UZASADNIENIE

Wyroku z dnia 19 stycznia 2017 roku

Powód M. M. pozwem wniesionym w dniu 11 grudnia 2014 r., domagał się zasądzenia od Skarbu Państwa – Aresztu Śledczego w K. kwoty 20.000 zł tytułem zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych, tj. zdrowia, godności, prawa do prywatności i intymności oraz prawa do humanitarnego odbywania kary, przez umieszczenie powoda w okresie od 29 stycznia 2010 r. do 24 marca 2010 r. w celi o zaniżonym standardzie, nieodpowiadającym warunkom wskazanym w art. 110 kodeksu karnego wykonawczego. Ewentualnie, na wypadek nieuwzględnienia powyższego żądania, wniósł o zasądzenie od strony pozwanej kwoty 20.000 zł tytułem zadośćuczynienia za pogorszenie się stanu zdrowia w czasie przebywania w okresie od 29 stycznia 2010 r. do 24 marca 2010 r. w celi o zaniżonym standardzie, nieodpowiadającym warunkom wskazanym w art. 110 kodeksu karnego wykonawczego, co wywołało u niego rozstrój zdrowia polegający na zmianach zwyrodnieniowych kręgosłupa i stawu biodrowego, a także nasilenie u niego dolegliwości bólowych.

Strona pozwana w odpowiedzi na pozew podniosła zarzut przedawnienia roszczenia powoda i wniosła o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie na jej rzecz kosztów procesu. Wyjaśniała ponadto, iż umieszczenie powoda w okresie od 29 stycznia 2010 r. do 24 lutego 2010 r. w celi, w której powierzchnia przypadająca na jedną osobę wynosiła poniżej 3m², nie mniej niż 2m², było zgodne z art. 110 § 2b kodeksu karnego wykonawczego i nastąpiło na podstawie decyzji dyrektora aresztu śledczego. Zaprzeczyła jednocześnie, by powód przebywał w przeludnionej celi po dniu 25 lutego 2010 r.

Wyrokiem z dnia 27 kwietnia 2017 r. Sąd Rejonowy dla Krakowa - Śródmieścia w Krakowie oddalił powództwo (pkt I); zasądził od powoda na rzecz strony pozwanej kwotę 2.400 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (pkt II) i przyznał od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego dla Krakowa Śródmieścia w Krakowie na rzecz r. pr. K. T. (2) wynagrodzenie w kwocie 5.904 zł za nieopłaconą pomoc prawną udzieloną powodowi z urzędu (pkt III).

Powyższy wyrok zapadł w oparciu o następujące ustalenia.

Powód M. M. przebywał w Areszcie Śledczym w K. od dnia 4 stycznia 2010 r. do dnia 24 marca 2010 r. W okresie od 29 stycznia 2010 r. do 25 lutego 2010 r. na podstawie decyzji dyrektora aresztu śledczego z dnia 29 stycznia 2010 r. oraz z dnia 10 lutego 2010 r. powód umieszczony został w celi, w której powierzchnia przypadająca na jednego więźnia wynosiła poniżej 3m², nie mniej jednak niż 2m². Decyzja z dnia 10 lutego 2010 r. wydana została za uprzednią zgodą sądu penitencjarnego na przedłużenie okresu umieszczenia osadzonego w celi, której powierzchnia przypadająca na jedną osobę wynosi poniżej 3m², wyrażoną w zarządzeniu z dnia 8 lutego 2010 r. Powód w dniach od 25 lutego 2010 r. do 28 lutego 2010 r. przebywał w nieprzeludnionych celach, w których powierzchnia przypadająca na jedną osobę wynosiła nie mniej niż 3m². Dnia 1 marca 2010 r. został przeniesiony do pięcioosobowej celi nr 403 o powierzchni 16,37 m², w której przebywał wraz czterema innymi osadzonymi do dnia opuszczenia aresztu śledczego. W celi tej na wypadek konieczności przetrzymywania większej liczby osadzonych umieszczone zostało dodatkowe (szóste) łóżko, w wyniku czego powierzchnia użytkowa celi ograniczona została do 14,37 m². W związku z powyższym rzeczywista powierzchnia przypadająca na jedną osobę wynosiła mniej niż 3 m².

Powód cierpi na zwyrodnienie kręgosłupa i stawu biodrowego. Od 2014 r. ma stwierdzony umiarkowany stopień niepełnosprawności. Bóle kręgosłupa lędźwiowo-krzyżowego dokuczały mu już przed osadzeniem w areszcie śledczym. Pobyt powoda w areszcie śledczym oraz związany z tym brak możliwości wykonywania ćwiczeń fizycznych z uwagi na zbyt mały metraż celi nie spowodowały progresji zmian zwyrodnieniowych i nie wpłynęły na stwierdzenie u powoda umiarkowanego stopnia niepełnosprawności.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dokumentów przedłożonych przez powoda i stronę pozwaną, których autentyczność i prawdziwość nie została zakwestionowana przez żadną ze stron, ani też nie budziła wątpliwości Sądu. Sąd oparł się także na zeznaniach świadków i powoda, które ocenił jako wiarygodne w zakresie, w jakim dotyczyły istotnych dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy okoliczności. Sąd za w pełni miarodajną uznał również opinię sądowo – lekarską. Sporządzona ona została przez specjalistę z zakresu chirurgii ortopedycznej i traumatologii. Była ona spójna i logiczna.

W oparciu o tak ustalony stan faktyczny Sąd Rejonowy przywołał treść art. 448 k.c., wskazując, że zgromadzony w sprawie materiał dowodowy potwierdził zasadność twierdzeń powoda odnośnie do bezprawnego umieszczenia go w przeludnionej celi, której powierzchnia przypadająca na jedną osobę wynosiła mniej niż 3 m² w okresie od 1 do 24 marca 2010 r. Pomimo jednak częściowej zasadności powództwa, zasądzenie zadośćuczynienia na rzecz powoda nie było możliwe z uwagi na skuteczność podniesionego przez stronę pozwaną zarzutu przedawnienia (art. 442¹ k.c.). Powód w areszcie śledczym przebywał od dnia 4 stycznia 2010 r. do dnia 24 marca 2010 r. W tym też czasie dowiedział się zarówno o wyrządzonej mu krzywdzie, jak i osobie obowiązanej do jej naprawienia. W chwili, kiedy umieszczony został w przeludnionej celi, miał już świadomość wyrządzanej mu w ten sposób krzywdy. W tym momencie zaczął bowiem doznawać negatywnych następstw tego zdarzenia. Wtedy również uzyskał takie informacje, które – oceniając rzecz obiektywnie – pozwalały mu z wystarczającą dozą prawdopodobieństwa przypisać sprawstwo konkretnemu podmiotowi, tj. Skarbowi Państwa - Aresztowi Śledczemu w K.. Nie miało przy tym znaczenia, czy powód zdawał sobie jednocześnie sprawę z bezprawności działania strony pozwanej. Poczucie krzywdy nie jest bowiem warunkowane świadomością bezprawności zdarzenia ją wywołującego. Krzywdę tak samo odczuwać będzie osoba posiadająca wiedzę prawniczą, jak i osoba nieznająca przepisów prawa. Jako że powód dowiedział się o krzywdzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia w trakcie pobytu w areszcie śledczym, to - nawet licząc trzyletni bieg okresu przedawnienia od najbardziej korzystnej dla powoda daty opuszczenia przez niego aresztu śledczego, tj. od dnia 24 marca 2010 r. to jego roszczenie uległo przedawnieniu z dniem 25 marca 2013 r. Skoro zaś pozew wniósł dopiero dnia 11 grudnia 2014 r., to należało uwzględnić zarzut przedawnienia zgłoszony przez stronę pozwaną i powództwo oddalić.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c., ustalając wysokość należnego pełnomocnikowi strony pozwanej wynagrodzenia na kwotę 2400 zł na podstawie § 6 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych. Przepis ten stanowił również podstawę przyznania wynagrodzenia pełnomocnikowi powoda z urzędu, przy czym Sąd pierwszej instancji, z uwagi na nakład pracy tegoż pełnomocnika, uznał za uzasadnione przyznanie stawki w podwójnej wysokości stawki minimalnej.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pozwany, zaskarżył go w części, to jest co do punktu I wyroku – w zakresie kwoty 450 zł., co do punktu II wyroku - w całości, domagając się zmiany punktu I wyroku i uwzględnienia powództwa w zaskarżonej części, zmiany pkt. II zaskarżonego wyroku poprzez obniżenie kwoty zasądzonej od pozwanego na rzecz strony pozwanej tytułem kosztów procesu z kwoty 2.400 zł na kwotę 120 zł, ewentualnie uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, w tym do orzeczenia o kosztach postępowania apelacyjnego, a nadto o przyznanie pełnomocnikowi powoda kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu, albowiem nie zostały one opłacone w żadnej części.

Zaskarżonemu wyrokowi powód zarzucił:

1. naruszenie art. 120 § 1 k.c. - poprzez jego błędne zastosowanie, skutkujące w dalszej części zastosowaniem art. 442¹ k.c. oraz oddaleniem powództwa w całości, pomimo, iż doszło do przerwania biegu przedawnienia oraz wbrew ustaleniom, iż zgromadzony w sprawie materiał dowodowy potwierdził zasadność twierdzeń powoda;

2. naruszenie § 6 pkt 5 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu z dnia 28 września 2002 r. - poprzez jego zastosowanie w niniejszej sprawie, skutkujące zasądzeniem od powoda na rzecz strony pozwanej w pkt. II. zaskarżonego wyroku kosztów zastępstwa w wysokości 2.400 zł, podczas gdy prawidłową stawką winno być 120 zł na podstawie § 10 ust. 1 pkt 25 ww. Rozporządzenia;

3. naruszenie § 10 ust. 1 pkt 25 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu z dnia 28.09.2002 r. - poprzez jego niezastosowanie w niniejszej sprawie.

Zdaniem skarżącego uwzględnienie zarzutu przedawnienia nie było uzasadnione albowiem stało się ono wymagalne dopiero po wezwaniu dłużnika do spełnienia świadczenia (art. 455 k.c.), co nastąpiło dopiero w pozwie i od tej daty należy liczyć termin przedawnienia (art. 120 § 1 k.c.). Zdaniem powoda najwcześniej możliwym terminem, w którym mógł on żądać od Skarbu Państwa odszkodowania lub zadośćuczynienia była data uprawomocnienia się wyroku wydanego w sprawie II K 331/10/P, bowiem tymczasowe aresztowanie powoda i osadzenie go w Areszcie Śledczym przy ul. (...) w K. było nierozłącznie związane z tym postępowaniem. Powód dopiero po zakończeniu tego postępowania mógł podjąć decyzję o skierowaniu do sądu pozwu na podstawie art. 23 k.c. i 24 k.c. w zw. z art. 444 k.c. i 448 k.c., albowiem wcześniejsze dochodzenie tych roszczeń było niemożliwe, skoro w przypadku uniewinnienia powodowi przysługiwałoby roszczenie z art. 552 k.p.c. Oba te roszczenia wzajemnie się wykluczają.

Co do punktu II zaskarżonego wyroku skarżący wskazał, że przewidziane w Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości wynagrodzenie za prowadzenie sprawy o odszkodowanie lub o zadośćuczynienie związane z warunkami wykonywania kary pozbawienia wolności i tymczasowego aresztowania wynosi 120 zł.

W odpowiedzi na apelację strona pozwana Skarb Państwa – Areszt Śledczy w K. wniosła o jej oddalenie w całości jako bezzasadnej oraz o zasądzenie na swoją rzecz zwrotu kosztów procesu wg norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jedynie częściowo była zasadna, w zakresie w jakim dotyczyła punktu II zaskarżonego wyroku. Pozostałe jej zarzuty nie były uzasadnione. Podzielić bowiem należy dokonaną przez Sąd pierwszej instancji ocenę, iż roszczenie powoda uległo przedawnieniu.

Zgodnie z art. 117 § 1 k.c. z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu. Stosownie natomiast do § 2 tegoż artykułu po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Strona pozwana podniosła w niniejszej sprawie zarzut przedawnienia i to już w odpowiedzi na pozew (por. drugi akapit uzasadnienia na pozew k. 53/2), a nie jak błędnie sugeruje apelacja dopiero na ostatniej rozprawie, co zresztą nie ma większego znaczenia, a wymaga tylko podkreślenia dla porządku.

Znajdujący zastosowanie w niniejszej sprawie art. 442¹ k.c. przewiduje trzyletni termin przedawnienia roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym, a początek biegu przedawnienia rozpoczyna bieg w dniu, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Termin przedawnienia, o którym mowa w art. 442¹ k.c. dotyczy wszelkich roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym, w tym także roszczeń majątkowych wynikających ze szkód o charakterze niemajątkowym, co nie budzi wątpliwości ani w orzecznictwie ani w literaturze i czego w istocie również skarżący nie kwestionuje, ograniczając swoje zarzuty już tylko do początku biegu przedawnienia roszczenia, z którym wystąpił powód.

Nie sposób podzielić wskazanej w apelacji argumentacji, iż za początek biegu przedawnienia należy przyjąć datę, w której uprawomocnił się wyrok karny, kończący postępowanie w sprawie, w której wobec powoda stosowano tymczasowe aresztowanie. Brzmienie art. w art. 442¹ k.c. jest jednoznaczne i wskazuje, że bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. W pełni przy tym podzielić należy stanowisko Sądu pierwszej instancji, iż powód, będąc osadzonym w Areszcie Śledczym, o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia dowiedział się już w czasie pobytu w tym Areszcie. Już wówczas bowiem bezpośrednio odczuwał skutki umieszczenia go w celi, której powierzchnia była mniejsza niż 3 m² na jednego osadzonego i to zarówno w zakresie zdrowia (nasilenia dolegliwości bólowych kręgosłupa i dyskomfortu psychicznego), godności, prawa do prywatności i intymności. Wszystkich tych negatywnych odczuć powód doznawał każdego dnia przebywając w przeludnionej celi, w której nie zapewniono dostatecznych warunków bytowych, odpowiadającym standardom ochrony praw człowieka.

Łączenie początku biegu przedawnienia roszczenia powoda z prawomocnym zakończeniem sprawy karnej, w toku której względem powoda zastosowany został środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania nie znajduje żadnego uzasadnienia. Wbrew bowiem twierdzeniom apelacji odszkodowanie za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie, o którym mowa w art. 552 k.p.c. jest zupełnie czymś innym od odszkodowania i zadośćuczynienia związanego z warunkami wykonywania kary pozbawienia wolności i tymczasowego aresztowania, jakie może być przyznane na gruncie prawa cywilnego. Jakkolwiek warunki odbywania kary mogą wpływać na wysokość przyznanego zadośćuczynienia na podstawie przepisów Kodeksu postępowania karnego to jednak podstawą do przyznania odszkodowania czy zadośćuczynienia w oparciu o art. 552 k.p.c. jest niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie. Tymczasem dla przyznawania zadośćuczynienia i odszkodowania przyznawanego na podstawie prawa cywilnego chodzi o sam fakt złych warunków panujących w celi, co prowadziło do naruszenia dóbr osobistych. Nie istnieją zatem uzasadnione podstawy, aby początek biegu przedawnienia roszczenia, które swoją podstawę ma w przepisach prawa cywilnego, łączyć z inną chwilą, niż ta wynikająca art. 442¹ k.c. Powód mógł dochodzić swojego roszczenia zanim sprawa karna została zakończona, a możliwość jego uniewinnienia w tamtej sprawie, nie wpływa na dochodzenie zadośćuczynienia i odszkodowania na gruncie prawa cywilnego. Zarzutu naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 120 § 1 k.c. i art. art. 442¹ k.c. nie sposób zatem uznać za uzasadnionego.

Nie sposób natomiast odeprzeć zarzutu naruszenia § 6 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu z dnia 28 września 2002 r. poprzez jego wadliwe zastosowanie i zarzutu naruszenia § 10 ust. 1 pkt 25 tego rozporządzenia poprzez jego niezastosowanie. Przepisy tego rozporządzenia znajdują zastosowanie co do kosztów w postępowaniu przed pierwszą instancją z uwagi na datę wszczęcia postępowania (11 grudnia 2014 roku), co wynika z § 21 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych. Sąd pierwszej instancji za podstawę ustalenia wysokości wynagrodzenia pełnomocnika strony powodowej przyjął § 6 pkt 5 rozporządzenia z 2002 roku, tracąc z pola widzenia to, że w § 10 pkt 25przewidziana została stawka minimalna za prowadzenie spraw o odszkodowanie lub o zadośćuczynienie związane z warunkami wykonywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania, a przecież z takim roszczeniem wystąpił w niniejszej sprawie powód.

Mając na względzie powyższe Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., zmienił zaskarżony wyrok w pkt II w ten sposób, że zasądził od powoda M. M. na rzecz strony pozwanej Skarbu Państwa – Aresztu Śledczego w K. kwotę 120 zł (sto dwadzieścia złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu, oddalając – z przyczyn już wcześniej wskazanych – apelację na podstawie art. 385 k.p.c.

Sąd Okręgowy zauważa, że pomiędzy wynagrodzeniem pełnomocnika strony pozwanej a wynagrodzeniem pełnomocnika powoda z urzędu zachodzi istotna (rażąca) dysproporcja, to jednak nie znajduje podstawy do skorygowania rozstrzygnięcia zawartego w punkcie III wyroku, który nie został zaskarżony. Jak zostało już utrwalone w orzecznictwie koszty nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu ponoszone przez Skarb Państwa nie są - z punktu widzenia postępowania, w którym ta pomoc została udzielona - kosztami sądowymi w rozumieniu ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (jedn. tekst: Dz.U. z 2016 r., poz. 623), w związku z czym nie stanowią składnika kosztów procesu w rozumieniu art. 98 i nast. k.p.c. i nie stosuje się do nich art. 109 § 2 k.p.c. (por. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 5 kwietnia 1991 r., III CZP 22/91, OSNCP 1992, nr 2, poz. 18, z dnia 20 maja 2011 r., III CZP 14/11, OSNC 2012, nr 1, poz. 2, i z dnia 8 marca 2012 r., III CZP 2/12, OSNC 2012, nr 10, poz. 115, oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 marca 2012 r., V CZ 161/11, nie publ.). Jeżeli rozstrzygnięcie zawarte w punkcie III nie wchodzi w skład kosztów procesu, to wyłączona jest możliwość korekty tego rozstrzygnięcia wskutek wniesienia apelacji, jeżeli rozstrzygnięcie to nie zostało zaskarżone.

. O kosztach Sąd II instancji orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. w zw. z art. 108 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. Apelacja pozwanego skierowana przeciwko merytorycznemu rozstrzygnięciu okazała się nieuzasadniona. Co prawda spowodowała ona korektę w zakresie zasądzonych kosztów, niemniej rozstrzygnięcie o kosztach postępowania jest zawsze akcesoryjne do roszczenia głównego, co oznacza, że w przypadku bezzasadności apelacji skierowanej przeciwko rozstrzygnięciu co do istoty sprawy, obowiązek zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego obciąża wnoszącego taki środek zaskarżenia.

Podstawę obliczenia wysokości kosztów postępowania stanowił § 2 pkt 3 w zw. z § 10 ust 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2015 r. poz. 1804). Z kolei w pkt 3 wyroku Sąd Okręgowy przyznał od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego dla Krakowa – Śródmieścia w Krakowie na rzecz radcy prawnego K. T. (1) wynagrodzenie w wysokości 147,60 zł w tym 27,60 zł podatku od towarów i usług tytułem wynagrodzenia za pomoc prawną udzieloną powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym (§ 10 pkt 25 w zw. z § 16 ust 1 pkt 1 i § 4 ust 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz.U. z 2016 r. poz. 1715).

SSO Anna Nowak

SSO Jarosław Tyrpa

SSO Katarzyna Biernat - Jarek

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE