Sygn. akt X C 3898/18 upr.
Powód, (...) S.A. z siedzibą w B., wniósł o zasądzenie od pozwanej E. L. kwoty 2.543,07 zł. z umownymi odsetkami za opóźnienie równymi dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia 12.09.2018 r. do dnia zapłaty oraz o zasądzenie kosztów procesu według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego.
W uzasadnieniu żądania podniósł, że pozwana zobowiązała się poprzez podpisanie w dniu 31.05.2017 r. weksla do zapłaty w dniu 11.09.2018 r. kwoty w nim wskazanej, tj. 2.684,07 zł. Powód w dniu 12.08.2018 r. wezwał pozwaną do wykupu weksla. Pozwana wpłaciła kwotę 141,00 zł. i zaprzestała spłaty.
Pozwana, E. L., potwierdziła zawarcie z powodem umowy pożyczki. Podniosła, że po wystawieniu weksla dokonała wpłat na poczet zobowiązania. Przedłożyła dowody wpłat na łączną kwotę 847,00 zł.
Powód w toku postępowania cofnął pozew ze zrzeczeniem się roszczenia co do kwoty 141,00 zł., którą pozwana uiściła po dniu wniesienia pozwu. W pozostałej części podtrzymał powództwo. (pismo k. 30)
Sąd ustalił, co następuje:
Pozwana E. L. zawarła w dniu 31.05.2017 r. z (...) S.A. z siedzibą w B. umowę pożyczki nr (...). Zgodnie z jej treścią, całkowita kwota udzielonej pożyczki wynosiła 2.000,00 zł., opłata przygotowawcza 129,00 zł., wynagrodzenie prowizyjne 1.551,00 zł., wysokość miesięcznej raty 141,00 zł., całkowita kwota do spłaty 4.230,00 zł. Spłata miała nastąpić w 30 ratach. Tytułem zabezpieczania spłaty zobowiązań, wynikających z umowy pożyczki z dnia 31.05.2017 r., pozwana wystawiła w tymże dniu, tj. 31.05.2017 r., weksel in blanco. Powód wypowiedział umowę pożyczki pismem z dnia 12.08.2018 r. w związku z niepłaceniem zobowiązań przez pozwaną zgodnie z ustalonym kalendarzem spłat, informując, że dług wynosi 2.684,07 zł. Jednocześnie zawiadomił pozwaną, że stosownie do postanowień umowy pożyczki i deklaracji wekslowej wystawiony przez nią weksel in blanco został wypełniony.
(dowód: umowa pożyczki k. 22, wypowiedzenie umowy pożyczki k. 6, weksel k. 5)
Pozwana na poczet pożyczki dokonała spłat w łącznej kwocie 1.834,00 zł. W tym po wypełnieniu weksla przez powoda uiściła kwotę 141,00 zł., a po wniesieniu pozwu kolejne 141,00 zł.
(okoliczności niesporne, vide: uzasadnienie pozwu k. 4, pismo z dnia 04.03.2019 r. z wykazem wpłat k. 30-31, dowody wpłaty k. 23-25)
Sąd zważył, co następuje:
Sąd, ustalając stan faktyczny w niniejszej sprawie, oparł się na dowodach z dokumentów, przedłożonych przez strony, których prawdziwości nie kwestionowano.
Powód domagał się zasądzenia od pozwanej należności z weksla in blanco, wystawionego przez nią jako zabezpieczenie roszczeń, wynikających z wiążącej strony umowy pożyczki z dnia 31.05.2017 r. W związku z powstaniem zaległości z tytułu tej umowy, powód wypełnił weksel in blanco oraz wezwał pozwaną do jego wykupu, czego w zakreślonym terminie pozwana nie uczyniła.
Zgodnie z ustawą z dnia 28.04.1936 r. Prawo wekslowe (Dz.U.Nr 37, poz. 282 ze zm.), weksel jest papierem wartościowym, sporządzonym w formie ściśle określonej przez przepisy prawa wekslowego. Weksel własny zawiera bezwarunkowe przyrzeczenie wystawcy zapłacenia określonej w nim sumy pieniężnej w określonym miejscu i czasie oraz stwarza bezwarunkową odpowiedzialność osób w nim podpisanych. Weksel in blanco może być środkiem zabezpieczenia wierzytelności, wynikających z różnorodnych stosunków prawnych. Wystawiony jako własny i wręczony w związku z zawarciem umowy pożyczki, prowadzi do powstania zobowiązania wekslowego wystawcy. Powinien być wypełniony przez uprawniony podmiot zgodnie z zawartym porozumieniem lub wystawioną deklaracją wekslową.
Powstałe w ten sposób zobowiązanie wekslowe ma co do zasady charakter samodzielny i abstrakcyjny, a więc niezależny od podstawy prawnej, która spowodowała jego zaciągnięcie. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 03.02.2016 r., V CSK 314/15, dochodząc wierzytelności wekslowej, wierzyciel nie musi wykazywać podstawy prawnej zobowiązania, może powołać się tylko na treść weksla. Wydanie wierzycielowi weksla stwarza domniemanie istnienia w chwili jego wydania wierzytelności w wysokości sumy wekslowej i przerzuca w ten sposób ciężar dowodu przeciwnego na dłużnika, gdy tymczasem w braku weksla dowód istnienia i wysokości wierzytelności obciąża wierzyciela.
W ocenie Sądu przedstawiony przez powoda weksel spełnia wszystkie przewidziane prawem cechy ważności tego dokumentu i stanowi podstawę zobowiązania wekslowego pozwanej jako wystawcy.
Cechą weksla jest – jak to wyżej wskazano – przede wszystkim jego abstrakcyjność, która polega na oderwaniu weksla od stosunku podstawowego, co oznacza, że brak, nieważność lub wadliwość stosunku kauzalnego nie ma wpływu na ważność zobowiązania wekslowego. (vide: Szpunar, Komentarz do prawa wekslowego, Wyd. Prawn. 1994, k. 15; T. Borkowski, Prawo wekslowe w praktyce, k. 15)
Konsekwencją i przejawem abstrakcyjności weksla jest zatem niedopuszczalność badania istnienia, ważności i wadliwości stosunku podstawowego (art. 17 Prawa wekslowego), przy czym niedopuszczalność ta nie zależy od woli pozwanego. W tym znaczeniu abstrakcyjność ma charakter obiektywny. Zasada opisana powyżej doznaje jednakże wyjątku. Przepisy prawa wekslowego przewidują bowiem możliwość badania stosunku podstawowego w dwóch przypadkach:
- w przypadku weksla zupełnego w chwili jego wystawienia podnoszenie zarzutów ze stosunku podstawowego dopuszczalne jest wyjątkowo, gdy weksel nadal znajduje się w rękach remitenta jako pierwszego wierzyciela, bądź gdy nabywca działał świadomie na niekorzyść dłużnika, (vide: Szpunar, Komentarz do prawa wekslowego, Wyd. Prawn. 1994, k. 16; T. Borkowski, Prawo wekslowe w praktyce, k. 27),
- w przypadku weksla niezupełnego w chwili jego wystawienia (weksla in blanco), wystawionego w celu zabezpieczenia zobowiązania ze stosunku podstawowego.
W takiej sytuacji osłabienie abstrakcyjności weksla polega na dopuszczalności badania stanów faktycznych, wynikających ze stosunku podstawowego, a w szczególności tego, czy odpowiedzialność dłużnika w ramach stosunku wekslowego odpowiada jego odpowiedzialności ze stosunku podstawowego. Dopuszczalność wysuwania przez wystawcę weksla zarzutów ze stosunku podstawowego w takiej sytuacji wynika z art. 10 Prawa wekslowego. Przewiduje on, że jeżeli weksel, niezupełny w chwili wystawienia, uzupełniony został niezgodnie z zawartym porozumieniem, nie można wobec posiadacza zasłaniać się zarzutem, że nie zastosowano się do tego porozumienia, chyba że posiadacz nabył weksel w złej wierze albo przy nabyciu dopuścił się rażącego niedbalstwa.
Pogląd powyższy został zaakceptowany w orzecznictwie. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18.11.1970 r., I PR 407/70, stwierdził, że „weksel gwarancyjny nie jest wekslem abstrakcyjnym, lecz wekslem gwarantującym wykonanie zobowiązania, a więc kauzalnym”.
Reasumując, uznać należy za dopuszczalne badanie treści stosunku podstawowego w przypadku dochodzenia przez pierwszego wierzyciela należności z weksla in blanco przeciwko jego wystawcy.
W niniejszej sprawie powód, który jest pierwszym wierzycielem (zawarł z pozwaną umowę pożyczki z dnia 31.05.2017 r., która stanowi stosunek podstawowy), dochodził zapłaty z weksla niezupełnego w chwili jego wystawienia przez pozwaną (weksla in blanco), wystawionego w celu zabezpieczenia zobowiązania ze stosunku podstawowego.
W związku z powyższym, zgłoszenie przez pozwaną zarzutów, dotyczących stosunku podstawowego – umowy pożyczki z dnia 31.05.2017 r., upoważniało Sąd do badania treści tego stosunku. Nie bez znaczenia przy tym jest fakt, że pozwana posiada przymiot konsumenta.
Z okoliczności niniejszej sprawy wynika, że umowa pożyczki, zawarta przez strony, oparta była o istniejący u strony powodowej wzorzec umowy. Postanowienia umowy nie były z pozwaną negocjowane (poza wysokością kwoty wypłaconej pożyczki), a pozwana zawarła ją jako konsument. Kontrolę weksla w kontekście treści stosunku podstawowego należy uznać za szczególnie uzasadnioną w sprawach z udziałem konsumenta. Powyższe powoduje konieczność oceny przez Sąd umowy pożyczki z dnia 31.05.2017 r. pod kątem niedozwolonych postanowień umownych i rozważenia, czy w świetle art. 385 1 § 1 k.c. postanowienia ww. umowy, przewidujące obowiązek zapłaty przez pożyczkobiorcę tzw. całkowitych kosztów pożyczki, jako że nie zostały uzgodnione indywidualnie z pozwaną – konsumentem, są dla niej wiążące. Zgodnie z tym przepisem, postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne); nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Z art. 385 1 § 3 k.c. wynika, iż nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy, przejętych z wzorca umowy, zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta.
Zdaniem Sądu, z taką właśnie sytuacją mamy do czynienia w rozpoznawanej sprawie. W ocenie Sądu, zapis umowy, pozwalający stronie powodowej na pobranie całkowitych kosztów pożyczki w łącznej kwocie 2.230,00 zł. (przy kwocie udzielonej pożyczki 2.000,00 zł.) godzi w dobre obyczaje oraz narusza w sposób rażący interes konsumenta. Koszty te należy uznać za rażąco wygórowane i nie mieszczące się w granicach swobody kontraktowania, określonej w art. 353 1 k.c., zważywszy że dłużnik zmuszony był przystać na tak ustalone warunki ze względu na swoją słabszą pozycję negocjacyjną.
Zauważyć trzeba, że całkowity koszt pożyczki, wynoszący 2.230,00 zł. (4.230,00 zł. – 2.000,00 zł.) przewyższał całkowitą kwotę pożyczki, wynoszącą 2.000,00 zł.
Umowa pożyczki, zawarta przez strony, jest umową o kredyt konsumencki w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 12.05.2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz.U. z 2018 r., poz. 993 ze zm.). Pozwana bowiem była konsumentem w rozumieniu art. 22 1 k.c., a pożyczkodawca udzielił pożyczki w ramach prowadzonej działalności gospodarczej i kwota świadczenia mieściła się w granicach, określonych w art. 3 ust. 1 w zw. z art. 3 ust. 2 pkt 1 ustawy o kredycie konsumenckim.
Powód nie wykazał, że zawierając przedmiotową umowę pożyczki z pozwaną jako konsumentem, uzgodnił z nią jej poszczególne postanowienia indywidualne, w tym zwłaszcza te, dotyczące prowizji i innych kosztów pożyczki. Zauważyć należy, że prowizja nie była świadczeniem głównym, bowiem zgodnie z art. 720 § 1 k.c., świadczeniem głównym w umowie pożyczki jest określona ilość pieniędzy lub rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, którą dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego, a biorący zobowiązuje się zwrócić pożyczkodawcy. Prowizja zaś jest typowym świadczeniem ubocznym.
Uznanie konkretnej klauzuli umownej za niedozwolone postanowienie umowne wymaga zaistnienia łącznie dwóch przesłanek: sprzeczności z dobrymi obyczajami i rażącego naruszenia interesów konsumenta (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29.08.2013 r., I CSK 660/12). Przyjmuje się, że sprzeczność z dobrymi obyczajami należy oceniać, odwołując się do zasad etycznych uczciwego i lojalnego postępowania w obrocie. Natomiast rażące naruszenie interesów konsumenta ma miejsce, gdy umowa poważnie, znacząco odbiega od sprawiedliwego wyważenia praw i obowiązków stron.
W niniejszej sprawie strona powodowa w żaden sposób nie wykazała, jakie czynności spowodowały naliczenie prowizji w kwocie 1.551,00 zł. i ustalenie całkowitych kosztów pożyczki w wysokości 2.230,00 zł. Na zasadach ogólnych, wynikających z art. 6 k.c. i art. 232 k.p.c., ciężar dowodu w tym zakresie obciążał powoda.
Przepisy ustawy o kredycie konsumenckim dopuszczają możliwość obciążenia konsumenta kosztami, związanymi z udzieleniem pożyczki. Wynika to z art. 5 pkt 6 cyt. ustawy z dnia 12.05.2011 r., w myśl którego całkowity koszt kredytu to wszelkie koszty, które konsument jest zobowiązany ponieść w związku z umową o kredyt, w szczególności odsetki, opłaty, prowizje, podatki i marże jeżeli są znane kredytodawcy oraz koszty usług dodatkowych, w szczególności ubezpieczeń, w przypadku gdy ich poniesienie jest niezbędne do uzyskania kredytu lub do uzyskania go na oferowanych warunkach, z wyjątkiem kosztów opłat notarialnych ponoszonych przez konsumenta. Podkreślić jednak trzeba, że dopuszczalność obciążenia pożyczkobiorcy kosztami kredytu, w tym prowizji, nie oznacza, że mogą one być ustalone przez pożyczkodawcę w sposób całkowicie dowolny i oderwany od faktycznie poniesionych przez niego kosztów w związku z udzieleniem konsumentowi pożyczki.
Podnieść należy, że powód w żaden sposób nie uzasadnił pobrania tak wysokiego wynagrodzenia prowizyjnego i jego ekwiwalentności. W ocenie Sądu koszt czynności faktycznych, związanych z rozpatrzeniem wniosku, przygotowaniem i zawarciem umowy oraz udzieleniem pożyczki, przedsiębiorcy zawodowo trudniącego się udzielaniem pożyczek na masową skalę – w świetle wiedzy i doświadczenia życiowego – nie mógł wynosić 1.551,00 zł.
Ustawa o kredycie konsumenckim przewiduje w art. 36a pozaodsetkowe maksymalne kwoty kosztów kredytu. Podany w nim wzór matematyczny służy ustaleniu maksymalnej, a nie powszechnie obowiązującej wysokości kosztów dodatkowych. Nie może on stanowić sposobu obejścia przepisów prawa o odsetkach maksymalnych przez dodanie do kwot spłaty nie uzasadnionych i z niczego nie wynikających dodatkowych obciążeń. Nie można stracić z pola widzenia, że regulacja z art. 36a ust. 1 ustawy o kredycie konsumenckim ma służyć ochronie kredytobiorców przed nadmiernym obciążaniem ich kosztami udzielenia pożyczki przez podmioty, zajmujące się ich udzielaniem, a nie przyznaniu pożyczkodawcy uprawnienia do naliczania opłat za udzielenie kredytu konsumenckiego w maksymalnej kwocie, bez względu na rzeczywiście poniesione koszty.
Na uwadze mieć należy przy tym art. 36a ust. 3 ustawy z dnia 12.05.2011 r., który przewiduje, że pozaodsetkowe koszty kredytu w całym okresie kredytowania nie mogą być wyższe od całkowitej kwoty kredytu.
Wskazać należy, iż umowa pożyczki z dnia 31.05.2017 r. nie przewidywała żadnego świadczenia wzajemnego pożyczkodawcy, odpowiadającego obowiązkowi zapłaty określonych w niej kosztów. Świadczy to jednoznacznie o tym, iż zastrzeżone one zostały jedynie w celu maksymalizacji zysków wierzyciela, co prowadzi do obejścia przepisów o odsetkach maksymalnych i nie powinno korzystać z ochrony prawnej. Opłaty te przysporzyłyby nadmiernych i nieusprawiedliwionych zysków wierzycielowi. Powód nie udowodnił przy tym, że postanowienia, dotyczące ww. kosztów, były indywidualnie uzgodnione z pozwaną (art. 385 1 § 3 i 4 k.c.), w konsekwencji z mocy art. 385 1 § 1 k.c. nie wiążą one stron. Nie prowadzi to jednocześnie do nieważności pozostałych postanowień umowy, zgodnie bowiem z art. 385 1 § 2 k.c. strony są związane umową w pozostałym zakresie.
W myśl art. 720 k.c. przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. W przypadku umowy pożyczki o charakterze odpłatnym, wynagrodzenie za korzystanie z kapitału stanowią przewidziane w kontrakcie odsetki. W związku z tym domaganie się przez pożyczkodawcę dodatkowego wynagrodzenia za udzielenie pożyczki (korzystanie z kapitału) jawi się jako mające na celu obejście przepisów o odsetkach maksymalnych.
Powód dochodził kwoty 2.543,07 zł., cofnął pozew i zrzekł się roszczenia co do uiszczonej w toku procesu kwoty 141,00 zł. Całkowity koszt pożyczki, zakwestionowany przez Sąd, wynosi 2.230,00 zł.
Wobec tego, że powód cofnął pozew ze zrzeczeniem się roszczenia co do kwoty 141,00 zł. – Sąd, uznając cofnięcie pozwu za dopuszczalne w świetle przepisu art. 203 § 4 k.p.c., na podstawie art. 355 § 1 k.p.c. w zw. z art. 203 § 1 k.p.c. orzekł, jak w pkt 1 wyroku, umarzając postępowanie w tej części.
W konsekwencji uznania za niedozwolone postanowień łączącej strony umowy pożyczki, dotyczących kosztów jej udzielenia, w mocy pozostają jedynie te postanowienia, które odnoszą się do świadczenia głównego, jakim jest kwota pożyczki, tj. 2.000,00 zł. Z bezspornych okoliczności sprawy wynika, że pozwana spłaciła łącznie kwotę 1.834,00 zł. Zatem roszczenie, którego powód może skutecznie dochodzić w procesie to kwota 166,00 zł. (2.000,00 zł. – 1.834,00 zł.)
W świetle powyższego stwierdzić należy, że Sąd powinien był zasądzić od pozwanej na rzecz powoda powyższą kwotę 166,00 zł. i oddalić powództwo ponad tę kwotę, z uwzględnieniem cofnięcia pozwu co do 141,00 zł.
Tymczasem w punkcie 2 wyroku Sąd omyłkowo oddalił powództwo w pozostałej części (tj. co do kwoty 2.543,07 zł. – 141,00 zł. = 2.402,07 zł.), a więc również co do kwoty 166,00 zł., należnej powodowi.
O kosztach procesu orzeczono stosownie do dyspozycji art. 100 k.p.c. Sąd rozdzielił stosunkowo koszty procesu. Uznając, że powód wygrał w 5,55% (tak potraktowano uiszczenie części dochodzonego roszczenia przez pozwaną w toku procesu; 141,00 zł. z 2.543,07 zł. = 5,55%) i poniósł koszty w kwocie 1.017,00 zł., na które składają się uiszczona opłata od pozwu 100,00 zł., opłata od pełnomocnictwa 17,00 zł. oraz wynagrodzenie pełnomocnika 900,00 zł., należne mu koszty procesu określono na kwotę 56,44 zł.
SSR Agnieszka Brzoskowska