UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 27 kwietnia 2012 r. Sąd Okręgowy w Kielcach oddalił odwołanie T. S. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w K. z dnia 25 listopada 2010 r., którą odmówiono mu przyznania prawa do emerytury.

Niesporne w sprawie było, że wnioskodawca urodził się w dniu (...)

Sąd Okręgowy ustalił, że wnioskodawca w okresie od dnia 18 lipca 1974 r. do dnia 31 stycznia 1977 r. był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy w Wojewódzkim Przedsiębiorstwie (...) w K. na stanowisku starszego majstra warsztatu remontowego w wydziale mechaniczno - elektrycznym. W ramach swoich obowiązków pracowniczych przeprowadzał remonty urządzeń znajdujących się w oczyszczalni ścieków i przy ujęciach wody. Zajmował się wymianą pomp głębinowych, kierował tzw. brygadą rozruchową w związku z pracami wykonywanymi w oczyszczalni ścieków w S., gdzie wraz z podległymi mu pracownikami naprawiał pompy znajdujące się w kanałach oraz oczyszczał zatkane kraty ściekowe. Zdarzało się również, że uszkodzone urządzenia były zabierane do warsztatu i dopiero tam naprawiane przez pracowników obsługujących maszyny takie jak: tokarka, frezerka, stolarnia, stacja wodna do sprawdzania pomp. W okresie od dnia 3 lutego 1977 r. do dnia 30 listopada 1990 r. wnioskodawca pracował w pełnym wymiarze czasu pracy w Przedsiębiorstwie (...) w K. oraz od dnia 1 grudnia 1990 r. do dnia 1 maja 1991 r. w wymiarze 1/2 etatu jako kierownik warsztatu i od dnia 2 maja 1991 r. do dnia 11 października 2007 r. w pełnym wymiarze czasu pracy jako kierownik zespołu d/s technicznych w (...) Bank (...) S.A. w K.. W trakcie wskazanych okresów wykonywał pracę w Ośrodku (...) w C.. Nadzorował pracę zatrudnionych w kotłowni 6 palaczy, 2 konserwatorów, 2 pracowników gospodarczych oraz laboranta. Palacze obsługiwali piece parowe, konserwatorzy naprawiali urządzenia kotłowni. Pracownicy gospodarczy sprzątali teren wokół hotelu, odśnieżali, pomagali w przenoszeniu różnych rzeczy na terenie hotelu, naprawiali ogrodzenie, jak również ładowali węgiel na taśmociąg transportujący go do kotłowni. Wnioskodawca sprawdzał też miękkość wody w stacji uzdatniania wody i w razie konieczności uruchamiał stację uzdatniania. Do jego obowiązków należało także sporządzanie grafików dyżurów, wypełnianie kart pracy, przechowywanie dokumentacji technicznej i części zamiennych oraz udostępnianie tej dokumentacji podczas kontroli. Wnioskodawca trzy razy dziennie czyścił kratę ściekową przed hotelem, raz - dwa razy w miesiącu wraz z innymi pracownikami usuwał szlam ze zbiornika retencyjnego. Po przejęciu ośrodka przez (...) Bank (...) S.A. w K. zajmował się także zamawianiem węgla i organizowaniem jego transportu. Nadzorował też czynności pracowników wykonujących konserwacje urządzeń ślusarskich, stolarskich, ogrodniczych i sanitarnych. Raz w miesiącu przygotowywał zestawienie potrzeb materiałowych. Wypełniał karty dla poszczególnych urządzeń, w których wpisywał informacje odnośnie wykonanych remontów i przeglądów. Do 1982 roku, tj. do czasu uruchomienia oczyszczalni ścieków, trzy - cztery razy dziennie pomagał kierowcy wozu asenizacyjnego przy wypompowywaniu ścieków ze zbiornika. Okresy składkowe i nieskładkowe wnioskodawcy na dzień 1 stycznia 1999 r. wynoszą łącznie 31 lat, 7 miesięcy i 12 dni.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd pierwszej instancji uznał odwołanie za niezasadne w świetle art. 184 ust. 1 i 2, art. 27, art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153 poz. 1227 ze zm.) oraz przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 roku Nr 8 poz. 43 ze zm.). Poza sporem pozostawał ogólny staż ubezpieczeniowy wnioskodawcy przypadający na dzień 1 stycznia 1999 r. Natomiast z zeznań świadków i wnioskodawcy wynika, że odwołujący w trakcie zatrudnienia przypadającego od dnia 18 lipca 1974 r. do dnia 31 stycznia 1977 r. w Wojewódzkim Przedsiębiorstwie (...) w K. oraz od dnia 3 lutego 1977 r. do dnia 30 listopada 1990 r. w Przedsiębiorstwie (...) w K. oraz od dnia 2 maja 1991 r. do dnia 31 grudnia 1998 r. w (...) Bank (...) S.A. w K. nie wykonywał w pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach szczególnych polegającej na sprawowaniu dozoru inżynieryjno - technicznego na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie A, dział XIV, poz. 24 powołanego rozporządzenia Rady Ministrów w zw. z działem II, gdzie ujęto prace przy wytwarzaniu i przesyłaniu energii elektrycznej i cieplnej oraz przy montażu, remoncie i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych i cieplnych oraz w zw. z działem IX poz. 3 - prace przy wywozie nieczystości stałych i płynnych oraz prace na wysypiskach i wylewiskach nieczystości, a także prace przy pryzmach kompostowych z nieczystości miejskich. Analiza przebiegu dnia pracy wnioskodawcy wskazuje, że w trakcie zatrudnienia w Ośrodku (...) — Wypoczynkowym (...) w C. miał powierzone różnego rodzaju obowiązki o charakterze kontrolno - koordynacyjnym w zakresie wszelkich prac wykonywanych przez palaczy, konserwatorów, pracowników gospodarczych oraz laboranta. W znacznej części nadzorował prace pracowników wykonujących czynności niewymienione w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. Sąd Okręgowy uznał zatem, że nie legitymuje się on wymaganym 15 - letnim stażem pracy w warunkach szczególnych i tym samym nie spełnia wszystkich przesłanek przewidzianych w art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, od których uzależnione jest nabycie prawa do emerytury. Mając na uwadze powyższe okoliczności, Sąd na podstawie art. 477¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł wnioskodawca, z arzucając sprzeczność ustaleń faktycznych z zebranym materiałem dowodowym polegającą na przyjęciu, że nie legitymuje się wymaganym 15-letnim stażem pracy w warunkach szczególnych, naruszenie przepisów postępowania, to jest art. 477¹⁴ § 1 k.p.c. i art. 233 § 1 k.p.c. przez uznanie odwołania za niezasadne i przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów z uwagi na brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego. Powołując się na powyższe zarzuty, wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i przyznanie mu prawa do emerytury oraz zasądzenie od organu rentowego kosztów postępowania za obie instancje.

W ocenie skarżącego zostało wykazane, że pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach szczególnych, to jest dozorując prace wymienione w wykazie lub osobiście je wykonując. Podniósł, że dodatkowe czynności, które nie stanowiły pracy w warunkach szczególnych, wykonywał poza wymiarem czasu pracy, to jest poza ośmioma godzinami od poniedziałku do piątku i poza sześcioma godzinami w soboty, gdyż mieszkał na terenie zakładu pracy. Nadto, stanowiły one jedynie niewielki wycinek jego pracy.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zawiera uzasadnionych zarzutów.

Stosownie do treści art. 32 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r., będącym pracownikami, o których mowa w ust. 2 - 3, zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 pkt 1. Jednocześnie na mocy art. 184 ust. 1 tejże ustawy ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy, a zatem na dzień 1 stycznia 1999 r. osiągnęli: okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn (pkt 1) oraz okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27, czyli okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn (pkt 2). Nadto, w myśl art. 184 ust. 2 wymienionej ustawy, emerytura przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa oraz rozwiązania stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem.

W myśl art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych. Zgodnie z dyspozycją § 1 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przepisy tego aktu stosuje się do pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, wymienione w przepisach § 4 - 15 rozporządzenia oraz w wykazach stanowiących załącznik do rozporządzenia, zwanych dalej „wykazami”. Okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, obowiązującym na danym stanowisku pracy (§ 2). Za okres zatrudnienia wymagany do uzyskania emerytury, zwany dalej „wymaganym okresem zatrudnienia”, uważa się okres wynoszący 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, liczony łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczanymi do okresów zatrudnienia (§ 3). Zgodnie z § 4 ust. 1 niniejszego rozporządzenia, pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli: osiągnął wiek emerytalny wynoszący 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn oraz ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Wykonywanie pracy w szczególnych warunkach czy w szczególnym charakterze powinno być stwierdzone przez pracodawcę w świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze bądź w świadectwie pracy (tak wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 15 grudnia 1997 r., II UKN 417/97, OSNAPiUS 1998 nr 21, poz. 638; z dnia 21 listopada 2001 r., II UKN 598/00, OSNPUSiSP 2003 nr 17, poz. 419). Jednocześnie oczywistym jest, że świadectwo pracy czy świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach nie jest dokumentem urzędowym w rozumieniu art. 244 § 1 i 2 k.p.c., gdyż podmiot je wydający nie jest organem państwowym ani organem wykonującym zadania z zakresu administracji państwowej. Dlatego też w ramach postępowania sądowego Sąd ocenia zarówno zasadność odmowy wydania przez pracodawcę świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach, jak i zasadność umieszczenia w świadectwie pracy wzmianki, że pracownik wykonywał pracę w warunkach szczególnych (tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 kwietnia 1999 roku, II UKN 619/98, OSNP 2000 nr 11, poz. 439). Ponadto przepisy regulujące postępowanie o świadczenia emerytalno -rentowe przed organem rentowym nie mają zastosowania w postępowaniu sądowym, które regulowane jest przepisami kodeksu postępowania cywilnego. Ewentualne ograniczenia dowodowe mogą zatem wynikać jedynie z przepisów tego kodeksu, przy czym przepisy regulujące postępowanie w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych (art. 477⁸ i następne k.p.c.) nie zawierają dodatkowych ograniczeń w stosunku do przepisów ogólnych regulujących postępowanie dowodowe (art. 235 - 309 k.p.c.). Powyższe oznacza, iż okoliczności, od których uzależnione jest prawo do emerytury mogą być wykazywane wszelkimi środkami dowodowymi przewidzianymi w kodeksie postępowania cywilnego, w tym także zeznaniami świadków czy opiniami biegłych, co znajduje bezpośrednie odzwierciedlenie w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 8 sierpnia 2006 roku, I UK 27/06, OSNP 2007 nr 15-16, poz. 235, z dnia 2 lutego 1996 roku, II URN 3/95, OSNAPiUS 1996 nr 16, poz. 239, z dnia 25 lipca 1997 roku, II UKN 186/97, OSNAPiUS 1998 nr 11, poz. 342 oraz z dnia 14 czerwca 2006 roku, I UK 115/06, OSNP 2007 nr 17-18, poz. 257).

Wbrew zarzutom skarżącego Sąd Okręgowy dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych i na ich podstawie wywiódł trafne wnioski. Podkreślenia wymaga, że stan faktyczny został oparty w całości na zeznaniach samego skarżącego oraz świadków przez niego wnioskowanych, które zostały uznane za w pełni wiarygodne. Sąd Okręgowy szczegółowo przesłuchał świadków i wnioskodawcę co do wszystkich czynności wykonywanych przez niego podczas zatrudnienia w spornych okresach. Poczynione ustalenia wiernie odzwierciedlają treść tych zeznań, stąd też nie można podzielić zarzutu, iż są sprzeczne z zebranym materiałem dowodowym. Jednocześnie chybiony jest zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., bowiem Sąd Okręgowy wszechstronnie rozważył zebrane dowody i nie znalazł podstaw, aby odmówić im wiary.

Z ustaleń Sądu pierwszej instancji wynika, że poza pracami, które wprost zostały wymienione w wykazach stanowiących załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., wnioskodawca wykonywał także inne czynności, które nie mogą być uznane za prace w warunkach szczególnych. W apelacji skarżący wprost przyznał ten fakt. Zgodnie z prawidłowo ustalonym stanem faktycznym wnioskodawca w znacznym wymiarze czasu pracy nadzorował pracowników, których zadania nie stanowiły prac wymienionych w wykazach. Nie można zatem przyjąć, że wykonywał on prace w szczególnych warunkach w pełnym wymiarze czasu pracy. Podkreślenia wymaga, że pełny wymiar czasu pracy w rozumieniu § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów należy odnosić do wymiaru obowiązującego na danym stanowisku pracy. Wielokrotnie zaznaczał to Sąd Najwyższy, między innymi w wyroku z dnia 23 maja 2012 r., I UK 9/12 (niepubl.), w którym stwierdził, że jeżeli w obowiązujących przepisach przewidziana została dla danego stanowiska - ze względu na charakter zatrudnienia lub związane z nim warunki - norma czasu pracy w rozmiarze odbiegającym od powszechnie obowiązującego, stanowi ona pełny wymiar czasu pracy w rozumieniu § 2 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. Także w postanowieniu z dnia 8 marca 2012 r., III UK 92/11 (niepubl.) Sąd Najwyższy przypomniał, że praca w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy) w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów prac wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. Z powyższego wynika, że jeśli nawet wnioskodawca pracował dłużej niż 8 godzin w ciągu doby, to warunek pracy w szczególnych warunkach w pełnym wymiarze czasu pracy powinien być oceniany przez pryzmat tego wydłużonego wymiaru. Wykonywanie pracy wymienionej w wykazie A przez 8 godzin w ciągu dnia nie stanowi wykonywania pracy w szczególnych warunkach, jeżeli rzeczywiście ubezpieczony wykonywał pracę w wyższym wymiarze. Skoro zatem wnioskodawca w obowiązującym go wymiarze czasu pracy wykonywał także inne prace poza wymienionymi w wykazie A, nie można uznać, że w spornych okresach wykonywał prace w szczególnych warunkach.

W tym stanie rzeczy trafnie uznał Sąd Okręgowy, że wnioskodawca nie legitymuje się wymaganym okresem zatrudnienia w szczególnych warunkach, a zatem nie spełnia przesłanek nabycia prawa do emerytury na podstawie art. 32 ust. 1 w zw. z art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz.U z 2009 r. Nr 39 poz. 353 ze zm.) i w zw. z § 2 i § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. Nr 8 poz 43 ze zm.).

Mając na uwadze powyższe okoliczności, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł jak w sentencji.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE