UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 25 czerwca 2012 roku Sąd Okręgowy w Szczecinie Wydział I Cywilny, oddalił powództwo (I), zasądził od powoda J. W. na rzecz pozwanego B. B. S. w D. kwotę 7.217 zł, tytułem zwrotu kosztów procesu (II), zasądził od powoda J. W. na rzecz pozwanej E. S. (1) kwotę 3.600 zł, tytułem zwrotu kosztów procesu (III), zasądził od powoda J. W. na rzecz pozwanego A. S. kwotę 3.600 zł, tytułem zwrotu kosztów procesu (IV) oraz przyznał od Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Szczecinie na rzecz radcy prawnego K. J. kwotę 8.856 zł, w tym podatek od towarów i usług w wysokości 1.656 zł, tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu powodowi J. W. (V).

Sąd I instancji oparł swoje rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach
i rozważaniach:

Powodowi J. W. przysługiwało prawo użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej położonej w T., przy ulicy (...) oznaczonej w ewidencji gruntów jako działka numer (...) i związane z nim prawo własności budynku mieszkalnego posadowionego na powyższej nieruchomości, dla których Sąd Rejonowy w Gryficach Wydział V Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą oznaczoną pierwotnie jako Kw numer (...).

Przeciwko powodowi J. W. było prowadzone z wniosku B. B. S. w D. i innych wierzycieli postępowanie egzekucyjne, w toku którego zajęto oznaczoną wyżej nieruchomość.

W dniu 23 listopada 2005 r., odbyła się licytacja publiczna, na której pozwany A. S. wylicytował prawo użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej położonej w T., przy ulicy (...) oznaczonej w ewidencji gruntów jako działka numer (...) i związane z nim prawo własności zabudowań posadowionych na powyższej nieruchomości, dla których Sąd Rejonowy w Gryficach Wydział V Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą oznaczoną pierwotnie jako Kw numer (...) za cenę 189.628,50 zł.

Prawomocnym postanowieniem z dnia 23 listopada 2005 r., Sąd Rejonowy w Gryficach udzielił na rzecz pozwanego A. S. przybicia prawa użytkowania wieczystego do dnia 21 grudnia 2086 r. - działki gruntu nr (...) o powierzchni 345 m² zabudowanej domem mieszkalnym z częścią gospodarczą stanowiących odrębny od gruntu przedmiot własności, dla którego Sąd Rejonowy w Gryficach prowadzi księgę wieczystą Kw nr (...) położonej w T., przy ulicy (...) za cenę 189.628,50 złotych.

Prawomocnym postanowieniem z dnia 14 maja 2007 r., Sąd Rejonowy w Gryficach przysądził na rzecz pozwanego A. S. prawa użytkowania wieczystego do dnia 21 grudnia 2086 r. - działki gruntu nr (...) o powierzchni 345 m² zabudowanej domem mieszkalnym z częścią gospodarczą stanowiących odrębny od gruntu przedmiot własności, dla którego Sąd Rejonowy w Gryficach prowadzi księgę wieczystą Kw nr (...) położonej w T., przy ulicy (...).

Sąd Rejonowy w Gryficach Wydział V Ksiąg Wieczystych w dziale II księgi wieczystej numer Kw nr (...) prowadzonej dla prawa użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej położonej w T., przy ulicy (...) oznaczonej w ewidencji gruntów jako działka numer (...) i związanego z nim prawa własności zabudowań posadowionych na tej nieruchomości gruntowej wpisał pozwanych A. S. i E. S. (1) na zasadzie wspólności ustawowej małżeńskiej jako wieczystych użytkowników gruntu i właścicieli zabudowań - w miejsce powoda J. W..

W tak ustalonym stanie faktycznym, Sąd I instancji stwierdził, iż oparte na przepisie art. 64 k.c. powództwo okazało się bezzasadne.

W pierwszej kolejności Sąd Okręgowy wskazał, iż zgodnie z utrwalonym w judykaturze i doktrynie prawa cywilnego poglądem, przepis art. 64 k.c. nie jest samoistną podstawą dla kreowania obowiązku złożenia oznaczonego oświadczenia woli. Stanowi on jedynie podstawę do stwierdzenia przez sąd, że dłużnik ma obowiązek złożenia oświadczenia woli a więc określa skutki prawne wynikające ze stwierdzenia istnienia tego obowiązku, którego źródłem muszą być jednak określone, istniejące stosunki prawne, a których zbadanie i ocena jest obowiązkiem sądu. Zobowiązanie do złożenia stosownego oświadczenia woli może wynikać ze źródeł o różnym charakterze - zarówno z ustawy, jak i z ważnej czynności prawnej

W ocenie Sądu I instancji, w przedmiotowej sprawie strona powodowa nie wskazała podstawy materialnoprawnej zobowiązania do złożenia przez pozwanych oświadczenia woli w przedmiocie przeniesienia na powodów prawa użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej położonej w T., przy ulicy (...) oznaczonej w ewidencji gruntów jako działka numer (...) i związanego z nim prawa własności zabudowań posadowionych na tej nieruchomości gruntowej. Zdaniem Sądu Okręgowego, już ta okoliczność uzasadniałaby oddalenie powództwa, albowiem w polskim systemie prawnym obowiązuje zasada kauzalności czynności prawnych przenoszących własność nieruchomości i tym samym również w treści oświadczenia przenoszącego własność nieruchomości musi być wskazana causa tego oświadczenia. Biorąc zatem pod uwagę, że powód w treści oświadczenia woli, którego nakazania żąda od pozwanych, nie oznaczył zdarzenia będącego podstawą zobowiązania pozwanych do przeniesienia na jego rzecz użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej położonej w T., przy ulicy (...) oznaczonej w ewidencji gruntów jako działka numer (...) i związanego z nim prawa własności zabudowań posadowionych na tej nieruchomości gruntowej, powyższe roszczenie nie mogło być uwzględnione.

Sąd I instancji wziął pod uwagę, że w uzasadnieniu pozwu strona powodowa wskazała, że jej żądanie wynika z faktu, że postępowanie egzekucyjne, w toku którego doszło do przysądzenia prawa użytkowania wieczystego i prawa własności nieruchomości objętej żądaniem pozwu na rzecz pozwanych A. S. i E. S. (1), było prowadzone w sposób wadliwy, albowiem powód w dacie wydania powyższego postanowienia nie był już dłużnikiem pozwanego B. B. S. w D.. Według Sądu powyższe zdarzenia nie uzasadniają jednak domagania się od pozwanych złożenia jakiegokolwiek oświadczenia woli w przedmiocie przeniesienia na powoda oznaczonego wyżej prawa majątkowego.

Sąd Okręgowy podniósł, iż bezspornym jest, iż powodowi przysługiwało prawo użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej położonej w T., przy ulicy (...) oznaczonej w ewidencji gruntów jako działka numer (...) i związane z nim prawa własności zabudowań posadowionych na tej nieruchomości gruntowej. Bezsporne jest także, że powyższe prawa zostały zajęte w toku postępowania egzekucyjnego prowadzonego przeciwko powodowi między innymi z wniosku pozwanego Banku Spółdzielczego w D.. Poza sporem pozostaje również okoliczność, że Sąd Rejonowy w Gryficach prawomocnym postanowieniem z dnia 14 maja 2007 r. w sprawie o sygn. akt I Co 429/05 przysądził na rzecz pozwanego A. S. prawo użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej położonej w T., przy ulicy (...) oznaczonej w ewidencji gruntów jako działka numer (...) i związane z nim prawa własności zabudowań posadowionych na tej nieruchomości gruntowej.

Sąd I instancji podkreślił, iż prawomocne postanowienie o przysądzeniu prawa własności (lub odpowiednio prawa użytkowania wieczystego) nieruchomości przenosi własność (lub odpowiednio użytkowanie wieczyste) nieruchomości na nabywcę i jest tytułem do ujawnienia prawa nabywcy w księdze wieczystej. Postanowienie sądu w tym przedmiocie ma charakter kształtujący, albowiem powoduje nabycie prawa własności lub użytkowania wieczystego przez nabywcę i utratę analogicznego prawa przez dotychczasowego właściciela lub użytkownika wieczystego.

Sąd Okręgowy wskazał, iż z uwagi na skutki prawne, które wywołuje postanowienie o przysądzeniu prawa własności lub użytkowania wieczystego nieruchomości, nie jest dopuszczalne kwestionowanie prawidłowości tego orzeczenia w inny sposób niż poprzez wniesienie zażalenia w toku postępowania egzekucyjnego. Sąd I instancji zauważył przy tym, iż postanowienie Sądu Rejonowego w Gryficach z dnia 14 maja 2007 r. w sprawie o sygn. akt I Co 429/05 jest prawomocne i tym samym wywołało ono skutek w postaci nabycia przez pozwanych A. S. i E. S. (1) prawa użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej położonej w T., przy ulicy (...) oznaczonej w ewidencji gruntów jako działka numer (...) i związanego z nim prawa własności zabudowań posadowionych na tej nieruchomości gruntowej, w związku z czym powodowi nie przysługuje roszczenie o zobowiązanie do przeniesienia powyższego prawa ponownie na swoją rzecz, gdyż brak podstawy prawnej do domagania się złożenia przez pozwanych takiego oświadczenia.

Sąd Okręgowy dodał, iż nie ma przy tym znaczenia okoliczność, czy samo wszczęcie i prowadzenie postępowania egzekucyjnego przeciwko powodowi było zasadne i czy czynności egzekucyjne w toku tego postępowania były dokonywane w sposób prawidłowy, gdyż zarzuty te mogły być podnoszone jedynie w toku postępowania egzekucyjnego, uzasadniając składanie przez powoda odpowiednich środków prawnych w postaci skarg na czynność komornika, zażaleń na postanowienia sądu ewentualnie powództwa o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego. Na tej podstawie nie można jednak zwalczać prawomocnego postanowienia o przysądzeniu prawa własności nieruchomości, które z dniem uprawomocnienia wywołało w sposób nieodwracalny skutki określone w art. 999 k.p.c. Sąd I instancji zwrócił także uwagę, że strona powodowa koncentrując się na zarzutach dotyczących prawidłowości postępowania egzekucyjnego wszczętego przeciwko niej z wniosku B. B. S. w D., nie uwzględniła faktu, że egzekucja ze spornej nieruchomości była prowadzona z wniosku kilkunastu innych wierzycieli, co do których nie zostały podniesione zarzuty dotyczące istnienia i wymagalności egzekwowanych roszczeń.

Sąd Okręgowy biorąc pod uwagę, że strona powodowa nie wskazała innej podstawy uzasadniającej złożenie przez pozwanych E. S. (1) i A. S. żądanego oświadczenia woli, uznał, że powództwo w stosunku do tych pozwanych jako oczywiście bezzasadne nie zasługuje na uwzględnienie.

Odnośnie pozwanego B. B. S. w D. Sąd I instancji stwierdził, iż słuszny okazał się zarzut braku legitymacji biernej tego podmiotu. Sąd ten wskazał, iż bezspornie B. B. S. w D. nie przysługuje prawo użytkowania nieruchomości gruntowej położonej w T., przy ulicy (...) oznaczonej w ewidencji gruntów jako działka numer (...) i związane z nim prawa własności zabudowań posadowionych na tej nieruchomości gruntowej, wobec czego nie mógłby on - nawet przy istnieniu odpowiedniej podstawy prawnej powództwa - przenieść na rzecz powoda powyższego prawa. Sąd meriti dodał, iż sam fakt, że to na wniosek tego podmiotu została wszczęta egzekucja z nieruchomości, nie uzasadnia wytoczenie przeciwko niemu powództwa o przeniesienie na rzecz powoda prawa własności nieruchomości sprzedanej w drodze licytacji publicznej, a jedynie może być - w przypadku, gdyby pozwany w sposób bezzasadny spowodował wszczęcie egzekucji - podstawę do dochodzenia roszczeń odszkodowawczych. Sąd Okręgowy uznał zatem, iż powództwo w stosunku do tego pozwanego jako bezzasadne również podlegało oddaleniu.

O kosztach procesu Sąd I instancji orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w związku z art. 99 k.p.c.

W ocenie tego Sądu w niniejszej sprawie nie ma zastosowania art. 102 k.p.c. gdyż nie zaistniały żadne szczególne okoliczności uzasadniające odstąpienie od obciążenia powoda kosztami procesu na rzecz pozwanych. Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, iż do wniosku tego skłania charakter niniejszej sprawy, wskazujący na oczywistą bezzasadność powództwa. Według Sądu meriti, powód - reprezentowany przez zawodowego pełnomocnika ustanowionego z urzędu - powinien mieć świadomość, że jego roszczenie procesowe nie zasługuje na uwzględnienie i liczyć się z negatywnymi skutkami przegrania sprawy także w zakresie obowiązku zwrotu kosztów procesu.

Poza tym Sąd I instancji uznał, iż za szczególną okoliczność nie może być uznana sytuacja majątkowa powoda, gdyż uzasadniała ona jedynie zwolnienie powoda od kosztów sądowych i ustanowienie dla niego pełnomocnika z urzędu, i nie może być uznana za samoistną przesłankę do odstąpienia od obowiązku zwrotu kosztów procesu na rzecz pozwanych. Powód powodując po raz kolejny wszczęcie postępowania sądowego nie może zakładać, że nie poniesie żadnych kosztów tego postępowania, zaś koszty poniesione zostaną wyłącznie przez Skarb Państwa i przeciwników procesowych.

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu powodowi Sąd orzekł na podstawie art. 223 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych oraz § 15 ust. 1 w związku z § 6 pkt. 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2003 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.

Z wyrokiem tym nie zgodził się powód, który w wywiedzionej apelacji zaskarżył wyrok w części tj. w punktach I, II, III oraz IV i wniósł o:

1. zmianę wyroku w zaskarżonej części poprzez uwzględnienie powództwa w całości, ewentualnie o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Szczecinie, celem przeprowadzenia zawnioskowanych w pkt 4 i 5 dowodów.

2. zasądzenie od pozwanych na rzecz powoda kosztów postępowania I i II instancji, z uwzględnieniem kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych,

3. przeprowadzenie rozprawy także pod nieobecność powoda,

4. przeprowadzenie dowodu z przesłuchania stron i przesłuchanie jako strony powodowej J. W., na okoliczność: braku podstaw do zbycia prawa do nieruchomości położonej przy ul. (...) w T. na rzecz pozwanych A. i E. S. (1), spłaty całości zadłużenia przed przysądzeniem prawa wyżej wskazanym pozwanym, spłaty całości zobowiązań będących podstawą wszczęcia egzekucji z prawa do nieruchomości, istnienia złej wiary po stronie pozwanego Banku przy wszczęciu egzekucji i po stronie pozwanych A. i E. S. (1) przy nabyciu powyższego prawa,

5. przeprowadzenie dowodu ze złożonych przed Sądem I instancji dokumentów:

-: umowy o kredyt nr (...) z dnia (...).07.1999 r.,
-: bankowego tytułu egzekucyjnego z dnia 27.12.2000 r. nr (...), opatrzonego klauzulą wykonalności przeciwko powodowi dnia 22.01.2001 r. i przeciwko małżonce powoda dnia 27.01.2006 r.,
-: bankowego tytułu egzekucyjnego nr (...) z dnia 28.08.2000 r. wraz z postanowieniem Sądu Rejonowego w Gryficach I Wydział Cywilny o nadaniu klauzuli wykonalności (sygn. akt: I Co 239/00),
-: zaświadczenia B. B. S. w D. z dnia 19.04.2006 r.,
-: zaświadczenia B. B. S. w D. z dnia 13.09.2004 r.,
-: uzasadnienia wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie Wydział I Cywilny z dnia 31.12.2010 r. sygn. akt: I C 446/07,

na okoliczność nieprawidłowości w rozliczaniu zaciągniętego przez powoda kredytu, wymagalności roszczenia o zwrot kredytu, spłaty zadłużenia przed wszczęciem egzekucji z prawa do nieruchomości.

6. w przypadku oddalenia apelacji - o nieobciążanie powoda kosztami postępowania apelacyjnego oraz o przyznanie pełnomocnikowi zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej od Skarbu Państwa, według norm przepisanych. Jednocześnie oświadczył, że koszt udzielonej pomocy prawnej nie zostały przez powoda pokryte w całości ani w części.

Apelujący zarzucił wyrokowi:

1. Naruszenie przepisów postępowania, które miały istotny wpływ na wynik sprawy, a mianowicie:

a) art. 244 i 245 k.p.c. w zw. z art. 129 § 1 k.p.c., poprzez nieprzeprowadzenie dowodów z:

-: umowy o kredyt nr (...) z dnia (...).07.1999 r.,
-: bankowego tytułu egzekucyjnego z dnia 27.12.2000 r. nr (...), opatrzonego klauzulą wykonalności przeciwko powodowi dnia 22.01.2001 r. i przeciwko małżonce powoda dnia 27.01.2006 r.,
-: bankowego tytułu egzekucyjnego nr (...) z dnia 28.08.2000 r. wraz z postanowieniem Sądu Rejonowego w Gryficach I Wydział Cywilny o nadaniu klauzuli wykonalności (sygn. akt: I Co 239/00),
-: zaświadczenia B. B. S. w D. z dnia 19.04.2006 r.,
-: zaświadczenia B. B. S. w D. z dnia 13.09.2004 r.,
-: uzasadnienia wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie Wydział I Cywilny z dnia31.12.2010 r. sygn. akt: I C 446/07,

i przyjęcie, że złożone w postępowaniu kserokopie dokumentów nie mają mocy dowodowej, podczas, gdy przepis art. 129 k.p.c. zobowiązuje stronę do złożenia oryginału dokumentu jedynie na żądanie przeciwnika, które to żądanie nie zostało w postępowaniu zgłoszone,

b) art. 227 k.p.c. w zw. z art. 244 i 245 k.p.c. poprzez nieprzeprowadzenie dowodów z wymienionych w pkt 1 a) dokumentów, z uwagi na brak ich przydatności do rozstrzygnięcia sprawy, podczas, gdy w opinii powoda miały one istotny wpływ na rozstrzygnięcie sprawy.

c) art. 227 k.p.c. w zw. z 299 k.p.c., poprzez zaniechanie przeprowadzenia dowodu z przesłuchania stron, podczas, gdy w sprawie istniały niewyjaśnione okoliczności mające istotny wpływ na rozstrzygnięcie sprawy,

d) art. 102 k.p.c., poprzez zasądzenie od powoda na rzecz pozwanych kosztów postępowania przed Sądem I instancji, podczas, gdy istnieją szczególne okoliczności uzasadniające odstąpienie od nałożenia na powoda obowiązku zwrotów kosztu procesu, w postaci ciężkiej sytuacji materialnej powoda.

2. Naruszenie przepisu prawa materialnego, a mianowicie art. 64 k.c. poprzez nieprawidłowe przyjęcie, że dla żądania złożenia oświadczenia woli, zgodnie z którym pozwani A. S. i E. S. (1) przenieśliby na J. W. prawo wieczystego użytkowania nieruchomości - działki gruntu nr (...) o powierzchni 0,0345 ha położonej w T. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy w Gryficach prowadzi księgę wieczystą o numerze (...) wraz z wybudowanym na niej domem mieszkalnym z częścią gospodarczą, stanowiącym odrębny od gruntu przedmiot własności, wystarczającej podstawy nie stanowią wskazane w postępowaniu przed Sądem I instancji nieprawidłowości dotyczące podstawy wszczęcia i prowadzenia postępowania egzekucyjnego, w toku którego doszło do zbycia wskazanego prawa do nieruchomości pozwanym A. i E. S. (1).

W uzasadnieniu skarżący podniósł, iż dnia (...) lipca 1999 r. zawarł z Bankiem Spółdzielczym w T., poprzednikiem prawnym pozwanego B. B. S. w D., umowę nr (...) o kredyt inwestycyjny, w której ustalono termin całkowitej spłaty kredytu wraz z odsetkami na dzień (...) czerwca 2002 r. Apelujący zaznaczył, iż na podstawie powyższej umowy, Bank Spółdzielczy w T. wystawił przeciwko niemu dwa bankowe tytuły egzekucyjne - nr (...) i (...). Skarżący podkreślił, iż przed Sądem Rejonowym toczyło się z jego powództwa przeciwko pozwanemu B. B. S. w D. postępowanie o pozbawienie wykonalności tytułów egzekucyjnych (...) nr (...) i (...) nr (...), które w stosunku do (...) nr (...) zostało umorzone. Apelujący stwierdził także, iż zgodnie z zaświadczeniem wystawionym przez B. B. S. w D. z dnia 19.04.2011 r., udzielony skarżącemu kredyt został spłacony dnia 29.03.2002 r., tj. przed sprzedażą w drodze licytacji prawa do nieruchomości położonej w T. przy ul. (...).

Skarżący zwrócił uwagę, iż celem udowodnienia powyższych okoliczności, dołączył kserokopie następujących dokumentów:

1. umowy o kredyt nr (...) z dnia 30.07.1999 r.,

2. bankowego tytułu egzekucyjnego z dnia 27.12.2000 r. nr (...), opatrzonego klauzulą wykonalności przeciwko powodowi dnia 22.01.2001 r. i przeciwko małżonce powoda dnia 27.01.2006 r.,

3. bankowego tytułu egzekucyjnego nr (...) z dnia 28.08.2000 r. wraz z postanowieniem Sądu Rejonowego w Gryficach I Wydział Cywilny o nadaniu klauzuli wykonalności (sygn. akt: I Co 239/00),

4. zaświadczenia B. B. S. w D. z dnia 19.04.2006 r.,

5. uzasadnienia wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie Wydział I Cywilny z dnia 31.12.2010 r. sygn. akt I C 446/07.

Apelujący nie zgodził się ze stanowiskiem Sądu I instancji, który pominął wnioski dowodowe zgłoszone przez powoda jako nieistotne dla rozstrzygnięcia sprawy, wskazując także, że dołączone do pism procesowych kserokopie nie mają mocy dowodowej. Skarżący zaznaczył, iż zgodnie z przepisem art. 129 ust. 1 k.p.c. na powodzie spoczywa obowiązek złożenia dokumentu w oryginale, na żądanie przeciwnika, zaś na podstawie § 2 art. 129 k.p.c. z oryginałem został zrównany poświadczony przez wskazane w tym przepisie osoby odpis. Według apelującego obowiązek złożenia oryginałów powstaje dopiero z chwilą zgłoszenia takiego żądania przez stronę przeciwną a zatem brak takiego żądania umożliwia dowodzenie z kopii.

Skarżący powołał się przy tym na pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 lutego 2007 r., dla uznania kserokopii za dokument prywatny, świadczący o istnieniu oryginału o odwzorowanej w niej treści, niezbędne jest oświadczenie o istnieniu dokumentu o treści i formie odwzorowanej kserokopią. Takim oświadczeniem jest umieszczone na kserokopii i zaopatrzone podpisem poświadczenie zgodności kserokopii z oryginałem. Apelujący zwrócił uwagę, iż analiza powyższego orzeczenia prowadzi do wniosku, iż możliwe jest prowadzenie dowodu z kopii dokumentu, jeżeli zostanie złożone na niej oświadczenie, że dokument o takiej treści istnieje. Zdaniem skarżącego nie ma jednak różnicy, czy oświadczenie takie zostanie złożone na samym dokumencie, czy w treści odrębnego pisma, jakim jest np. pozew. Powołanie się zatem przez powoda w pozwie lub innym piśmie procesowym na dokument, powinno zostać uznane za oświadczenie, że dokument taki istnieje i że ma określoną treść. W związku z powyższym, w braku zgłoszenia stosowanego żądania od strony przeciwnej, nie ma przeszkód, by złożone w niniejszym postępowaniu kopie dokumentu mogły stanowić materiał dowodowy.

Jednocześnie apelujący podniósł, iż Sąd Okręgowy niezasadnie nie przeprowadził dowodów z wyżej wymienionych kserokopii dokumentów, z uwagi na ich nieprzydatność do rozstrzygnięcia sprawy. W opinii skarżącego, okoliczności takie jak: spłata kredytu przed wszczęciem egzekucji z przysługującego mu prawa do nieruchomości, wystawienie bankowych tytułów egzekucyjnych, zanim roszczenie o spłatę kredytu stało się wymagalne i nieprawidłowości w rozliczeniu kredytu, w szczególności przy złej woli pozwanych i świadomości bezprawności działania, uzasadniają żądanie powrotnego przeniesienia na jego rzecz prawa do nieruchomości.

Apelujący wskazał również, iż brak było podstaw do pominięcia zgłoszonego przez niego dowodu z przesłuchania stron, na okoliczność braku podstaw do zbycia prawa do nieruchomości położonej przy ul. (...) w T. na rzecz pozwanych A. i E. S. (1), spłaty całości zadłużenia przed przysądzeniem powyższego prawa, spłaty całości zobowiązań będących podstawą wszczęcia egzekucji z prawa do nieruchomości, istnienia złej wiary po stronie pozwanego Banku przy wszczęciu egzekucji i po stronie pozwanych A. i E. S. (1) przy nabyciu przedmiotowego prawa. W ocenie skarżącego, z przywołanych faktów wywodzi on swoje roszczenie, w związku z czym przeprowadzenie dowodu z przesłuchania stron miało istotny wpływ na rozstrzygnięcie sprawy.

Apelujący dodał, iż w piśmie procesowym z dnia 03 października 2011 r., z ostrożności procesowej, złożył wniosek o nieobciążanie go, w przypadku oddalenia powództwa, kosztami postępowania, zgodnie z przepisem art. 102 k.p.c. W opinii skarżącego, jego ciężka sytuacja finansowa, która stanowiła podstawę do udzielenia mu zwolnienia od kosztów sądowych i przyznania pełnomocnika z urzędu, mieści się w kategorii szczególnych okoliczności, które uzasadniają odstąpienie od obciążania kosztami postępowania stronę przegrywająca postępowanie.

Zdaniem apelującego Sąd I instancji niezasadnie uznał, iż wystarczającej podstawy uzasadniającej żądanie pozwu nie stanowi: nieprawidłowe rozliczenie przez pozwany Bank udzielonego powodowi, zgodnie z umową nr (...) z dnia 30.07.1999 r., kredytu, wystawienie bankowego tytułu egzekucyjnego pomimo braku wymagalności roszczenia z tytułu kredytu, fakt spłaty udzielonego kredytu przed przysądzeniem prawa do nieruchomości oraz świadomość pozwanych zaistnienia wyżej wymienionych nieprawidłowości.

Według skarżącego wystąpienie powyższych okoliczności powoduje obarczenie przysądzenia własności wadą, która stanowi wystarczającą przesłankę do domagania się złożenia przez pozwanych oświadczenia żądanej treści.

Ponadto, z ostrożności procesowej, w przypadku oddalenia apelacji apelujący podtrzymał wniosek o nieobciążanie go kosztami procesu, zgodnie z przepisem art. 102 k.p.c., z uwagi na jego ciężką sytuację materialną.

W odpowiedzi na apelację, pozwany B. B. S. w D. wniósł o oddalenie apelacji oraz zasądzenie od powoda na swoją rzecz kosztów postępowania apelacyjnego, według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja powoda nie zasługiwała na uwzględnienie.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd I instancji prawidłowo oddalił powództwo i obciążył powoda kosztami postępowania.

W przedmiotowej sprawie bezspornym jest, iż podstawą powództwa jest przepis art. 64 k.c., zgodnie z którym prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające obowiązek danej osoby do złożenia oznaczonego oświadczenia woli, zastępuje to oświadczenie.

Jak słusznie zauważył Sąd Okręgowy, zarówno w doktrynie jak i orzecznictwie powszechnie przyjmuje się, iż przepis art. 64 k.c., nie może stanowić samodzielnej, materialnoprawnej podstawy roszczenia. Przykładowo Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 05 lutego 2009 r., (I ACa 39/09, OSA 2010/5/60-68) stwierdził, iż art. 64 k.c. może mieć zastosowanie tylko wówczas, gdy istnieje cywilnoprawny obowiązek dokonania określonej czynności prawnej (złożenia oświadczenia woli). Z obowiązkiem tym musi być skorelowane odpowiednie uprawnienie drugiej strony o charakterze roszczenia cywilnoprawnego. Przesłanka ta jest spełniona, gdy możliwe jest określenie konkretnej treści oświadczenia woli, które ma być złożone przez zobowiązanego. Wynika to wprost z treści powołanego przepisu, który przewiduje możliwość zastąpienia orzeczeniem sądu tylko „oznaczonego oświadczenia woli”, a zatem przymusowa realizacja obowiązku złożenia oznaczonego oświadczenia woli jest możliwa tylko wówczas, gdy istnieją przepisy prawa lub inne „źródła” pozwalające na ustalenie podmiotu zobowiązanego i uprawnionego oraz konkretnej treści roszczenia. Również Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 stycznia 2001 r., (II CKN 683/98, LEX nr 466001) orzekł, iż przepis art. 64 k.c. przewiduje, że prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające obowiązek danej osoby do złożenia oznaczonego oświadczenia woli, zastępuje to oświadczenie. Przepis ten nie stanowi jednak podstawy materialnoprawnej takiego roszczenia. Roszczenie jest uzasadnione tylko wtedy, gdy pozwany nie składa oznaczonego oświadczenia woli, mimo że jego zobowiązanie do tego wynika bądź z czynności prawnej, bądź z przepisów prawa. Sąd Najwyższy także w wyroku z dnia 29 stycznia 1999 r. (I CKU 86/98, LEX nr 405604) wskazał, iż przepis art. 64 k.c. nie jest samoistną podstawą dla kreowania obowiązku złożenia oznaczonego oświadczenia woli. Stanowi on jedynie podstawę do stwierdzenia przez sąd, że dłużnik ma obowiązek złożenia oświadczenia woli. Zobowiązanie do złożenia stosownego oświadczenia woli może wynikać ze źródeł o różnym charakterze, a więc zarówno z ustawy, jak i z ważnej czynności prawnej.

Sąd Odwoławczy w pełni podzielił stanowisko Sądu I instancji, iż w przedmiotowej sprawie, powód nie wskazał podstawy materialnoprawnej do złożenia przez pozwanych oświadczenia woli w przedmiocie przeniesienia na powoda prawa użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej położonej w T. przy ul. (...) oznaczonej w ewidencji gruntów jako działka nr (...) i związanego z nim prawa własności zabudowań posadowionych na tej nieruchomości.

Jak wynika z akt sprawy, apelujący oparł swoje roszczenie na okolicznościach związanych z prowadzonym przeciwko niemu postępowaniu egzekucyjnemu a w szczególności na uchybieniach tego postępowania, w wyniku których pozwani A. S. i E. S. (2) nabyli wskazane wyżej prawa.

Zdaniem Sądu II instancji, nie ulega wątpliwości - na co trafnie też zwrócił uwagę Sąd Okręgowy, - iż powyższe zdarzenia nie uzasadniają żądania nakazania pozwanym złożenia oświadczenia woli w przedmiocie przeniesienia na powoda jakichkolwiek praw majątkowych.

Bezspornym jest, iż pozwani A. S. i E. S. (2) nabyli sporne prawa w toku toczącego się przeciwko skarżącemu postępowania egzekucyjnego w wyniku przeprowadzonej licytacji komorniczej. Nie ulega także wątpliwości, iż postanowienie o przysądzeniu na rzecz pozwanych wskazanych wyżej praw jest prawomocne.

Stosownie do treści przepisu art. 999 § 1 k.p.c., prawomocne postanowienie o przysądzeniu własności przenosi własność na nabywcę i jest tytułem do ujawnienia na rzecz nabywcy prawa własności w katastrze nieruchomości oraz przez wpis w księdze wieczystej lub przez złożenie dokumentu do zbioru dokumentów. Prawomocne postanowienie o przysądzeniu własności jest zatem tytułem wykonawczym do wprowadzenia nabywcy w posiadanie nieruchomości i opróżnienia znajdujących się na tej nieruchomości pomieszczeń bez potrzeby nadania mu klauzuli wykonalności. Jednocześnie należy zauważyć, iż w myśl przepisu art. 998 § 1 k.p.c., postanowienie o przysądzeniu własności wydaje się po uprawomocnieniu się przybicia i wykonaniu przez nabywcę warunków licytacyjnych lub postanowieniu o ustaleniu ceny nabycia i wpłaceniu całej ceny przez nabywcę. Dodać przy tym należy, iż zgodnie z § 2 tego przepisu na postanowienie co do przysądzenia własności przysługuje zażalenie, którego podstawą nie mogą być uchybienia sprzed uprawomocnienia się przybicia.

Powyższe okoliczności jednoznacznie zatem wskazują, iż jeżeli apelujący nie zgadzał się z przysądzeniem pozwanym powyższych praw, mógł i powinien podnosić stosowne okoliczności jeszcze w toku postępowania egzekucyjnego. Skoro jednak nie udało mu się skutecznie podważyć zarówno przeprowadzenia licytacji jak i przybicia oraz przysądzenia, uprawomocnienie się postanowienia w kwestii przysądzenia własności wywołało nieodwracalne skutki w postaci przejścia przysługujących dotychczas powodowi praw na pozwanych. Sąd I instancji słusznie przy tym zauważył, iż podnoszone obecnie zarzuty mogły być składane wyłącznie w toku egzekucji, a nie w niniejszym postępowaniu. W związku z powyższym Sąd Apelacyjny uznał, iż brak było jakichkolwiek podstaw do uwzględnienia powództwa a co za tym idzie w pełni prawidłowo zostało ono oddalone.

Odnosząc się do zarzutów i wywodów zawartych w apelacji, Sąd Odwoławczy stwierdza, iż są one całkowicie chybione.

W pierwszej kolejności należy wskazać, iż Sąd Okręgowy słuszne nie przeprowadził dowodu z przedłożonych przez apelującego kserokopii dokumentów. Nie ulega bowiem wątpliwości, iż niepoświadczone kserokopie dokumentów nie mają mocy dowodowej.

Stosownie do treści przepisu art. 129 § 2 k.p.c., zamiast oryginału dokumentu strona może złożyć odpis dokumentu, jeżeli jego zgodność z oryginałem została poświadczona przez notariusza albo przez występującego w sprawie pełnomocnika strony będącego adwokatem, radcą prawnym, rzecznikiem patentowym lub radcą Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa. W przedmiotowej sprawie niewątpliwym jest zaś, iż żadna z przedłożonych przez skarżącego kserokopii, nie została poświadczona za zgodność z oryginałem przez wskazane wyżej podmioty. Nie sposób przy tym podzielić argumentacji apelującego, iż wystarczające jest złożenie oświadczenia i to w dodatku nie na samej kserokopii lecz w innym dokumencie, że dany dokument istnieje, aby uznać kserokopię za dokument prywatny. Dodać przy tym należy, iż wyrok Sądu Najwyższego na który powołał się skarżący został wydany w 2007 r. a więc przed zmianą treści art. 129 k.p.c., która weszła w życie z dniem 01 stycznia 2010 r. i co za tym idzie nie uwzględnia aktualnej treści tej regulacji. Z kolei w powoływanych orzeczeniach sądów apelacyjnych, jednoznacznie wskazano, iż niepoświadczona kserokopia nie jest dokumentem. Jeżeli zaś pismo nie może być uznane za dokument, nie może być ono też podstawą do prowadzenia dowodu w trybie art. 308 k.p.c. Odmienne zaś ujęcie tego zagadnienia prowadziłoby do obejścia przepisów o dowodzie z dokumentu. Poza tym, nawet gdyby przyjąć, iż jest możliwe poświadczenie kserokopii dokumentu poprzez złożenie oświadczenia o istnieniu dokumentu oryginalnego, to i tak stosownie do obecnego brzmienia przepisu art. 129 § 2 k.p.c., mogą tego dokonywać określone podmioty, tak więc złożenie takiego oświadczenia przez samego powoda i tak byłoby nieskuteczne.

Ponadto Sąd Odwoławczy zauważa przy tym, iż nawet gdyby przyjąć, iż złożone przez apelującego kserokopie mogłyby być przedmiotem dowodu, to okoliczności z nich wynikające nie miały żadnego znaczenia dla rozstrzygnięcia a co za tym idzie dowody te i tak zostałyby pominięte. Zgodnie bowiem z treścią art. 227 k.p.c., przedmiotem dowodu są fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie. Nie ulega zaś wątpliwości, iż okoliczności dotyczące zawarcia umowy kredytowej, jej spłaty oraz rozliczenia kredytu i prowadzenia postępowania egzekucyjnego nie mają jakiegokolwiek znaczenia dla rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie, w sytuacji gdy pozwani nabyli wskazywane przez powoda prawa na podstawie prawomocnego postanowienia o przysądzeniu własności. Skoro bowiem apelujący nie zdołał skutecznie zakwestionować tego orzeczenia w toku postępowania egzekucyjnego, jakiekolwiek okoliczności dotyczące zdarzeń sprzed jego uprawomocnienia się nie mogą być brane pod uwagę.

Z tych samych względów Sąd I instancji zasadnie – zdaniem Sądu Apelacyjnego - pominął zgłoszony przez skarżącego wniosek o przeprowadzenie dowodu z przesłuchania stron. W myśl przepisu art. 299 k.p.c., jeżeli po wyczerpaniu środków dowodowych lub w ich braku pozostały niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, sąd dla wyjaśnienia tych faktów może dopuścić dowód z przesłuchania stron. Bezspornym jest, iż w przedmiotowej sprawie takie okoliczności nie miały miejsca, gdyż ewentualne wyjaśnienia powoda ograniczałyby się, jak cała jego argumentacja do kwestii związanych z udzieleniem kredytu, okolicznościami związanymi z jego spłatą oraz prowadzeniem postępowania egzekucyjnego. Brak jest zaś wątpliwości, iż zebrany w sprawie materiał dowodowy był całkowicie wystarczający do prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy.

Dodać przy tym należy, iż w doktrynie ugruntowany jest pogląd, iż dowód z przesłuchania stron powinien być przeprowadzony jedynie wówczas, gdy za pomocą innych środków dowodowych nie zostały dostatecznie wyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Nie należy zatem dopuszczać dowodu z przesłuchania stron, jeżeli sąd za pomocą innych środków dowodowych wyrobi sobie przekonanie co do stanu faktycznego i zgłoszonych przez strony żądań. Sąd nie tylko nie ma obowiązku uwzględnienia wniosku dowodowego, ale ewentualne przeprowadzenie dowodu w takiej sytuacji miałoby charakter uchybienia procesowego.

W ocenie Sądu Apelacyjnego w pełni zasadne było również obciążenie skarżącego kosztami postępowania należnymi stronie przeciwnej z uwagi na to, że brak było podstaw do zastosowania w przedmiotowej sprawie przepisu art. 102 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem, w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Zauważyć przy tym należy, iż jak orzekł Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w postanowieniu z dnia 20 lutego 2012 r. (I ACz 276/12, LEX nr 1115417), odstąpienie od obciążania strony przegrywającej sprawę kosztami procesu poniesionymi przez jej przeciwnika procesowego jest możliwe jedynie w wypadkach szczególnie uzasadnionych, tj. wówczas, gdy z uwagi na okoliczności faktyczne konkretnej sprawy zastosowanie ogólnych zasad odpowiedzialności za wynik procesu byłoby sprzeczne z zasadą słuszności (art. 102 k.p.c.). Podstawą do takiej oceny może być zachowanie się strony w procesie, jak i jej sytuacja pozaprocesowa (stan majątkowy, szczególna sytuacja zdrowotna i życiowa), przy czym zła sytuacja finansowa, stanowiąca podstawę do zwolnienia strony od obowiązku uiszczenia kosztów sądowych, nie wyczerpuje sama w sobie przesłanek zastosowania art. 102 k.p.c., a przepis ten, z uwagi na swój szczególny charakter, nie może być wykładany rozszerzająco i wyklucza uogólnienie.

Sąd Odwoławczy w pełni podzielił stanowisko Sądu Okręgowego, iż w rozpoznawanej sprawie nie zachodziły żadne szczególne okoliczności uzasadniające zastosowanie przepisu art. 102 k.p.c. Zdaniem Sądu II instancji nie ulega wątpliwości, iż powód był reprezentowany przez zawodowego pełnomocnika, a zatem powinien mieć świadomość, że jego roszczenie jest bezzasadne i liczyć się z negatywnymi skutkami przegrania sprawy, w tym także z koniecznością zwrotu kosztów postępowania. Ponadto podnieść należy, iż skarżący ograniczył się jedynie do powołania swojej trudnej sytuacji materialnej oraz faktu przyznania mu pełnomocnika z urzędu, które to okoliczności, jak już wyżej wspomniano nie są wystarczające dla zastosowania przepisu art. 102 k.p.c.

Ponadto podkreślić należy, iż w postępowaniu apelacyjnym, z uwagi na fakt, że roszczenie powoda zostało ocenione przez Sąd meriti i mógł on się zapoznać z uzasadnieniem rozstrzygnięcia tego sądu, wywiedzenie przez powoda apelacji i związane z tym ryzyko poniesienia kosztów postępowania apelacyjnego, powoduje, że nie ma już podstaw do zastosowania reguł z art. 102 kpc. Jak już bowiem podniesiono powyżej, sama treść tego przepisu, mówiąca o wypadkach szczególnie uzasadnionych, daje podstawę do wyłączenia wykładni rozszerzającej. W takiej sytuacji, gdy powód poznał stanowisko sądu, wskazujące, z jakich powodów uznał on dochodzone roszczenie za niezasadne, nie można już powoływać się na subiektywne przekonanie powoda o swojej racji i winien on ponieść koszty zgodnie z wynikiem postępowania apelacyjnego.

Mając powyższe rozważania na uwadze, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c., orzekł jak w punkcie 1 wyroku.

Zgodnie z regułą odpowiedzialności stron za wynik procesu w oparciu o przepis art. 98 § 1 k.p.c., powód winien zwrócić stronie przeciwnej koszty postępowania przed Sądem drugiej instancji.

Zarówno pozwany B. B. S. w D. jak i pozwani A. S. i E. S. (1) byli reprezentowani przez pełnomocników będących radcami prawnymi, a zatem powód powinien zwrócić pozwanemu B. B. S. w D. oraz pozwanym A. S. i E. S. (1) solidarnie koszty zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym, które zgodnie z rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu. (Dz. U. Nr 163 poz. 1348 ze zm.), wynoszą w przedmiotowej sprawie po 5.400 zł (§ 12 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 6 pkt 7 cyt. rozporządzenia).

W związku z powyższym Sąd Apelacyjny orzekł jak w punkcie 2 i 3 wyroku.

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu powodowi orzeczono na podstawie art. 223 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1059, Nr 126, poz. 1069 i Nr 153, poz. 1271) oraz § 15 ust. 1 w związku z § 12 ust. 1 pkt 2 i § 6 pkt. 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2003 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1349).

Wobec powyższego Sąd Apelacyjny orzekł jak w punkcie 4 wyroku.

SSA M. Gawinek SSA D. Rystał SSO (del.) W. Buczek-Markowska

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE