UZASADNIENIE

Powód Z. B. wystąpił z pozwem przeciwko B. Ł., w którym domagał się zasądzenia kwoty 30.000 zł. w postępowaniu upominawczym z ustawowymi odsetkami od dnia 29 lutego 2016 r. do dnia zapłaty oraz kosztów postępowania według norm przepisanych, a w przypadku wniesienia sprzeciwu do nakazu zapłaty zasądzenia tych kwot wyrokiem.

W uzasadnieniu pozwu podane zostało, że 20 kwietnia 2015 r. powód Z. B. zawarł umowę przedwstępną z J. K. (1), w myśl której J. K. (1) zobowiązał się sprzedać powodowi do 30 czerwca 2015 r. nieruchomość położoną we wsi W. Gmina O. i otrzymał zadatek w wysokości 15.000 zł. W dniu 27 kwietnia 2015 r. J. K. (1) zmarł, a spadek po nim nabyła siostra B. Ł. w całości. Powód wezwał pozwaną do realizacji umowy przedwstępnej, a następnie do zwrotu zadatku w podwójnej wysokości, co okazało się jednak bezskuteczne.

Sąd Rejonowy w Ełku w dniu 30 czerwca 2016 r., w sprawie sygn. akt I Nc 961/16 wydał nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym, uwzględniając roszczenie pozwu w całości.

Od powyższego nakazu pozwana B. Ł. wniosła sprzeciw, w którym domagała się oddalenia powództwa oraz zasądzenia kosztów postępowania według norm przepisanych.

Uzasadniając powyższe stanowisko pełnomocnik pozwanej podkreśliła, iż J. K. (1) od lat cierpiał na chorobę alkoholową, miał długi, nie dbał o siebie, a życie zakończył samobójstwem. Umowa zawarta z powodem dotknięta jest sankcją nieważności, gdyż została zawarta w stanie wyłączającym świadome złożenie oświadczenia woli; do przekazania kwoty 15.000 zł nigdy nie doszło, cena zakupu działek określonych w umowie jest zaniżona. Pełnomocnik pozwanego powołała się na art. 82 k.c. oraz art. 388 k.c.

Wyrokiem z dnia 8 sierpnia 2018r., w sprawie sygn. akt I. C. 881/16 Sąd Rejonowy w Ełku zasądził od pozwanej B. Ł. na rzecz powoda Z. B. kwotę 15 000 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 29 lutego 2016r. do dnia zapłaty; oddalił powództwo w pozostałym zakresie oraz wzajemnie zniósł koszty procesu między stronami.

Powyższe rozstrzygnięcie wydane zostało w oparciu o następujące ustalenia faktyczne i prawne:

J. K. (1) w dniu 20 kwietnia 2015 r. zawarł umowę przedwstępną sprzedaży nieruchomości, w myśl której zobowiązał się do dnia 30 czerwca 2015 r. zawrzeć umowę przyrzeczoną sprzedaży nieruchomości położonej we W. Gmina O. nr geodezyjne działek (...) za kwotę 35.000 zł. opisanej w księdze wieczystej nr (...) prowadzonej przez Wydział Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Olecku. W paragrafie 3 tej umowy znalazł się zapis, iż na poczet należności kupujący przekazał sprzedającemu tytułem zadatku kwotę 15.000 zł. Dnia 27 kwietnia 2015 r. J. K. (1) zmarł śmiercią samobójczą. Na mocy prawomocnego postanowienia Sądu Rejonowego w Olecku spadek po nim nabyła w całości siostra B. Ł. z mocy testamentu. Powód wezwał pozwaną do zrealizowania tej umowy, a wobec bezskuteczności wezwania do zapłaty zapłacenia zadatku w podwójnej wysokości w ciągu 7 dni od otrzymania wezwania, co nie zostało przez pozwaną zrealizowane.

Sąd Rejonowy wskazał, iż J. K. (1) był osobą schorowaną, nie do końca radzącą sobie ze sprawami życia codziennego, nadużywał alkoholu. Powód Z. B. musiał o tym wiedzieć, gdyż znał J. K. (1) od lat, a prowadził sklep spożywczy w miejscowości W., gdzie mieszkał zmarły. J. K. (1) miał długi. Nie radził sobie ze składaniem wniosków dotyczących dopłat do produkcji rolnej i bywało, że chodził zaniedbany, kupował w sklepie na tzw. „zeszyt” . Jednak zdaniem Sądu Rejonowego okoliczności te nie oznaczają, iż nie doszło do zawarcia umowy z powodem. Nawet osoby najbliższe nie musiały o tej transakcji wiedzieć, gdyż była to wyłącznie wola (...). Odnosząc się do zeznań świadków Sąd Rejonowy wskazał, iż ich zeznania w szczególności potwierdzają tylko fakty już ustalone: chorobę alkoholową, problemy dnia codziennego oraz długi zmarłego. Żaden z nich nie był też świadkiem samej transakcji. J. K. (1) wiele lat wcześniej przeżył samobójczą śmierć ojca. Wszystko do spowodowało ślad w psychice J. K. (1), a według opinii biegłej z zakresu psychiatrii 20 kwietnia 2015 r. znajdował się on w stanie wyłączającym swobodne podejmowanie decyzji. Skoro z tego powodu zawarta umowa jest nieważna, to należy wobec tego zwrócić to, co strony świadczyły sobie wzajemnie na mocy umowy. W samej treści umowy zapisano, iż J. K. (1) otrzymał 15.000 zł. z tytułu zadatku, co potwierdził on swoim podpisem. Na ten fakt wskazywali także świadkowie R. M. i E. B., aczkolwiek ich zeznania nie są przesądzające; najistotniejsze jest, iż sam J. K. (1) potwierdził to swoim podpisem. Do zawarcia umowy nie doszło nie z winy J. K. (1), na co wskazywał powód, tylko z powodu jego śmierci. Trudno w tej sytuacji uznać za słuszne domaganie się zwrotu zadatku w podwójnej wysokości. W ocenie Sądu Rejonowego nie zaistniały przesłanki z art. 394 § 1 k.c. Umowa została zawarta w formie pisemnej, a nie w formie aktu notarialnego wobec czego nie można domagać się od spadkobiercy wykonania umowy przyrzeczonej (art. 158 k.c. w zw. z art. 389 k.c.).

Sąd Rejonowy dalej wskazał, iż w prawa i obowiązki zmarłego wstąpiła siostra B. Ł. jako jego spadkobierca. Ponieważ umowa z 20 kwietnia 2015 r. jest nieważna, to nie można wywodzić z niej żadnych skutków prawnych i należy zwrócić to, co w wyniku jej zawarcia się uzyskało. Zmarły otrzymał kwotę 15.000 zł. od powoda i taka kwota winna podlegać zwrotowi przez spadkobiercę J. K. (1).

W zakresie odsetek Sąd Rejonowy orzekł zgodnie z żądaniem pozwu od dnia następnego po upływie siedmiu dni wskazanych w wezwaniu do zapłaty skierowanym do pozwanej. Rozstrzygnięcie dotyczące kosztów procesu Sąd Rejonowy oparł o przepis art. 100 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wniosła pozwana B. Ł. zaskarżając go w całości. Zaskarżonemu wyrokowi zarzuciła naruszenie:

1. art.233 k.p.c. w wyniku wybiórczej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego i sformułowanie wniosku sprzecznego ze zgromadzonymi w sprawie dowodami oraz zasadami logiki i doświadczenia życiowego poprzez bezkrytyczne ustalenie przez Sąd Rejonowy, że zgromadzone w sprawie dowody w postaci zeznań świadków: M. B. (1) (żony powoda), R. M. (znajomego powoda) oraz uznanej za nieważną (zawartą przez J. K. (1) w stanie wyłączającym świadome i swobodne podjęcie decyzji) umowy z dnia 20 kwietnia 2015r., pozwalają uznać za wystarczająco udowodnione przekazanie przez powoda Z. B. na rzecz J. K. (1) kwoty 15 000 zł. Zdaniem skarżącej powyższy zarzut potwierdza uzasadnienie zaskarżonego wyroku, w którym brak jakiejkolwiek wzmianki o powyższych dowodach i przyczynach pominięcia przez Sąd przy rozstrzyganiu sprawy. W związku z tym uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie spełnia, wobec braku zasadniczych elementów, swej podstawowej funkcji, co stanowi naruszenie art.328§2 k.p.c.

2. art.233§1 k.p.c. poprzez sformułowanie wniosku sprzecznego ze zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym oraz zasadami logiki i doświadczenia życiowego, że J. K. (1) uzyskał nienależne świadczenie w kwocie 15 000 zł kosztem majątku powoda, wobec braku dostatecznie wiarygodnych dowodów potwierdzających tą okoliczność oraz zgromadzenia w sprawie wiarygodnych dowodów potwierdzających, że nawet w przypadku jeżeli tak nastąpiło, J. K. (1) zużył to świadczenie lub utracił w taki sposób, że w chwili śmierci nie był już wzbogacony, nie mając świadomości o obowiązku jego zwrotu, w związku z czym obowiązek zwrotu tej korzyści przez jego spadkobierczynię wygasł zgodnie z art.410§1 k.c. w zw. z art.409 k.c.;

3. art.335 k.c.;

4. art.410§1 k.c. w zw. z art.405 k.c. w zw. z art.409 k.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie lub niezastosowanie w wyniku czego pozwana jako spadkobierczyni J. K. (1) została bezpodstawnie zobowiązana do zapłaty na rzecz powoda kwoty 15 000 zł.

Wskazując na powyższe apelująca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości. Domagała się nadto zasądzenia od powoda zwrotu kosztów procesu za obie instancje.

Powód Z. B. w odpowiedzi na apelację wniósł o jej oddalenie i zasądzenie od pozwanej zwrotu kosztów procesu za instancję odwoławczą.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanej jako bezzasadna podlegała oddaleniu. W ocenie Sądu Okręgowego, Sąd I instancji dokonał prawidłowych ustaleń w sprawie niniejszej, a żądanie powoda rozpoznał w oparciu o prawidłową podstawę prawną, należycie i właściwie zinterpretowaną. Tak ustalenia jak i zważenia Sądu Rejonowego Sąd II instancji w pełni podziela, akceptuje i przyjmuje za własne.

Sąd Rejonowy rozpoznając sprawę zgromadził materiał dowodowy w zgodzie z wnioskami stron, na który powołał się w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, a następnie w oparciu o te dowody dokonał oceny zgłoszonego roszczenia nie naruszając reguł określonych przepisami kodeksu postępowania cywilnego.

Zauważyć trzeba, że wykazanie przez stronę, iż Sąd naruszył art. 233 § 1 k.p.c. oraz że fakt ten mógł mieć istotny wpływ na wynik sprawy, nie może być zastąpione odmienną subiektywną interpretacją dowodów zebranych w sprawie, chyba że strona jednocześnie wykaże, iż ocena dowodów przyjęta przez Sąd za podstawę rozstrzygnięcia przekracza granice swobodnej oceny dowodów (por. wyrok SN z dnia 10.04.2000 r., V CKN 17/00, OSNC rok 2000, nr 10, poz. 189). Przepis art. 233§1 k.p.c. przyznaje sądowi swobodę w ocenie zebranego w sprawie materiału dowodowego, a zarzut naruszenia tego uprawnienia tylko wtedy może być uznany za usprawiedliwiony, jeżeli sąd zaprezentuje rozumowanie sprzeczne z regułami logiki, zasadami wiedzy, bądź z doświadczeniem życiowym. Nie może budzić wątpliwości, że Sąd l Instancji ma jedynie obowiązek wyprowadzenia z zebranego w sprawie materiału dowodowego wniosków logicznie prawidłowych. Reguła ta, współokreślająca granice swobodnej oceny dowodów, nie będzie zachowana (a tym samym dokonana przez Sąd ocena zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego nie znajdzie się pod ochroną zasady swobodnej oceny materiału dowodowego) jedynie wówczas, gdy wnioski wyprowadzone przez Sąd przy ocenie dowodów nie układają się w logiczną całość zgodną z doświadczeniem życiowym, lecz pozostają ze sobą w sprzeczności, a także, gdy nie istnieje logiczne powiązanie wniosków z zebranym w sprawie materiałem dowodowym (por. wyrok SN z dnia 09.12.2009 r., IV CSK 290/09).

W realiach niniejszej sprawy Sąd I instancji w pełni sprostał ciążącym na nim powinnościom, a kwestionowanie w powyższym zakresie dokonanej przez Sąd oceny dowodów przez skarżącą polega jedynie na zaprezentowaniu własnych, korzystnych dla niej ustaleń stanu faktycznego, dokonanych na podstawie własnej, korzystnej dla skarżącego oceny materiału dowodowego. Ocena dowodów przedstawiona w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia mogłaby być skutecznie podważona w postępowaniu odwoławczym tylko wówczas, gdyby apelujący wykazał, że zawiera ono błędy logiczne, wewnętrzne sprzeczności lub jest niepełna. Jeżeli z określonego materiału dowodowego Sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena Sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów i musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie tego materiału dowodowego, dawały się wysnuć wnioski odmienne.

Sąd Rejonowy nie dopuścił się również przypisywanego mu uchybienia w postaci naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. W judykaturze przeważa pogląd, w myśl którego strona może powołać się na zarzut wadliwego sporządzenia uzasadnienia i zarzut taki można ocenić jako zasadny, gdy z powodu braku w uzasadnieniu elementów wskazanych w art. 328 § 2 k.p.c. zaskarżony wyrok nie poddaje się kontroli instancyjnej ( wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 1999 r., III CKN 460/98, Legalis nr 45965, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 lipca 2007 r., V CSK 115/07, Legalis nr 85646). Uzasadnienie zaskarżonego wyroku jakkolwiek nie jest obszerne, to zawiera wszystkie wymagane przez ustawodawcę elementy, w szczególności wskazana została podstawa faktyczna i prawna rozstrzygnięcia. Natomiast jasno opisane zważenia Sądu I instancji jednoznacznie wskazują, na podstawie których dowodów tamtejszy Sąd doszedł do konkretnych wniosków, a tym samym, którym dowodom dał wiarę. W oparciu o treść uzasadnienia Sąd Okręgowy mógł przeprowadzić kontrolę instancyjną zaskarżonego orzeczenia. Dodać należy, iż zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c., mógłby być skuteczny tylko wtedy, gdyby skarżąca wykazała, że wadliwości uzasadnienia miały wpływ na wynik sprawy ( wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia 1997 r., I PKN 97/97, Legalis nr 31012). Takiego rodzaju twierdzenia nie znalazły się w uzasadnieniu rozpoznawanej apelacji.

Sąd Rejonowy prawidłowo ustalił, iż w dniu 20 kwietnia 2015r. J. K. (1) zawarł z powodem Z. B. umowę przedwstępną sprzedaży nieruchomości, w myśl której sprzedawca zobowiązał się do 30 czerwca 2015 r. zawrzeć umowę przyrzeczoną sprzedaży nieruchomości położonej we W. Gmina O. nr geodezyjne działek (...), za kwotę 35000 zł. Nadto w paragrafie 3 tej umowy sprzedawca oświadczył, iż na poczet należności kupujący przekazał mu tytułem zadatku kwotę 15 000 zł. Wobec treści opinii biegłej z zakresu psychiatrii M. B. (2), że w dacie złożenia w/w oświadczenia woli J. K. (2) z powodu choroby alkoholowej, znajdował się w stanie wyłączającym świadome i swobodne złożenie oświadczenia woli, Sąd Rejonowy prawidłowo uznał, iż w sprawie niniejszej mamy do czynienia z nieważnością oświadczenia woli J. K. (1) (art.82 k.c.). W dalszej kolejności Sad Rejonowy dokonał prawidłowych ustaleń, uwzględniając materiał dowody w postaci umowy przedwstępnej z dnia 20 kwietnia 2015r. oraz zeznań świadków przesłuchanych w sprawie, iż w związku z zawarciem w/w umowy J. K. (1) otrzymał od powoda kwotę 15 000 zł. Nie sposób zgodzić się z apelującą, iż uznanie za nieważne oświadczenie woli złożone przez J. K. (1) nakazuje przyjąć, iż okoliczności opisane w umowie nie miały miejsca. O ile oświadczenie woli J. K. (1) o zobowiązaniu do przeniesienia własności nieruchomości, z uwagi na jego nieważność nie wywołuje żadnych skutków prawnych, nie sposób wywieść, że strony umowy nie zawarły i, że powód nie przekazał J. K. (1) kwotę 15 000 zł. Przeczą temu zarówno zapisy samej umowy jak i treść zeznań powoda oraz świadków przesłuchanych w sprawie. Wbrew zarzutom apelacji, to nie tylko z zeznań świadków M. B. (1) i R. M. wynika, że J. K. (1) uzyskał od powoda świadczenie pieniężne w związku z umową z dnia 20 kwietnia 2015r. Świadek C. T. zeznała, iż „…jeden i drugi J. i M. pili alkohol. Mieli ciągi alkoholowe. J. K. (1) wyprzedawał majątek, samochód, kosiarkę, rozrzutnik. Powód mówił po śmierci J., że żona go zabije, bo dał zadatek J. K. (1)..”(k.124v). Świadek W. S. wskazywała, że „…chodziło o ziemię zmarłego, nie wiem czy sprzedał czy dawał przedpłatę. Wiem to od ludzi. Nie pytałam o kwoty. Nie wyszła mu sprawa renty strukturalnej i wszystkiego kolejno się wyzbywał..” (k.125). Natomiast świadek M. K. zeznał, że „…wiem, że pan B. zapłacił dla brata, ale nie wiem ile, jak tych pieniędzy nie widziałem. Pan B. mówił, że żona mu teraz da, bo tyle długu brat narobił..” (k.125V).

Wobec treści w/w materiału dowodowego dowolne są twierdzenia apelującej, iż w związku z zawartą umową z dnia 20 kwietnia 2015r. J. K. (1) nie otrzymał od powoda kwoty 15 000 zł. Skoro w/w umowa, z uwagi na wadę oświadczenia woli J. K. (2), została uznana przez Sąd I instancji za nieważną, J. K. (1) jako że otrzymał świadczenie nienależne (art.410 k.c.) był zobowiązany do jego zwrotu. Wobec samobójczej śmierci J. K. (1) w dniu 27 kwietnia 2015r., to pozwana jako spadkobierca testamentowych, odpowiada za jego długi.

Za chybiony Sąd Okręgowy uznał zarzut apelacji, iż Sąd Rejonowy dopuścił się naruszenia art.409 k.c. oraz art.410§1 k.c.

Stosownie do art.410§1 k.c. w zw. art.409 k.c. przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu znajdują zastosowanie do świadczeń nienależnych. Obowiązek zwrotu świadczenia nienależnego wygasa, jeżeli ten, kto uzyskał korzyść, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu.

Przypomnieć przy tym należy, iż zgodnie z zasadą określoną w art.6 k.c. ciężar udowodnienia faktu spoczywa na stronie, która z tego faktu wywodzi skutki prawne. Skoro zatem pozwana twierdziła, iż w dacie śmierci J. K. (1) nie był już wzbogacony, okoliczności te winna była udowodnić. Zdaniem Sądu Okręgowego pozwana obowiązkowi temu nie sprostała albowiem poza twierdzeniami (kwestionowanymi przez powoda), iż po śmierci J. K. (1) w domu nie znaleziono żadnych pieniędzy, a w sklepie powoda pozostało nie uregulowane zadłużenie, nie przedstawiła żadnych dowodów, kiedy i w jaki sposób J. K. (1) spożytkował kwotę 15 000 zł, którą otrzymał od powoda.

Uwzględniając powyższe Sąd Okręgowy uznał apelację pozwanej za nieuzasadnioną i na podstawie art.385 k.p.c. orzekł o jej oddaleniu.

W przedmiocie kosztów procesu Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art.98 k.p.c. Pozwana jako przegrywająca sprawę jest zobowiązana zwrócić powodowi koszty zastępstwa procesowego, wysokość których ustalono na podstawie §10 ust.1 pkt 1 w zw. §2 pkt 5 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015r., poz. 1800 ze zm.).

SSO Alicja Wiśniewska SSO Cezary Olszewski SSR (del) Agnieszka Kluczyńska

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE