WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 listopada 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:	SSA Paweł Rygiel
Sędziowie:	SSA Hanna Nowicka de Poraj SSA Marek Boniecki (spr.)
Protokolant:	sekr. sądowy Marta Matys

po rozpoznaniu w dniu 30 listopada 2018 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa W. W.

przeciwko Gminie K.

o zapłatę

oraz powództwa wzajemnego Gminy K.

przeciwko W. W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej (powódki wzajemnej)

od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach

z dnia 21 listopada 2017 r. sygn. akt VII GC 119/16

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od Gminy K. na rzecz W. W. kwotę 1.350 zł (jeden tysiąc trzysta pięćdziesiąt złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Hanna Nowicka de Poraj SSA Paweł Rygiel SSA Marek Boniecki

Sygn. akt I AGa 246/18

Uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie

z dnia 30 listopada 2018 r.

Wyrokiem z dnia 21 listopada 2017 r. Sąd Okręgowy w Kielcach: I. zasądził z powództwa głównego W. W. od pozwanej Gminy K. na rzecz powoda kwotę 42.816,39 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 20 września 2015 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 3.934 zł tytułem kosztów procesu; II. oddalił powództwo główne w pozostałej części; III. nakazał ściągnięcie na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Kielcach z roszczenia zasądzonego w punkcie I kwoty 20,50 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych; IV. nakazał pobranie na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Kielcach od Gminy K. kwoty 116,15 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych; V. oddalił powództwo wzajemne Gminy K. i zasądza niej na rzecz W. W. kwotę 5.400 zł tytułem kosztów procesu.

Sąd Okręgowy ustalił stan faktyczny szczegółowo zaprezentowany w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, z którego to uzasadnienia wynika, że w grudniu 2012 r. pozwana podpisała umowę o dofinansowanie projektu, który polegał m.in. na wybudowaniu sieci radiowej, w tym wieży antenową nr (...)w miejscowości K.. Na skutek podpisania aneksu do tej umowy ustalono, że całkowita kwota wydatków kwalifikowalnych zostanie sfinansowana z programu, a Gmina nie będzie wnosić wkładu własnego. W dniu 11 sierpnia 2014 r. Gmina zawarła z powodem umowę na wybudowanie wieży antenowej nr(...)za wynagrodzeniem w wysokości 180.000 zł brutto w oparciu o przygotowany przez wykonawcę projekt. Termin zakończenia robót budowlanych przewidziano na 4 miesiące od podpisania umowy. Protesty mieszkańców spowodowały, że strony przedłużyły termin wykonania umowy do 27 kwietnia 2015 r. Decyzja o pozwoleniu na budowę została wydana 28 października 2014 r., jednak właściciele sąsiednich działek odwołali się od niej, co przedłużyło termin realizacji robót. W konsekwencji strony aneksem nr (...) przedłużyły termin zakończenia robót do 11 lipca 2015 r. Umowa uprawniała zamawiającego do odstąpienia od umowy między innymi, gdy wykonawca bez uzasadnionych przyczyn nie przystąpił do wykonywania robót oraz gdy ich nie kontynuuje pomimo pisemnego wezwania oraz gdy wykonawca bez uzasadnionej przyczyny przerwał realizację robót i przerwa ta trwa dłużej niż jeden tydzień (§ 17 ust. 2 pkt 3 i 4). Wykonawca był zobowiązany do zapłaty kary umownej wynoszącej 5% wynagrodzenia za odstąpienie od umowy przez zamawiającego z przyczyn określonych w §17 (§16 ust. 1 pkt 8). Powód opracował prawidłową dokumentację projektową i wystąpił o wydanie decyzji o pozwoleniu na budowę. Ponieważ właściciele sąsiednich działek odwołali się od tej decyzji, w dniu 27 kwietnia 2015 r. ponownie przedłużono termin realizacji robót do 11 lipca 2015 r. W dniu 29 kwietnia 2015r. Wojewoda (...) utrzymał w mocy zaskarżoną decyzję, o czym Gmina powiadomiła powoda pismem z dnia 5 maja 2015 r. W dniu 11 maja 2015 r. pozwana przekazała powodowi teren pod budowę oraz ustaliła w porozumieniu z wykonawcą, że przystąpi do wykonywania robót w dniu 18 czerwca 2015 r. Pomimo tego, w dniu 29 maja 2015r. Gmina wezwała powoda do niezwłocznego przystąpienia do robót w związku z zagrożeniem dla zachowania terminu pod rygorem odstąpienia od umowy i nałożenia kary umownej. W dniu 26 maja 2015 r. rozpoczęto roboty, a 28 maja 2015r. powód zawarł z podmiotem trzecim umowę na zbudowanie konstrukcji stalowej wieży kratowniczej wg projektu dostarczonego przez powoda, zabezpieczeniu jej powłoką cynkową oraz jej dostarczenie i wyładowanie na miejsce posadowienia wieży. W dniu 10 czerwca 2015 r. powód wykonał wykopy pod płytę fundamentową, następnie zbrojenie płyty i słupów, a w dniu 19 czerwca inspektor nadzoru zezwolił na betonowanie po przedstawieniu atestów i deklaracji zgodności na beton, stal i kotwy. Pomimo nieprzedstawienia tych dokumentów przystąpiono do betonowania i zabetonowano między innymi stalowe kotwy bez sprawdzenia, czy zostały wykonane ze stali przewidzianej projektem. Na prośbę wykonawcy konstrukcji projektant wprowadził zmiany do projektu wieży poprzez zmianę stali do kotew z powodu z niedostępności pierwotnej stali na rynku i wprowadzenie narożnic. W konsekwencji termin wykonania i ocynkowania wieży przedłużył się z 30 czerwca do 3 lipca 2015 r. Po przywiezieniu elementów wieży na miejsce okazało się, że brakuje kilku elementów, większość z nich została w wannach w ocynkowni. Na montaż wieży i uporządkowanie terenu powód potrzebował jeszcze około 10 dni. W dniu 15 lipca 2015r. powód otrzymał oświadczenie Gminy o odstąpieniu od umowy z powodu niewykonania przedmiotu zamówienia w ustalonym terminie. Dwa dni później przedstawiciele Gminy przy udziale pracownika powoda spisali protokół z inwentaryzacji wykonanych przez powoda robót. Stwierdzono w nim, że powód wykonał roboty w postaci pomiarów przy wykopach o w wartości 500,99 zł, połowę robót ziemnych o wartości 7.500 zł, płytę fundamentową o wartości 35.000 zł, łącznie roboty o wartości 43.000,99 zł. Pracownik powoda nie zgadzając się z tymi ustaleniami, nie podpisał protokołu. Faktycznie powód nie wykonał robót ziemnych w postaci utwardzenia terenu kruszywem i piaskiem, zabezpieczenia utwardzonego terenu krawężnikami, badania zagęszczenia zasypowego piaskiem – o łącznej wartości 7.702,25 zł brutto. W dniu 15 grudnia 2015 r. pozwana Gmina obciążyła powoda karą umowną za odstąpienie od umowy na kwotę 9.000zł.

W ustalonym przez siebie stanie faktycznym, po dokonaniu analizy zebranego w sprawie materiału dowodowego, Sąd Okręgowy uznał powództwo główne za uzasadnione w przeważającej mierze, natomiast powództwo wzajemne za bezzasadne. Odnośnie do kary umownej w wysokości 9000 zł, zostało przyznane przez pozwanego wzajemnego, że nie wykonał umowy w terminie. Zdaniem Sądu zaistniała jedna z formalnych przesłanek do odstąpienia od umowy w postaci zwłoki. Powód wzajemny dokonał wypowiedzenia z tej przyczyny, że pozwany wzajemny nie wykonał robót w terminie. Nie dopełnił jednak wszystkich wymogów przewidzianych w art. 491 §1 k.c., albowiem nie wykazał, aby wezwał pozwanego wzajemnego do wykonania robót i wyznaczył mu w tym celu odpowiedni dodatkowy termin. Niezależenie od tego Sąd Okręgowy nie stwierdził zaistnienia umownych przesłanek do nałożenia kary, która była przewidziana nie za odstąpienie od umowy z przyczyn obciążających wykonawcę w ogólności, lecz tylko z powodów wymienionych enumeratywnie w §17, które nie wystąpiły. Ponadto w ocenie Sądu pierwszej instancji, powód wzajemny nie wykazał istnienia szkody.

Wyrok powyższy zaskarżyła apelacją pozwana (powódka wzajemna) w części oddalającej powództwo wzajemne co do kwoty 9000 zł z ustawowymi odsetkami oraz rozstrzygającej o kosztach procesu, wnosząc o zasądzenie od powoda (pozwanego wzajemnego) z powództwa wzajemnego kwoty 9.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu wzajemnego, ewentualnie uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Apelujący zarzucił naruszenie: 1) prawa procesowego, tj. art. 233 §1 k.p.c.: a) poprzez wyprowadzenie z materiału dowodowego, to jest umowy stron z 11 sierpnia 2014 r., wniosków z niego niewynikających, a ponadto sprzecznych z zasadami logicznego rozumowania i z doświadczeniem życiowym, tj. że nie zaistniały przesłanki do obciążenia powoda (pozwanego wzajemnego) karą umowną, albowiem umowa była tak skonstruowana, że kara umowna była przewidziana nie za odstąpienie od umowy z przyczyn obciążających wykonawcę w ogólności, lecz tylko z powodów wymienionych enumeratywnie w §17 umowy, chociaż z umowy tej wprost wynika (§16 ust. 1 pkt. 8 w zw. z §17 ust. 2 pkt. 3-4), iż pozwany (powód wzajemny) miał prawo od umowy odstąpić ale i nałożyć na powoda (pozwanego wzajemnego) karę umowną w określonej umową wysokości, albowiem ziściła się przesłanka statuująca możliwość obciążenia powoda karą umowną w warunkach określonych w §17 ust. 2 pkt. 3-4 umowy; b) poprzez wyprowadzenie z materiału dowodowego, to jest umowy stron z dnia 11 sierpnia 2014 r. oraz oświadczenia pozwanego (powoda wzajemnego) o odstąpieniu od umowy, jak również pisma pozwanego (powoda wzajemnego z dnia 14.12.2015 r.) wniosków z niego niewynikających, a ponadto sprzecznych z zasadami logicznego rozumowania i z doświadczeniem życiowym, tj. że pozwany (powód wzajemny) nie odstąpił skutecznie od umowy i w konsekwencji nie był uprawniony do obciążenia powoda (pozwanego wzajemnego) karą umowną, w sytuacji gdy z tych dokumentów wprost wynika podstawa i przyczyna odstąpienia od umowy i skutki jaki ono wywołuje, tj. w szczególności skutek w postaci możliwości obciążenia powoda (pozwanego wzajemnego) karą umowną za odstąpienie od umowy przez pozwanego (powoda wzajemnego) z przyczyn określonych w §17 ust. 2 pkt. 3-4 umowy; c) poprzez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego i dokonania jego oceny z pominięciem istotnej części tego materiału, to jest zeznań świadków: G. G., T. S., A. K., a także dowodu z przesłuchania stron, z których wynika, iż wstrzymanie prac na końcowym etapie robót było znaczne i oczywiste, a w konsekwencji błędne ustalenie, że nie nastąpiło przerwanie prac i przerwa ta nie trwała dłużej niż 7 dni, chociaż z dowodów tych wprost wynika, iż opóźnienie miało miejsce i było na tyle długotrwałe, że ukończenie prac w czasie umówionym, tj. do 11 lipca 2015 r. było dalece nieprawdopodobne, a nadto nieustalenie, że powód (pozwany wzajemny) nie kontynuował prac pomimo pisemnego wezwania; 2) prawa materialnego, tj. a) art. 491 §1 k.c. przez jego zastosowanie oraz art. 635 k.c. poprzez jego niezastosowanie do ustalonego w sprawie stanu faktycznego i w konsekwencji wadliwe przyjęcie, że pozwany (powód wzajemny) w celu skutecznego złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy winien wyznaczyć powodowi (pozwanemu wzajemnemu) dodatkowy termin o usunięcia naruszeń, następnie dopiero po jego bezskutecznym upływie przysługiwało mu prawo do złożenia oświadczenia o odstąpieniu, co skutkowało nieuwzględnieniem faktu, iż w okolicznościach niniejszej sprawy brak było przeszkód formalnych do uznania oświadczenia pozwanego (powoda wzajemnego) o odstąpieniu od umowy jako skutecznie złożonego; b) art. 491 §1 k.c. poprzez jego zastosowanie do ustalonego w sprawie stanu faktycznego i w konsekwencji wadliwe przyjęcie, że na gruncie niniejszej sprawy wystąpiła jedna z formalnych przesłanek do odstąpienia od umowy w postaci zwłoki, w sytuacji gdy z okoliczności niniejszej sprawy nie wynika, aby pozwany (powód wzajemny) dokonał odstąpienia od umowy w warunkach przewidzianych w tym przepisie; c) art. 635 k.c. poprzez jego niezastosowanie, podczas gdy to właśnie okoliczności wskazane w tym przepisie, a polegające na opóźnieniu w wykonaniu umowy, pozwany (powód wzajemny) przedstawił jako podstawę odstąpienia od umowy, co powinno doprowadzić Sąd I instancji do zastosowania tego przepisu i przyjęcia, że pozwany (powód wzajemny) skutecznie odstąpił od umowy z dnia 11 sierpnia 2014 r.; d) art. 65 §1 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i dokonanie błędnej wykładni oświadczenia woli strony pozwanej (powoda wzajemnego), tj. oświadczenia o odstąpieniu od umowy z dnia 11 sierpnia 2014 r., polegające na przyjęciu, że pozwany (powód wzajemny) winien wyznaczyć powodowi (pozwanemu wzajemnemu) termin do wykonania umowy z zagrożeniem, iż w razie jego bezskutecznego upływu od umowy tej odstąpi, pomimo iż z materiału dowodowego w postaci umowy z dnia 11 sierpnia 2014 r. nie wynika, iż pozwany (powód wzajemny) taki termin winien był wyznaczyć, a w konsekwencji naruszenie prawa materialnego przez zastosowanie art. 491 §1 k.c. do oceny stanu faktycznego sprawy zamiast art. 635 k.c. e) nierozpoznanie istoty sprawy, gdyż Sąd błędnie przyjął, że pozwany (powód wzajemny) zmierzał do odstąpienia od umowy w trybie art. 491 §1 k.c. i w konsekwencji nie dokonał właściwej analizy materiału dowodowego w kontekście właściwego trybu odstąpienia, w którym nastąpiło owo odstąpienie od przedmiotowej umowy, a przewidzianego w trybie art. 635 k.c.

Powód wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

W pierwszej kolejności wskazać należy, iż Sąd Okręgowy prawidłowo, z poszanowaniem reguł wyrażonych w art. 233 §1 k.p.c. ustalił stan faktyczny sprawy, co sprawiło, że Sąd Apelacyjny przyjął go za własny. Jakkolwiek w apelacji podniesione zostały zarzuty dotyczące obrazy ww. przepisu, to dotyczyły one w istocie nie tyle ustaleń faktycznych, lecz wyciągniętych z nich przez Sąd pierwszej instancji wniosków, które podlegały ocenie poprzez pryzmat prawa materialnego.

Dla rozstrzygnięcia sprawy w zakresie żądania zapłaty kary umownej istotne były dwa zagadnienia: czy doszło do skutecznego odstąpienia od umowy przez pozwaną Gminę oraz czy zaistniały podstawy do naliczenia wykonawcy kary umownej. W pierwszej kwestii podzielić należy pogląd skarżącej co do niewłaściwego zastosowania przez Sąd Okręgowy art. 491 §1 k.c. Niezależnie od tego, czy łączący strony stosunek zobowiązaniowy należałoby zakwalifikować jako umowę o roboty budowlane czy umowę o dzieło, pozwana miała prawo do odstąpienia od umowy na podstawie art. 635 k.c., ewentualnie w zw. z art. 656 §1 k.c. Bezsporne było bowiem, że powód nie zakończył prac w umówionym terminie. W tej sytuacji do przesłanek skutecznego odstąpienia od umowy nie należało wyznaczenie wykonawcy dodatkowego terminu do realizacji umowy.

Skuteczność odstąpienia od umowy nie oznaczała jednak, że automatycznie zachodziły podstawy do obciążenia powoda karą umowną przewidzianą w umowie w wypadku odstąpienia przez zamawiającego. Zgodnie z §16 ust. 1 pkt 8 umowy zamawiający mógł obciążyć wykonawcę karą umowną tylko w wypadku wystąpienia przyczyn odstąpienia przewidzianych w §17 umowy. Przyczyny te wymienione zostały wymienione enumeratywnie w pkt. 1-5 §17 ust. 2 umowy. Jednocześnie w §17 ust. 4 zastrzeżono, że odstąpienie powinno nastąpić na piśmie pod rygorem nieważności i zawierać uzasadnienie. W ocenie Sądu Apelacyjnego zapisy powyższe należało wykładać w ten sposób, że odstąpienie od umowy jest skuteczne jedynie wtedy, gdy prawdziwą pozostaje przyczyna odstąpienia wskazana w uzasadnieniu pisma zawierającego oświadczenie o odstąpieniu, a nie jakakolwiek inna, choćby w rzeczywistości wystąpiła. W innym bowiem wypadku zapis §17 ust. 4 byłby całkowicie zbędny. W konsekwencji przyjąć należało także, że obciążenie wykonawcy karą umowną za odstąpienie od umowy było możliwe jedynie wówczas, gdy nastąpiło z przyczyn wymienionych w §17 ust. 2, a jednocześnie przyczyna ta została wskazana w piśmie o odstąpieniu. Taka sytuacja w rozpoznawanej sprawie nie zachodziła. Jak wynika bowiem z treści pisma pozwanej zawierającej oświadczenie o odstąpieniu (k. 15), jako przyczynę wskazano niewykonanie przedmiotu zamówienia w umówionym terminie. Podstawa taka nie została jednak ujęta w §17 ust. 2 umowy. Aktualna próba powoływania się przez pozwaną na dalszą treść pisma, w której przywołano §17 oraz powszechnie obowiązujące przepisy prawa, jest skazana na niepowodzenie. Pomijając nawet bowiem ogólnikowość tego sformułowania, nie pozwalającą na uznanie za spełnione wymogów z §17 ust. 4, zauważyć wypada, że dotyczy ono obowiązków spoczywających na wykonawcy po odstąpieniu od umowy, które wymienione zostały w §17 ust. 5. Niezależnie od powyższego, pozwanej nie udało się wykazać dowodowo, że wystąpiły w rzeczywistości okoliczności, o których mowa w §17 ust. 2 pkt. 3 i 4 (na pozostałe przyczyny skarżąca nie powoływała się). Z niekwestionowanego przez apelującą stanu faktycznego nie wynika, aby powód bez uzasadnionych przyczyny przerwał realizację robót na czas ponad 7 dni lub nie rozpoczął robót w terminie, ewentualnie ich nie kontynuował, pomimo pisemnego wezwania.

Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację jako bezzasadną.

Za podstawę rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego, które po stronie pozwanych ograniczyły się do wynagrodzenia adwokata przyjęto art. 98 §1 k.p.c. w zw. z art. 391 §1 k.p.c. oraz §2 pkt 4 w zw. z §10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r., poz. 1800 ze zm.).

SSA Marek Boniecki SSA Paweł Rygiel SSA Hanna Nowicka de Poraj