UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 19 grudnia 2018 r. Sąd Rejonowy w Sieradzu w sprawie o sygn. akt I C 475/18 upr zasądził od pozwanej E. A. solidarnie na rzecz powodów G. C., A. Z. i A. G. wspólników P.U.H. (...) Spółki Cywilnej z siedzibą w T. kwotę 3.197,29 złotych wraz z odsetkami umownymi wynoszącymi w stosunku rocznym czterokrotność wysokości kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego z zaznaczeniem, iż odsetki te nie mogą w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia 12 stycznia 2018 roku do dnia zapłaty oraz kwotę 1.017,00 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu. Nadto Sąd przyznał i nakazał wypłacić radcy prawnemu Z. S. z sum budżetowych Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Sieradzu kwotę 738,00 złotych, zawierającą podatek od towarów i usług w wysokości 138,00 złotych, tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu.

Apelację od powyższego orzeczenia wniósł pełnomocnik pozwanej, zaskarżając wyrok w całości w zakresie punktu 1 i 2 wyroku i zarzucając rozstrzygnięciu:

I. Naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na rozstrzygnięcie tj.:

1) art. 233 § 1 kpc poprzez przez dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny dowodów, naruszające zasady logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego poprzez wyciągniecie niewłaściwych wniosków z właściwie ustalonego stanu faktycznego przez przyjęcie, iż skapitalizowana na dzień wnoszenia powództwa kwota jest zasadna, mimo, iż odsetki kapitałowe (98,29 zł) i za opóźnienie (26,95zł), oraz odsetek od zadłużenia przeterminowanego (188,05 zł) były kapitalizowane na ostatni dzień wypowiedzenia umowy, a od tej kwoty żądano kolejnych odsetek za opóźnienie, mimo, iż Sąd słusznie przyjął, iż: „Z tego też względu nie można uznać wypowiedzenia umowy jako skutecznego, a więc umowa trwała nadal do końca jej obowiązywania, „(k. 5 uzasadnienie Wyroku), zatem kapitalizacja odsetek nastąpiła nieprawidłowo, w oparciu o nieistniejące odsetki, z powodu nie wymagalności tych odsetek z powodu nieskutecznego wypowiedzenia umowy,

2) art. 233 § 1 i 2 kpc w zw. z art. 3 kpc i art. 6 kc oraz art. 187 § 1 pkt 1 poprzez dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny dowodów, naruszające zasady logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego poprzez uznanie, iż powód określił i dochodził swoje roszczenie na podstawie istnienia umowy zakończonej z upływem okresu pożyczki, i wymagalnością każdej odrębnej raty pożyczki, podczas gdy roszczenia powoda obejmowało żądanie na skutek zakończenia stosunku prawnego poprzez wypowiedzenie umowy i postawieniem całej pożyczki w stan natychmiastowej wymagalności wraz z odsetkami umownymi, w tym karnymi i ustawowymi,

3) art. 321 § 1 kpc poprzez orzeczenie przez Sąd ponad żądanie objęte pozwem, gdyż powodowie dochodzili roszczenia na podstawie wypowiedzianej umowy pożyczki, a żądanie powództwa określa nie tylko jego przedmiot, lecz również jego podstawa faktyczna. Oznacza to, że orzeczeniem ponad żądanie jest także oparcie wyroku na podstawie faktycznej niepowołanej przez powoda. Tak też uznał Sąd Najwyższy stwierdzając, iż „Dlatego orzeczeniem ponad żądanie w rozumieniu art. 321 KPC jest oparcie wyroku na podstawie faktycznej niepowołanej przez powoda. Wyrok uwzględniający powództwo na podstawie faktycznej, na której powód ani w pozwie, ani w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji nie opierał powództwa, zasądza ponad żądanie”, (wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 25 czerwca 2015 r. V CSK 612/14, LEX nr 1771393). Powód w przedmiotowej sprawie nie powoływał się na trwanie umowy i upływ terminów wymagalności rat pożyczki.

II. Naruszenie przepisów prawa materialnego mających istotny wpływ na rozstrzygnięcie tj.:

1) art. 385¹ § 1 , 2 , 3, 4 kc w zw. z art. 6 kc, zgodnie z którym abuzywne postanowienia umowne nie powinny wiązać konsumenta. W przedmiotowej sprawie za niedozwolone postanowienia umowne, a więc takie na których treść pozwana nie miała wpływu, uznać należy postanowienie umowy zawarty dotyczący wynagrodzenia dodatkowego w kwocie 2090,00 zł, stanowiącej w istocie ponad 70 % kwoty faktycznie udzielonej pożyczki. Postanowienie to jest niewątpliwie kształtuje obowiązki strony w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami rażąco naruszając jej interesy. Za niedozwolone postanowienia umowne należy również uznać postanowienia umowy z uwagi na fakt, iż postanowienia nie były negocjowane ze stroną i przyjęte na drodze indywidualnego porozumienia, który to fakt strona powodowa pomimo jego obowiązku dowodowego nie wykazała, a wykazała jedynie przedłożenie wzorca umowy, który strona musiała zaakceptować, w tym udzielenie pożyczki było uwarunkowane zapłatą innej zaległości względem powodów i nie było to swobodna decyzja ze strony pozwanej, której pomniejszono pożyczkę na rzecz innego zobowiązania istniejącego względem powodów,

2) art. 359 kc w zw. z art. 481 kc i 482 kc poprzez zasądzenie nie istniejących i nie wymagalnych odsetek, oraz odsetek za opóźnienie od tych skapitalizowanych odsetek.

3) art. 5 kc poprzez dochodzenia roszczenia niewymagalnego i przyjęcie wyłącznie na korzyść powoda, iż wypowiedzenie nieskuteczne umowy przez powoda rodzi skutki z umowy, podczas gdy pozwana reprezentowana z urzędu jest osobą nieporadną i będąc w przekonaniu, że nie biegną terminy rat i warunki umowy zostały rozwiązane na skutek wypowiedzenia umowy, była zobowiązana do regulowania poszczególnych rat pożyczki w terminach wynikających z umowy pożyczki, gdyż żąda się od niej całej kwoty pożyczki wraz odsetkami od skapitalizowanych odsetek.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty pełnomocnik pozwanej wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia i oddalenia powództwa w całości, o przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu, oświadczając, iż pozwana nie uiściła ich w całości ani w części według norm prawem przepisanych w postępowania przed Sądem II instancji. W przypadku uwzględnienia wniosku z pkt 1. wnoszę o zmianę również orzeczenia w pkt. 3 wyroku według norm prawem przepisanych w ten sposób, iż koszty nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przed Sądem I instancji zasądzić od powodów.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja pełnomocnika pozwanej E. A. zasługiwała na uwzględnienie jedynie w części.

Na wstępie wyjaśnić należy, że niniejsza sprawa była rozpoznawana w postępowaniu uproszczonym. Wobec tego - zgodnie z art. 505¹³ § 2 k.p.c. - skoro Sąd drugiej instancji nie przeprowadził postępowania dowodowego, uzasadnienie wyroku zawiera jedynie wyjaśnienie jego podstawy prawnej z przytoczeniem przepisów prawa.

W dalszej kolejności trzeba mieć także na uwadze, że w postępowaniu uproszczonym apelacja ma charakter ograniczony, a celem postępowania apelacyjnego nie jest tu ponowne rozpoznanie sprawy, ale wyłącznie kontrola wyroku wydanego przez Sąd I instancji w ramach zarzutów podniesionych przez skarżącego. Innymi słowy, apelacja ograniczona wiąże Sąd Odwoławczy, a zakres jego kompetencji kontrolnych jest zredukowany do tego, co zarzuci w apelacji skarżący. Wprowadzając apelację ograniczoną, ustawodawca jednocześnie określa zarzuty, jakimi może posługiwać się jej autor i zakazuje przytaczania dalszych zarzutów po upływie terminu do wniesienia apelacji – co w polskim porządku prawnym wynika z art. 5059 § 11 i 2 k.p.c. ( tak też Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały składu 7 sędziów z dnia 31 stycznia 2008 roku, sygn. III CZP 49/07, publ. OSNC Nr 6 z 2008 r., poz. 55; tak również M. M. w: „Apelacja w postępowaniu cywilnym. Komentarz. Orzecznictwo”, W. 2013, s. 305 – 306). Tym samym w ramach niniejszego uzasadnienia poprzestać należy jedynie na odniesieniu się do zarzutów apelacji, bez dokonywania analizy zgodności zaskarżonego rozstrzygnięcia z prawem w pozostałym zakresie.

Ma rację skarżący wskazując na sprzeczność w rozumowaniu Sądu I instancji poprzez jednoczesne przyjęcie, iż w niniejszej sprawie nie doszło do skutecznego wypowiedzenia zawartej między stronami umowy pożyczki i ustaleniu, że ostatnia rata pożyczki stała się wymagalna 20 marca 2018 r., a zasądzeniu odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia 12 stycznia 2018 r. tj. od dnia wniesienia powództwa. Przyjęcie przez Sąd I instancji ustalenia, iż w przedmiotowej sprawie nie doszło do skutecznego wypowiedzenia zawartej między stronami umowy pożyczki oraz że ostatnia rata pożyczki stała się wymagalna w dniu 20 marca 2018 r. winno skutkować zasądzeniem odsetek ustawowych za opóźnienie najwyżej od dnia następnego po dniu wymagalności świadczenia to jest 21 marca 2018 r. Mając na uwadze powyższe Sąd zmienił zaskarżony wyrok w punkcie 1 w ten sposób, że zmienił datę umownych odsetek od zasądzonej kwoty 3.197,29 zł z 12 stycznia 2018 r. na dzień 21 marca 2018 r.

Wniesiona apelacja w pozostałym zakresie nie zasługiwała na uwzględnienie. Sąd Okręgowy w Sieradzu podziela i przyjmuje za własne ustalenia faktyczne i ocenę prawną ustalonego stanu faktycznego dokonaną przez Sąd Rejonowy w Sieradzu.

W pierwszej kolejności trzeba wskazać, że Sąd Rejonowy nie dopuścił się naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Stosowny zarzut w tym zakresie został przez apelanta oparty na twierdzeniu, że Sąd I instancji wyciągnął niewłaściwe wnioski z właściwie ustalonego stanu faktycznego i doszło do kapitalizacji odsetek, która nastąpiła nieprawidłowo, w oparciu o nieistniejące odsetki z powodu ich niewymagalności tych odsetek z powodu nieskutecznego wypowiedzenia umowy. Wskazać w tym miejscu należy, że w niniejszej sprawie Sąd miał do czynienia z sytuacją szczególną, w której z uwagi iż nie doszło do skutecznego wypowiedzenia zawartej między stronami umowy pożyczki, zawarta między stronami umowa była kontynuowana do samego końca. Zaznaczyć trzeba, że na dochodzoną przez powoda wierzytelność składają się kwota kapitała głównego przekazana pozwanej, odsetki umowne stanowiące wynagrodzenie wierzyciela za korzystanie z jego kapitału oraz karne odsetki ustawowe za nieuiszczenie należnych poszczególnych rat pożyczki w wyznaczonym terminie. W niniejszej sprawie w świetle poczynionych przez Sąd I instancji ustaleń faktycznych, których skarżący nie kwestionował, bezspornym pozostaje, że pozwana spłaciła 11 rat pożyczki w łącznej wysokości 2.600,73 złotych i przestała wywiązywać się z zobowiązania. W świetle powyższego przyjąć należy, czego zdaje się nie dostrzegać strona pozwana, że nie ma absolutnie żadnego znaczenia dla wysokości odsetek zarówno umownych jak i karnych za opóźnienie czy w sprawie mamy do czynienia ze skutecznym wypowiedzeniem umowy pożyczki, czy też nie. Wszystkie poszczególne raty pożyczki w dniu wyrokowania przez Sąd I instancji były wymagalne, dlatego też Sąd w pełni zasadnie skapitalizował odsetki umowne z niespłaconym kapitałem oraz zasądził odsetki karne za opóźnienie. Obowiązkiem Sądu I instancji byłoby takie samo zachowanie także wówczas gdyby wypowiedzenie umowy pożyczki byłoby w pełni skuteczne.

Nie sposób zgodzić się z twierdzeniem skarżącego, iż Sąd I instancji dopuścił się naruszenia treści art. 233 § 1 i 2 k.p.c. w zw. z art. 3 k.p.c. i art. 6 k.p.c. oraz art. 187 § 1 pkt. 1 k.p.c. poprzez dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny dowodów, naruszające zasady logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego poprzez uznanie, iż powód określił i dochodził swoje roszczenie na podstawie istnienia umowy zakończonej z upływem okresu pożyczki, i wymagalnością każdej odrębnej raty pożyczki, podczas gdy roszczenia powoda obejmowało żądanie na skutek zakończenia stosunku prawnego poprzez wypowiedzenie umowy i postawieniem całej pożyczki w stan natychmiastowej wymagalności wraz z odsetkami umownymi, w tym karnymi i ustawowymi. Podkreślić należy, iż bezspornym pozostaje że powód dochodził swego roszczenia w oparciu o zawartą z pozwaną umowę pożyczki i to była podstawa faktyczna wierzytelności oraz że pozwana wbrew postanowieniom zawartej umowy spłaciła jedynie jedenaście rat i przestała wywiązywać się z zobowiązania, a czy w sprawie umowa została zakończona z upływem okresu pożyczki, czy też została stosunek prawny został zakończony poprzez wypowiedzenie i postawieniem całej pożyczki w stan natychmiastowej wymagalności wraz z odsetkami umownymi, w tym karnymi i ustawowymi w okolicznościach niniejszej sprawy z powodów zaprezentowanych powyżej nie miało dla ustalenia stanu faktycznego i rozstrzygnięcia sprawy większego znaczenia.

Sąd Odwoławczy nie podzielił zapatrywań strony pozwanej, iż Sąd I instancji uchybił treści art. 321 k.p.c. poprzez orzeczenie przez Sąd ponad żądanie objęte pozwem, gdyż powodowie dochodzili roszczenia na podstawie wypowiedzianej umowy pożyczki, a żądanie powództwa określa nie tylko jego przedmiot, lecz również jego podstawa faktyczna. Zgodnie z art. 321 § 1 k.p.c. sąd nie może wyrokować co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem, ani zasądzać ponad żądanie. Powołany wyżej artykuł wyraża kardynalną zasadę wyrokowania dotyczącą przedmiotu orzekania, według której sąd związany jest żądaniem zgłoszonym przez powoda w powództwie ( ne eat iudex ultra petita partium), a więc nie może wbrew żądaniu powoda (art. 187 § 1 pkt 1) zasądzić czegoś jakościowo innego (np. powód wnosi o ustalenie, że jest właścicielem rzeczy, a sąd ustala, że jest posiadaczem) albo w większym rozmiarze (np. zasądzić także odsetki ustawowe bez żądania) czy też uwzględnić powództwo na innej podstawie faktycznej niż wskazana przez powoda (np. powód dochodzi zapłaty kwoty od dłużnika wekslowego, a sąd, ustalając, że zobowiązanie wekslowe jest nieważne, zasądza żądanie pozwu od pożyczkobiorcy) ( tak: Przemysław Telenga, Komentarz do art. 321 Kodeksu postępowania cywilnego, System Informacji Prawnej Lex). Innymi słowy, granice przedmiotu sporu i orzekania zostały wyznaczone żądaniem powoda zgłoszonym w pozwie oraz w jego uzasadnieniu (art. 187 § 1 k.p.c.) Sąd I instancji nie mógł wyjść poza przytaczaną przez powoda podstawę faktyczną, tj. okoliczności faktyczne wskazywane przez powoda do zamknięcia rozprawy i Sąd I instancji poza podstawę faktyczną, wbrew sugestii skarżącego, nie wyszedł. Wskazać w tym miejscu należy, iż w piśmie procesowym inicjującym postępowanie powód jako podstawę swoich roszczeń wskazał zawartą między stronami umowę pożyczki. Tą samą umowę jako podstawę zasądzonego roszczenia wskazał Sąd I instancji w pisemnych motywach rozstrzygnięcia. Trudno w tej sytuacji przyjąć, czego domaga się skarżący, że w niniejszej sprawie doszło do zmiany podstawy faktycznej żądania.

Nietrafiony okazał się również zarzut naruszenia prawa materialnego, a to treści art. 385¹§ 1, 2, 3, 4 k.c. w zw. z art. 6 k.c. zgodnie z którym abuzywne postanowienia umowne nie powinny wiązać konsumenta. Na wstępie podnieść należy, że E. A. zawierała już wcześniej z powodami umowę o tym samym charakterze, wiedziała jaką kwotę pieniędzy otrzymuje i jaką będzie obowiązana spłacić, zaakceptowała warunki umowy pożyczki, miała możliwość skorzystania z prawa odstąpienia od umowy pożyczki, o czym została poinformowana, czego nie uczyniła. Nadto podkreślenia wymaga, że pozwana podjęła się spłaty pożyczki. Wskazać należy, że umowa pożyczki między stronami została zawarta po wejściu w życie art. 36 a ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim, który wszedł w życie w dniu 11 marca 2016 r. We wskazanym przepisie wskazano maksymalne koszty, jakie konsument może ponieść poza kosztami odsetek. Pobrana przez powodów prowizja mieściła się w wysokości dopuszczalnej w myśl przepisów powołanej wyżej ustawy. Nie sposób zgodzić się także z twierdzeniami strony pozwanej, że znajdowała się ona w tak trudnej sytuacji życiowej, iż była zmuszona zawrzeć z powodami stosowną umowę. Zaznaczyć trzeba, iż pozwana dobrowolnie zdecydowała się na zawarcie umowy z powodami. E. A. miała do wyboru szeroki wybór banków i firm oferujących pożyczki, skoro zdecydowała się na zawarcie umowy z powodami, przyjąć trzeba, iż świadoma w pełni podejmowanej przez siebie decyzji. Ponadto § 11 zawartej przez strony umowy stanowi, że pozwanej przysługiwało prawo do odstąpienia od umowy z którego nie skorzystała. Akceptując treść wskazanych postanowień umowy, przyjąć należało, że pozwana miała wpływ na kształt i treść zawartej umowy pożyczki. Podnieść również trzeba, że z treści art. 385¹k.c. wynika jednoznacznie, iż konsumenta nie wiążą te postanowienia umowne, które nie zostały z nim uzgodnione indywidualnie, a kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszając jego interes. Wyjątek dotyczy tych zapisów umownych, które w sposób jednoznaczny określają główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie. Postanowienia kwestionowanej umowy pożyczki z dnia 14 marca 2016 r. dotyczące kosztów prowizji należą do postanowień określających w sposób jednoznaczny główne świadczenia stron. Raz jeszcze w tym miejscu podkreślić należy, że pozwana wiedziała jaką ilość pieniędzy pożycza, kiedy i jaką ilość będzie musiała zwrócić.

Chybiony okazał się również zarzut naruszenia treści art. 5 k.c. poprzez dochodzenie roszczenia niewymagalnego i przyjęcie wyłącznie na korzyść powoda, iż wypowiedzenie nieskuteczne umowy przez powoda rodzi skutki z umowy, podczas gdy pozwana reprezentowana z urzędu jest osobą nieporadną i będąc w przekonaniu, że nie biegną terminy rat i warunki umowy zostały rozwiązane na skutek wypowiedzenia umowy, była zobowiązana do regulowania poszczególnych rat pożyczki w terminach wynikających z umowy pożyczki, gdyż żąda się od niej całej kwoty pożyczki wraz odsetkami od skapitalizowanych odsetek. Zgodnie z art. 5 k.c. nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. W odpowiedzi na tak sformułowany zarzut podnieść należy, że sprawą bezsporną pozostaje, iż wbrew postanowieniom zawartej umowy pozwana spłaciła jedynie jedenaście rat zawartej umowy pożyczki i przestała wywiązywać się z zobowiązania, w związku z powyższym zgodnie z zapisami zawartej między stronami umowy powodowie mieli prawo wypowiedzieć umowę i tym samym postawić wierzytelność w stan natychmiastowej wymagalności. Zaznaczyć należy, że skuteczne wypowiedzenie warunków umowy pożyczki nakładało na pozwaną obowiązek bezzwłocznego zwrotu całej kwoty pożyczki, a nie tylko obowiązek uiszczenia poszczególnej wymagalnej raty, jak to miało miejsce w czasie trwania umowy. Powyższe sprawia, iż nie sposób uznać za uzasadnione twierdzeń strony pozwanej, iż pozwana nie uiszczała poszczególnych rat pożyczki, albowiem była w przekonaniu, że nie biegną terminy rat i warunki umowy zostały rozwiązane na skutek wypowiedzenia umowy. E. A. pomimo swej nieporadności musiała mieć świadomość, iż zgodnie z treścią zawartej umowy oraz art. 720 k.c. jest zobowiązana do zwrotu świadczenia. Na marginesie wskazać należy, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego ugruntowany jest pogląd, iż na zasady wynikające z powołanego przepisu ustawy (art. 5 k.c.) nie może się powoływać osoba, która sama nie przestrzega zasad współżycia społecznego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2011 r., I PK 135/10, Lex nr 794776). Za takie zachowanie można uznać nie wykonanie w terminie przedmiotu zawartej umowy.

Mając na względzie powyższe, Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c. i 391 § 1 k.p.c. obciążając pozwaną jako przegrywającego kosztami zastępstwa prawnego poniesionymi przez stronę powodową. Wysokość wynagrodzenia ustalono na podstawie § 2 pkt 3 w zw. z § 10 ust 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U.2018, poz. 265)., w brzmieniu obowiązującym w dacie wniesienia apelacji.

Sąd na podstawie § 8 pkt. 3 w zw. z § 16 ust. 1 pkt. 1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu z dnia 03 października 2016 r. (Dz.U. 2016. Poz. 1715) przyznał radcy prawnemu Z. S. kwotę 369 złotych brutto tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu, którą nakazał wypłacić ze Skarbu Państwa-Sądu Rejonowego w Sieradzu.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE