UZASADNIENIE

Pozwem z 1 lipca 2011 r. skierowanym przeciwko Gminnej Spółdzielni (...) w B. M. B. wniosła o uchylenie uchwały Walnego Zgromadzenia pozwanej Spółdzielni nr (...) z 11 czerwca 2011r. wykluczającej powódkę z grona członków Spółdzielni oraz o zasądzenie kosztów wskazując, iż zaskarżona uchwała utrzymała w mocy uchwałę Rady Nadzorczej Spółdzielni Nr (...) z dnia 21 stycznia 2011 r. w sprawie wykluczenia powódki z członkostwa w spółdzielni, a w jej uzasadnieniu wskazano, iż syn powódki - J. B. prowadzi w B. działalność gospodarczą konkurencyjną do przedmiotu działalności pozwanej. Zaznaczyła, że jej syn prowadzi działalność gospodarczą już od 1998 r. w niezmienionym przedmiocie i nigdy pozwana nie podejmowała żadnych kroków z tym związanych, które rodziłyby negatywne dla powódki konsekwencje z tym związane. Zdaniem powódki powołany przez pozwaną § 16 ust. 2 Statutu pozwanej nie ma zastosowania w niniejszej sprawie, bowiem dotyczy on podjęcia przez członka Spółdzielni lub członka jego rodziny działalności konkurencyjnej. Ponadto w ocenie powódki zapisy § 9 ust. 2 i § 16 ust. 2 pkt 1 Statutu pozostają w rażącej sprzeczności z obowiązującymi przepisami prawa, w konsekwencji czego w kontekście art. 42 § 2 Prawa spółdzielczego są nieważne, gdyż pozostają w sprzeczności z art. 20 i 22 Konstytucji oraz z art. 7 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej.

W odpowiedzi na pozew, Gminna Spółdzielnia (...) w B. wniosła o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie kosztów postępowania, według norm przepisanych wskazując, że zaskarżona uchwała odpowiada prawu i jest też zgodna z postanowieniami Statutu Spółdzielni, bowiem podstawą prawną tej uchwały był art. 24 § 2 Prawa Spółdzielczego i § 9 oraz § 16 ust. 2 pkt 1 Statutu. Strona pozwana podkreśliła, że zapisy Statutu regulujące wykluczenie członka Spółdzielni mają zastosowanie do stanu faktycznego zaistniałego po dokonaniu zmian w Statucie.

Wyrokiem z 21 czerwca 2012r. Okręgowy w Szczecinie oddalił powództwo i zasądził od powódki na rzecz strony pozwanej kwotę 197 złotych, tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd ten ustalił, że M. B. jest członkiem Gminnej Spółdzielni (...) w B.., która to Spółdzielnia wg. zapisów Statutu zajmuje się między innymi sprzedażą detaliczną prowadzoną w niewyspecjalizowanych sklepach z przewagą żywności, napojów i wyrobów tytoniowych.

Uchwałą nr (...) z 3 czerwca 2006 r. Walne Zgromadzenie Członków Spółdzielni - wobec zmiany Prawa spółdzielczego ustawą z 3 czerwca 2005 r. o zmianie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych oraz zmianie niektórych ustaw - uchwaliło Statut Spółdzielni w brzmieniu stanowiącym załącznik do uchwały, obejmujący zmiany do ówczesny § 22 pkt. 9 statutu. Statut został zarejestrowany w Krajowym Rejestrze Sądowym 2 sierpnia 2004 r. Zgodnie z §16 ust. 2 pkt. 1 (aktualna numeracja) statutu przyczynami wykluczenia członka ze Spółdzielni mogą być (pkt.1) podjęcie przez członka spółdzielni lub członka jego najbliższej rodziny ( małżonek, dzieci, rodzice, teściowie, rodzeństwo) działalności gospodarczej konkurencyjnej wobec przedmiotu działania spółdzielni na terenie jej działania).

Ustalił Sąd, że powódka złożyła 9 grudnia 2010 r. pisemne oświadczenie, z którego wynika, że ani ona , ani nikt z najbliższej rodziny nie zajmuje się interesami konkurencyjnymi wobec działalności gospodarczej Spółdzielni w rejonie jej działania. Jak ustalił Sąd ,od 12 września 1985 r. syn powódki - J. B. prowadzi działalność gospodarczą w zakresie między innymi sprzedaży detalicznej prowadzonej w niewyspecjalizowanych sklepach z przewagą żywności, napojów i wyrobów tytoniowych w B..

Uchwałą nr 18 z 21 stycznia 2011 r. Rada Nadzorcza pozwanej Gminnej Spółdzielni (...) w B. na podstawie § 16 ust. 2 pkt 1 statutu po rozpatrzeniu tego oświadczenia wykluczyła powódkę z grona swoich członków z powodu prowadzenia przez członków rodziny konkurencyjnej działalności wobec działania Spółdzielni, a wykonanie uchwały powierzono Zarządowi. Uchwała weszła w życie z dniem podjęcia. W uzasadnieniu uchwały wskazano, iż przyczyną wykluczenia M. B. był fakt prowadzenia przez jej syna - J. B. działalności gospodarczej konkurencyjnej w stosunku do przedmiotu działania spółdzielni. Odwołując się od tej uchwały do Walnego Zgromadzenia powódka podkreśliła, że nie ma nic wspólnego z działalnością gospodarczą prowadzoną przez jej syna, który prowadzi działalność legalnie i zgodnie z prawem. Walne Zgromadzenie Członków pozwanej 11 czerwca 2011 podjęło uchwałę nr (...)w sprawie złożonego odwołania i na podstawie § 31 ust. 1 pkt 10 statutu, po zapoznaniu się z wnioskiem M. B., postanowiło utrzymać w mocy uchwałę Rady Nadzorczej nr 18 z 21 stycznia 2011 r. w sprawie wykluczenia z członkostwa i jednocześnie odrzuciło wniosek M. B.. W głosowaniu jawnym wzięło udział 38 członków, co stanowiło 97,44 % liczby członków. Za przyjęciem uchwały było 35 członków, a przeciw - 3 członków. Uchwała weszła w życie z dniem podjęcia .W uzasadnieniu uchwały wskazano, iż przyczyną wykluczenia M. B. był fakt prowadzenia przez jej syna - J. B. działalności gospodarczej konkurencyjnej w stosunku do przedmiotu działania spółdzielni.

Po dokonaniu takich ustaleń faktycznych, Sąd pierwszej instancji doszedł do przekonania, że powództwo okazało się nieuzasadnione i podlegało w całości oddaleniu. W ocenie Sądu, orzekanie w niniejszej sprawie wymagało tylko oceny stanu prawnego obowiązującego w kwestii będącej przedmiotem pozwu. Przywołując treść art.24 i art.42 par.2 i 3 prawa spółdzielczego, Sąd ten wywodził, że uchwała o wykluczeniu powinna podawać powód wykluczenia, a ocena, czy to zachowanie członka może stać się podstawą wykluczenia, podlega kontroli sądu. Mając zatem na uwadze, że podstawą wykluczenia powódki – wg. podanej w uzasadnieniu uchwały wykluczającej- było podjęcie działalności konkurencyjnej przez syna powódki w stosunku do działalności Spółdzielni – Sąd Okręgowy w pierwszej kolejności dokonał interpretacji pojęcia „działalność konkurencyjna” dochodząc do przekonania, że pomiędzy działalnością syna powódki a pozwaną spółdzielnią istnieje działalność konkurencyjna ze względu na wykonywanie tego samego rodzaju działalności gospodarcze. Twierdził, że wręcz jest to w opisywanym zakresie działalność identyczna. Po pierwsze bowiem z uwagi na charakter prowadzonej działalności, który został określony jako sprzedaż detaliczna, a po drugie -ze względu na przedmiot tej sprzedaży, który w stosunku do syna powódki i pozwanej jest identyczny, to jest niewyspecjalizowane sklepy z przewagą żywności, napojów i wyrobów tytoniowych. Działalność ta (mimo w ogóle szeroko określonego zakresu działalności pozwanej Spółdzielni) została wpisana do statutu, jako samodzielny element jej działalności . Zdaniem Sądu, działalność J. B. stanowi dla pozwanej rzeczywistą konkurencję, a mając na względzie lokalizację tej działalności na terenie B. sklepy pozwanej i syna powódki walczą wręcz o tego samego klienta. Nadto, nie bez znaczenia jest fakt, iż większy sklep, o większym asortymencie przyciąga większą ilość klientów niż mniejszy o ograniczonym rodzajowo towarze. W ocenie Sądu właśnie w tym przypadku można mówić o występującej konkurencji, na którą powołują się w uchwale organy Spółdzielni. Reasumując rozważania w tym zakresie podkreślił, że działalność gospodarcza syna powódki jest bezspornie konkurencyjna do działalności prowadzonej przez pozwaną spółdzielnię.

Mając na uwadze stanowisko powódki i ustalenia faktyczne, że syn prowadził już taką działalność przed wprowadzeniem tej regulacji do statutu strony pozwanej wyjaśnienia wymagała ocena prawna statutu i ewentualnie zagadnienie prawne dotyczące jego obowiązywania w czasie. Stojąc na stanowisku, że statut spółdzielni jest szczególnym rodzajem umowy, a zatem instytucjonalnie jest on związany z reżimem cywilnych czynności prawnych i odwołując przy tej ocenie do reguł interpretacyjnych art.65 kc i orzecznictwa Sądu Najwyższego, jak i do treści § 1 ust. 3 Statutu jest dobrowolnym zrzeszeniem nieograniczonej liczby osób, o zmiennym składzie osobowym i zmiennym funduszu udziałowym, które w interesie swoich członków prowadzą wspólną działalność gospodarczą, to – w ocenie Sądu pierwszej instancji - wprowadzenie sankcji w postaci wykluczenia ze spółdzielni za podjęcie przez członka najbliższej rodziny członka Spółdzielni działalności gospodarczej konkurencyjnej wobec przedmiotu działania Spółdzielni stanowiło niewątpliwie zabezpieczenie interesów ekonomicznych wszystkich jej członków, w tym powódki przed tego rodzaju praktykami i jednocześnie stanowi skuteczną zaporę uniemożliwiającą uszczuplenie interesów ekonomicznych pozwanej i jej członków. Tym samym w ocenie Sądu, przy dokładnej analizie treści uregulowań prawnych wskazanych w Statucie, to jest § 16 należało uwzględnić nie tylko zasady wykładni językowej, ale przede wszystkim cel i zamiar wprowadzenia tego rodzaju przepisów. Zdaniem Sądu, przyczyny wykluczenia członka ze Spółdzielni mogły dotyczyć osób, które podjęły działalność konkurencyjną, ale również osób, które taką działalność prowadziły w chwili wejścia w życie nowych przepisów .Oceniając przy tym zarzut powódki o naruszeniu przez pozwaną zasady niedziałania prawa wstecz, to przypomniał, że tego rodzaju zasada prawna dotyczy wyłącznie przepisów prawa powszechnie obowiązującego, a takim niewątpliwie nie jest Statut pozwanej Spółdzielni, który zgodnie z § 4 ust. 2 obowiązuje wszystkich jej członków. Stosownie zaś do treści art. 87 ust. 1 i 2 Konstytucji źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego .Bez znaczenia, zdaniem Sądu, było na gruncie przedmiotowej sprawy sformułowanie „podjęcia" takiej działalności, jako przyczyny wykluczenia, skoro Statut nie jest źródłem powszechnie obowiązującego prawa, lecz przepisem wewnętrznym obowiązującym członków pozwanej spółdzielni.

Orzeczenie o kosztach procesu zapadło na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. w zw. § 10 ust. 1 pkt 1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.

Apelację od powyższego wyroku wywiodła powódka i skarżąc wyrok w całości zarzuciła

1) naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

a) art. 24§2 i art.42 par.2 ustawy Prawo spółdzielcze polegające na przyjęciu, iż wykluczenie członka ze spółdzielni może nastąpić w wypadku, gdy z jego winy umyślnej lub z powodu rażącego niedbalstwa dalsze pozostawanie w spółdzielni nie da się pogodzić z postanowieniami statutu spółdzielni lub dobrymi obyczajami, podczas gdy zachowanie powódki nie wypełnia powyższych przesłanek, jak i na rażącej sprzeczność przepisów Statutu pozwanej, a mianowicie §9 ust.2 i 16 ust.2 pkt 1, z przepisami ustawy,

b) §16 ust. 2 pkt 1 w zw. z §9 Statutu Gminnej Spółdzielni (...) w B. polegającego na przyjęciu, iż przyczynami wykluczenia członka Spółdzielni może być podjęcie przez członka Spółdzielni lub członka najbliższej rodziny (małżonka, dzieci, rodziców, teściowie, rodzeństwo) działalności konkurencyjnej wobec przedmiotu działania Spółdzielni na terenie jej działania, podczas gdy syn powódki J. B. w chwili podjęcia uchwały wprowadzającego statut Gminnej Spółdzielni (...) w B. w czerwcu 2006 r. prowadził już działalność gospodarczą tj. od 02.09.1985 r.,

Wskazując na powyższe zarzuty, na podst. art. 368§1 pkt 5 k.p.c. wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie powództwa poprzez uchylenie uchwały nr(...)r. Walnego Zgromadzenia Członków Spółdzielni (...) w B. z dnia 11.06.2011 r. i poprzedzającej ją uchwały rady Nadzorczej Gminnej Spółdzielni (...) w B. z dnia 21 stycznia 2011 roku nr (...) w przedmiocie wykluczenia powódki z grona Spółdzielni i zasądzenie kosztów procesu za obie instancje

ewentualnie o uchylenie zaskarżanego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Szczecinie do ponownego rozpoznania.

W odpowiedzi na apelację, pozwana Spółdzielnia wniosła o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania odwoławczego. Podkreślała między innymi, że postanowienia jej statutu wykluczają, aby w tej sytuacji powódka nadal pozostawała członkiem spółdzielni

Sąd Apelacyjny zważył, co następuję;

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie, aczkolwiek nie do końca z przyczyn w niej wskazanych.

Przyjmując za własne niesporne także miedzy stronami - poza wnioskowaniem z ustaleń faktycznych przez Sąd pierwszej instancji wywiedzionych, a tyczących konkurencyjności działalności gospodarczej stron – ustalenia faktyczne nade wszystko wskazać należy, że myli się apelująca co do naruszenia przez Sąd pierwszej instancji par.9 statutu pozwanej i to nie tylko uwagi na brak jakiegokolwiek odniesienia się przez ten Sąd do tego właśnie zapisu, ale także iż to postanowienia statutu przewidziane w par.16 ust.1 pkt.2 (a nie par.9) statutu pozwanej, jak wynika to z uchwały wykluczającej, stanowiły podstawę jej podjęcia. Wprawdzie rozdział III statutu odnosi się do praw i obowiązków członków pozwanej Spółdzielni, ale par.9 konkretnie do członków nowoprzyjmowanych, gady natomiast podstawy wykluczenia członków ( a zatem osób będących już członkami) są zawarte w par.16 statutu. Nie można również zaakceptować poglądu apelującej – nie do końca czytelnej w tym zakresie argumentacji- że u podstaw wykluczenia powódki legło jej zawinione zachowanie. Pozwana Spółdzielnia w uchwałach swoich organów w ogóle nie wskazywała na jakiekolwiek zawinienie powódki, jako członka Spółdzielni, ale –stwierdzając fakt konkurencyjności działalności syna powódki w stosunku do działalności pozwanej i przywołując na tę okoliczność zapis ust.2 pkt.1 par.16 statutu – wywodziła, że istnienie takiego stanu rzeczy nie da się pogodzić z postanowieniami statutu i dobrymi obyczajami. Ocenie zatem Sądu rozstrzygającego podlegało, co słusznie uczynił Sąd Okręgowy, czy działalność ta była konkurencyjna, a jeżeli tak, - to czy da się to pogodzić tak z dobrymi obyczajami – z jednej strony, a drugiej – czy wykluczenie nie naruszałoby zasad współżycia społecznego doprowadzając do pokrzywdzenia powódki, o czym stanowi art.42 par.3 prawa spółdzielczego.

Podzielając pogląd Sądu pierwszej instancji co do konkurencyjności działalności stron w zakresie sprzedaży w niewyspecjalizowanych sklepach z przewagą żywności ,napojów i wyrobów tytoniowych, a w każdym razie na terenie tak małej miejscowości, jak B. ( nie ma potrzeby odnoszenia się co do szerszego obszarowo zasięgu chociażby z uwagi na uzasadnienie zaskarżonej uchwały ), Sąd Apelacyjny nie dostrzegł z kolei, aby rozciągnięcie tego zakazu na pozostałych-poza współmałżonkiem członka Spółdzielni- członków rodziny było niezgodne z prawem. Zapisy statutu, jak chce apelująca,. w kontekście art.42§2 Prawa spółdzielczego stanowią o ich nieważności, bowiem uregulowania te pozostają w sprzeczności z art. 20 i 22 Konstytucji oraz art. 7 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Zauważa Sąd Apelacyjny, że ustalenie nieważności zapisów statutu obowiązującego( z uwagi na niezgodność z konkretnie wskazanymi przepisami prawa), nie stanowi przesłanki orzekania w przedmiotowym sporze, bowiem ewentualne ustalenie takiej nieważności wymagałoby procesu wytoczonego na podstawie art.189 kodeksu postępowania cywilnego. Stwierdzenie prowadzenia przez osoby wymienione w statucie, jako osoby bliskie członkowi, konkurencyjnej działalności zawsze będzie wymagało dokonania oceny, czy w konkretnych okolicznościach członkostwo osoby im bliskiej powinno być zachowane. Sąd Apelacyjny zauważ dodatkowo, że sformułowania zapisów statutu pozwanej w tym zakresie dają Spółdzielni możliwość skorzystania w takiej sytuacji podjęcia uchwały o wykluczeniu, a nie stanowią bezwzględną przesłankę wykluczenia. Zgodzić należy się, że sformułowanie „podjęcia działalności” przy dosłownej interpretacji prowadzi do wniosku, że mamy do czynienia z sytuacją, w której działalność ta będzie podjęta, a nie sytuacją już istniejącą i kontynuowaną, a co w przedmiotowym sporze ma zasadnicze znaczenie. Statut Spółdzielni bowiem wprowadzający to uregulowanie obowiązuje od 3 czerwca 2006 roku, gdy natomiast syn powódki tę konkurencyjną działalność prowadzi już od 1985roku..Rozwiązania zatem „nowego” statutu nie mogły odnieść bezpośredniego skutku w stosunku do powódki, która członkiem Spółdzielni pozostaje od pięćdziesięciu lat. W statucie zaś wprowadzonym w 2006 roku, a i do chwili obecnej obowiązującym, brak jest uregulowań odnoszących się do sytuacji, w jakiej znajduje się powódka. Statut nie reguluje bowiem wprost sytuacji, gdy przesłanki ewentualnego wykluczenia z grona członków Spółdzielni nowym statutem istniały już w chwili jego wprowadzenia, co nie wyklucza jednak oceny takiego stanu rzeczy pod kątem przesłanek stanowiących podstawę niezawinionego wykluczenia z przyczyn nie dających się pogodzić z dobrymi obyczajami lub godzącymi w interesy Spółdzielni. Rozpatrując zaś w tym kontekście żądanie powódki, Sąd Apelacyjny nie znalazł podstaw do ustalenia, a Spółdzielnia w swoich uchwałach też nie wskazywała, że prowadzenie od 1985roku działalności gospodarczej przez syna powódki o charakterze tożsamym z jedną z różnorakich i licznych działalności Spółdzielni, nie dało się pogodzić bez naruszenia tych zasad. Pomijając już fakt, że taką działalność syn powódki prowadzi od ponad ćwierć wieku, ale nade wszystko, że od 2006 roku (obowiązywanie nowego statutu) Spółdzielnia przez kolejne sześć lat również nie wskazywała na konkurencyjność tej działalności, a podejmując uchwałę o wykluczeniu powódki w żadnym momencie nie wskazywała, że działalność ta faktycznie - poza niewątpliwie prawidłową z punku widzenia regulacji prawnych – stanowi konkurencję na tym wąskim rynku B. i od jakiego w takim razie momentu skoro jest prowadzona kilkudziesięciu lat i kilku- od wprowadzenia nowych postanowień statutowych. Wprost przeciwnie, okoliczności te tj. wykluczenie powódki z grona członków pozwanej Spółdzielni po pięćdziesięciu latach bycia członkiem i po ćwierćwieczu trwania sytuacji, w jakiej syn powódki prowadzi niewyspecjalizowany sklep z artykułami, handel którymi to artykułami jest także jedną z licznych ( ale nie podstawową) działalności pozwanej- i to bez powoływania się nawet w uchwale pozbawiającej powódkę członkostwa (uchwale wykluczającej) na okoliczności przewidziane w par.3 art.43 prawa spółdzielczego - zasadnie wskazują, w ocenie Sądu Apelacyjnego, w ustalonym stanie faktycznym, że zaskarżona uchwała prowadzi do pokrzywdzenia powódki skutkującym uchyleniem uchwały.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny-na podstawie art. 386 par.1 kodeksu postępowania cywilnego- zmienił zaskarżony wyrok i orzekł, jak w pkt.I sentencji wyroku.

Orzeczenie o kosztach postępowania jest wynikiem uwzględnienia apelacji i znajduje podstawę w art. 98 kodeksu postępowania cywilnego.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE