UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 19 kwietnia 2012 r. Sąd Okręgowy w Tarnowie oddalił odwołanie R. L. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w T. z dnia 4 stycznia 2012 r., którą odmówiono mu prawa do emerytury.

Bezsporne w sprawie było, że wnioskodawca, urodzony (...), osiągnął w dniu (...). 60 lat życia. Na dzień 1 stycznia 1999 r. legitymuje się ogólnym stażem pracy w wymiarze 28 lat, 9 miesięcy i 2 dni okresów składkowych i nieskładkowych. Wnioskodawca rozwiązał stosunek pracy w dniu 7 września 2006 r. i nie przystąpił do OFE.

Sąd Okręgowy ustalił, że od 7 kwietnia 1970 r. do 31 października 1983 r. wnioskodawca był zatrudniony w Fabryce (...) w T. na stanowiskach montera, ustawiacza i ślusarza remontowego. Od 23 kwietnia 1971 r. do 13 kwietnia 1973 r. odbywał zasadniczą służbę wojskową. W okresie od 4 listopada 1983 r. do 31 grudnia 1998 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach, pozostając w zatrudnieniu w Przedsiębiorstwie (...) S.A. w T., od 4 listopada 1983 r. do 31 stycznia 1989 r. na stanowisku przeładunkowego chemicznego, zaś od 1 lutego 1989 r. do 31 grudnia 1998 r. na stanowisku mistrza wydziału usług chłodniczych. W ramach tego zatrudnienia, w okresie od 15 listopada 1991 r. do 31 grudnia 1998 r., to jest przez 6 miesięcy i 19 dni, pobierał wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy.

Sąd pierwszej instancji uznał, że odwołanie nie zasługiwało na uwzględnienie w świetle powyższych ustaleń faktycznych i przepisów art. 184 ust. 1 i 2, art. 27 i art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 z późn. zm.) oraz § 1, § 2 i § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. Nr 8, poz. 43 z późn. zm.). Bezsporne było, że odwołujący osiągnął wiek 60 lat oraz posiadał na dzień 1 stycznia 1999 r. wymagany 25- letni okres składkowy i nieskładkowy, nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego i w dniu 7 września 2006 r. rozwiązał stosunek pracy. Jednakże jego staż pracy w szczególnych warunkach wynosi 14 lat, 7 miesięcy i 19 dni. Przy ustalaniu okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze nie uwzględnia się bowiem okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po dniu 14 listopada 1991 r. wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (art. 32 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z FUS), a zatem należało pomniejszyć jego staż pracy w szczególnych warunkach z tytułu zatrudnienia od 4 listopada 1983 r. do 31 grudnia 1998 r. w Przedsiębiorstwie (...) S.A. w T., o okres 6 miesięcy i 19 dni pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy. Nie ma znaczenia fakt, że odwołujący w ramach tego zatrudnienia świadczył pracę w godzinach nadliczbowych, gdyż zgodnie z § 2 ust. 1 powołanego wyżej rozporządzenia, za okresy uzasadniające nabycie prawa do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu uważa się okresy, w których praca w szczególnych warunkach jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Brak było również podstaw, aby do powyższego stażu doliczyć okres odbywania zasadniczej służby wojskowej od 23 kwietnia 1971 r. do 13 kwietnia 1973 r. Jak wynika z wyroku Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2010 r., II UK 219/09 (LEX nr 590248), okres zasadniczej służby wojskowej zalicza się do stażu pracy wymaganego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym tylko wtedy, gdy przypada on w czasie trwania stosunku pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze i gdy pracownik w ustawowym terminie zgłosił swój powrót do tego zatrudnienia. Odwołujący zasadniczą służbę wojskową odbywał w okresie zatrudnienia w Fabryce (...) (od 7 kwietnia 1970 r. do 31 października 1983 r.), nie zaś w okresie zatrudnienia w szczególnych warunkach w Przedsiębiorstwie (...) S.A. w T. (od 4 listopada 1983 r. do 31 grudnia 1998 r.). Bez znaczenia jest również to, iż wnioskodawca pracował w szczególnych warunkach do 2002 r. Pracownik ubiegający się o prawo do wcześniejszej emerytury musi bowiem wykazać 15- letni staż pracy w szczególnych warunkach na dzień 1 stycznia 1999 r. Mając powyższe na uwadze, Sąd oddalił odwołanie na podstawie art. 477¹⁴ § 1 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł wnioskodawca i nie precyzując zarzutów i wniósł o uchylenie zaskarżonego wyrok, ewentualnie o jego zmianę i przyznanie prawa do emerytury..

Skarżący podniósł, że pracował w warunkach szczególnych przez 15 lat 1 miesiąc i 17 dni, a ponadto ciągle do 2002 r. po wejściu w życie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. W świetle obowiązujących do 31 grudnia 1998 r. przepisów spełnił wymogi potrzebne do uzyskania emerytury w obniżonym wieku emerytalnym. Przepis art. 32 ust. 1a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, umożliwiający odliczenie okresu nieskładkowego od stażu pracy w warunkach szczególnych, został wprowadzony dopiero ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. Wprowadzenie tego przepisu po 21 latach od zawarcia umowy o pracę, na podstawie której świadczył pracę w warunkach szczególnych, jest krzywdzące i oszukańcze.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja okazała się uzasadniona.

W rozpoznawanej sprawie podkreślić należy, że jej rozstrzygniecie zależało od ustalenia czy wnioskodawca spełnia przesłanki określone w art. 184 w zw. z art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) oraz w związku z § 2 i § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.).

Stosownie do treści art. 32 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r., będącym pracownikami, o których mowa w ust. 2-3, zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 pkt 1. Jednocześnie na mocy art. 184 ust. 1 tejże ustawy, ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy, a zatem na dzień 1 stycznia 1999 r. osiągnęli: okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn (pkt 1) oraz okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27, czyli okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn (pkt 2). Nadto, w myśl art. 184 ust. 2 wymienionej ustawy, emerytura przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa oraz rozwiązania stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem.

Zgodnie z art. 32 ust. 1a pkt 1 ustawy przy ustalaniu okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po dniu 14 listopada 1991 r. wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.

W myśl art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych. Zgodnie z dyspozycją § 1 ust. 1 w/w rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przepisy tego aktu stosuje się do pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, wymienione w § 4-15 rozporządzenia oraz w wykazach stanowiących załącznik do rozporządzenia, zwanych dalej „wykazami”. Okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, obowiązującym na danym stanowisku pracy (§ 2). Za okres zatrudnienia wymagany do uzyskania emerytury, zwany dalej „wymaganym okresem zatrudnienia”, uważa się okres wynoszący 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, liczony łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczanymi do okresów zatrudnienia (§ 3). Zgodnie z § 4 ust. 1 niniejszego rozporządzenia, pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli: osiągnął wiek emerytalny wynoszący 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn oraz ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Wykonywanie pracy w szczególnych warunkach czy w szczególnym charakterze powinno być stwierdzone przez pracodawcę w świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze bądź w świadectwie pracy (tak wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 15 grudnia 1997 roku, II UKN 417/97, OSNAPiUS 1998 nr 21, poz. 638; z dnia 21 listopada 2001 roku, II UKN 598/00, OSNPUSiSP 2003 nr 17, poz. 419). Jednocześnie oczywistym jest, że świadectwo pracy czy świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach nie jest dokumentem urzędowym w rozumieniu art. 244 § 1 i 2 k.p.c., gdyż podmiot wydający to świadectwo nie jest organem państwowym ani organem wykonującym zadania z zakresu administracji państwowej. Dlatego też w ramach postępowania sądowego Sąd ocenia zarówno zasadność odmowy wydania przez pracodawcę świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach, jak i zasadność umieszczenia w świadectwie pracy wzmianki, że pracownik wykonywał pracę w warunkach szczególnych (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 kwietnia 1999 roku, II UKN 619/98, OSNP 2000 nr 11, poz. 439). Ponadto przepisy regulujące postępowanie o świadczenia emerytalno-rentowe przed organem rentowym nie mają zastosowania w postępowaniu sądowym, które regulowane jest przepisami kodeksu postępowania cywilnego. Ewentualne ograniczenia dowodowe mogą zatem wynikać jedynie z przepisów tego kodeksu, przy czym przepisy regulujące postępowanie w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych (art. 477⁸ i następne k.p.c.) nie zawierają dodatkowych ograniczeń w stosunku do przepisów ogólnych regulujących postępowanie dowodowe (art. 235-309 k.p.c.). Powyższe oznacza, iż okoliczności, od których uzależnione jest prawo do emerytury mogą być wykazywane wszelkimi środkami dowodowymi przewidzianymi w kodeksie postępowania cywilnego, w tym także zeznaniami świadków czy opiniami biegłych, co znajduje bezpośrednie odzwierciedlenie w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 8 sierpnia 2006 roku, I UK 27/06, OSNP 2007 nr 15-16, poz. 235, z dnia 2 lutego 1996 roku, II URN 3/95, OSNAPiUS 1996 nr 16, poz. 239, z dnia 25 lipca 1997 roku, II UKN 186/97, OSNAPiUS 1998 nr 11, poz. 342 oraz z dnia 14 czerwca 2006 roku, I UK 115/06, OSNP 2007 nr 17-18, poz. 257).

Na gruncie niniejszej sprawy, wobec osiągnięcia przez wnioskodawcę wieku 60 lat i posiadania na dzień 1 stycznia 1999 r. wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego w wymiarze co najmniej 25 lat istotną była kwestia posiadania przez niego 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Nie było kwestionowane, że skarżący w okresie od 4 listopada 1983 r. do 31 grudnia 1998 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach w Przedsiębiorstwie (...) S.A. w T.. Okres tego zatrudnienia wyniósł 15 lat 1 miesiąc i 17 dni, jednakże do stażu pracy w szczególnych warunkach nie został zaliczony okres od 15 listopada 1991 r. do 31 grudnia 1998 r., to jest 6 miesięcy i 19 dni, kiedy to pobierał on wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy.

Trafnie jednak zarzuca skarżący, że brak jest podstaw do odliczenia od jego stażu pracy w warunkach szczególnych okresów niewykonywania pracy, za które otrzymał po dniu 14 listopada 1991 r. wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Przepis art. 32 ust. 1a ustawy obowiązuje od dnia 1 lipca 2004 r. i odnosi skutek również względem stanów prawnych i faktycznych istniejących przed dniem jego wejścia w życie. Jednakże Sąd Najwyższy wyraził pogląd (między innymi w wyroku z dnia 23 kwietnia 2010 r. II UK 313/09, OSNP 2011/19-20/260, por. też wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 2006 r., I UK 154/05, niepubl. oraz z dnia 13 lipca 2011 r., I UK 12/11, niepubl.), że osiągnięcie do dnia 1 stycznia 1999 r. okresu pracy w szczególnych warunkach, o którym mowa w art. 184 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) wyłącza ponowne ustalenie tego okresu po osiągnięciu wieku emerytalnego według zasad wynikających z art. 32 ust. 1a pkt 1 tej ustawy, obowiązujących od dnia 1 lipca 2004 r. W niniejszej sprawie wnioskodawca uzyskał wymagany na podstawie obowiązujących do 1 stycznia 1999 r. przepisów okres zatrudnienia w szczególnych warunkach w 1998 r., a zatem przepis ten nie znajduje zastosowania przy ustalaniu jego okresu pracy w warunkach szczególnych. Brak jest zatem podstaw, aby w spornym okresie odliczyć okres pobierania zasiłku chorobowego za czas niezdolności do pracy.

W tej sytuacji wnioskodawca legitymuje się 15-letnim okresem pracy w warunkach szczególnych i w związku z tym spełnia wszystkie warunki wymagane do nabycia prawa do emerytury na podstawie art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Z tego względu podnoszone przez wnioskodawcę kwestie dotyczące zaliczenia do okresu pracy w warunkach szczególnych okresu odbywania zasadniczej służby wojskowej i okresu zatrudnienia po dniu 31 grudnia 1998 r. są bezprzedmiotowe dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy.

Sąd Apelacyjny stwierdził również odpowiedzialność organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji na zasadzie art. 118 ust. 1a zd. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Organ rentowy na dzień wydania zaskarżonej decyzji dysponował wszelkimi danymi niezbędnymi do ustalenia prawa wnioskodawcy do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym. Nieprzyznanie tego świadczenia wynikało wyłącznie z dokonania błędnej wykładni przepisów prawa, które nie może znaleźć usprawiedliwienia wobec utrwalonego w orzecznictwie Sądu Najwyższego stanowiska co do zastosowania art. 32 ust. 1a ustawy emerytalno - rentowej. W związku z tym istniały podstawy do uznania, że opóźnienie w przyznaniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które organ rentowy ponosi odpowiedzialność.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji

O kosztach postępowania orzeczono na zasadzie art. 98 § 2 k.p.c.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE