UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 5 lipca 2013 r. Sąd Okręgowy w Siedlcach po rozpoznaniu sprawy z powództwa Z. M. i Z. O. przeciwko (...) z siedzibą w N., Francja, działającemu przez (...) S.A. Oddział w Polsce zasądził od pozwanego tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za krzywdę z tytułu śmierci M. M. – syna i brata powodów, na podstawie art. 448 k.c. w zw. z art. 23 i 24 kc., na rzecz powoda 30.000 zł, a na rzecz powódki 20.000zł z ustawowymi odsetkami od dnia 6 maja 2012r.

W pozostałej części powództwo oddalił. Tytułem rozliczenia kosztów procesu zasądził od powodów na rzecz pozwanego po 1 683,50 zł. Odstąpił od obciążania powodów nieuiszczonymi kosztami procesu na rzecz Skarbu Państwa. Nakazał pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa 2 740 zł tytułem nieuiszczonych kosztów procesu.

Sąd Okręgowy ustalił, że M. M. w dniu 28 maja 2008 r. zginął w wypadku komunikacyjnym, za którego odpowiedzialność ponosił G. R. ubezpieczony od odpowiedzialności cywilnej w pozwanym Towarzystwie.

M. M. w chwili śmierci miał 53 lata, był zdrowym, w pełni sił mężczyzną. Poszkodowany był kawalerem. Zamieszkiwał z siostrą Z. O. w jednym domu w oddzielnych mieszkaniach. Rodzeństwo było związane emocjonalnie. Brat pomagał powódce przy remontach, palił w piecu. Powódka ma dorosłe dzieci, jej mąż nie żyje, cennym zatem był dla niej stały kontakt z bratem. Drugi brat powódki zamieszkiwał za granicą, a trzeci zmarł dwa lata przed śmiercią M. M.. Obecnie z czwórki rodzeństwa żyje wyłącznie powódka. Drugi brat powódki zmarł już po śmierci M. M..

Ojciec zmarłego był w dobrych relacjach z synem, zwłaszcza, iż drugi syn zamieszkiwał poza granicami kraju, a trzeci nie żył już od kilku lat. M. M. miał w przyszłości zamieszkać z ojcem, gdy ten będzie bardziej niedołężny. M. M. pomagał ojcu rozładować węgiel, jeździł z nim do lekarza. M. M. kilkakrotnie przebywał w zakładzie karnym, pił alkohol, nieraz sprawiał kłopoty rodzinie.

W dacie śmierci syna powód był w separacji z drugą żoną, zamieszkiwał samotnie (zeznania stron Z. O. oraz Z. M. podczas rozprawy w dniu 2 lipca 2013 r.).

Więzi w rodzinie powodów nigdy nie były bliskie. Powód, Z. M. zerwał kontakty z własnym ojcem, do dzisiaj nie zna okoliczności śmierci dwóch własnych synów, którzy zmarli poza granicami kraju. Ani on ani jego córka - powódka w tej sprawie nie utrzymują kontaktów z żoną syna J..

Relacja powoda z synem M. M. nie była bliska i serdeczna. Syn nadużywał alkoholu, wielokrotnie popadał w konflikty z prawem, był skazany na karę pozbawienia wolności. Nie założył własnej rodziny, nie pracował na stałe, przez dłuższy czas był nieobecny w domu rodzinnym - opuszczając zakłady karne, nie wracał do rodziny. Jego nieodpowiedzialny styl życia sprawiał, że rodzina nie mogła na niego liczyć.

Po śmierci syna powód nie korzystał z pomocy lekarza psychiatry czy psychologa, nie zgłaszał również lekarzowi interniście problemów ze zdrowiem związanych ze śmiercią syna.

Również relacje powódki Z. O. z bratem nie były bliskie i serdeczne z przyczyn podanych wyżej. Po śmierci brata powódka nie korzystała z pomocy psychologa lub psychiatry. Korzystała jedynie z łagodnych leków dostępnych bez recepty w aptece. Po śmierci brata powódka nie korzystała ze zwolnienia lekarskiego. W żałobie po bracie powódka chodziła pół roku (opinia biegłego psychologa i psychiatry k. 118 - 122, opinia biegłego psychologa i psychiatry k. 123 - 127, dokumentacja lekarska k. 113).

Sąd Okręgowy uznał, że roszczenie powodów jest uzasadnione co do zasady na podstawie art. 448 k.c. w zw. z art. 23 i 24 k.c. Spowodowanie śmierci osoby bliskiej może stanowić naruszenie dóbr osobistych członków jej rodziny i uzasadniać przyznanie im zadośćuczynienia na podstawie art. 448 k.c. (uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 14 stycznia 2010 r. IV CSK 307/2009 LexPolonica nr 2371235, OSNC 2010/C póz. 91, OSP 2011/2 póz. 15, uchwała z dnia 22 października 2010 r. III CZP 76/2010, OSNC 2011/B póz. 42).

Przepis art. 34 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych wskazuje, iż z ubezpieczenia o odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych przysługuje odszkodowanie, jeżeli posiadacz lub kierujący pojazdem są obowiązani do odszkodowania za wyrządzoną szkodę w związku z ruchem tego pojazdu będącą następstwem śmierci, uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia, utraty, zniszczenia lub uszkodzenia mienia.

Pojęcie szkody w polskim prawie cywilnym obejmuje zarówno szkodę majątkową sensu stricto, jak i szkodę niemajątkową w postaci krzywdy. W relacji do tak określonego zakresu szkody powstaje obowiązek jej naprawienia, poprzez odszkodowanie obejmujące tak odszkodowanie sensu stricto, jak i zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę.

Ponadto stosownie do art. 35 ww. ustawy ubezpieczeniem OC objęta jest odpowiedzialność cywilna każdej osoby, która kierując pojazdem mechanicznym wyrządziła szkodę w związku z ruchem tego pojazdu. Przy czym odpowiedzialność cywilna obejmuje także, obowiązek naprawienia krzywdy, jeżeli wynikła ona z ruchu pojazdu mechanicznego. Obowiązek naprawienia szkody w tym krzywdy w powyższym zakresie ma charakter zupełny, poprzez zapłatę odszkodowania lub odpowiedniej kwoty z tytułu zadośćuczynienia. Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego wyrażonym w uchwale z dnia 20 grudnia 2012 r. (III CZP 93/2012, LexPolonica nr 4492033), art. 34 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych – w brzmieniu sprzed dnia 11 lutego 2012 r. – z zakresu ochrony ubezpieczeniowej nie zostało wyłączone zadośćuczynienia za krzywdę osoby, wobec której ubezpieczony ponosił odpowiedzialność na podstawie art. 448 k.c. Zadośćuczynienie przyznawane na podstawie art. 448 k.c. kompensuje bowiem szkodę niemajątkową (krzywdę), której w związku ze śmiercią spowodowaną ruchem pojazdu mechanicznego doznają osoby najbliższe zmarłego na skutek naruszenia ich własnego dobra osobistego w postaci prawa do więzi rodzinnej.

W sprawie niniejszej sprawca wypadku został skazany prawomocnym wyrokiem karnym co przesądza o bezprawności zachowania sprawcy czynu.

Z tych względów Sąd uznał roszczenie uzasadnione co do zasady, a mając na uwadze jakość więzi rodzinnych pomiędzy powodami a zmarłym i oceniając stopień krzywdy powodów poprzez wnioski wynikające z opinii biegłych psychologa i psychiatry uwzględnił powództwo do kwoty 30 000zł w stosunku do ojca zmarłego i do wysokości 20 000zł w stosunku do siostry zmarłego. Sąd wskazał , że życie ludzkie jest bezcenne i znajduje się pod szczególna ochroną. Śmierci pokrzywdzonego była nagła i niespodziewana. Zadośćuczynienie za krzywdę ma przede wszystkim cel kompensacyjny i nie jest zależne od poziomu życia konkretnej jednostki. Ponadto Sąd uwzględnił fakt 50% przyczynienia się poszkodowanego do zaistniałej szkody, polegające na zgodzie na jazdę samochodem z osobą kierująca pojazdem, która wcześniej spożywała alkohol. Sąd wskazał także, że kwota zasądzona ostatecznie odpowiada kwocie zgłoszonej przez powodów w postępowaniu likwidacyjnym.

Odsetki Sąd zasądził od daty wezwania pozwanego do zapłaty, co miało miejsce w dniu 5 kwietnia 2012r. O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. stosunkowo je rozdzielając odpowiednio do wysokości w jakiej powodowie wygrali proces [1/4]. Ponieważ powodowie zostali zwolnieni od opłaty sądowej, Sąd nakazał pobrać ją od pozwanego w wysokości odpowiadającej opłacie sądowej od uwzględnionego powództwa.

Apelację od tego wyroku wniósł pozwany, zaskarżając wyrok w części uwzględniającej powództwo [pkt I i III wyroku].

Zaskarżonemu wyrokowi zarzucał:

1/ naruszenie prawa procesowego, w szczególności art. 233 § 1 k.p.c., poprzez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego prowadzącego do błędnych ustaleń stanu faktycznego sprawy, polegających na przyjęciu, iż pomiędzy powodami oraz zmarłym M. M. istniały tego rodzaju więzi emocjonalnej, zerwanie których stanowi o naruszeniu dobra osobistego w rozumieniu art. 23 k.c.;

2/ naruszenie prawa materialnego, w szczególności art. 448 kc oraz art. 24 kc w związku z art. 34 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnymi i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, w szczególności
poprzez przyjęcie, iż przepisy te mogą stanowić podstawę odpowiedzialności pozwanego ubezpieczyciela w sytuacji, gdy zdarzenie wyrządzające szkodę polegającą na śmierci osoby najbliższej zaistniało przed 03 sierpnia 2008 r.;

3/ naruszenie prawa materialnego, w szczególności art. 448 k.c. poprzez przyjęcie, iż formalny związek pokrewieństwa ze zmarłym przy braku szczególnie silnych więzi emocjonalnych stanowi dobro osobiste, którego naruszenie – poprzez spowodowanie śmierci krewnego – podlega wynagrodzeniu na podstawie w/w przepisu prawa.

Wskazując na powyższe zarzuty, skarżący wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonej części i oddalenie powództw powodów Z. M. oraz Z. O. w całości, oraz o zasądzenie na rzecz pozwanego kosztów postępowania za obie instancje, według norm przepisanych.

Na rozprawie apelacyjnej w dniu 4 lutego 2014 roku powodowie wnieśli o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest bezzasadna.

Sąd Apelacyjny podziela w całości ustalenia i wnioski sądu I instancji, i przyjmuje za własne.

Zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. nie zasługiwał na uwzględnienie. Kwestionowanie przez pozwanego ustaleń Sądu co do istnienia pomiędzy powodami a zmarłym synem i bratem więzi rodzinnej ze względu na dotychczasowy tryb życia zmarłego M. M., nie jest uzasadnione. Wbrew zarzutom apelacji kwestia ta została uwzględniona przez Sąd Okręgowy i była przedmiotem jego oceny Sądu. Wnioski Sądu skutkowały uznaniem, że roszczenie powodów jest co do zasady uzasadnione, natomiast ocena charakteru wzajemnych więzi pomiędzy zmarłym a ojcem i siostrą wpłynęły na ustalenie wysokości kwoty zadośćuczynienia.

Kwestionowanie co do zasady podstawy odpowiedzialności pozwanego opartej na podstawie art. 23 i 24 kc w zw. z art. 448 kc było przedmiotem oceny Sądu Okręgowego. Sąd pierwszej instancji wskazał na aktualną linię orzecznictwa Sądu najwyższego i powtarzanie tego stanowiska jest zbędne [s.5 uzasadnienia].

Dobro osobiste w postaci prawa do więzi rodzinnej jest związane z istnieniem szczególnych relacji osobistych pomiędzy członkami rodziny. Prawo to ma charakter bezwzględny. Natomiast z uwagi na okoliczności konkretnej sprawy ocena rodzaju więzi łączącej członków rodziny w każdej sprawie nie będzie jednakowa. Rodzaj więzi łączących członków najbliższej rodziny i siła łączących ich uczuć ma wpływ na ocenę wielkości krzywdy doznanej przez osoby najbliższe, a w konsekwencji wpływa na wysokość przyznanego zadośćuczynienia. W żadnym jednak wypadku nawet negatywna ocena jednostki na zewnątrz, w społeczeństwie, nie wyklucza istnienia więzi rodzinnej pomiędzy członkami rodziny, co zdaje się sugerować apelujący. Z tego względu w sprawie nie miało zasadniczego jakim człowiekiem był zmarły. Skoro materiał dowodowy zebrany w sprawie jednoznacznie wskazuje na istnienie faktycznej więzi pomiędzy zmarłym a powodami, gdyż rodzeństwo zamieszkiwało ze sobą i świadczyło sobie wzajemną pomoc, a zmarły miał zamieszkać z ojcem i przejąć nad nim opiekę, to brak jest podstaw do zakwestionowania istnienia więzi rodzinnej łączącej powodów ze zmarłym.

Z tych też względów brak jest podstaw do uwzględnienia zarzutu naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 448 kc. w zw. z art. 34 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych. Odpowiedzialność ubezpieczyciela z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia komunikacyjnego obejmuje całą szkodę. Przepis art. 34 ust. 1 wspomnianej ustawy posługuje się bowiem pojęciem szkody szeroko rozumianej, obejmującej zarówno uszczerbek majątkowy, jak i niemajątkowy. Osoba trzecia jest zatem uprawniona do uzyskania od ubezpieczyciela pełnej kompensaty szkody wyrządzonej w związku z ruchem pojazdu mechanicznego (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 2012 r., sygn. akt III CZP 93/12).

Krzywda, jakiej doznali powodowie wskutek naruszenia opisanych przez Sąd pierwszej instancji dóbr osobistych, pozostawała w normalnym związku przyczynowo skutkowym z wypadkiem, w którym śmierć poniósł poszkodowany M. M..

Nie znalazł potwierdzenia w materiale dowodowym zarzut, formułowany w uzasadnieniu apelacji, rażąco wygórowanego zadośćuczynienia. Wysokość kompensaty krzywdy moralnej uzależniona jest stopnia natężenia bólu i cierpień spowodowanych wyrządzeniem deliktu. W niniejszej sprawie Sąd miał do czynienia z określeniem krzywdy, będącej następstwem śmierci osoby najbliższej. Zdarzenie skutkujące śmiercią M. M. spowodowało bezpowrotne zerwanie więzi rodzinnej ojca i siostry, wywołując znaczne cierpienie po stronie najbliższych. W takich sytuacjach zadośćuczynienie powinno być wysokie i uwzględniać wartość naruszonego dobra – w tej sprawie – życia ludzkiego. Sąd Okręgowy jednak prawidłowo zważył, że relacje w rodzinie były nadwerężone zachowaniem zmarłego. Z tego względu ustalenie przez Sąd Okręgowy kwot zadośćuczynienia pieniężnego w wysokości 60.000 złotych na rzecz ojca i 40.000 złotych było adekwatne do stopnia krzywdy. Zasądzenie ich w wysokości pomniejszonej o stopień przyczynienia poszkodowanego do powstania szkody nie było natomiast kwestionowane w apelacji.

Z tych względów Sąd Apelacyjny apelację oddalił na podstawie art. 385 kpc i na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 kpc oraz na podstawie § 2 ust. 2 i § 6 pkt 5 w zw. z § 13 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu zasądził od pozwanego na rzecz powodów 1800zł tytułem zwrotu kosztów procesu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE