Sygn. akt III Ca 1211/18
Wyrokiem z dnia 8 maja 2018 r., w sprawie II C 33/18 Sąd Rejonowy dla Łodzi-Widzewa w Łodzi zasądził od R. S. na rzecz (...) S.A. w B. kwotę 21.113,93 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 28 października 207 r. oraz kwotę 65,19 zł tytułem zwrotu kosztów procesu i oddalił powództwo w pozostałej części.
Sąd Rejonowy ustalił i zważył, że w dniu 30 marca 2017 roku R. S. zawarł z (...) Spółką Akcyjną w B. umowę pożyczki gotówkowej numer (...). Zgodnie z umową powódka udzieliła pozwanemu pożyczki w kwocie 21.500 zł. Całkowita wynikająca z umowy kwota do spłaty wynosiła 47.616 zł. Poza kapitałem i odsetkami umownymi, pozwany zobowiązał się do zapłaty opłaty przygotowawczej w wysokości 129 zł, wynagrodzenia prowizyjnego powódki w kwocie 18.727 zł i wynagrodzenia z tytułu przyznania pożyczkobiorcy (...) w kwocie 2.600 zł. Zgodnie z pkt 2.1 umowy i kalendarzem spłat kwota zobowiązania miała zostać spłacona w 48 równych miesięcznych ratach, każda rata w wysokości 992 zł, do dnia 9-go każdego miesiąca, począwszy od maja 2017 roku. Zgodnie z pkt 1.3 umowy, pożyczka w kwocie 8.299,20 zł została wypłacona pozwanemu na wskazany w umowie rachunek bankowy, zaś kwota 13.200,80 zł została przeznaczona na spłatę innego zobowiązania wynikającego z innej wskazanej umowy. Oprocentowanie roczne pożyczki wynosiło 9,93%. Zgodnie z pkt 3.1 umowy, jako zabezpieczenie spłaty kwot należnych pożyczkodawcy ustalono weksel in blanco nie na zlecenie wraz z deklaracją wekslową. Pożyczkobiorca zobowiązał się wystawić i przekazać pożyczkodawcy najpóźniej w dniu podpisania umowy jeden własny weksel in blanco „nie na zlecenie”, który pożyczkodawca zobowiązał się zwrócić pożyczkobiorcy niezwłocznie po spłaceniu przez pożyczkobiorcę wszelkich zobowiązań wynikających z umowy. Pożyczkodawca był uprawniony do wypełnienia weksla in blanco w sytuacji i na zasadach określonych w deklaracji wekslowej. Zgodnie z pkt 4.1 umowy jeżeli pożyczkobiorca nie spłaci w terminie poszczególnych rat lub ich części lub innej kwoty związanej z umową, niespłacona kwota staje się zadłużeniem przeterminowanym, od którego pożyczkodawca był uprawniony do naliczania odsetek za opóźnienie za każdy dzień opóźnienia w wysokości rocznej stopy oprocentowania zadłużenia przeterminowanego równej stopie odsetek maksymalnych za opóźnienie. Zgodnie z pkt 8.1 umowy pożyczkodawca mógł wypowiedzieć umowę w przypadku, gdy opóźnienie w płatności kwoty równej jednej racie przekroczy 30 dni, po uprzednim wezwaniu pożyczkobiorcy do zapłaty zaległości w terminie 7 dni od daty otrzymania wezwania. Pożyczkodawca zobowiązany był do zachowania 30 dniowego terminu wypowiedzenia warunków umowy. W pkt 15 umowy przewidziano, że pożyczkobiorcy będą przysługiwały dodatkowe uprawnienia w ramach „Twojego pakietu”, polegające na prawie do jednorazowego w całym okresie kredytowania skorzystania z bezpłatnego odroczenia maksymalnie dwóch kolejnych terminów płatności rat, albo do bezpłatnego obniżenia o 50% maksymalnie czterech kolejnych rat, przy czym odroczone raty lub części obniżonych rat zostaną spłacone w dodatkowym okresie kredytowania. Nadto w ramach „Twojego pakietu” postanowiono, że maksymalny termin postawienia pożyczki do dyspozycji pożyczkobiorcy zostaje skrócony do 10 dni roboczych. W pkt 15 umowy przewidziano także pakiet powiadomień klienta, według którego pożyczkobiorcy przysługiwał pakiet powiadomień SMS o przelewie pożyczki, terminie płatności raty oraz zaksięgowaniu płatności na koncie. W dacie zawarcia umowy pożyczki R. S. podpisał deklarację wekslową wystawcy weksla zgodnie z którą upoważnił (...) S.A. w B. do wypełnienia weksla in blanco, w szczególności poprzez wpisanie domicyliatu i wypełnienia weksla na sumę odpowiadającą zadłużeniu, łącznie z kosztami postępowania sądowego i egzekucyjnego. Pożyczkodawca zgodnie z deklaracją miał prawo uzupełnić weksel, gdy opóźnienie w płatności kwoty równej jednej racie przekroczy 30 dni, po uprzednim wezwaniu do zapłaty zaległości w terminie 7 dni od daty otrzymania wezwania. Pozwany zapłacił trzy pierwsze raty pożyczki, po czym zaprzestał spłaty, począwszy od raty wymagalnej dnia 9 sierpnia 2017 roku. Pismem z dnia 11 września 2017 roku powódka wezwała pozwanego do spłaty zaległości wyznaczając 7 dniowy termin do zapłaty, pod rygorem wypowiedzenia pożyczki. (...) S.A. w B. wypełniła weksel in blanco podpisany przez R. S. na kwotę 44.683 zł. Jako datę płatności weksla wskazano dzień 27 października 2017 roku. W treści weksla zawarto klauzulę „nie na zalecenie”, a także wskazano jako miejsce płatności B.. Pismem z dnia 27 września 2017 roku (...) S.A. w B. wypowiedziała R. S. umowę pożyczki numer (...) zawartą w dniu 30 marca 2017 roku wobec niepłacenia rat pożyczki według ustalonego kalendarza spłat. Pozwany został poinformowany o wypełnieniu weksla in blanco i wezwany do jego wykupu w terminie 30 dni. Pozwany przesyłkę odebrał w dniu 9 października 2017 roku. Łączna kwota wpłat dokonanych przez pozwanego na poczet zawartej umowy pożyczki wynosi 2.976 zł, z czego zgodnie z harmonogramem spłat kwotę 1.332,93 zł zaliczono na poczet spłaty prowizji i „Twojego Pakietu’, zaś kwotę 1.643,07 zł zaliczono na spłatę kapitału, odsetek umownych i opłaty przygotowawczej.
Sąd Rejonowy wskazał, że w rozpoznawanej sprawie okolicznością bezsporną było zawarcie przez strony w dniu 30 marca 2017 roku umowy pożyczki gotówkowej numer (...). Ogólne uregulowanie umowy pożyczki zawiera art. 720 § 1 kodeksu cywilnego, zgodnie z którym, przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. Natomiast za umowę o kredyt konsumencki uważa się w szczególności umowę pożyczki w wysokości nie większej niż 255.550 zł albo równowartość tej kwoty w walucie innej niż waluta polska, którą kredytodawca w zakresie swojej działalności udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia konsumentowi (art. 3 ust. 2 pkt 1 w zw. z art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim – tj. Dz.U. z 2018r poz. 993). Jako że pozwany nie dokonał spłaty na rzecz powódki z tytułu zadłużenia powstałego w konsekwencji niewywiązania się z zawartej umowy, obowiązek zwrotu udzielonej mu kwoty pożyczki nie budzi wątpliwości co do zasady. Sąd I instancji uznał jednak żądanie pozwu jako nazbyt wygórowane. Zauważył, iż pozwany w odpowiedzi na pozew zakwestionował wysokość dochodzonego roszczenia wskazując, iż przedmiotowa umowa pożyczki zawiera klauzule, które są sprzeczne z przepisami prawa. Również w ocenie Sądu Rejonowego, niektóre twierdzenia powódki budziły poważne wątpliwości. Powódka dochodziła oprócz spłaty kapitału pożyczki wraz z odsetkami również dodatkowych kosztów w postaci opłaty przygotowawczej w wysokości 129 zł, prowizji w wysokości 18.727 zł oraz kwoty 2.600 zł z tytułu „Twojego pakietu”. Zgodnie z treścią przepisu art. 353 1 k.c. strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Cytowany przepis jednoznacznie zakreśla granicę swobody umów wskazując, iż ta jest ograniczona w szczególności przepisami ustawy. Stosownie do treści art. 385 1 § 1 i 3 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, nie uzgodnione indywidualnie, nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Pozwany nie miał rzeczywistego wpływu na treść postanowień umownych, w tym postanowienia o wynagrodzeniu prowizyjnym i regulującego opłatę za „Twój pakiet”. Postanowienia te zostały pozwanemu narzucone przez powódkę i kształtują prawa i obowiązki pozwanego jako konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, a tym samym nie wiążą pozwanego. Powódka, zdaniem Sądu I instancji poprzez zawarcie w umowie obowiązku uiszczenia wynagrodzenia prowizyjnego oraz opłaty za „Twój pakiet”, nie uwzględnia uregulowania art. 359 § 2 1 k.c., w odniesieniu do odsetek za maksymalnych. Powołany przepis reguluje ustawowy zakaz zastrzegania w czynnościach prawnych (umowach, w tym zawieranych z zastosowaniem wzorców umownych, a także w czynnościach jednostronnych i uchwałach) odsetek przekraczających wartość stanowiącą odsetki maksymalne, zdefiniowaną jako dwukrotność wysokości odsetek ustawowych. Jego naruszenie oznacza sprzeczność czynności prawnej (postanowienia o odsetkach) z ustawą; nie powoduje jednak nieważności czynności prawnej, ale takie ograniczenie jej skutków, że dłużnik zobowiązany jest do zapłaty odsetek maksymalnych. Ustawodawca w § 23 artykułu 359 k.c. podkreśla jego imperatywny charakter oraz, co ważniejsze, zamieszcza klauzulę wymuszającą zastosowanie ustawowego zakazu zastrzegania nadmiernych odsetek niezależnie od dokonanego przez strony wyboru prawa właściwego. Ustaleniu wynagrodzenia dla powódki za korzystanie przez konsumenta z kapitału służy instytucja odsetek umownych, których wysokość nie może przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych w stosunku rocznym. Działalność powodowej spółki nastawiona jest na zysk i obciążona ryzkiem niewypłacalności pożyczkobiorców, jednak analogicznie jak w przypadku innych instytucji finansowych, jej działalność musi mieścić się w granicach przewidzianych przez obowiązujące przepisy. Powódka nie wskazała jakie względy ekonomiczne przemawiałyby za obciążaniem pozwanego dodatkowo kwotami 18.272 zł i 2.600zł zł. W odniesieniu do prowizji w umowie brak jakichkolwiek odniesień w zakresie przyczyn jego ustalenia. W przypadku opłaty za „Twój pakiet” z treści pkt 15 umowy wynika, że w zmian za uiszczenie kwoty 2600zł pozwanemu miały przysługiwać dodatkowe uprawienia polegające na możliwości odroczenia rat albo obniżenia ich wysokości a także skróceniu terminu postawienia pożyczki do dyspozycji pożyczkobiorcy oraz pakietu powiadomień. Analiza tego postanowienia pozwala jednak na stwierdzenie, że wynagrodzenie na taką możliwość było niewspółmiernie wysokie do korzyści płynącej z uprawnienia pożyczkobiorcy. Poza tym, że opłata była naliczana niezależnie od tego czy pożyczkobiorca skorzystał z tego uprawnienia (o czym mowa w ostatnim zdaniu pkt 15 umowy), to z treści umowy wynika, że termin spłaty pożyczki mógł ulec przedłużeniu tylko o 2 miesiące (w przypadku odroczenia spłaty rat) albo o 4 miesiące (w przypadku obniżenia raty), przy czym w obu wypadkach pozwany i tak był zobowiązany do spłaty całej wynikającej z umowy kwoty. W ocenie Sądu Rejonowego nie ulega żadnej wątpliwości, iż sporne postanowienia nie podlegały indywidualnym uzgodnieniom z pozwanym, który nie miał żadnego wpływu na ich treść, zostały one bowiem narzucone w ramach stosowanego przez powódkę wzorca umowy. Z zebranego w sprawie materiału dowodowego nie wynika bowiem, aby pozwany zawierając z powódką umowę w oparciu o przedmiotowy wzorzec umowy miał rzeczywisty wpływ na kształtowanie treści tej umowy i aby treść ta w zakresie wysokości i sposobu ustalania powyższych kwot podlegała indywidualnym negocjacjom między stronami. Zdaniem Sądu I Instancji o indywidualnym uzgodnieniu postanowień umowy nie może w żadnym wypadku świadczyć to, że na kwestionowane postanowienia dotyczące wysokości i sposobu ustalania tych kwot, pozwany wyraził zgodę składając stosowne oświadczenie, tj. podpisując umowę pożyczki. Również możliwość zapoznania się przez pozwanego z treścią tych dokumentów przed ich podpisaniem oraz idąca za tym możliwość rozważenia przez niego wszystkich konsekwencji wynikających z zawarcia umowy, także nie świadczy jeszcze o tym, że postanowienia te zostały uzgodnione z pozwanym indywidualnie. Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie spoczywa na tym, kto się na to powołuje (art. 385 1 § 4 k.c.), a zatem w niniejszej sprawie ciężar ten spoczywał na powódce, która jednakże, w ocenie Sądu Rejonowego obowiązkowi temu nie sprostała. Z przedłożonej umowy wynika, że na całkowity koszt pożyczki składał się kapitał w kwocie 21.500 zł, 129 zł opłaty przygotowawczej, odsetki umowne, 2.600 zł opłaty za przyznanie pożyczkobiorcy (...) i 18.727 zł prowizji. Wskazał, że tak określona opłata prowizyjna i opłata za przyznanie (...) niemal była równa kwocie udzielonej pożyczki. Tym samym uznał Sąd Rejonowy, że kwestionowane warunki umowy pozostają w sprzeczności z dobrymi obyczajami i naruszają interes pozwanego, stanowiąc próbę obejścia przepisu o odsetkach maksymalnych. Odsetki, obok prowizji za udzielenie pożyczki, stanowią wynagrodzenie pożyczkodawcy za korzystanie przez kredytobiorcę z jego środków finansowych. Umowa pożyczki, sformułowana zgodnie z zasadami uczciwego i rzetelnego obrotu na rynku kapitałowym, powinna jasno określać, które opłaty i prowizje stanowią zysk pożyczkodawcy, a które są pobierane na pokrycie konkretnych kosztów ponoszonych przez niego w związku z zawartą umową i jej obsługą. Te ostatnie powinny zostać przy tym określone w wysokości rzeczywiście ponoszonej przez pożyczkodawcę tak, aby nie stanowiły ukrytego źródła zysku. W ocenie Sądu Rejonowego, opłaty pobierane przez powódkę przy udzieleniu pożyczki stanowią w rzeczywistości dodatkowe, nadmiernie wygórowane w stosunku do wysokości kapitału, wynagrodzenie powódki, które ponosi konsument. Powódka, jako podmiot profesjonalny, trudniący się na szeroką skalę udzielaniem pożyczek, wykorzystała zaufanie pozwanego i ustaliła tak wysokie wynagrodzenie za sam fakt udzielenia pożyczki, pomimo, iż dostatecznym przysporzeniem dla powódki winny być środki pochodzące z oprocentowania udzielonych pozwanemu środków. Nie sposób więc przyjąć, że pozwany wyraził zgodę na dodatkowe wynagrodzenie powódki. Przedłożona do akt umowa zawarta z wierzycielem została wprawdzie przez pozwanego podpisana, jednakże koszty te, których poniesienie przez pozwanego stanowiło warunek niezbędny do zawarcia umowy pożyczki, doprowadziło do obciążenia go, jako konsumenta, dodatkowymi sankcjami, które, chcąc otrzymać pożyczkę, musiał zaakceptować. Z tego względu brak jest podstaw do przyjęcia, że pozwany godził się z takimi, niekorzystnymi dla niego, warunkami umowy. Ich ocena w świetle warunków umowy pożyczki prowadzi do wniosku, iż naruszają klauzulę dobrych obyczajów. Zaznaczył, że Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów stale zwraca uwagę na generowanie dodatkowych kosztów stosowane przez podmioty udzielające pożyczek, gdyż koszty te nie odzwierciedlają faktycznie poniesionych kosztów obsługi pożyczki. Rażące naruszenie interesów konsumenta w rozumieniu art. 3851 § 1 k.c. oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na jego niekorzyść w określonym stosunku obligacyjnym, natomiast "działanie wbrew dobrym obyczajom" w zakresie kształtowania treści stosunku obligacyjnego wyraża się w tworzeniu przez partnera konsumenta takich klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową tego stosunku. Obie wskazane w tym przepisie formuły prawne służą do oceny tego, czy standardowe klauzule umowne zawarte we wzorcu umownym przekraczają zakreślone przez ustawodawcę granice rzetelności kontraktowej twórcy wzorca w zakresie kształtowania praw i obowiązków konsumenta. Postanowienia obejmujące prowizję i (...), stanowią zatem w ocenie Sądu I Instancji niedozwolone postanowienia umowne, o jakich mowa w treści art. 385 1 § 1 k.c. Zostały one bowiem określone na zawyżonym, nieznajdującym żadnego uzasadnienia, poziomie. Opłaty te zostały ustalone niezależnie od faktycznie poniesionych wydatków, przez co dochodzi do braku ekwiwalentności świadczeń stron umowy pożyczki i skutkuje bezpodstawnym wzbogaceniem się strony powodowej. Wprowadzenie przez powódkę opłat w wysokości wskazanej w umowie godziło w dobre i uczciwe praktyki kupieckie oraz w sposób rażący naruszało interes pozwanego jako konsumenta.
Apelację od tego wyroku złożyła strona powodowa Zarzuciła Sądowi Rejonowemu naruszenie prawa materialnego, w szczególności art. 385 1 k.c. poprzez jego błędną wykładnię skutkującą nieuzasadnionym przyjęciem w realiach niniejszej sprawy, iż postanowienia umowy pożyczki w szczególności w zakresie wynagrodzenia prowizyjnego oraz Twojego Pakietu są abuzywne pomimo, że są sformułowane w sposób jednoznaczny i określają cenę (wynagrodzenie) co wyklucza kontrolę abuzywności; naruszenie prawa materialnego, w szczególności art. 58 § 2 k.c. poprzez jego błędną wykładnię skutkującą nieuzasadnionym przyjęciem w realiach niniejszej sprawy, iż postanowienia umowy pożyczki w szczególności w zakresie wynagrodzenia prowizyjnego oraz Twojego Pakietu są sprzeczne z zasadami uczciwości kupieckiej oraz prawami konsumenta i z tego powodu nienależne; naruszenie art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim poprzez jego niezastosowanie, polegające na nieuzasadnionej odmowie zasądzenia przez Sąd I instancji kwot z tytułu wynagrodzenia prowizyjnego pomimo, iż koszty te mieszczą się w limicie pozaodsetkowych kosztów kredytu. W konkluzji wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku przez uwzględnienie powództwa w całości, a ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Okręgowy zważył,
co następuje :
Apelacja jest bezzasadna. Nie doszło w szczególności do naruszenia przez Sąd meriti przepisu art. 385 1 k.c. Zgodnie z nim postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne), nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny; jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie; nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu, w szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta; ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje. Przytoczenie wskazanego przepisu jednoznacznie świadczy o tym , że nie został on naruszony, ale wręcz przeciwnie – bezbłędnie zastosowany. Zarzucając jego naruszenie poprzez pominięcie przez Sąd meriti okoliczności, że postanowienia umowne zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, co wyklucza kontrolę abuzywności, skarżący nie dostrzega treści przepisu § 3 art. 385 1 k.c. Sąd I instancji w pełny i właściwy sposób wyłożył dlaczego uznał ,iż postanowienia umowy, sporne w tej sprawie nie zostały indywidualnie uzgodnione z pozwanym. Brak tych indywidualnych uzgodnień i nie sprostanie przez skarżącego regule wyrażonej przepisem § 4 art. 385 1 k.c. pozwoliło Sądowi I instancji na przyjęcie że pozwany omawianymi postanowienia nie był związany. Nie może ostać się zarzut naruszenia przepisu art. 58 § 2 k.c. Sąd Rejonowy jednoznacznie wskazał przyczyny dla których uznał część postanowień umowy za niewiążące pozwanego. Sąd Okręgowy w pełni podziela stanowisko Sądu Rejonowego i nie ma tu potrzeby powtarzania dokładnie tej samej interpretacji przepisu art. 385 1 k.c. oraz art. 58 § 2 k.c. w kontekście przedmiotowego stanu faktycznego. Nie mogło zatem dojść do naruszenia przepisu art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim, skoro z innych podstaw postanowienia umowy uznane zostały za niewiążące.
W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację, orzekając o kosztach postępowania apelacyjnego na zasadzie art. 98 § 1 k.p.c.