UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z 14 sierpnia 2018 r., wydanym w sprawie sygn. akt I Ns 727/14, Sąd Rejonowy w Łasku ustalił, że w skład spadku po Z. S., synu S. i H., zmarłym w dniu 13 maja 1990 r., M. S., synu S. i H., zmarłym w dniu 25 października 1991 r., H. S. (2), córce W. i A., zmarłej w dniu 30 grudnia 1991 r. i S. S. (2), synu A. i E., zmarłym w dniu 1 maja 1994 r. wchodzą:

1. nieruchomość rolna położona w miejscowości T. O., składająca się z działek nr (...) o łącznej powierzchni 9, 99 ha - objęta księgą wieczystą Kw nr (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Łasku VI Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych z siedzibą w P. - o wartości 369 910 złotych,

2. maszyny rolnicze i urządzenia:

a) ciągnik U. (...) rok produkcji 1975 nr rej. (...) o wartości 13 000 złotych,

b) motorower O. (R.) nr rej. (...) o wartości 500 złotych,

c) rozrzutnik obornika czterokołowy o wartości 3 800 złotych,

d) kopaczka elewatorowa do ziemniaków o wartości 2 100 złotych,

e) pług dwuskibowy o wartości 400 złotych,

f) brony pięciopolowe o wartości 750 złotych,

g) młocarnia zbożowa o wartości 600 złotych,

h) młynek śrutownik zbożowy o wartości 350 złotych,

i) wóz konny o wartości 100 złotych,

j) zgrabiarka do siana gwiazdowa o wartości 440 złotych,

k) siewnik zbożowy konny o wartości 150 złotych,

l) rower damka o wartości 80 złotych,

m) ciągnik (...) o wartości 1000 złotych,

n) motocykl (...) rok produkcji 1983 r. o wartości 1000 złotych (pkt I),

a następnie dokonał działu spadku pomiędzy R. S., S. S. (1), M. D. i H. S. (1) - bez spłat na rzecz H. S. (1) - w ten sposób, że R. S. przyznał na wyłączną własność:

a) nieruchomość rolną położoną w miejscowości T. O., składającą się z działek: nr (...) o powierzchni 1, 48 ha, nr 224 o powierzchni 2, 09 ha i nr 225 o powierzchni 0, 93 ha - objętą księgą wieczystą Kw nr (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Łasku VI Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych z siedzibą w P. - o wartości 152 950 złotych,

b) składniki majątkowe wymienione w punkcie I 2 m), n),

a S. S. (1):

a) nieruchomość rolną położoną w miejscowości T. O., składającą się z działek: nr (...) o powierzchni 3,01 ha, nr 210 o powierzchni 1, 40 ha i nr 252 o powierzchni 1, 08 ha - objęta księgą wieczystą Kw nr (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Łasku VI Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych z siedzibą w P. - o wartości 216 960 złotych,

b) składniki majątkowe wymienione w punkcie I 2 od a) do l) (pkt II);

zasądzając od S. S. (1) tytułem spłat i dopłat:

1. na rzecz M. D. kwotę 77 064 złote - płatną w 4 ratach w następujący sposób:

a) pierwsza rata w kwocie 17 064,58 złotych - w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia z odsetkami ustawowymi w razie uchybienia terminowi płatności,

b) druga rata w kwocie 20 000 złotych - w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia z odsetkami ustawowymi w razie uchybienia terminowi płatności,

c) trzecia rata w kwocie 20 000 tysięcy złotych - w terminie 18 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia z odsetkami ustawowymi w razie uchybienia terminowi płatności,

d) czwarta rata w kwocie 20 000 złotych - w terminie 24 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia z odsetkami ustawowymi w razie uchybienia terminowi płatności,

2. na rzecz R. S. kwotę 32 005 złotych, płatną w 4 ratach w następujący sposób:

a) pierwsza rata w kwocie 8 005 złotych - w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia z odsetkami ustawowymi w razie uchybienia terminowi płatności,

b) druga rata w kwocie 8 000 złotych - w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia z odsetkami ustawowymi w razie uchybienia terminowi płatności,

c) trzecia rata w kwocie 8 000 złotych - w terminie 18 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia z odsetkami ustawowymi w razie uchybienia terminowi płatności,

d) czwarta rata w kwocie 8 000 złotych - w terminie 24 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia z odsetkami ustawowymi w razie uchybienia terminowi płatności (pkt III)

oraz nakazał R. S. wydanie na rzecz S. S. (1) w terminie 7 dni od daty uprawomocnienia się postanowienia brakujących elementów maszyn rolniczych w postaci: wałka przekaźnika mocy, zaczepu i silnika o mocy 4 kW (pkt IV),

a w pkt V i VI orzekł o kosztach postępowania.

Rozstrzygnięcie zapadło przy następujących ustaleniach i wnioskach:

Właścicielem nieruchomość rolnej położonej w miejscowości T. O., składającej się z działek nr (...) o łącznej powierzchni 9, 99 ha - objętej księgą wieczystą Kw nr (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Łasku VI Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych z siedzibą w P. był E. S., syn S. i H.. Postanowieniem z dnia 10 maja 2010 r., wydanym w sprawie sygn. akt I Ns 923/09, Sąd Rejonowy w Łasku stwierdził, że spadek po E. S. synu S. i H. zmarłym w dniu 13 maja 1990 r. na podstawie ustawy nabyli rodzice spadkodawcy S. S. (2) i H. S. (2) oraz bracia spadkodawcy R. S. i M. S. po ¼ części każde z nich, tak na zasadach ogólnych jak i co gospodarstwa rolnego wchodzącego w skład spadku. Postanowieniem z dnia 20 kwietnia 2011 r., wydanym w sprawie sygn. akt I Ns 980/10, Sąd Rejonowy w Łasku, stwierdził, że spadek po M. S., synu S. i H., zmarłym w dniu 25 października 1991 r. na podstawie ustawy i z dobrodziejstwem inwentarza nabyli: żona spadkodawcy H. S. (1) oraz dzieci spadkodawcy M. D. i S. S. (1), po 1/3 części każde z nich, tak na zasadach ogólnych jak i co do wchodzącego w skład spadku udziału w gospodarstwie rolnym. Postanowieniem z dnia 9 marca 2011 r., wydanym w sprawie sygn. akt I Ns 1434/10, Sąd Rejonowy w Łasku, stwierdził, że:

- spadek po H. S. (3) z domu B. córce W. i A., zmarłej 30 grudnia 1991 r. na podstawie ustawy nabyli: mąż S. S. (2) i syn R. S. po 1/3 części oraz wnuki S. S. (1) i M. D. po 1/6 części każdy z nich; tak w części ogólnej jak i w zakresie wchodzącego w skład spadku gospodarstwa rolnego;

- spadek po S. S. (2) synu A. i E., zmarłym 1 maja 1994 r. na podstawie ustawy nabyli: syn R. S. w 1/2 części oraz wnuki S. S. (1) i M. D. po ¼ części każdy z nich; tak w części ogólnej jak i w zakresie wchodzącego w skład spadku gospodarstwa rolnego.

W skład spadku po wyżej wymienionych spadkodawcach wchodzi nieruchomość rolna i ruchomości wymienione w sentencji postanowienia.

Nieruchomości rolne, zgodnie z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego, przeznaczone są: działka nr (...) do głębokości ok. 80 mb licząc od drogi publicznej na całej szerokości - pod budownictwo mieszkaniowe jednorodzinne 9 MN (pow. 0,75 ha); działka nr (...), część zachodnia na szer. ok. 23 mb i całej głębokości (157mb) - pod zabudowę produkcyjną, składy i magazyny (o pow. ok. 0,36 ha). Pozostałe części ww. działek przeznaczone na cele rolnicze. Działki nr (...), zgodnie ze studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy L. przeznaczone są na cele rolne. Grunty rolne położone są w pobliżu siedliska w jednym pasie, przecina je droga gminna. W sąsiedztwie są nieliczne zabudowania siedliskowe. Każda z działek ma dostęp do drogi publicznej. Gospodarstwo należy do średnio rolnych, bowiem jego powierzchnia wynosi 9,99 ha, w tym: użytków rolnych - 8,40 ha , zabudowania na roli - 0,12 ha, las - 1,47 ha, nieużytki - 0,10 ha. Działki rolne charakteryzują się gruntami mało żyznymi, o niskim kompleksie przydatności rolniczej - dominuje klasa bonitacyjna V.

Grunty rolne są użytkowane rolniczo przez uczestnika S. S. (1) od 17 lat. W skład gospodarstwa wchodzi zabudowane siedlisko na części działki nr (...), na której zlokalizowane są: murowany budynek mieszkalny o 2 izbach z poddaszem niewykończony, murowany budynek obory z gospodarczym, murowana stodoła, drewniana wiata i szopa oraz stary drewniany budynek mieszkalny. Gospodarstwo jest wyposażone w sprzęt uprawowy, należący do masy spadkowej przedmiotowego gospodarstwa.

Wnioskodawca R. S. jest w wieku 64 lat, ma wykształcenie zawodowe ślusarz - spawacz. Zamieszkuje w odległym o l3,5 km A., nie pracuje. Nie ma własnego gospodarstwa rolnego, poza udziałem w spadkowym. Wnioskodawca jest zainteresowany przejęciem w naturze swojego udziału w gospodarstwie, tj. działek (...) o pow.4,50 ha, w tym użytków rolnych 4,38 ha i zabudowanego siedliska 0,12 ha, celem uprawy ziemi, hodowli zwierząt i utworzenia warsztatu mechanicznego naprawy maszyn rolniczych.

Uczestnik S. S. (1) jest w wieku 40 lat. Pracuje w przedmiotowym gospodarstwie, ma wykształcenie zawodowe rolnicze i zamieszkuje w tej samej miejscowości - O. nr (...). Posiada własne gospodarstwo rolne o pow. ok. 3,5 ha i współwłasność 1/2 w zabudowanej działce nr (...) o pow. 1,08 ha, położonej w obrębie O. T. oraz udział w spadkowym gospodarstwie. Jest zainteresowany przejęciem całego gospodarstwa, w celu jego uprawy, tak jak dotychczas.

Sąd pierwszej instancji wskazał, że zgodnie z art. 1070 k.c., w razie podziału gospodarstwa rolnego, które należy do spadku stosuje się odpowiednio przepisy o podziale gospodarstw rolnych przy zniesieniu współwłasności, zatem art. 210 - 212 k.c., z odrębnościami wynikającymi z uregulowania szczegółowego zawartego w art. 213 - 218 k.c. Przepisy te przewidują trzy sposoby zniesienia współwłasności nieruchomości rolnych: przez podział nieruchomości, przyznanie jej jednemu ze współwłaścicieli oraz sprzedaż wspólnej nieruchomości. Analiza powołanych unormowań pozwala na wysunięcie ogólnej tezy, że sądowi wolno odstąpić od podziału nieruchomości rolnej tylko w dwóch przypadkach, tj. gdy podział nieruchomości rolnej między współwłaścicieli nie jest dopuszczalny wskutek tego, że w okolicznościach konkretnej sprawy zostałby uznany za sprzeczny z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej (art. 213 k.c.) oraz jeżeli wszyscy współwłaściciele złożą zgodny wniosek o inny sposób wyjścia z niepodzielności, a wskazany przez nich sposób jest zgodny z obowiązującymi w tym zakresie przepisami prawa (art. 213 fine, art. 214 § 3 k.c.). Sąd jest zobligowany ustalić, czy istnieje fizyczna i prawna możliwość podziału gospodarstwa rolnego, a dopiero gdyby okazało się, że taki podział nie jest dopuszczalny - znieść współwłasność w sposób określony w art. 214 § 1 i 2 k.c.

Podział fizyczny gospodarstwa rolnego, w rozumieniu art. 213 k.c., następuje w oparciu o kryterium „zasad prawidłowej gospodarki rolnej”. W przedmiotowej sprawie biegła z zakresu rolnictwa dokonała - po oględzinach gospodarstwa rolnego oraz zbadaniu kwalifikacji rolniczych uczestników - oceny w aspekcie możliwości podziału gospodarstwa zgodnie z wnioskiem przedstawionym przez R. S.. Poniosła, iż uwzględniając całokształt czynników społeczno - ekonomicznych, uwarunkowania stron postępowania oraz zasady racjonalnej gospodarski rolnej, a także kierunki zagospodarowania przestrzennego gminy L. i gospodarcze przeznaczenie rzeczy, a także aktualny stan zagospodarowania przedmiotowego gospodarstwa rolnego, podział gospodarstwa rolnego należy uznać za możliwy i uzasadniony. Ponadto biegła dodała, że propozycja podziału przedstawiona przez wnioskodawcę zasługuje na uwzględnienie. Daje on bowiem gwarancję racjonalnego zagospodarowania ziemi rolniczej, zgodnie z jej przeznaczeniem.

W związku z powyższym Sąd Rejonowy ostatecznie dokonał działu spadku poprzez fizyczny podział gospodarstwa pomiędzy wnioskodawcę a uczestnika.

Jednocześnie Sąd zasądził (art. 212 § 1 i § 3 k.c.) spłatę i dopłatę, mając na uwadze, że wartość całego gospodarstwa rolnego (bez maszyn i urządzeń) została oszacowana na 369 910 złotych. Z uwagi na wysokość udziałów w majątku spadkowym poszczególne osoby powinny otrzymać majątek w wysokości: wnioskodawca R. S. przy udziale ½ - 184 955 złotych; wartość otrzymanych przez niego działek wynosi łącznie 152 950 złotych; powinien tytułem wyrównania otrzymać kwotę 32 005 złotych. S. S. (1) przy udziale 7/24 (w tym 2/24 przekazane przez H. S. (1)) - 107 890,42 złoych; wartość otrzymanych przez niego działek wynosi łącznie 216 960 złotych. Uczestniczka M. D. przy udziale 5/24 - 77 064,58 złotych.

Na podstawie art. 320 k.p.c. Sąd uznał, że w sprawie zachodzi wypadek uzasadniający rozłożenie spłaty i dopłaty na raty. Ustalając termin i sposób zapłaty, Sąd miał na uwadze, iż musi ona uwzględniać sytuację życiową i możliwości płatnicze S. S. (1). O odsetkach orzeczono na mocy art. 212 § 3 k.c.

Co do maszyn i urządzeń, przyznano je wnioskodawcy i uczestnikowi zgodnie ze stanem posiadania - bez spłat lub dopłat.

O kosztach postępowania Sad Rejonowy orzekł zgodnie z art. 520 § 1 k.p.c.

Uczestnik postępowania S. S. (1) wniósł apelację od postanowienia Sądu Rejonowego, zaskarżając orzeczenie w części, tj. w zakresie: pkt. II ppkt. 1 lit. a oraz pkt. III ppkt. 1 i 2, podnosząc następujące zarzuty:

1. naruszenie przepisów postępowania, mające istotny wpływ na wynik sprawy tj.

a. art. 233 § 1 k.p.c. polegające na:

- dowolnym uznaniu opinii biegłej z zakresu wyceny nieruchomości i rolnictwa B. M. za wyłączną podstawę ustaleń faktycznych i prawnych w przedmiotowej sprawie, bez wnikliwej i krytycznej analizy treści opinii w kontekście zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, która to opinia - w ocenie uczestnika - jest niepełna i nielogiczna;

- całkowitym pominięciu zeznań stron postępowania w zakresie ich sytuacji majątkowej, osobistej i zawodowej, co skutkowało niezasadnym dokonaniem podziału przedmiotowego gospodarstwa rolnego i uznaniem, iż podział ten nie jest sprzeczny z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej;

b. art. 227 k.p.c. w zw. z art. 286 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez oddalenie wniosku o dopuszczenie dowodu z uzupełniającej opinii biegłego, mającej na celu oszacowanie wartości działki nr (...) wg stanu z chwili otwarcia spadku po zmarłych E. S., M. S., H. S. (2) i S. S. (2), co zaś miało istotny wpływ na określenie wysokości spłat na rzecz pozostałych uczestników;

2. naruszenie przepisów prawa materialnego tj. art. 214 § 1 k.c. poprzez jego niezastosowanie i nieprzyznanie uczestnikowi S. S. (1) całego gospodarstwa rolnego, w sytuacji gdy uczestnik posiadający wykształcenie rolnicze od 1995 r. zajmuje się przedmiotowym gospodarstwem i pracuje w nim.

W oparciu o wskazane zarzuty skarżący wniósł o zmianę postanowienia w zaskarżonym zakresie poprzez przyznanie uczestnikowi S. S. (1) na wyłączną własność nieruchomości rolnej położonej w miejscowości T. O., składającą się z działek nr: (...) o powierzchni 0, 93 ha, objętej księgą wieczystą Kw nr (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Łasku VI Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych z siedzibą w P. ze stosowną spłatą na rzecz R. S. i M. D. rozłożoną na raty.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

W ocenie Sądu Okręgowego, Sąd pierwszej instancji uwzględnił cały oferowany przez wnioskodawcę i uczestnika postępowania materiał dowodowy, a dokonana jego ocena nie przekraczała ram swobodnej oceny dowodów, o której mowa w art. 233 § 1 k.p.c., co w konsekwencji pozwala Sądowi rozpoznającemu apelację na przyjęcie ustaleń i wniosków tego Sądu jako własnych (art. 328 k.p.c. w związku z art. 381 k.p.c. i art. 13 § 2 k.p.c.).

Istota wniesionego przez S. S. (1) środka zaskarżenia sprowadza się do kwestionowania przyjętego przez Sąd Rejonowego sposobu działu spadku i wyjścia ze współwłasności.

Tymczasem Sąd pierwszej instancji dokonał oceny dopuszczalności podziału nieruchomości wchodzącej w skład spadku zgodnie z zasadami określonymi w przepisach o zniesieniu współwłasności gospodarstw rolnych (art. 213 - 218 k.c. w zw. z art. 1070 k.c.). Warto podkreślić, że wykładnia wskazanych unormowań - na co słusznie zwrócił uwagę Sąd Rejonowy - wskazuje na to, że preferowanym przez ustawodawcę sposobem zniesienia współwłasności gospodarstwa rolnego jest podział fizyczny gospodarstwa. Z pewnością również taki sposób podziału jawi się jako najbardziej sprawiedliwy z punktu widzenia indywidualnych interesów współwłaścicieli. Zatem rezygnacja z fizycznego podziału gospodarstwa rolnego w sytuacji, gdy choćby jeden ze spadkobierców takiego podziału się domaga może nastąpić wyłącznie w wypadku, gdyby był on sprzeczny z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej.

Na taką negatywną przesłankę wyboru tego sposobu wyjścia ze współwłasności powoływał i powołuje się w apelacji skarżący, kwestionując opinię biegłej z zakresu rolnictwa, na której Sąd Rejonowy oparł swoje rozstrzygnięcie.

Odnosząc się zaś do zastrzeżeń dotyczących tej opinii, przede wszystkim trzeba zaznaczyć, że opinia biegłego podlega, jak inne dowody, ocenie według art. 233 § 1 k.p.c., lecz co odróżnia ją pod tym względem, to szczególne kryteria oceny, które stanowią: poziom wiedzy biegłego, podstawy teoretyczne opinii, sposób motywowania sformułowanego w niej stanowiska oraz stopień stanowczości wyrażonych w niej ocen, a także zgodność z zasadami logiki i wiedzy powszechnej. Specyfika oceny tego dowodu wyraża się w tym, że sfera merytoryczna opinii kontrolowana jest przez sąd, który nie posiada wiadomości specjalnych w istocie tylko w zakresie zgodności z zasadami logicznego myślenia i wiedzy powszechnej. Podważenie mocy dowodowej opinii poprzez zakwestionowanie wiadomości specjalnych, do których biegli się odwołują, bądź wywodzenie z takiej opinii dalszych wniosków opartych na wiadomościach tego rodzaju, z uwagi na treść art. 278 § 1 k.p.c., może nastąpić wyłącznie poprzez przeprowadzenie dowodu z uzupełniającej opinii tych samych biegłych lub z opinii innego biegłego. Skarżący opinii biegłej B. M. skutecznie nie podważył. Po doręczeniu jej odpisu nie zgłosił żadnych zarzutów. Samo zaś niezadowolenie z wniosków opinii nie może być podstawą do kwestionowani jej prawidłowości.

Wbrew stanowisku apelującego, Sąd pierwszej instancji poczynił także ustalenia co do sytuacji osobistej i zawodowej zainteresowanych, opierając się na ich zeznaniach w tym zakresie.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia prawa materialnego, należy przed wszystkim podkreślić, że z uwagi na brzmienie przepisów art. 213 i następnych Kodeksu cywilnego, pojęcie sprzeczności z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej należy ujmować wąsko. Jeżeli wydzielone części mogą spełniać nadal funkcję rolną, choćby w inny niż dotąd sposób, przesłanka negatywna podziału nie zachodzi. W doktrynie podkreśla się także, że o istnieniu gospodarstwa rolnego decydują grunty rolne, o jakich mówi art. 46¹ k.c. Pozostałe składniki gospodarstwa rolnego wymienione w art. 55³ k.c. nie są składnikami koniecznymi i ich brak nie odbiera gruntom rolnym przymiotu gospodarstwa rolnego, jeśli tylko same grunty stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą. W konsekwencji tego same grunty rolne (ewentualnie wraz z gruntami leśnymi), gdy brak innych składników, mogą stanowić gospodarstwo rolne (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 1997 r.; II CKN 137/97).

Apelujący forsując tezę o zasadności żądania przyznania mu gospodarstwa rolnego w całości, skupia się wyłącznie na własnej sytuacji życiowej, zupełnie pomijając interes wnioskodawcy. Co więcej, przedstawia wybiórczo pewne fakty, pomijając okoliczności lub rysując obraz rzeczywistości odbiegający od realiów.

Warto zaś zauważyć, że udział wnioskodawcy we współwłasności gospodarstwa rolnego (1/2) jest znacznie większy niż uczestnika (7/24). Przez szereg lat uczestnik wyłącznie korzystał z gospodarstwa, nie dzieląc się z pozostałymi spadkobiercami żadnymi zyskami, ani nie uiszczając na ich rzecz żadnego wynagrodzenia z tego tytułu.

Zdaniem skarżącego, istotnym naruszeniem jego interesów, będzie pozbawienie go dostępu i możliwości wykorzystania budynków znajdujących się na działce (...) przyznanej wnioskodawcy. Tymczasem uczestnik nie wykorzystywał dotąd tej działki jako siedlisko, bowiem zamieszkiwał w innym miejscu. Co więcej, budynki są stare i w bardzo złym stanie technicznym. Skarżący nie tylko nie inwestował w nie, ale nie zabezpieczył przed zniszczeniem. Murowany budynek mieszkalny nie został wykończony, a brak zabezpieczenia doprowadził do pęknięcia stropu, zawilgocenia ścian, ubytków w cegle fasady budynku. Wrota stodoły są zniszczone, jednej sztuki brakuje. Stolarka drzwiowa i okna budynków gospodarczych są w złym stanie z uwagi na brak remontów. Również ogrodzenie i brama wjazdowa uległy zniszczeniu, a teren jest nieuporządkowany i zarośnięty. Uczestnik nie dbał zatem o stan siedliska, a wykorzystywał jedynie stary budynek obory. Nie jest więc uzasadnione stwierdzenie zawarte w apelacji, że utrata możliwości korzystania ze wskazanej działki ma istotne znaczenie dla prowadzonej przez skarżącego działalności rolniczej. Wydaje się, że niewielkim nakładem sił i środków, uczestnik może wznieść budynek obory o takich samych walorach użytkowych w innym miejscu, a pozwolą mu na to środki zaoszczędzone wobec braku konieczności spłaty współspadkobierców z całości gospodarstwa rolnego.

Skarżący eksponuje swoje kwalifikacje rolnicze i dotychczasowe zaangażowanie w prowadzenie gospodarstwa, powołując się przy tym na brak zaangażowania w działalność rolniczą wnioskodawcy i fakt zamieszkiwania w innej miejscowości. Wbrew jednak stanowisku apelującego, brak jest podstaw do uznania, że kryterium oceny odnośnie do sprzeczności z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej winno mieć charakter podmiotowy, odnoszący się do oceny przymiotów współwłaściciela, któremu część gospodarstwa rolnego w wyniku podziału miałaby przypaść. Kryteria te, tj. kwestia prowadzenia gospodarstwa rolnego lub stałej pracy w nim, czy też oceny, który ze współwłaścicieli daje najlepszą gwarancję jego należytego prowadzenia, pojawiają się w art. 214 k.c. Jednakże ten przepis znajduje swoje zastosowanie dopiero w razie braku zgody wszystkich współwłaścicieli na osobę współwłaściciela, któremu przyznane miałoby być w całości gospodarstwo rolne. Przyznanie gospodarstwa rolnego jednemu ze współwłaścicieli, na którego wyrażą zgodę wszyscy współwłaściciele, wchodzi z kolei w rachubę, jeżeli zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego przez podział między współwłaścicieli byłoby sprzeczne z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej. W konsekwencji należy uznać, że co do zasady zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego następuje przez podział między współwłaścicieli, a dopiero gdy takie postępowanie nie jest możliwe należy rozważać przyznanie gospodarstwa temu współwłaścicielowi, na którego wyrażą zgodę wszyscy współwłaściciele, a w braku takowej zgody takiemu, który będzie spełniał kryteria podmiotowe określone w art. 214 k.c. Taka wykładnia przepisu art. 213 k.c. wkomponowuje się w gwarancję prawidłowego rozwinięcia w normie ustawowej regulacji zawartych w art. 21 ust. 1 oraz art. 64 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Tym niemniej warto zważyć, że z opinii biegłej wynika jednoznacznie, że uczestnik dotąd niewiele w gospodarstwo inwestował, a o stan zabudowań po prostu nie dbał. Stan siły roboczej w gospodarstwie jest natomiast ograniczony wyłącznie do pracy skarżącego i przy niskim usprzętowieniu jest niewystraczający, a możliwość uzyskania dofinansowania wątpliwa.

Poza tym w doktrynie zauważa się, że sprzeczności z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej nie można utożsamiać z niezgodnością z tymi zasadami. Samo pogorszenie warunków gospodarowania, jeśli jeden ze współwłaścicieli prowadzi na gruntach będących przedmiotem zniesienia współwłasności gospodarstwo rolne, jest z reguły oczywiste. Sprzeczność z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej można określić zatem jako rażącą niezgodność z owymi zasadami. Celem obiektywnej oceny powinna być zaś odpowiedź na pytanie, czy podział gospodarstwa rolnego zapewni samą możliwość prowadzenia na wydzielonych nieruchomościach rolnych gospodarstw rolnych zgodnie z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej na wypadek, gdyby uczestnik postępowania zdecydował się prowadzić działalność rolniczą, niezależnie od tego, czy ją aktualnie prowadzi (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2016 r., II CSK 107/15, LEX nr 2010232).

Na zakończenie tylko należy zauważyć, że już w przyjętym przez Sąd sposobie podziału, płatność należnych na rzecz współspadkobierców spłat została rozłożona w czasie na okres dwóch lat. Możliwość spłaty przez uczestnika dalszej kwoty 152 950 złotych, która wiązałaby się z przyznaniem gospodarstwa w całości, jest bardzo wątpliwa. Takie rozstrzygnięcie stanowiłoby zatem również istotne zagrożenie dla interesów wnioskodawcy.

Odnosząc się do kwestii wyceny działek o nr (...), należy zaś wskazać, że przeznaczenie nieruchomości w planie zagospodarowania przestrzennego decyduje o jej aktualnej cenie rynkowej, a więc należy je rozpatrywać jako kryterium wartości, nie zaś stanu spadku. Dla określenia wartości udziału współspadkobiercy i wysokości ewentualnych spłat i dopłat znaczenie ma rzeczywista wartość majątku, który trafia do określonej osoby. Gdy otrzymuje ona działkę przeznaczoną w planie zagospodarowania przestrzennego pod zabudowę, jego majątek powiększa się o wartość takiej działki. Gdyby spłata na rzecz pozostałych współwłaścicieli pozostawała bez związku z tą rzeczywistą wartością, doszłoby do bezpodstawnego wzbogacenie tego, który otrzymał majątek w naturze.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy - na podstawie art. 385 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. - oddalił apelację jako bezzasadną.

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE