UZASADNIENIE

wyroku z dnia 23 stycznia 2014 roku

Powodowie M. W. i Ł. W. domagali się uzgodnienia treści księgi wieczystej (...) przez wykreślenie hipoteki przymusowej kaucyjnej na kwotę 1000000 zł wpisanej w dniu 3 listopada 2008 roku na podstawie postanowienia Prokuratora Prokuratury Okręgowej w Pozwaniu z dnia 31 października 2006 roku, sygn. akt VI Ds. 9/04 i hipoteki przymusowej kaucyjnej na kwotę 4161643,70 zł wpisanej w dniu 9 października 2009 roku na podstawie tytułów wykonawczych (...)oraz hipoteki przymusowej na kwotę 1186594,40 zł wpisanej w dniu 12 października 2009 roku na podstawie decyzji Naczelnika (...) z dnia 26 listopada 2008 roku.

Pozwana K. K. uznała żądanie pozwu. Pozwany Skarb Państwa (...) wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów postępowania. Pozwany Skarb Państwa – (...)wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Rejonowy oddalił powództwo oraz zasądził solidarnie od powodów Ł. W. i M. W. na rzecz Skarbu Państwa – (...) kwotę 7200 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Wyrok ten zapadł w następującym stanie faktycznym.

W dniu 9 grudnia 2004 roku została zawarta warunkowa umowa sprzedaży nieruchomości. Stronami umowy jako sprzedający byli A. K. i K. K. a po stronie kupujących M. W. w ½ części i Ł. W. w ½ części. Agencja Nieruchomości Rolnych w O. nie skorzystała z prawa pierwokupu. Powodowie wezwali pozwanych do zawarcia umowy przeniesienia własności nieruchomości wyznaczając termin czynności notarialnej na dzień 10 lutego 2005 roku. Pozwani odmówili przeniesienia własności nieruchomości. Powodowie wnieśli sprawę o nakazanie złożenia oświadczenia woli przez sprzedawców i Sąd Okręgowy w Gliwicach nakazał małżonkom K. w dniu 6 października 2009 roku złożenie oświadczenia woli o przeniesieniu własności nieruchomości, a wyrok ten uprawomocnił się w dniu 5 kwietnia 2011 roku, gdy Sąd Apelacyjny w Katowicach oddalił apelację pozwanych (okoliczności bezsporne).

Ponadto Sąd Rejonowy ustalił, że dnia 31 października 2006 roku zabezpieczono na mieniu A. K. na podstawie art. 291 k.p.k. kary grzywny w wysokości 100000 zł oraz nadano klauzulę wykonalności w dniu 11 grudnia 2006 roku. Wzmianka o wniosku nosi datę 23 stycznia 2007 roku, a wpis został dokonany w dniu 3 listopada 2008 roku. Od dnia 3 listopada 2011 roku dysponentem zabezpieczenia jest (...). Dyrektor (...) w dniu 17 marca 2009 roku złożył wniosek o wpis hipoteki przymusowej. Aktualnie w księdze wieczystej jako właściciele figurują powodowie, a pozwani A. K. i K. K. zostali wykreśleni. Do księgi wieczystej wpisano szereg hipotek zabezpieczających należności Skarbu Państwa. Wpisane są hipoteki przymusowe kaucyjne, których dysponentem jest Dyrektor (...)jako organ reprezentujący Skarb Państwa na sumę 4161643 zł na podstawie decyzji (...), i na sumę 1186594,40 zł na podstawie decyzji (...). Decyzje te obejmują należności celne. Hipoteka przymusowa kaucyjna na sumę 4534387,41 zł zabezpiecza zapłatę podatku VAT i podatku dochodowego od osób prawnych za rok 2003 i koszty egzekucyjne, której dysponentem jest Naczelnik (...)

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy zważył, że wszystkie hipoteki na nieruchomości objętej (...) powstały przed uprawomocnieniem się wyroku zobowiązującego do przeniesienia własności na rzecz powodów. Powództwo nie zostało zabezpieczone w żaden sposób. Argumentował, że wyrok ma charakter konstytutywny, a przepis art. 64 k.c. reguluje datę przejścia własności. Do skutku rozporządzającego dojdzie z chwilą prawomocności orzeczenia. Dlatego, zdaniem Sądu Rejonowego, bez znaczenia dla niniejszej sprawy była data wymagalności roszczenia powodów o złożenie oświadczenia woli. Odnosząc się do zarzutu dotyczącego samej podstawy wpisu hipotek, a w szczególności dopuszczalności wpisu hipotek na majątku wspólnym małżonków K., w sytuacji gdy zobowiązanym był A. K. powołał się na przepisy art. 109 – 111 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, art. 34 Ordynacji podatkowej oraz przepisy ustawy Prawo celne i wskazał, że w oparciu o decyzję stwierdzającą obowiązek zapłaty należności celnej można było ustanowić hipotekę na majątku wspólnym małżonków chociażby tylko jeden z nich był obowiązanym. Odnośnie natomiast zabezpieczenia grożących powodowi kar grzywny w oparciu o art. 291 k.p.k. podniósł, że art. 743¹ § 1 k.p.c. stanowi podstawę do podjęcia czynności związanych z wykonaniem zabezpieczenia na mieniu wchodzącym w skład majątku wspólnego. Reasumując podał, że powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie, gdyż powodowie nie wskazali na żadne okoliczności prowadzące do upadku ustanowionego zabezpieczenia. Jako, że pozwana K. K. nie posiadała legitymacji biernej w niniejszej sprawie, takiej legitymacji nie posiadał także pozwany A. K., gdyż żądanie powodów zmierzało do wykreślenia jedynie hipotek należących do Skarbu Państwa powództwo również przeciwko nim podlegało oddaleniu, a uznanie roszczenia przez K. K. było bez znaczenia dla procesu. O kosztach procesu orzekł Sąd Rejonowy na podstawie art. 98 k.p.c.

Apelację wnieśli powodowie zaskarżając wyrok w całości i zarzucając mu naruszenie przepisów:

I. prawa materialnego:

- art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie skutkujące wadliwym uznaniem, że kwestionowane wpisy hipotek nie naruszają prawa własności powodów, które to prawo mogło być ujawnione dopiero po uprawomocnieniu się wyroku zobowiązującego do złożenia oświadczenia woli;

- art. 64 k.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie skutkujące błędnym poglądem, że skutek prawnorzeczowy wyroku zobowiązującego do złożenia oświadczenia woli przesądza o zasadności lub też bezzasadności roszczenia;

- art. 35 § 2 Ordynacji podatkowej poprzez jego niezastosowanie i nieuwzględnienie faktu, że decyzja stanowiąca podstawę wpisu hipoteki nie została doręczona podatnikowi, który w tym czasie przebywał w areszcie śledczym;

II. prawa procesowego:

- art. 233 k.p.c. poprzez wadliwą ocenę zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego skutkującą dowolnym ustaleniem, że kwestionowany wpis hipoteki na rzecz Skarbu Państwa – (...) został dokonany w oparciu o doręczoną decyzję administracyjną;

- art. 100 k.p.c. poprzez wadliwe rozdzielenie kosztów procesu, w sytuacji gdy powództwo w stosunku do pozwanej zostało uwzględnione jedynie w 18,05 %.

Podnosząc powyższe zarzuty domagali się zmiany zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa i zasądzenie od pozwanych na rzecz powodów kosztów postępowania według norm przepisanych w tym kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Apelacja skutkowała uchyleniem zaskarżonego wyroku, zniesieniem postępowania przed Sądem Rejonowym od dnia 12 lutego 2013 roku i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania. Przyczyną uwzględnienia apelacji nie była zasadność zarzutów nią podniesionych, ale dostrzeżenie przez Sąd Okręgowy z urzędu, że postępowanie przed Sądem Rejonowym dotknięte było nieważnością. Stosownie do treści art. 378 § 1 k.p.c. sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. Okoliczności powodujące nieważność postępowania sąd bierze pod uwagę w każdym stanie sprawy z urzędu. Z analizy akt wynika, że na rozprawę w dniu 29 stycznia 2013 roku pomimo prawidłowego zawiadomienia nie stawili się wszyscy pozwani. Na rozprawie tej udzielono głosu stronom a następnie Sąd Rejonowy odroczył ogłoszenie wyroku na dzień 12 lutego 2013 roku. Nie zostało natomiast wydane przez przewodniczącego zarządzenie o zamknięciu rozprawy (art. 224 § 1 k.p.c.). Wskazać należy, że ogłoszenie wyroku powinno nastąpić na posiedzeniu, na którym zamknięto rozprawę. Jednakże w sprawie zawiłej sąd może odroczyć ogłoszenie wyroku tylko jeden raz na czas do dwóch tygodni. W postanowieniu o odroczeniu sąd powinien wyznaczyć termin ogłoszenia wyroku i ogłosić go niezwłocznie po zamknięciu rozprawy (art. 326 § 1 k.p.c.). W świetle tego przepisu warunkiem wydania orzeczenia co do istoty sprawy jest zamknięcie rozprawy. Tymczasem Sąd Rejonowy mimo, że zarządzenie o zamknięciu rozprawy nie zapadło postanowił odroczyć ogłoszenie wyroku, przy czym o terminie posiedzenia w dniu 12 lutego 2013 roku nie zostały zawiadomione wszystkie strony postępowania, gdyż nie wszyscy pozwani stawili się na termin rozprawy w dniu 29 stycznia 2013 roku, co stanowi naruszenie art. 149 § 2 k.p.c. Stosownie do treści tego przepisu o posiedzeniach jawnych zawiadamia się strony i osoby zainteresowane przez wezwanie lub ogłoszenie podczas posiedzenia. Stronie nieobecnej na posiedzeniu jawnym należy zawsze doręczyć wezwanie na następne posiedzenie. Wezwanie powinno być doręczone co najmniej na tydzień przed posiedzeniem. W wypadkach pilnych termin ten może być skrócony do trzech dni. W tym stanie rzeczy Sąd Rejonowy nie miał możliwości przeprowadzenia posiedzenia w dniu 12 lutego 2013 roku bowiem nie wszyscy pozwani zostali zawiadomieni o tym terminie. Wobec tego zaskarżony wyrok zapadł w warunkach nieważności, gdyż wskutek niezawiadomienia nieobecnych na rozprawie w dniu 29 stycznia 2013 roku pozwanych o terminie posiedzenia w dniu 12 lutego 2013 roku zostali oni pozbawieni możliwości obrony swoich praw (art. 379 pkt 5 k.p.c.). Skutkiem stwierdzenia nieważności postępowania jest uchylenie zaskarżonego wyroku, zniesienie postępowania w zakresie dotkniętym nieważnością i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. Ponownie rozpoznając sprawę Sąd Rejonowy będzie czuwał nad należytym zawiadamianiem wszystkich stron o terminach posiedzeń jawnych. Z uwagi na formułę przytoczonego wyżej art. 378 k.p.c. Sąd Okręgowy niezależnie od wzięcia pod uwagę z urzędu nieważności postępowania, uprawniony był także do zbadania zarzutów stawianych apelacją. Jednakże z uwagi na treść zapadłego w sprawie rozstrzygnięcia Sąd Okręgowy ograniczy się tylko do krótkiego ich omówienia. Wszystkie zarzuty stawiane apelacją nie były trafne. W szczególności podnieść należy, że skuteczność doręczenia podatnikowi administracyjnego tytułu wykonawczego, jako elementu oceny prawidłowości trybu procedowania w postępowaniu administracyjnym, nie podlega badaniu przez sąd wieczystoksięgowy. Stanowisko to jest już przyjęte w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 5 października 2011 roku, IV CSK 558/10, niepubl. SIP LEX nr 1084558, z dnia 17 listopada 2011 roku, IV CSK 50/11, niepubl. SIP LEX nr 1102540) i Sąd Okręgowy je podziela, co czyni niezasadnymi zarzuty dotyczące naruszenia art. 233 k.p.c. oraz art. 35 Ordynacji podatkowej. Zarzut naruszenia art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 roku o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz. U. z 2013r., poz. 707 ze zm.) jest pozbawiony uzasadnionych podstaw a to z tej przyczyny, że wpis hipotek przymusowych do księgi wieczystej nastąpił jeszcze przed wpisem prawa własności powodów kiedy właścicielem nieruchomości były inne osoby. Również jako niezasadny musi zostać oceniony zarzut naruszenia art. 64 k.c. albowiem orzeczenie zapadłe w trybie tego przepisu ma charakter konstytutywny. Zastępcza funkcja orzeczenia sądu wydanego na podstawie art. 64 k.c. spełnia się ex lege z chwilą uprawomocnienia się tego orzeczenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 września 2002 roku, II CKN 1035/00, niepubl. SIP Lex nr 75263). Zatem w stanie faktycznym tej sprawy dopiero uprawomocnienie się wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 6 października 2009 roku, sygn. akt I C 318/08, co nastąpiło w dniu 5 kwietnia 2011 roku, skutkowało przeniesieniem na rzecz powodów prawa własności spornej nieruchomości. Zarzut naruszenia art. 100 k.p.c. w ogóle nie przystaje do treści zaskarżonego rozstrzygnięcia ponieważ Sąd Rejonowy oddalił powództwo w całości a o kosztach procesu orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 2 k.p.c. orzekł jak w sentencji wyroku.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE