UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 30 listopada 2011 r. Sąd Okręgowy Warszawa – Praga w Warszawie oddalił powództwo D. J. skierowane przeciwko Skarbowi Państwa –Dyrektorowi Zakładu Karnego W. – B. o zapłatę zadośćuczynienia w kwocie 400 000 zł oraz 800 000 zł na rzecz Zespołu (...) (...) W.. Wskazał, że żądania te wywodzi w związku z osadzeniem go w celi dla palących, mimo iż poinformował administrację więzienną, że jest osobą niepalącą. Ostatecznie powód podnosił także, że żądane zadośćuczynienie pozostaje w związku z osadzeniem go w celach przeludnionych, niezapewnienie mu odpowiednich warunków bytowych oraz naruszeniem jego sfery prywatności.

W odpowiedzi na pozew Skarb Państwa wniósł o oddalenie powództwa i takie stanowisko podtrzymał do zamknięcia rozprawy. Podniósł zarzut przedawnienia oraz zarzut naruszenia art. 5 k.c.

Sąd Okręgowy ustalił, że powód przebywał w Zakładzie Karnym W. B. od 18 czerwca 2007 r. do 24 lipca 2007 r. W tym czasie norma powierzchniowa 3m²na jednego osadzonego nie była zachowana: w okresie od 18 czerwca do 21 czerwca - przez 4 dni; na jednego osadzonego brakowało wówczas odpowiednio 0,88 m² przez pierwsze dwa dni, a 1,24 m² przez kolejne dwa dni; w okresie od 22 czerwca 2007 r. do 11 lipca 2007 r. – przez okres 16 dni do normy na jednego osadzonego brakowało 0,4 m². Ostatecznie, jak ustalił ten Sąd, z wykazu złożonego przez pozwanego wynikało, że w czasie pobytu powoda w tym Zakładzie Karnym przez 20 dni przebywał on w celach nie spełniających wymogu 3 m² na osobę.

W dniu 24 lipca 2007r. powód został przetransportowany do Zakładu Karnego w K..

Z zaświadczenia wydanego na prośbę powoda wynika, że w czasie badania wstępnego w dniu 16 czerwca 2007 r. podał on, iż miał uraz głowy w dzieciństwie, przed laty przeszedł wycięcie wyrostka robaczkowego oraz został pobity prze policję.

W czasie pobytu w Zakładzie Karnym W. – B., Areszcie Śledczym w O., Zakładzie Karnym w B., Zakładzie karnym w Ł. oraz Areszcie Śledczym w P. powód był leczony z powodu reakcji sytuacyjnej niepsychotycznej, zaburzeń adaptacyjnych z agrawacją objawów lękowych, zaburzeń osobowości, reakcji depresyjnej, infekcji górnych dróg oddechowych, grzybicy błony śluzowej gardła, zanikowego nieżytu błony śluzowej gardła i krtani, zapalenia spojówek, infekcji bakteryjnej dróg moczowych oraz przepukliny pachwinowej lewostronnej. Był również hospitalizowany od dnia 14 września 2007 r. do dnia 23 października 2007 r. z powodu reakcji depresyjnej i przepukliny pachwinowej lewostronnej, a ponownie – w okresie od 2 do 26 listopada 2007 r. – z powodu zaburzeń adaptacyjnych. Później był leczony ambulatoryjnie z różnych przyczyn.

W tym kontekście faktycznym Sąd Okręgowy uznał, w świetle art. 23 i 24 k.c. i art. 448 k.c. i podnoszonego przez powoda naruszenia jego dóbr osobistych w postaci zdrowia, godności i prawa do prywatności, że nie doszło do ich naruszenia. Powód przebywał w celi nadmiernie zagęszczonej jedynie przez 20 dni i sam ten fakt nie był dostateczny do uznania, że doszło do naruszenia jego dóbr osobistych. Tym samym nie było także podstaw do przyznania zadośćuczynienia.

Zdaniem Sądu pierwszej instancji nie potwierdziły się także twierdzenia powoda, że warunki odbywania kary pozbawienia wolności wpłynęły na pogorszenie jego stanu zdrowia. Jednodniowy pobyt w celi z osobą palącą nie znalazł przekonywającego przełożenia na stan zdrowia powoda; podobnie, reakcja depresyjna mogła być wynikiem stwierdzonych u powoda zaburzeń adaptacyjnych. Z kolei samo osadzenie w zakładzie karnym, niewątpliwie powoduje ograniczenia i dolegliwości, jednak było to działanie zgodne z prawem.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 108 § 1 k.p.c. i art. 98 k.p.c., nie znajdując podstaw do odstąpienia od zasady odpowiedzialności za wynik procesu.

W apelacji powód, reprezentowany przez pełnomocnika z urzędu zaskarżył wyrok w całości zarzucając Sądowi Okręgowemu:

- naruszenie prawa materialnego: art. 23 k.c. i art. 448 k.c. oraz

- naruszenie przepisów postępowania: art. 328 § 2 k.p.c. i art. 224 § 1 k.p.c.

Wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w całości i zasądzenie od na rzecz powoda od pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego względnie przyznanie kosztów z tytułu pomocy prawnej udzielonej z urzędu ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji przy uwzględnieniu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja nie jest uzasadniona.

W pierwszym rzędzie należało odnieść się do zarzutów apelacji naruszenia prawa procesowego, albowiem mogły one wpłynąć na treść ustaleń faktycznych w sprawie, przed procesem właściwej subsumpcji.

Na wstępie jednak zauważyć należy, że powód nie podniósł zarzutu sprzeczności poczynionych ustaleń faktycznych z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego; nadto nie kwestionował ustalonego na podstawie zestawienia złożonego przez pozwanego (k. 213), że łączna ilość dni, które powód spędził w celi przeludnionej wynosiła 20 dni (właściwie 21 dni – tamże) - k. 262 – apelacja powoda.

Z art. 328 § 2 wynika, że uzasadnienie powinno zawierać wskazanie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia oraz wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa. Na wskazanie podstawy faktycznej składa się ustalenie faktów, które sąd uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej.

Istotnie, przyznać należy rację powodowi, że Sąd Okręgowy nie odniósł się szczegółowo do wszystkich zebranych dowodów w sprawie, a uczynił to jedynie w przypadku dokumentów w postaci zaświadczenia lekarskiego oraz zestawienia o osadzeniu powoda w celach. Ta wadliwość musiała zatem zostać naprawiona przez Sąd Apelacyjny.

Już w tym miejscu należy jednak stwierdzić, że mimo braków wyjaśnienia w motywach uzasadnienia wyroku na jakich dowodach Sąd Okręgowy się oparł co do warunków osadzenia i przebywania powoda w celach, ustalenia poczynione miały oparcie w zebranych dowodach.

I tak co do zarzutu osadzenia powoda w celi dla palących (z osobami palącymi) zeznawał świadek S. (k. 52 – 53) - wychowawca. Zaprzeczył on, aby powód występował do niego ze skargą, że został osadzony z osobami palącymi lub wnosił o zmianę celi. Z kolei świadek M. (k. 240 – 241) zeznawał na okoliczność warunków osadzenia. Świadek Ż. przyznał natomiast, że miał miejsce incydent, gdy jeden z osadzonych z powodem zaczął palić papierosy i tego samego dnia został przeniesiony do innej celi.

Treść zeznań tych świadków potwierdza ustalenia Sądu, co do braku podstaw, aby przyjąć, że warunki przebywania w celach – poza opisaną wyżej okolicznością, co do nieutrzymywania standardu zagęszczenia w okresie 21 dni - nie spełniały wymogów stawianych przez k.k.w. i były uciążliwe ponad miarę wynikającą z właściwych przepisów.

Oddalenie wniosków dowodowych na rozprawie w dniu 16 listopada 2011 r. (k. 241) z powodu niewskazania adresów świadków oraz pomięcie dowodu z zeznań powoda w charakterze strony z powodu nieusprawiedliwionej nieobecności, połączone z brakiem zastrzeżenia pełnomocnika powoda zgłoszonego do protokołu rozprawy (art. 162 k.p.c.), czyniło zarzut naruszenia art. 224 k.p.c. niedopuszczalnym (por. wyrok SN z dnia 24 września 2009 r., IV CSK 185/09, LEX nr 533055).

Natomiast niepodniesienie w apelacji zarzutów naruszenia art. 217 § 1 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. czyniło zasadniczo zbędnym ustosunkowywanie się do zarzutów pominięcia pozostałych wniosków dowodowych. Niemniej, niejako na marginesie wskazać należało, że skoro dane ze źródeł osobowych nie potwierdziły okoliczności, które miałyby potwierdzać okoliczność przebywania powoda w pomieszczeniu, gdzie występował dym papierosowy lub panowały substandardowe warunki sanitarne w celach, dopuszczanie dowodu z opinii biegłych (k. 158 in fine i 159) należało uznać za zbędne (art. 217 § 3 k.p.c. i art. 227 a contrario k.p.c).; zbędne było bowiem prowadzenie dowodów na okoliczność krzywdy i szkody powoda, skoro brak było zdarzeń rozpoczynających ciąg przyczynowo – skutkowy (zdarzeń szkodzących).

Notabene, do pisma powoda z 24 września 2010 r. szeroko ustosunkowała się strona pozwana (k. 170 – 178) załączając szereg dowodów z dokumentów (k. 179 – 185), w tym informacje kierowane przez Dyrektora Zakładu Karnego do Sędziego penitencjarnego, o przekroczeniu zaludnienia celi.

Nie można było w tych okolicznościach uznać, że powód doznał naruszenia dóbr osobistych: w szczególności naruszenia prawa do godności, ochrony prywatności (intymności) oraz prawa do ochrony zdrowia. A zatem trafnie Sąd Okręgowy uznał, że nie miało miejsce naruszenie dóbr osobistych – art. 23 k.c., ani nie istniała podstawa do zastosowania art. 448 k.c.

Jakkolwiek bowiem przesądzone zostało w orzecznictwie Sądu Najwyższego, że umieszczenie osoby pozbawionej wolności w celi o powierzchni przypadającej na osadzonego mniejszej niż 3 m² może stanowić wystarczającą przesłankę stwierdzenia naruszenia jej dóbr osobistych, a odpowiedzialność Skarbu Państwa na podstawie art. 448 k.c. za krzywdę wyrządzoną tym naruszeniem nie zależy od winy (zob. uchwała składu siedmiu sędziów SN z dnia 18 października 2011 r., III CZP 25/11, Biul. SN 2011, ,nr 11, poz. 106). Jednak przy ocenie konkretnych warunków uwięzienia należy rozważyć różne parametry, którymi między innymi jest powierzchnia pomieszczenia przypadająca na jedną osobę, dostęp światła i powietrza, infrastruktura sanitarna, warunki spania i jedzenia lub możliwość przebywania poza celą. W niektórych wypadkach ocena odpowiednich warunków wymaga uwzględnienia indywidualnych cech osadzonego, takich jak wiek lub stan zdrowia. Istotnym elementem oceny jest również czas trwania nieodpowiedniego traktowania.

W niniejszej sprawie poza jednostkowymi przypadkami przeludnienia, które łącznie nie przekroczyły 21 dni (k. 213 – zestawienie), nie zaistniały inne szczególne parametry, o których była wyżej mowa, w tym te podnoszone przez powoda. Co do stanu zdrowia powoda i podejmowanego leczenia Sąd pierwszej instancji poczynił szerokie ustalenia, które Sąd Apelacyjny podziela i przyjmuje za podstawę swego rozstrzygnięcia.

Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 26 maja 2008 r. (SK 25/07,OTK 2008, nr 62, z. 4A) stwierdził, że w sytuacjach rzeczywiście nadzwyczajnych nie jest wyłączona możliwość czasowego osadzenia skazanych w celach o powierzchni mniejszej niż 3 m² na osobę, zastrzegając, iż zasady czasowego umieszczenia w takiej celi muszą być wyraźnie określone; przepisy nie mogą pozostawiać wątpliwości co do wyjątkowości sytuacji, w których to może nastąpić, maksymalnego czasu umieszczenia w takich warunkach, dopuszczalności i ewentualnych zasad wielokrotnego umieszczania w takiej celi oraz trybu postępowania.

Tak określonym wymaganiom odpowiada dopiero art. 110 k.k.w., obowiązujący od dnia 6 grudnia 2009 r. Przewiduje on maksymalny 90-dniowy czas umieszczenia skazanego w celi mieszkalnej o powierzchni pomiędzy 2 i 3 m2 na jedną osobę w sytuacjach rzeczywiście wyjątkowych, jak np. wprowadzenie stanu wojennego, wyjątkowego lub klęski żywiołowej. Możliwość umieszczenia w takiej celi na maksymalny czas 14 dni została dopuszczona także w ściśle określonych nagłych wypadkach, np. konieczności natychmiastowego umieszczenia w zakładzie karnym lub areszcie śledczym nie mającym wolnych miejsc dla skazanych określonej kategorii. Przepis nakazuje ścisłe określenie w decyzji przyczyn i czasu takiego pobytu, przewiduje skargę na tę decyzję, podlegającą rozpoznaniu przez sąd w terminie 7 dni oraz zawiera inne szczegółowe regulacje.

Do okresu wcześniejszego – relewantnego w sprawie - miały natomiast zastosowanie przepisy art. 110 k.k.w w zw. z obowiązującym do dnia 6 grudnia 2009 r. art. 248 k.k.w. Pozwany dostatecznie wykazał, że ograniczenie powierzchni celi mieszkalnej nastąpiło na krótki czas, miało charakter nadzwyczajnym; udowodnił więc brak bezprawności. A ta przesłanka była warunkiem dochodzenia zadośćuczynienia na podstawie art. 448 k.c.

Z tych wszystkich względów, na podstawie art. 385 k.p.c. oraz art. 108 § 1 k.p.c. i art. 98 k.p.c. w zw. art. 391 § 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny orzekł jak sentencji, zasądzając na rzecz Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa koszty zastępstwa procesowego w stawce minimalnej.

Sąd nie orzekł o wynagrodzeniu pełnomocnika z urzędu powoda ze środków Skarbu Państwa, albowiem w apelacji brak stosownego wniosku o takie wynagrodzenie od Skarbu Państwa wraz z odpowiednim oświadczeniem o nieopłaceniu tego wynagrodzenia w całości lub części.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE