każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie. Nie sposób mówić, że w niniejszym postępowaniu interesy stron były sprzeczne bądź by były w różnym stopniu zainteresowane wynikiem niniejszego postępowania. Zarówno w interesie wnioskodawczyni jak i uczestnika był podział majątku wspólnego, oczywistym jest, że różniły się ich stanowiska co do ewentualnych spłat od współmałżonka, nie prowadzi to jednak w ocenie Sądu do uznania że ich interesy są sprzeczne czy że są w różnym stopniu zainteresowani wynikiem. Nieuiszczonymi kosztami sądowymi, które tymczasowo wyłożył Skarb Państwa, obciążono wnioskodawczynię i uczestnika po połowie, pozostawiając ich wyliczenie referendarzowi sądowemu. Na podstawie § 6a ust 1 pkt 10, § 6 pkt 7, § 2 pkt 3 i § 15 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu ( t.j. z 2013, poz. 490 ) Sąd przyznał na rzecz radcy prawnego S. Ś. (1) ze Skarbu Państwa kwotę 8.856,-zł, w tym kwotę 1.656,-zł podatek VAT, z tytułu nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej uczestnikowi z urzędu.

Apelację od powyższego postanowienia złożył uczestnik postępowania, zaskarżając je w punktach 1, 3 i 7 oraz zarzucając:

1) naruszenie art. 684 k.p.c. w zw. z art. 567 § 3 k.p.c. i sprzeczność ustaleń Sądu I instancji z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego przez uznanie, że na majątek osobisty uczestnika, stanowiący nieruchomość położną w P. przy ul. (...), poczynione zostały z majątku wspólnego nakłady w wysokości 902.120,-zł;

2) naruszenie art. 684 k.p.c. w zw. z art. 567 § 3 k.p.c. przez uwzględnienie w rozliczeniach zawartych w pkt. 3 postanowienia kwoty 900.000,-zł stanowiącej cenę sprzedaży nieruchomości w P. przy ul. (...), nie wymienionej w postanowieniu jako wchodzącej w skład majątku wspólnego;

3) naruszenie § 15 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.09.2002r. w sprawie w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu poprzez niezasądzenie na rzecz pełnomocnika z urzędu niezbędnych udokumentowanych wydatków poniesionych przez niego zgodnie z przedłożonym spisem kosztów.

W oparciu o te zarzuty uczestnik domagał się zmiany zaskarżonego postanowienia przez: ustalenie, że nakłady poczynione na jego nieruchomość z majątku wspólnego wynoszą 49.140,-zł i zasądzenie od uczestnika na rzecz wnioskodawczyni kwoty 37.120,-zł płatnej w terminie 2 lat od dnia uprawomocnienia się postanowienia, a także przyznanie pełnomocnikowi uczestnika niezbędnych, udokumentowanych wydatków w kwocie 643,40zł. Ponadto uczestnik wniósł o podział majątku wspólnego obejmującego wyposażenie firmy (...) pozostałego po prowadzonej przez uczestnika działalności gospodarczej – zgodnie pismem z dnia 1.02.2016r., albowiem decyzję w sprawie wyłączenia tych składników z podziału uczestnik podjął w stanie wyłączającym świadome albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli. Ewentualnie uczestnik wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. Na rozprawie apelacyjnej reprezentujący uczestnika pełnomocnik z urzędu wniósł o przyznanie mu od Skarbu Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielnej uczestnikowi w instancji odwoławczej.

Wnioskodawczyni w odpowiedzi na apelację domagała się jej oddalenia oraz zasądzenia na jej rzecz od uczestnika kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych. Reprezentujący ją pełnomocnik urzędu wniósł natomiast o przyznanie mu od Skarbu Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja podlegała odrzuceniu w części zaskarżającej pkt 7. postanowienia Sądu I instancji.

W punkcie tym orzeczono o kosztach pomocy prawnej udzielonej uczestnikowi z urzędu przez ustanowionego dla niego pełnomocnika w osobie racy prawnego. Koszty te Sąd I instancji przyznał pełnomocnikowi uczestnika od Skarbu Państwa, zgodnie z art. 22^{(
3)} ust. 1 ustawy z dnia 6.07.1982r. o radcach prawnych ( t.j. Dz.U. (...) ), uznając brak podstaw do rozstrzygania o kosztach postępowania w oparciu o art. 520 § 2 lub 3 k.p.c., co ewentualnie mógłby stanowić podstawę do zasądzenia zwrotu kosztów zastępstwa prawnego na rzecz wygrywającego od strony przeciwnej. Z art. 394 § 1 pkt 9 k.p.c. ( w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. ) wynika, że na postanowienie sądu pierwszej instancji, którego przedmiotem jest zwrot kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu przysługuje zażalenie, przy czym zażalenie to powinno być wniesione przez pełnomocnika z urzędu, nie zaś przez stronę, choćby zaskarżyła ona apelacją orzeczenie co do istoty sprawy. Tylko bowiem pełnomocnikowi przysługuje interes prawny w zaskarżeniu tego orzeczenia. Interes prawny zachodzi w przypadku pokrzywdzenia orzeczeniem ( gravamen), polegającego – ogólnie rzecz ujmując – na niezgodności orzeczenia ze zgłoszonym żądaniem i oznaczającego obiektywną, tj. wywołaną rzeczywistym naruszeniem lub zagrożeniem określonej sfery prawnej, potrzebę uzyskania określonej treści rozstrzygnięcia. Nie ma podstaw do twierdzenia, że strona ( uczestnik postępowania nieprocesowego ) może doznać uszczerbku prawnego na skutek wydania postanowienia przyznającego ustanowionemu dla niej pełnomocnikowi od Skarbu Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, które to postanowienie ani nie zwiększyło jej obowiązków w sferze prawnej, ani nie zmniejszyło uprawnień. Prowadzi to do wniosku, że strona nie ma interesu prawnego w zaskarżeniu orzeczenia w przedmiocie wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego ustanowionego z urzędu ( por. uchwałę SN z 25.06.2009r., (...), publ. OSN 2010/2/24 ).

Budząca kontrowersje kwestia, czy pokrzywdzenie orzeczeniem stanowi przesłankę dopuszczalności środków zaskarżenia, została rozstrzygnięta uchwałą (7) Sądu Najwyższego z 15.05.2014r., (...) ( publ. OSN 2014/11/108 ), mającą moc zasady prawnej. Skoro zatem w rozpoznawanym przypadku postanowienie w przedmiocie kosztów pomocy prawnej z urzędu zaskarżył uczestnik postępowania, jego apelacja w tej części podlegała odrzuceniu jako nieopuszczalna, o czym Sąd Okręgowy orzekł w myśl art. 373 zd. 1 k.p.c. i art. 370 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

W części zaskarżającej pkt 1. i 3. postanowienia Sądu I instancji apelacja podlegała merytorycznemu rozpoznaniu, natomiast zasługiwała na uwzględnienie jedynie w niewielkim zakresie, co związane było z błędem rachunkowym Sądu przy wyliczeniu należności przysługujących wnioskodawczyni i zasądzonych w pkt 3. postanowienia.

Nie były zasadne zarzuty apelacji zmierzające do podważenia ustaleń Sądu I instancji dotyczących wartości nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty uczestnika, tj. nieruchomość w P. przy ul. (...). Nieruchomość tę uczestnik nabył od siostry na podstawie umowy darowizny z dnia 17.12.1983r. i stosownie do art. 33 pkt 2 k.r.o. ( w aktualnym brzmieniu, mającym zastosowanie w niniejszej sprawie zgodnie z art. 5 ust. 2 ustawy nowelizującej z dnia 17.06.2004r., Dz.U. nr 162, poz. 1691 ) weszła ona do jego majątku osobistego. Nie było sporne, że już po nabyciu nieruchomości przez uczestnika czynione były na nią nakłady z majątku wspólnego małżonków, sporny był natomiast ich zakres, a w konsekwencji także wartość. Uczestnik twierdził bowiem przed Sadem I instancji, że w chwili darowizny na nieruchomości stał już gotowy dom, w którym uczestnik mieszkał od 1981r., a zatem z nakłady z majątku wspólnego obejmowały jedynie rozbudowę domu, a także budowę garażu, drewnianej wiaty i ogrodzenia oraz założenie ogrodu ( pismo z 10.12.2013r. – k.490-491 ). Z kolei wnioskodawczyni utrzymywała, że budynek mieszkalny był dopiero w trakcie budowy, doprowadzony do stanu piwnic przykrytych stropem, a pozostałe inwestycje małżonkowie finansowali wspólnie ( rozprawa z 17.08.2011r. – k.173, pismo z 30.01.2014r. – k.502 ). Czyniąc ustalenia na powyższą okoliczność Sąd I instancji opierał się na osobowym materiale dowodowym, obejmującym zeznania świadków oraz przesłuchanie stron, przy czym nie można zgodzić się ze stanowiskiem apelacji, iż wnioski, które z tego materiału wyprowadził pozostają w sprzeczności z jego treścią.

Uczestnik w apelacji zarzuca wnioskodawczyni niekonsekwencję polegającą na tym, że w początkowym etapie postępowania twierdziła ona, że piwnica była niezamknięta, zaś w piśmie z 30.01.2014r. – że była przykryta stropem. Rozbieżność w stanowisku wnioskodawczyni nie była jednak aż tak znacząca, jak sugeruje uczestnik, gdyż według pierwszej jej wypowiedzi piwnica „była nie do końca zamknięta” ( k.173 ), nie zaś w ogóle pozbawiona jeszcze stropu. Przy czym w drugiej opinii pisemnej z dnia 18.06.2015r. biegły z dziedziny szacowania nieruchomości oraz budownictwa J. M. określił wartość nakładów na nieruchomość przy założeniu, że na dzień darowizny piwnica była w całości przykryta stropem ( k.626 ), a więc w wersji korzystniejszej dla uczestnika. Znacznie bardziej doniosłą niekonsekwencję można natomiast przypisać stanowisku uczestnika, skoro w apelacji twierdził on, że w 1983r. na nieruchomości stał już nie tylko gotowy dom, ale także garaż, w którym przechowywano narzędzia i materiały budowlane ( inaczej stan rzeczy przedstawiał zaś w I instancji ).

Apelacja przywołuje zeznania świadków – sąsiadów, a więc osób postronnych – które miały wspierać stanowisko uczestnika o zakończonej do czasy darowizny budowie budynku mieszkalnego. Zeznania świadków nie są jednak tak konkretne, jak sugeruje to uczestnik. Świadek R. C. datował wybudowanie budynku mieszkalnego na przełom lat 70-tych i 80-tych, ale jednocześnie kojarzył początek budowy w roku 1979, może na początku 1980 i zarazem zaznaczył, że budowa była prowadzona etapami, najpierw wybudowano piwnicę, w której zamieszkali małżonkowie, później nastąpiła przerwa na okres roku do trzech lat i po tym czasie dalsze prace ( k.556 ). Z kolei świadek P. M. rzeczywiście – co eksponuje apelacja – kojarzył początek budowy budynku mieszkalnego z latami 70-tymi, ale nie pamiętał żadnych innych szczegółów poza tym, że w 1987r. uczestniczył w pracach przy modernizacji ogrzewania ( k.557 ). W zasadzie tylko świadek E. Z. twierdziłam, że w 1981r., gdy zmarł jej mąż, dom na działce uczestnika stał w całości pod dachem ( k.601 ), natomiast zeznania tego świadka pozostają w sprzeczności z – całkowicie przemilczanymi w apelacji – zeznaniami świadka D. P., która podała, że mieszka na tej samej ulicy od 1981r., jej córka przyjaźniła się z synem uczestników, z którym chodziła do szkoły, i w czasie gdy się wprowadzili, na nieruchomości uczestnika znajdowała się tylko piwnica, a później w latach 80-tych dobudowano parter. Ze względu na tak złe warunki mieszkaniowe syn uczestników nie miał możliwości przyjmowania kolegów i często przebywał w domu świadka, u jej córki ( k.554). W ocenie Sądu Okręgowego świadek D. P., zważywszy na własne doświadczenia związane z osobą syna uczestników w latach 80-tych, jest o wiele lepiej zorientowana w stanie zagospodarowania nieruchomości, w której uczestnicy mieszkali. Z kolei jej zeznania w pełni korespondują z wersją wnioskodawczyni, którą uwzględnił w swych ustaleniach Sąd I instancji.

Nie zostały zatem skutecznie podważone ustalenia, według których na dzień zawarcia umowy darowizny na nieruchomości podarowanej uczestnikowi znajdował się budynek mieszkalny wybudowany do poziomu piwnic, a dalsze prace wykonali już uczestnicy ze środków uzyskiwanych przez uczestnika w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. Na ustaloną przez Sąd I instancji – w oparciu o opinię biegłego M. – wartość nakładów z majątku wspólnego w wysokości 902.120,-zł składają się natomiast nakłady na: budowę i rozbudowę domu 791.880,-zł, wybudowanie budynku garażowego 30.950,-zł, wybudowanie wiaty drewnianej 12.020,-zł, wybudowanie ogrodzenia 40.940,-zł i założenie ogrodu 26.330,-zł ( nakłady poczynione przez wnioskodawczynię po ustaniu małżeństwa w wysokości 10.790,-zł nie zostały wliczone przez biegłego do kwoty 902.120,-zł ).

Nie miał racji uczestnik zarzucając w apelacji błędne uwzględnienie przy zasądzeniu w pkt 3. zaskarżonego postanowienia, jako należności przysługujących wnioskodawczyni, połowy kwoty 900.000,-zł netto, którą uczestnik uzyskał z tytułu ceny sprzedaży nieruchomości w P. przy ul. (...). Uczestnik stał na stanowisku, że skoro cena sprzedaży nie została wymieniona w pkt 1. postanowienia jako składnik majątku wspólnego, to – jak to ujęto w apelacji – nie powinna podlegać podziałowi i rozliczeniu w dalszej części sentencji. Stanowisko to nie jest trafne. Należy zauważyć, że w pkt 3. postanowienia, zasądzając na rzecz wnioskodawczyni kwotę 933.510,-zł, Sąd I instancji nie określił jej jako dopłaty, zaś z uzasadnienia postanowienia wynika, że dopłata ( przysługująca wnioskodawczyni na podstawie art. 212 § 1 k.c. w zw. z art. 1035 k.c. i art. 46 k.r.o. ) wyliczona została przy uwzględnieniu wartości wchodzących w skład majątku wspólnego prawa użytkowania wieczystego ( pkt 1 ppkt a ) oraz ruchomości ( pkt 1 ppkt c-f ), natomiast w pozostałym zakresie należność obejmuje rozliczenie z tytułu nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty uczestnika ( zgodnie z art. 45 § 1 zd. 1 k.r.o. ) oraz z tytułu sprzedaży nieruchomości w P. przy ul. (...), którą to nieruchomością uczestnik rozporządził po ustaniu wspólności bez udziału wnioskodawczyni ( choć nieruchomość stanowiła majątek wspólny ) i nie rozliczył się z nią z uzyskanej ceny.

Jako utrwalony w orzecznictwie należy uznać pogląd, że postanowienie działowe może obejmować tylko takie składniki majątkowe, które należały do majątku wspólnego w chwili ustania wspólności ustawowej i które istnieją ( są w posiadaniu jednego lub drugiego małżonka ) w chwili dokonywania podziału ( ewentualnie surogat wspólnie zbytego składnika w postaci uzyskanej ceny, por. postanowienie SN z 26.10.2017r., (...) ). Przy dokonywaniu podziału nie uwzględnia się natomiast tych wspólnych składników majątkowych, które w czasie trwania wspólności ustawowej lub po jej ustaniu zostały zużyte zgodnie z prawem. Uwzględnia się z kolei – ale tylko w ramach rozliczeń – składniki majątkowe, które zostały bezprawnie zbyte, zniszczone, zużyte lub roztrwonione przez jedno z małżonków. Roszczenie z tego tytułu traktuje się analogicznie jak roszczenie z tytułu zwrotu wydatków z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z małżonków, dopuszcza się także inne podstawy rozliczeń, np. art. 415 k.c. ( tak również SN np. w: postanowieniu z 19.06.2009r., (...); postanowieniu z 21.03.1977r., (...), publ. OSN 1977/12/243; orzeczeniu z 18.08.1958r., (...), publ. OSNCK 1959/2/59 ). Jako zbycie czy zużycie zgodne z prawem można przy tym traktować rozdysponowanie danymi przedmiotami majątkowymi za zgodą drugiego małżonka ( art. 36 § 1 k.r.o., art. 37 § 1 k.r.o. – w trakcie trwania wspólności, art. 199 k.c. w zw. z art. 1035 k.c. i art. 1036 k.c. oraz art. 46 k.r.o. – po ustaniu wspólności ), względnie na zaspokojenie zwykłych potrzeb rodziny lub potrzeb jednego z małżonków, spłatę wspólnych zobowiązań czy też nakłady na wspólny majątek ( art. 23 k.r.o., art. 27 k.r.o., art. 36 § 2 k.r.o., art. 36^{(

1)} § 1 k.r.o. – w trakcie trwania wspólności, art. 199 k.c., art. 201 k.c. i art. 207 k.c. w zw. z art. 1035 k.c. i art. 1036 k.c. oraz art. 46 k.r.o. – po ustaniu wspólności ).

W rozpoznawanym przypadku uczestnik na podstawie umowy sprzedaży z dnia 28.10.2005r. zbył na rzecz (...) spółka z o.o. nieruchomość w P. przy ul. (...). Nie jest sporne, że uczestnik nie posiada już uzyskanej ceny 900.000,-zł netto ( Sąd I instancji ustalił, że po ustaniu wspólności uczestnik nabywał na własność inne nieruchomości, a więc można zakładać, że w ten sposób ulokował środki ze sprzedaży, choć on sam podczas przesłuchania utrzymywał, że pieniądze wydał na spłatę długów i własne leczenie – k.709 ), a w konsekwencji nie mogła ona zostać ujęta jako składnik majątku wspólnego podlegający podziałowi. Wnioskodawczyni nie zgłosiła roszczenia z art. 1036 k.c. w zw. z art. 46 k.r.o. o uznanie za bezskuteczną względem niej umowy sprzedaży, domagała się natomiast rozliczenia uzyskanej przez uczestnika korzyści w ramach niniejszego postępowania, do którego to żądania przychylił się Sąd I instancji. Działanie uczestnika polegające na samodzielnym zbyciu, po ustaniu wspólności ustawowej, nieruchomości stanowiącej majątek wspólny można kwalifikować jako delikt w rozumieniu art. 415 k.c., gdyż uczestnik zbył – bez wymaganej art. 1036 k.c. w zw. z art. 46 k.r.o. – zgody wnioskodawczyni przysługujący mu udział w składniku majątku wspólnego, jak również – bez wymaganej art. 199 k.c. w zw. z art. 1035 k.c. i art. 46 k.r.o. – zgody wnioskodawczyni jej udział w tym składniku. Brak ponadto rozliczenia uzyskanej ceny spowodował, że po stronie wnioskodawczyni wystąpiła szkoda majątkowa podlegająca zrekompensowaniu poprzez zasądzenie odszkodowania ( art. 363 § 1 k.p.c. ). Roszczenie wnioskodawczyni opiewało na kwotę równą połowie uzyskanej przez uczestnika ceny sprzedaży i zostało zasadnie uwzględnione przez Sąd I instancji.

W apelacji podjęto nieskuteczną próbę podważenia stanowiska Sądu I instancji, który uznał, że zbyta przez uczestnika nieruchomość – wbrew stanowi prawnemu ujawnionemu w księdze wieczystej – nie stanowiła majątku osobistego uczestnika, lecz majątek wspólny.

Sąd I instancji, przywołując poglądy utrwalone w orzecznictwie, zasadnie zwrócił uwagę, że w obowiązującym Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, przyjmującym jako zasadę reżim ustawowej wspólności majątkowej, zasadne jest konstruowanie domniemania faktycznego ( art. 231 k.p.c. ) opartego na życiowym prawdopodobieństwie, według którego przedmioty nabyte w trakcie wspólności małżeńskiej przez jednego z małżonków zostały nabyte z majątku dorobkowego na rzecz małżeńskiej wspólności ustawowej. Nabycie określonej rzeczy z majątku osobistego małżonka musi natomiast wynikać wyraźnie nie tylko z oświadczeń obojga małżonków lub tego małżonka, który dokonał czynności nabycia, ale także – i to przede wszystkim – z całokształtu okoliczności istotnych prawnie z punktu widzenia przepisów k.r.o. W tym ujęciu wszystkie przedmioty nabyte w okresie małżeństwa pozostającego w ustroju wspólności ustawowej wchodzą do majątku wspólnego niezależnie od ich charakteru i sposobu nabycia, a wiec niezależnie od tego, czy oboje lub jeden tylko małżonek je nabył oraz czy nabycie nastąpiło na nazwisko obojga małżonków lub tylko jednego z nich. Przynależność nabytych składników majątkowych do majątków osobistych małżonków ma zaś charakter wyjątkowy, a zaliczenie do majątku osobistego przedmiotu nabytego w trakcie istnienia wspólności wymaga spełnienia dodatkowej przesłanki, tj. wykazania, że nabycie nastąpiło w okolicznościach szczególnych, określonych w aktualnym stanie prawnym w art. 33 k.r.o. ( tak Sąd Najwyższy w: postanowieniu z 2.03.2012r., (...), LEX nr 1211142; postanowieniu z 18.01.2008r., (...); wyroku z 16.04.2003r., (...), publ. OSN 2004/7-8/113; postanowieniu z 6.02.2003r., (...); wyroku z 9.01.2001r., (...); wyroku z 17.05.1985r., (...), publ. OSP 1986/9-10/185; uzasadnienie uchwały z 25.11.2005r., (...), publ. OSN 2006/5/79 ). Przedstawione zasady zaliczania przedmiotów majątkowych nabytych w trakcie małżeństwa do majątku wspólnego rzutują także na sytuację procesową stron w sprawie, w której spór dotyczy przynależności danego składnika majątkowego do określonej masy majątkowej. To bowiem na stronie, która twierdzi, że nabycie nastąpiło do majątku osobistego spoczywa ciężar obalenia domniemania faktycznego, wedle którego nabycie tego składnika nastąpiło ze środków pochodzących z majątku wspólnego.

W okolicznościach niniejszej sprawy przyjmowanie powyższego domniemania było zaś w pełni zasadne. Z materiału sprawy wynika, że uczestnik nabywał nieruchomość przy ul. (...) w P. ( stanowiącą aktualnie gospodarczą całość, lecz zapisaną trzech księgach wieczystych ) etapami – w latach 1986-1990 ( k.538 ), a więc w czasie, kiedy strony już od ponad 10 lat pozostawały w związku małżeńskim, zaś uczestnik prowadził dobrze prosperującą działalność gospodarczą, dysponując środkami pozwalającymi nie tylko na zaspokajania bieżących potrzeb rodziny, ale też na inwestycje ( w 1990r. małżonkowi nabyli prawo użytkowania wieczystego nieruchomości w miejscowości S. gm. B. ). W konsekwencji uczestnik powinien był wykazać prawdziwość oświadczenia złożonego przy zawieraniu umów notarialnych, że kolejne części nieruchomości nabywał z majątku osobistego. Dla podważenia domniemania przynależności nieruchomości, nabytej w trakcie trwania wspólności ustawowej, do majątku wspólnego niezbędne było przy tym udowodnienie posiadania przez uczestnika konkretnych środków stanowiących jego majątek osobisty, które zostały przeznaczone na nabycie tego przedmiotu. Takich dowodów uczestnik jednak nie zaoferował. Sąd I instancji ustalił, że uczestnik przed zawarciem małżeństwa posiadał kompleks działek przy ul. (...) w P. oraz lokal mieszkalny przy ul. (...) w P. i te składniki majątku zostały zbyte przez uczestnika, a środki zużyte w czasie trwania małżeństwa ( m.in. uczestnik częścią środków spłacił zadłużenie wobec W. P. (1) ). W apelacji nie zawarto nawet próby podważenia tych ustaleń, opartych na zeznaniach świadków i stron. Uczestnik wskazał, że środki na zakup nieruchomości w P. pochodziły m.in. ze sprzedaży mieszkania przy ul. (...) w P.. Z dokumentów przedłożonych w I instancji wynika jednak, że uczestnik zbył przysługujące mu spółdzielcze prawo do lokalu w dniu 18.06.1979r. ( k.534 ), a tymczasem nabywanie nieruchomości w P. rozpoczął w 1986r. Nie zachodzi zatem jakikolwiek związek czasowy pomiędzy tymi transakcjami. Brak jest natomiast obiektywnych dowodów świadczących o posiadaniu przez uczestnika przed zawarciem małżeństwa, a więc przed 17.12.1975r., innych wartościowych składników majątkowych, w szczególności pojazdów B. i H. czy profili aluminiowych, których zbycie stanowiło źródło sfinansowania zakupu nieruchomości w P.. Twierdzenia apelacji w tym zakresie pozostawały w zasadzie gołosłowne. Odwołano się jedynie do dowodu z przesłuchania uczestnika ( k.709 ), którego zeznania były jednak mało konkretne, a momentami wręcz nieprawdopodobne. Trudno bowiem dać wiarę, aby uczestnik w latach 60-tych i 70-tych zarobił za granicą ponad 250.000 USD, które „trzymał w banku na zachodzie”. Oczywiście można przyjąć, że uczestnik, który ( jak podał ) zajmował się posadzkarstwem, zaś od 1980r. prowadził działalność polegającą na budowie stoisk targowych i utrzymywał kontakty handlowe z przedsiębiorcami zagranicznymi, uzyskiwał z tego tytułu znaczące dochody, niemniej jednak podana przez niego suma jest ogromna nawet w obecnych warunkach gospodarki wolnorynkowej, zupełnie nie przystaje zaś do realiów społeczno-gospodarczych z czasów ustroju socjalistycznego.

Podsumowując, nie zostało podważone stanowisko Sądu I instancji, który uznał, że nieruchomość w P. przy ul. (...) stanowiła majątek wspólny.

Niezasadne okazały się ponadto zarzuty apelacji zmierzające do wykazania, że podziałem majątku winny być objęte także składniki w postaci wyposażenia pozostałego po prowadzonej przez uczestnika działalności gospodarczej pod firmą (...) – zgodnie z wnioskiem uczestnika zgłoszonym w piśmie z dnia 1.02.2016r., w którym uczestnik domagał się ustalenia, że w skład majątku wspólnego wchodzą określone tam ruchomości i przyznania ich na własność wnioskodawczyni z obowiązkiem spłaty ( k.715-716). Apelacja skupiła się przede wszystkim na próbie wykazania, że oświadczenie uczestnika złożone na rozprawie w dniu 13.09.2016r., iż „nie domaga się podziału wartości firmy (...)” ( k.770 ) dotknięte było wadą z art. 82 k.c., gdyż uczestnik, ze względu na swój stan zdrowia, znajdował się w stanie wyłączającym świadome podjęcie decyzji i wyrażenie woli. Prowadzenie postępowania dowodowego na tę okoliczność w zakresie żądnym w apelacji ( pkt V apelacji, s.5 ) nie służyłoby jednak ustaleniu fatów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy ( art. 227 k.p.c. ) i z tego względu wnioski dowodowe uczestnika zostały oddalone przez Sąd Okręgowy jako powołane jedynie dla zwłoki ( art. 217 § 3 k.p.c. ). Uczestnik nie zdołał bowiem podważyć ustalenia Sądu I instancji, że ruchomości wchodzące w skład prowadzonego przez uczestnika przedsiębiorstwa pod firmą (...) ( nazywane przez strony „materiałami targowymi” ) zostały po rozwiązaniu małżeństwa zbyte przez uczestnika na rzecz syna S. Ś. (2).

Z materiału sprawy wynika, że uczestnik prowadził działalność gospodarczą na nieruchomości przy ul. (...) w P., na której – po zakupie działek – wybudował halę magazynową. Uczestnik w dniu 28.10.2005r. sprzedał nieruchomość (...) spółka z o.o. w R., ale jednocześnie w tej samej dacie zawarł ze spółką umowę użyczenia znajdujących się na nieruchomości wiaty oraz pomieszczenia biurowego z przeznaczeniem na cele magazynowe. Umowę zwarto na czas nieokreślony z możliwością jej rozwiązania w przypadkach w niej uregulowanych ( k.25-28 ). Wyrokiem zaocznym z dnia 18.03.2011r., sygn. akt I.C.33/11 Sąd Rejonowy P. W. w P. nakazał uczestnikowi, aby opróżnił, opuścił i wydał użyczającej spółce zajmowaną część nieruchomości i zasądził na jej rzecz należności pieniężne w łącznej wysokości ponad 18.000,-zł ( k.195 ). W dniu 8.06.2011r. uczestnik zawarł natomiast z synem S. Ś. (2) „Umowę barterową o wzajemnych transakcjach” ( k.720-721 ), zgodnie z którą przekazał na rzecz syna wymienione w załączniku do umowy składniki stanowiące majątek firmy (...) w zamian za usługę opróżnienia i doprowadzenia do stanu pierwotnego wiaty magazynowej w P. przy ul. (...), w której znajdowały się te składniki majątkowe ( § 1 ). Uczestnik zobowiązał się do przeniesienia własności składników majątku na syna z dniem podpisania umowy ( § 3 ), a zatem w świetle art. 155 § 1 k.c. skutek rozporządzający nastąpił przez samo zwarcie umowy. Potwierdza to faktura z dnia 14.11.2011r. wystawiona przez uczestnika na rzecz syna, stwierdzająca przeniesienie własności składników majątku w wykonaniu umowy barterowej ( k.724 ). Co istotne, umowa została wykonana również przez S. Ś. (2), co wynika z podpisanego przez niego ze spółką (...) protokołu przekazania wiaty z dnia 14.11.2011r. ( k.723 ), a także wystawionej przez S. Ś. (2) na rzecz uczestnika faktury VAT z dnia 14.11.2011r. stwierdzającej wykonanie usługi w wykonaniu umowy barterowej ( k.726 ). Przedstawione dokumenty pozostają zbieżne z zeznaniami świadka S. Ś. (2) ( k.733-736 ), który szczegółowo opisał okoliczności, w jakich doszło do zawarcia umowy barterowej z dnia 8.06.2011r., wyjaśniając ponadto, że ruchomości objęte tą umową stanowiły część majątku firmy uczestnika, która przedstawiała jakąkolwiek wartość, natomiast pozostałe rzeczy zdeponowane w wiacie przy ul. (...) w P. zostały zutylizowane. Podkreślania wymaga, że identyczną wersję przedstawiał uczestnik na rozprawie w dniu 29.06.2011r., kiedy to podał, że wyposażenie jego „byłego zakładu” przekazał synowi ( k.169 ).

Materiał sprawy jest zatem spójny i potwierdza prawidłowość ustaleń przyjętych przez Sąd I instancji. Uczestnik w apelacji zaprzeczył, aby przekazał synowi wyposażenie firmy twierdząc, że podpisy pod umową barterową i załącznikiem do niej nie pochodzą od niego. W myśl art. 253 zd. 1 k.p.c. ciężar wykazania nieautentyczności podpisu na umowie spoczywał na uczestniku, który nie zaoferował dowodów mogących o tym świadczyć. Nie jest takim dowodem powołane w apelacji, złożone w prokuraturze zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, zwłaszcza że z informacji przekazanych przez wnioskodawczynię na rozprawie apelacyjnej wynikało, że postępowanie zostało umorzone. To wszystko oznacza, że ruchomości stanowiące składniki przedsiębiorstwa prowadzonego przez uczestnika zostały przez niego zbyte już po ustaniu wspólności i nie podlegały podziałowi, a skoro wnioskodawczyni nie zgłaszała z tego tytułu żadnych roszczeń ( co zresztą, jak podawał świadek S. Ś. (2), stanowiło warunek zawarcia umowy barterowej ), to orzeczenie działowe Sądu I instancji jest prawidłowe.

Uczestnik zasadnie natomiast dostrzegł błąd rachunkowy w pkt 3. zaskarżonego postanowienia, gdyż zasądzona na rzecz wnioskodawczyni dopłata i należność z tytułu zgłoszonych przez nią roszczeń sumują się do kwoty 913.610,-zł, nie zaś 933.510,-zł, jak przyjął Sąd I instancji. Dopłata wynosi bowiem 12.550,-zł ( 124.700,-zł : 2 = 62.350,-zł – 49.800,-zł ), zaś należności z tytułu rozliczenia nakładów i z tytułu zbycia składnika majątkowego 901.060,-zł ( 902.120,-zł + 900.000,-zł : 2 ).

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. zmienił zaskarżone postanowienie w pkt 3. poprzez obniżenie zasądzonej tam należności do właściwej kwoty 913.610,-zł. W pozostałej części apelacja podlegała oddaleniu, stosownie do art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., jako bezzasadna.

Na podstawie art. 350 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Sąd Okręgowy sprostował omyłkę pisarską w pkt 1. ppkt a) zaskarżonego postanowienia w zakresie oznaczenia numeru księgi wieczystej opisanej tam nieruchomości ( który to numer wynika z odpisu – k. 29 i nast. ).

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 520 § 1 k.p.c., nie dostrzegając przesłanek z art. 520 § 2 i 3 k.p.c. do odstąpienia od zasady ogólnej ponoszenia kosztów w postępowaniu nieprocesowym.

Na podstawie art. 22³ ust. 1 ustawy z dnia 6.07.1982r. o radcach prawnych ( t.j. Dz.U. (...) ) Sąd Okręgowy przyznał pełnomocnikom wnioskodawczyni i uczestnika od Skarbu Państwa koszty nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym. Na koszty te złożyło się wynagrodzenie – zgodnie z § 2 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 18.10.2016r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielnej przez radcę prawnego z urzędu ( Dz.U. 2016/1715, znajdującego zastosowanie z uwagi na przepis przejściowy w § 22 ) – a jego wysokość ustalono na podstawie § 4 ust. 1 i 3 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 8, § 8 pkt 7 i § 16 ust. 1 pkt 1 tego rozporządzenia, biorąc pod uwagę wartość udziału każdego z małżonków w majątku wspólnym określonym w pkt 1 zaskarżonego postanowienia, wynoszącą 513.410,-zł. Stawka wynagrodzenia wynosiła więc 3.600,-zł, przy czym pełnomocnikowi uczestnika przyznano 50% stawki ( + 23% VAT ), zaś pełnomocnikowi wnioskodawczyni 75% ( + 23% VAT ), gdyż został ustanowiony dopiero w postępowaniu apelacyjnym.

/-/ Joanna Andrzejak-Kruk /-/ Agata Szlingiert /-/ Katarzyna Sokólska

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE