UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Odział w B. decyzją z 7 września 2017 r., wydaną na podstawie Ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2016 r., poz. 887 ze zm.) oraz Rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. z 1983 r., Nr 8, poz. 43 ze zm.), odmówił K. W. przyznania prawa do emerytury.

K. W. złożył odwołanie od tej decyzji. Wniósł o przyznanie mu emerytury z tytułu pracy wykonywanej w szczególnych warunkach.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania i zasądzenie od odwołującego zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Organ rentowy wskazał, że na dzień 1 stycznia 1999 r. K. W. udowodnił okres zatrudnienia w szczególnych warunkach wynoszący 9 lat i 8 miesięcy zamiast wymaganych co najmniej 15 lat. Organ rentowy nie uwzględnił okresu zatrudnia w Przedsiębiorstwie Usługowo-Handlowym (...) sp. z o.o. od 1 kwietnia 1993 r. do 31 października 1998 r. na stanowisku traktorzysty i palacza c.o., ponieważ wnioskodawca nie wykonywał pracy traktorzysty w transporcie zgodnie z wykazem A, działem VIII pozycją 3 ani nie wykonywał pracy palacza na fermie tuczu trzody chlewnej w K. zgodnie z wykazem A, działem XIV pozycją 1, tj. nie wykonywał pracy palacza nie zautomatyzowanych kotłów parowych lub wodnych typu przemysłowego. W piśmie procesowym z 15 lutego 2018 r. organ rentowy zakwestionował również dotychczas zaliczony okres pracy wnioskodawcy w szczególnych warunkach w PGR w S. od 1 sierpnia 1983 r. do 30 listopada 1988 r. na stanowisku kierowcy ciągnika kołowego. ZUS dodał, że praca wnioskodawcy w tym okresie była związana z czynnościami polowymi i nie może być zakwalifikowana jako praca w transporcie.

Sąd Okręgowy w Białymstoku wyrokiem z 25 maja 2018 r. oddalił odwołanie oraz zasądził od K. W. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy ustalił, że 25 sierpnia 2017 r. K. W. (urodzony (...)) złożył do ZUS wniosek o emeryturę. We wniosku zaznaczył, że jest członkiem OFE oraz wnosi o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym na dochodach budżetu państwa. Wnioskodawca złożył m.in. świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach w PGR w S., z którego wynika, że w okresie od 1 sierpnia 1983 r. do 30 listopada 1988 r. na stanowisku kierowcy ciągnika kołowego – traktorzysty (wykaz A, dział VIII, poz. 3) oraz w okresie od 1 grudnia 1988 r. do 31 marca 1993 r. na stanowisku kierowcy ciągnika gąsienicowego (wykaz A, dział VIII, poz. 3) – operatora sprzętu rolniczego, a także świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach w Przedsiębiorstwie Produkcyjno-Usługowo-Handlowym (...) sp. z o. o. w K. od 1 kwietnia 1993 r. do 31 października 1998 r., w tym w okresach: od 1 kwietnia 1993 r. do 30 listopada 1994 r., od 1 lutego 1995 r. do 30 września 1995 r., od 1 kwietnia 1996 r. do 30 listopada 1996 r., od 1 kwietnia 1997 r. do 30 listopada 1997 r., od 1 kwietnia 1998 r. do 31 października 1998 r. – na stanowisku kierowcy ciągnika kołowego (traktorzysty) zgodnie z wykazem A, działem VIII, poz. 3 oraz od 1 grudnia 1994 r. do 31 stycznia 1995 r., od 1 października 1995 r. do 31 marca 1996 r., od 1 grudnia 1996 r. do 31 marca 1997 r., od 1 grudnia 1997 r. do 31 marca 1998 r. – na stanowisku palacza zgodnie z wykazem A, dział XIV, poz. 1. ZUS na podstawie złożonych dokumentów ustalił ogólny staż ubezpieczeniowy wynoszący 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych, w tym staż w szczególnych warunkach wynoszący 9 lat i 8 miesięcy, a następnie zaskarżoną decyzją odmówił przyznania wnioskodawcy prawa do emerytury. W decyzji zaznaczył, że nie uwzględnił jako pracy w szczególnych warunkach zatrudnienia w PPUH (...) sp. z o.o. w K. od 1 kwietnia 1993 r. do 31 października 1998 r. z uwagi na sprzeczność pomiędzy złożonym świadectwem pracy w szczególnych warunkach i świadectwem pracy wydanym przez pracodawcę 31 października 1998 r., jeśli chodzi o wskazane tam stanowiska pracy, oraz brak w punkcie 8 świadectwa z 31 października 1998 r. postanowień dotyczących wykonywania przez wnioskodawcę pracy w szczególnych warunkach.

Analizując sprawę, Sąd Okręgowy odwołał się do art. 184 ust. 1 i ust. 2 Ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emerytach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz § 2 i § 4 Rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnych charakterze, które określają przesłanki przyznania prawa do emerytury z tytułu pracy wykonywanej w szczególnych warunkach. Sąd zaznaczył, że zgodnie z wykazem A, stanowiącym załącznik do Rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w dziale VIII (transporcie i łączności) w poz. 3 wymieniono prace kierowców ciągników, kombajnów lub pojazdów gąsienicowych, a w dziele XIV (prace różne) w poz. 1 – prace nie zautomatyzowane palaczy i rusztowych kotłów parowych lub wodnych typu przemysłowego.

Sąd odwołał się do zeznań wnioskodawcy i świadków. Z zeznań wnioskodawcy wynikało, że zarówno w PGR w S., jak i w Przedsiębiorstwie Produkcyjno-Usługowo-Handlowym (...) w K. pracował na stanowisku traktorzysty. W (...) dodatkowo pracował jako palacz c.o. w okresie zimowym, grzewczym. Jako traktorzysta wykonywał wszystkie prace polowe, a w lipcu, sierpniu pracował też jako kombajnista. Wykonywał również transport zboża do (...) w B., prace przy rozładunku wagonów z nawozów i pasz, a wyjątkowo – prace przy naprawie ciągnika. Ta sama kotłownia funkcjonująca w PGR i w (...) ogrzewała chlewnię razem z mieszalnią pasz i biuro. Wnioskodawca pracując w kotłowni obsługiwał kotły wodne starego typu, o mocy wyższej niż 1 MW. Posiadane zaświadczenie kwalifikacyjne E uprawniało go do obsługi kotłów znajdujących się w kotłowni.

Z zeznań świadków R. W. (zatrudnionego w PGR na stanowisku specjalisty ds. ekonomii, a w (...) jako dyrektor zarządu), W. J. (zatrudnionego w obu zakładach na stanowisku traktorzysty), W. K. (zatrudnionego w obu zakładach jako palacz), A. O. (1) (zatrudnionej w (...) na stanowisku sekretarki i kadrowej) wynikało, że wnioskodawca w spornych okresach pracował na stanowisku traktorzysty, a w okresach żniw także na stanowisku kombajnisty kombajna zbożowego. W okresie zatrudnienia w (...) w okresach zimowych wnioskodawca pracował w kotłowni, w której znajdowały się kotły wodne opalane miałem węglowym. Kotły podgrzewały wodę do centralnego ogrzewania, w tym do ogrzewania i podgrzania wody na fermie trzody chlewnej w K.. Wnioskodawca wykonywał wszelkie prace rolnicze na polach należących do PGR i następnie do spółki (...), która przejęła majątek PGR. Wykonywał też prace w zakresie transportu zboża do (...) oraz do magazynów zakładu, a także przewozu środków do produkcji pasz na fermę, transport nawozów, środków chemicznych z rozładowywanych wagonów. W świetle zeznań R. W. i W. K. praca palaczy kotłowni była częściowo zmechanizowana, ale świadek R. W. nie określił parametrów zainstalowanych w kotłowani kotłów, natomiast świadek K. twierdził, że kotły mogły mieć moc powyżej 1 MW.

Sąd uznał zeznania świadków za wiarygodne, ponieważ były one ze sobą zgodne, świadkowie z racji wykonywanych stanowisk i pełnionych funkcji posiadali wiedzę odnośnie wykonywanej faktycznie przez wnioskodawcę pracy, jej charakteru i zakresu obowiązków wnioskodawcy. Zeznania świadków pozostawały w korelacji z aktami osobowymi wnioskodawcy z PGR w S.. Jak wynikało ze skierowania K. W. przez zakład pracy do lekarza z 15 lipca 1983 r., skierowano wnioskodawcę do pracy na stanowisku traktorzysta-chemizator. Również zaświadczenie lekarskie z 26 lipca 1983 r. dotyczyło braku przeciwwskazań do wykonywania na stanowisku traktorzysty-chemizatora. Jak wynikało z umowy z 8 marca 1985 r. (k –18 akt osobowych) zawartej pomiędzy PGR w S. i K. W. zakład pracy zobowiązał się wydać skierowanie na kurs operatorów kombajnów B.. W świetle harmonogramu prac pożniwnych z 13 sierpnia 1985 r. podlegających wykonaniu w ZR K., brygada wnioskodawcy miała wykonywać prace takie jak podorywki, wapnowanie, cięcie słomy (k – 30 akt osobowych). W świetle umowy o pracę z 30 lipca 1983 r. oraz angaży wydawanych do grudnia 1988 r. (zawartych w aktach osobowych) K. W. był zatrudniony na stanowisku traktorzysty, a w związku z likwidacją PGR 1 kwietnia 1993 r. przeszedł do pracy w PPUH (...).

Sąd stwierdził, że zarówno zeznania świadków, jak i zgodne z nimi dane z akt osobowych wnioskodawcy z PGR w S. wskazywały, że w spornych (nieuwzględnionych przez ZUS) okresach wnioskodawca podczas wykonywania obowiązków traktorzysty wykonywał przede wszystkim prace rolnicze polowe. Nie wykonywał zatem stale i w pełnym wymiarze czasu pracy zatrudnienia w transporcie i łączności zgodnie z wykazem A, działem VIII. Natomiast w świetle ustalonych poglądów orzecznictwa uwzględnienie w wykazie A, dziale VIII pod poz. 3 prac kierowców ciągników, kombajnów lub pojazdów gąsienicowych nie oznacza, że należy uznać za pracę w szczególnych warunkach kierowanie tymi pojazdami przy jakichkolwiek innych zadaniach niż zadania transportowe. Nie można uznać, że praca traktorzysty jest zawsze pracą „w transporcie”, także wówczas, gdy kierujący niczego nie transportuje, lecz wykonuje przy pomocy ciągnika rolniczego prace polowe (np. sieje, orze, nawozi, spulchnia glebę, wykonuje opryski itp.) Odmowa zakwalifikowania, jako wykonywanej w szczególnych warunkach, pracy traktorzysty (kierowcy ciągnika rolniczego) odpowiada rozumieniu tych przepisów przedstawionemu w orzecznictwie Sądu Najwyższego (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 20 kwietnia 2017 r., I UK 154/16).

Sąd uznał, że nie było podstaw do uwzględnienia okresu zatrudnienia na stanowisku traktorzysty w PGR w S. na stanowisku traktorzysty od 1 sierpnia 1983 r. do 30 listopada 1988 r. oraz w PPUH (...) od 1 kwietnia 1993 r. do 31 października 1998 r. jako pracy w szczególnych warunkach. Wnioskodawca nawet przy zaliczeniu okresów, w których zgodnie ze świadectwem pracy w szczególnych warunkach z 21 sierpnia 2017 r. wykonywał prace palacza (k – 17 akt emerytalnych), nie legitymuje się wymaganym przepisami prawa co najmniej 15-letnim okresem zatrudnienia w szczególnych warunkach i nie może nabyć prawa do emerytury. Z tego względu Sąd stwierdził, że brak było podstaw do przeprowadzenia dowodu z opinii biegłych sądowych z zakresu bhp oraz z zakresu ciepłownictwa. Wniosek w tym zakresie Sąd oddalił na podstawie art. 217 § 3 k.p.c.

Mając na uwadze te okoliczności, Sąd orzekł na podstawie art. 477¹⁴ § 1 k.p.c., zaś o kosztach zastępstwa procesowego orzekł zgodnie z art. 98 k.p.c. oraz § 9 ust. 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 3 października 2016 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

K. W. złożył apelację od wyroku Sądu Okręgowego. Zaskarżył wyrok w całości i zarzucił:

1. naruszenie prawa materialnego w zakresie:

a) art. 184 ust. 1 Ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez przyjęcie, że wnioskodawca nie osiągnął w dniu wejścia w życie ustawy okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze wymaganego w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 65 lat;

b) § 4 Rozporządzenia Rady Ministrów z 7 kwietnia 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze poprzez przyjęcie, że wnioskodawca nie legitymuje się okresem co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach;

c) § 2 ust. 1 Rozporządzenia Rady Ministrów z 7 kwietnia 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze poprzez przyjęcie, że wnioskodawca nie wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy co najmniej przez 15 lat pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze;

d) wykazu A, działu VIII, poz. 3 oraz działu XIV poz. 1 stanowiącego załącznik do Rozporządzenia Rady Ministrów z 7 kwietnia 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze poprzez przyjęcie, że wnioskodawca nie wykonywał pracy kierowcy ciągnika i kombajnu oraz pracy nie zautomatyzowanych palaczy rusztowych kotłów parowych lub wodnych typu przemysłowego;

e) art. 2, art. 7, art. 32 ust. 1 i art. 67 ust. 1 Konstytucji RP poprzez pozbawienie wnioskodawcy przysługującego mu ustawowego prawa do świadczenia przedemerytalnego, a przez to podważenie zasady zaufania do władzy publicznej, naruszenia wobec niego zasady równego traktowania w porównaniu z innymi ubezpieczonymi w zbliżonych stanach faktycznych oraz naruszenia zasady sprawiedliwości społecznej wobec wydania przez organ krzywdzącej wnioskodawcy decyzji, skazując go na wydłużenie okresu zatrudnienia i wykonywania ciężkiej pracy fizycznej przez dodatkowe kilka lat;

2. naruszenie przepisów postępowania w zakresie:

a) art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie dowolnej w miejsce swobodnej oceny dowodów oraz brak wszechstronnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego, tj. nieuwzględnienie dowodu z zeznań przesłuchiwanych w sprawie świadków oraz dowodu z przesłuchania wnioskodawcy, którzy potwierdzili szczególne warunki, w jakich wnioskodawca pracował jako traktorzysta, i braku zakwalifikowania tychże warunków jako pracy w warunkach szczególnych;

b) art. 227 k.p.c. w zw. z art. 278 k.p.c. poprzez pominięcie dowodów z opinii biegłych sądowych z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy oraz z zakresu ciepłownictwa na okoliczności mające istotne znaczenie w sprawie;

3. sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego materiału dowodowego przez przyjęcie, że wnioskodawca nie wykonywał pracy w warunkach szczególnych w okresie zatrudnienia w PGR w (...) sp. z o.o. w K. w sytuacji, gdy zarówno zeznania świadków, przesłuchanie wnioskodawcy, jak i zgodne z nimi dane z akt osobowych potwierdzają, że wnioskodawca w ww. okresach wykonywał pracę w warunkach szczególnych.

Wskazując na te zarzuty, apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku z 25 maja 2018 r. w całości poprzez przyznanie wnioskodawcy prawa do emerytury oraz o zasądzenie od organu rentowego na rzecz wnioskodawcy kosztów procesu za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W zakresie wniosków ewentualnych wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania wraz z rozstrzygnięciem o kosztach instancji odwoławczej. Ponadto wniósł o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z:

1. opinii biegłego z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy na okoliczność stopnia narażenia wnioskodawcy na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia w czasie wykonywania pracy traktorzysty i palacza c.o. w nawiązaniu do art. 32 ust. 2 ustawy emerytalnej, czy wykonywane na ww. stanowiskach obowiązki narażały wnioskodawcę na szybsze zrealizowanie się ryzyka emerytalnego z powodu wcześniejszej niż powszechna utraty sprawności psychofizycznej, czy wnioskodawca był narażony na taką samą ekspozycję czynników szkodliwych jak zatrudnieni w transporcie kierowcy ciągników;

2. opinii biegłego z zakresu ciepłownictwa na okoliczność tego, jaki charakter posiadały urządzenia, których obsługą zajmował się wnioskodawca w trakcie wykonywania prac na stanowisku palacza c.o. z uwzględnieniem nie tylko rodzaju kotłów, ale i warunków pracy panujących w zakładzie.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd pierwszej instancji nie naruszył wskazanych w apelacji przepisów postępowania cywilnego, w szczególności w zakresie oceny zebranego materiału dowodowego, i w konsekwencji prawidłowo przyjął, że wnioskodawca K. W. – w świetle art. 184 ust. 1 Ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z § 4 i § 2 ust. 1 Rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach i w szczególnym charakterze – nie jest uprawniony do emerytury w obniżonym wieku, gdyż nie wykazał co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Nie można też zgodzić się z wnioskodawcą K. W., że Sąd Okręgowy naruszył art. 2, art. 7, art. 32 ust. 1 i art. 67 ust. 1 Konstytucji RP. Zgodnie z art. 2 Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej. W myśl art. 7 Konstytucji RP organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa. Z kolei art. 32 ust. 1 Konstytucji RP wyraża zasadę, że wszyscy są wobec prawa równi i wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. Te przepisy wnioskodawca odnosi do art. 67 ust. 1 Konstytucji RP, zgodnie z którym obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego, a zakres i formy zabezpieczenia społecznego określa ustawa.

Apelujący interpretuje ten ostatni przepis w taki sposób, jakby składał się on wyłącznie ze zdania pierwszego. Tymczasem niezasadne jest oddzielanie zdania pierwszego tego przepisu od zdania drugiego, gdyż pozostają one względem siebie w funkcjonalnym związku. Oznacza to, że określoną w art. 67 ust. 1 Konstytucji RP normę prawną należy odtwarzać na podstawie obu zdań. Jak podkreślił Sąd Najwyższy w wyroku z 4 czerwca 2008 r. (II UK 12/08), ww. przepis jest skierowaną do państwa normą, która z jednej strony nakłada na nie obowiązek stworzenia regulacji prawnych zapewniających realizację prawa każdego obywatela do zabezpieczenia społecznego, a z drugiej – udziela ustawodawcy kompetencji do uregulowania kwestii związanych z przedmiotowym prawem. W konsekwencji, zgodnie z art. 67 ust. 1 Konstytucji RP, każdemu przysługuje prawo do zabezpieczenia społecznego w ramach określonych w ustawie, która ustanawia warunki nabycia, trwania i utraty tego prawa, w tym formy i zakres świadczeń. Materia zabezpieczenia społecznego, w tym prawa do świadczeń z tego ubezpieczenia, jest zatem uregulowana w ustawie zwykłej, a nie w ustawie zasadniczej. To oznacza, że obywatel uzyskuje prawo do świadczeń po spełnieniu przesłanek określonych w ustawie regulującej tę kwestię, a nie na podstawie samego art. 67 Konstytucji RP. Przepis art. 67 Konstytucji RP nie jest samym w sobie podstawą do przyznania indywidualnego prawa do tego świadczenia, stąd też nie mogło dojść do naruszenia ani tego przepisu, ani pozostających z nim w związku przepisów art. 2, art. 7 i art. 32 ust. 1 Konstytucji RP.

W niniejszej sprawie warunki nabycia, trwania i utraty prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach określa Ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2016 r., poz. 887 ze zm., zwanej dalej „ustawą emerytalną”). Zgodnie z art. 184 tej ustawy ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu niższego wieku emerytalnego (przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40), jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy (tj. 1 stycznia 1999 r.) osiągnęli okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat – dla kobiet i 65 lat – dla mężczyzn oraz posiadają niezbędny okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27, tj. co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn. Warunkiem uzyskania emerytury w obniżonym wieku emerytalnym jest również nieprzystąpienie do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenie wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, na dochody budżetu państwa (art. 184 ust. 1 i 2 Ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych). Stosownie do art. 32 ust. 4 Ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wiek emerytalny, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których ubezpieczonym przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych. W tym względzie ustawa emerytalna odsyła do przepisów Rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. z 1983 r., Nr 8, poz. 43, zwanego dalej „rozporządzeniem”). Przepis § 4 rozporządzenia zawiera przesłankę odpowiednio długiego okresu pracy w warunkach szczególnych. Stosownie do tego przepisu pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki: po pierwsze – jeżeli osiągnął wiek emerytalny wynoszący 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn, a po drugie – ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy (§ 2 rozporządzenia).

W rozpoznawanej sprawie nie budzi wątpliwości spełnienie przez K. W. 25 lat ogólnego stażu ubezpieczeniowego, wieku emerytalnego 60 lat oraz warunku przekazania środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym na dochody budżetu państwa. W tej sytuacji ocenie podlega jedynie to, czy na 1 stycznia 1999 r. wnioskodawca legitymuje się stażem pracy wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w szczególnych warunkach przez co najmniej 15 lat. Na etapie postępowania apelacyjnego (jak wynika z treści apelacji) pozostaje sporny jedynie okres zatrudnienia wnioskodawcy w PGR w S. od 1 sierpnia 1983 r. do 30 listopada 1988 r. oraz okres zatrudnienia w PPUH (...) w K. od 1 kwietnia 1993 r. do 31 października 1998 r. W zaskarżonej decyzji z 7 września 2017 r. organ rentowy nie zaliczył do stażu pracy w szczególnych warunkach drugiego z tych okresów, a zaliczył pierwszy z ich. W toku postępowania sądowego przed Sądem Okręgowym (w piśmie procesowym z 15 lutego 2018 r.) zakwestionował jednak zaliczenie obu tych okresów do stażu pracy w szczególnych warunkach. Z zeznań wnioskodawcy i świadków R. W., W. J., W. K. i A. O. (2) wynika, że w obu tych przedsiębiorstwach wnioskodawca K. W. pracował jako traktorzysta, kombajnista, a w PPUH dodatkowo również jako palacz c.o. W okresie prac polowych od marca do końca października wnioskodawca jeździł ciągnikiem (traktorem), w okresie żniw – kombajnem, a w okresie zimowym – traktorem, a w razie potrzeby pracował również jako palacz c.o. Jako traktorzysta wykonywał wszelkiego rodzaju prace polowe. Przygotował pola pod zasiewy, orał, bronował, rozsiewał nawozy sztuczne, siał nasiona, dowoził na pola środki chemiczne do ochrony roślin, woził zboża do (...) w B., S. i L.. W okresie żniw wnioskodawca pracował jako kombajnista, natomiast zimą przewoził ciągnikiem zboże, środki do produkcji pasz, a jeżeli była taka potrzeba, to pracował jako palacz c.o. na fermie tuczu trzody chlewnej. Kotłownia była czynna cały rok, ale w okresie grzewczym od października do końca marca pracowała całą dobę. W kotłowni znajdowały się kotły starego typu, wodne. Ich moc była wyższa niż 1 MW. Kotły podgrzewały wodę do centralnego ogrzewania, w tym do ogrzewania i podgrzania wody na fermie trzody chlewnej w K.. Wnioskodawca jako palacz zasypywał miał do kotłów, uzupełniał wodę, czyścił koks.

Z analizy zeznań wnioskodawcy i świadków wynika, że głównym zajęciem wnioskodawcy przez cały sporny okres w PGR w S. od 1 sierpnia 1983 r. do 30 listopada 1988 r. oraz przez okres zatrudnienia w PPUH (...) w K. od 1 kwietnia 1993 r. do 31 października 1998 r. była praca traktorzysty. Tylko bowiem w okresie żniw, poza pracą na traktorze, wnioskodawca pracował również na kombajnie, a w okresie zimowym również jako palacz c.o. Decydująca w analizie charakteru pracy ubezpieczonego, z punktu widzenia uprawnień emerytalnych, jest zatem w pierwszej kolejności możliwość zakwalifikowania do prac wykonywanych w szczególnych warunkach pracy wnioskodawcy na stanowisku traktorzysty.

Rodzaje prac, które są uznawane za pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, zostały enumeratywnie wymienione w Rozporządzeniu Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Do tego rodzaju prac należą m.in. prace kierowców ciągników, kombajnów lub pojazdów gąsienicowych (wykaz A, dział VIII, poz. 3 załącznika nr 1 do rozporządzenia z 7 lutego 1983 r.).

Oceniając okresy od 1 sierpnia 1983 r. do 30 listopada 1988 r. oraz od 1 kwietnia 1993 r. do 31 października 1998 r., w których K. W. był zatrudniony w PGR w S. i w PPUH (...) w K. na stanowisku traktorzysty – kierowcy ciągania, należy mieć na względzie to, że praca na stanowisku traktorzysty nie może być zaliczona do stażu pracy w szczególnych warunkach tylko z tytułu wykonywania pracy w charakterze traktorzysty. Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, wyrażonym w wyroku z 13 lipca 2016 r. w sprawie I UK 218/15, uwzględnienie w wykazie A, dziale VIII pod poz. 3 załącznika do Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. nr 8, poz. 43) prac kierowców ciągników, kombajnów lub pojazdów gąsienicowych nie oznacza, że należy uznać za pracę w szczególnych warunkach kierowanie tymi pojazdami przy jakichkolwiek innych zadaniach (rodzaju pracy) niż zadania transportowe. Prace uznane za wykonywane w warunkach szczególnych bez względu na miejsce ich wykonywania i rodzaj zostały wymienione w Dziale XIV zatytułowanym „prace różne”. Tak zostały ujęte np. prace przy spawaniu czy naprawie pomp wtryskowych. Inne działy wykazu obejmują wymienione w nich prace w powiązaniu z rodzajami zakładów pracy lub ich częściami. Nie można uznać, że praca kierującego ciągnikiem jest zawsze pracą „w transporcie”, także wówczas gdy kierujący niczego nie transportuje, lecz wykonuje przy pomocy ciągnika prace polowe (np. sieje, orze, nawozi, spulchnia glebę itp.). Ze wskazanego wyroku Sądu Najwyższego wynika, że w świetle przepisów wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r., wyodrębnienie poszczególnych prac ma charakter środowiskowo-branżowy, a oceniając charakter zatrudnienia ubezpieczanego, należy przede wszystkim stwierdzić (ustalić i ocenić), czy konkretne stanowisko narażone jest na ekspozycję na czynniki szkodliwe w różnym stopniu w zależności od tego, w którym dziale przemysłu (gospodarki) jest umiejscowione. Jeżeli bowiem uciążliwość i szkodliwość dla zdrowia konkretnej pracy wynika właśnie z jej branżowej specyfiki, to należy odmówić tego szczególnego waloru pracy wykonywanej w innym dziale gospodarki. Natomiast w sytuacji, gdy stopień szkodliwości czy uciążliwości danego rodzaju pracy nie wykazuje żadnych różnic w zależności od branży, w której jest ona wykonywana, brak jest podstaw do zanegowania świadczenia jej w warunkach szczególnych tylko dlatego, że w załączniku do rozporządzenia została przyporządkowana do innego działu przemysłu (gospodarki). Jeżeli bowiem pracownik w ramach swoich obowiązków stale i w pełnym wymiarze czasu pracy narażony był na działanie tych samych czynników, na które narażeni byli pracownicy innego działu, w ramach którego takie same prace zaliczane są do pracy w szczególnych warunkach, to zróżnicowanie tych stanowisk pracy musiałoby być uznane za naruszające zasadę równości w zakresie uprawnień do ubezpieczenia społecznego pracowników wykonujących taką samą pracę.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że zatrudnienie traktorzysty przy pracach polowych w rolnictwie nie stanowi pracy w szczególnych warunkach z wykazu A, działu VIII, poz. 3 załącznika do Rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, czyli pracy kierowcy ciągnika w transporcie.

Z poczynionych w sprawie ustaleń wynika, że wnioskodawca był zatrudniony jako traktorzysta (kierowca ciągnika rolniczego) w przedsiębiorstwie rolniczym, czyli w dziale rolnictwo. O ile jednak można się zgodzić z założeniem, że prace transportowe wykonywane przez wnioskodawcę jako traktorzystę (kierowcę ciągnika) można zaliczyć do prac w transporcie, a zatem do prac objętych działem VIII poz. 3 wykazu A (mimo że pracował on w przedsiębiorstwie rolniczym, a nie w przedsiębiorstwie transportowym), o tyle nie ma podstaw do potraktowania prac polowych jako prac w transporcie. Należy zauważyć, że K. W. jako traktorzysta wykonywał głównie typowe prace rolnicze. Przygotowywał pole pod zasiewy, orał, bronował, rozsiewał nawozy sztuczne, siał, wykonywał opryski. Niewątpliwie też wnioskodawca jeździł kombajnem w czasie żniw bądź przez cały rok przewoził paszę, zboże, obornik za pomocą ciągnika. Są to jednak typowe czynności polowe w przedsiębiorstwie rolniczym. Te czynności nie są pracami wykonywanymi w szczególnych warunkach. Biorąc pod uwagę wyżej przedstawione stanowisko Sądu Najwyższego, nie jest możliwe zaliczenie do stażu pracy w szczególnych warunkach okresu od 1 sierpnia 1983 r. do 30 listopada 1988 r. oraz od 1 kwietnia 1993 r. do 31 października 1998 r., czyli spornych okresów, w którym wnioskodawca jako traktorzysta (kierowca ciągnika lub kierowca kombajnu) wykonywał typowe prace rolnicze w przedsiębiorstwie rolniczym.

Należy zwrócić uwagę, że w spornych okresach wnioskodawca wykonywał prace traktorzysty przez cały rok. Ponieważ praca traktorzysty nie była pracą w szczególnych warunkach, to nie było potrzeby analizy tego, czy praca wnioskodawcy jako palacza c.o., którą poza pracą traktorzysty wnioskodawca wykonywał w okresie grzewczym od października do marca w PPUH (...) sp. z o.o. w K., była pracą w szczególnych warunkach w rozumieniu pozycji 1, działu XIV, wykazu A załącznika nr 1 do Rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r., czyli nie zautomatyzowaną pracą palaczy i rusztowych kotłów parowych lub wodnych typu przemysłowego. Nawet ustalenie, że praca wnioskodawcy jako palacza c.o. kwalifikuje się do prac w szczególnych warunkach w rozumieniu Rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r., to wymienione w świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach z 21 sierpnia 2017 r. okresy pracy wnioskodawcy na tym stanowisku (czyli od 1 grudnia 1994 r. do 31 stycznia 1995 r., od 1 października 1995 r. do 31 marca 1996 r., od 1 grudnia 1996 r. do 31 marca 1997 r., od 1 grudnia 1997 r. do 31 marca 1998 r.) są zbyt krótkie, aby wykazać przesłankę 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Z tego względu nie istniała potrzeba dopuszczania (na podstawie art. 278 Kodeksu postępowania cywilnego) dowodu z opinii biegłego z zakresu z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy oraz dowodu z opinii biegłego z zakresu ciepłownictwa. Ten wniosek oddalono na podstawie art. 217 § 3 Kodeksu postępowania cywilnego.

Niezaliczenie spornych okresów pracy traktorzysty do stażu pracy w szczególnych warunkach powoduje, że wnioskodawca nie legitymuje się 15-letnim stażem pracy w szczególnych warunkach konicznym do przyznania prawa do emerytury na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej w zw. z § 4 rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. Z tych względów apelacja podlega oddaleniu na podstawie art. 385 Kodeksu postępowania cywilnego (punkt I sentencji wyroku).

Z uwagi na trudną sytuację finansową K. W. wynikającą z tego, że wnioskodawca otrzymuje minimalne wynagrodzenie za pracę, a jego żona nie pracuje i nie posiada dochodów z innego źródła, Sąd Apelacyjny odstąpił od obciążania wnioskodawcy kosztami zastępstwa procesowego organu rentowego za drugą instancję, o czym orzeczono na podstawie art. 102 Kodeksu postępowania cywilnego (pkt II sentencji wyroku).

SSA Dorota Elżbieta Zarzecka SSA Alicja Sołowińska SSA Teresa Suchcicka

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE