UZASADNIENIE

Powód J. M. domagał zasądzenia od pozwanej K. P. kwoty 14.493,58 zł wraz z ustawowymi odsetkami za czas opóźnienia liczonymi od dnia 20 sierpnia 2015r. oraz o zasądzenie od pozwanej zwrotu kosztów postępowania.

W uzasadnieniu wskazał, iż jest spadkobiercą W. M.. Spadek po W. M. odziedziczyli K. M., J. M. i R. M. w 2/8 częściach oraz M. M. i M. P. (1) w 1/8 części. Swoje roszczenie z tytułu zachowku opiera na dokonanej przez W. M. w dniu 9 maja 1997 r. darowiźnie na rzecz pozwanej. Darowizna ta, wraz z darowizną na rzecz A. i R. M. sprawiła, iż wartość majątku spadkowego jest zerowa. Wskazał wartość darowanego pozwanej majątku spadkowego po W. M. na kwotę 86.961,50 zł, a obliczona kwota zachowku powoda, przy przyjęciu, że powód był trwale niezdolny do pracy w chwili otwarcia spadku wynosi 14.493,58 zł.

Pozwana K. P. w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie powództwa i o zasądzenie od powoda zwrotu kosztów postępowania.

W uzasadnieniu przyznała, iż otrzymała darowizny od W. M., jednak nie może ona być doliczona do spadku po W. M., gdyż pozwana nie należy do kręgu spadkobierców ani osób uprawnionych do zachowku. Podniosła, że darowizna uczyniona na rzecz pozwanej nie dolicza się do spadku, gdyż została uczyniona i wykonana w 1997r., a więc ponad 10 lat temu. Z ostrożności procesowej podniosła, iż powód swoje roszczenia powinien w pierwszej kolejności skierować przeciwko spadkobiercom zmarłej, w drugiej kolejności w stosunku do osób, na których rzecz zostały uczynione zapisy windykacyjne, a dopiero w trzeciej kolejności odpowiadają osoby obdarowane. Podniosła, że powód nie wykazał, iż skierował swoje roszczenie w pierwszej kolejności przeciwko spadkobiercom ani też rzeczywistej wartości majątku spadkowego. Od czasu wydania darowanej nieruchomości w posiadanie pozwana poczyniła na nieruchomości wiele nakładów, które w znacznym stopniu podniosły jej wartość. Ponadto dzień wymagalności roszczenia został przez powoda określony w sposób całkowicie dowolny. Pozwana zakwestionowała też, że powód jest trwale niezdolny do pracy.

Sąd Rejonowy w R. Ś. wyrokiem z 7 września 2018r. oddalił powództwo oraz zasądził od powoda na rzecz pozwanej K. P. kwotę 4817 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego jak również nakazał pobrać od powoda na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w R. Ś. kwotę 2.136,50 zł tytułem kosztów sądowych tymczasowo poniesionych przez Skarb Państwa

Orzeczenie to poprzedził ustaleniem, że 9 maja 1997 r. W. M. darowała córce i zięciowi K. i A. małżonkom P. do ich majątku wspólnego z nieruchomości położonej we wsi W., gmina O., o powierzchni 0,2484 ha, oznaczonej jako działka nr (...), która uległa podziałowi na działki nr (...) o powierzchni 0,1301 ha oraz 71/7 o powierzchni 0,1183 ha, dla której to nieruchomości Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych w K. prowadził księgę wieczystą Kw Nr (...), działkę nr (...) o powierzchni 0,1301 ha, a synowi i synowej R. i A. małżonkom M. do ich majątku wspólnego działkę nr (...) o powierzchni 0,1183 ha. Ponadto W. M., K. M., J. M. i R. M. darowali: pierwsza córce i zięciowi, pozostali siostrze i szwagrowi K. i A. małżonkom P. do ich majątku wspólnego łącznie 29/32 części w zabudowanej działce nr (...) o powierzchni 0,0500 ha, dla której Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych w K. prowadził księgę wieczystą Kw Nr (...), zobowiązując obdarowanych do ustanowienia na rzecz W. M. służebności mieszkania. Tym samym aktem notarialnym W. M., K. M., J. M. i K. P. darowali: pierwsza synowi i synowej, pozostali bratu i bratowej R. i A. małżonkom M. do ich majątku wspólnego łącznie 29/32 części w zabudowanej działce nr (...) o powierzchni 0,1500 ha.

Postanowieniem Sądu Rejonowego w Częstochowie z dnia 24 października 2014 r., wydanym w sprawie o sygn. akt II Ns 4589/13, stwierdzono, iż spadek po W. M., zmarłej dnia 2 października 2013 r., na podstawie ustawy dziedziczą dzieci K. M., J. M., R. M. w 2/8 części każdy oraz prawnuki M. P. (2), M. P. (1) w 1/8 części każdy z dobrodziejstwem inwentarza.

M. P. (2) i M. P. (1) odziedziczyli spadek po W. M. na skutek odrzucenia spadku przez córkę spadkodawczyni – pozwaną K. P..

Wyżej wymienione darowizny poczynione przez spadkodawczynię sprawiły, iż wartość majątku spadkowego po W. M. jest zerowa.

Pozwana nie spełniła dochodzonego pozwem roszczenia.

W tak ustalonym stanie faktycznym, Sąd uznał, że w świetle zgromadzonego materiału dowodowego powództwo podlegało oddaleniu w całości jako bezzasadne. Sąd wskazał, że wobec zakwestionowania przez pozwaną, by przysługiwał jej status spadkobiercy, czy osoby uprawnionej do zachowku, a nadto wobec zakwestionowania zasadności roszczenia o zachowek dochodzonego od pozwanej jako od obdarowanej przez spadkodawczynię, Sąd ustalał, czy roszczenie takie rzeczywiście powodowi przysługuje, tj. czy pozwana jest legitymowana biernie w sprawie.

Sąd wskazał, że powód dochodził względem pozwanej roszczenia o zachowek na podstawie art. 991 § 2 k.c., zgodnie z którym, jeżeli uprawniony do zachowku (tj. zstępny, małżonek oraz rodzice spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy) nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przed spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia. Sąd uznał, że pozwana nie jest spadkobiercą W. M., uznając, że z treści powołanego przepisu chodzi o potencjalnego spadkobiercę, a nie o spadkobiercę faktycznie powołanego do spadku w konkretnej sytuacji. Z tych względów Sąd uznał, że roszczenie powoda nie znajduje oparcia w treści art. 991 § 2 k.c.

Sąd nadto zanalizował drugą podstawę roszczenia o zachowek, tj. art. 1000 k.c. statuujący subsydiarną odpowiedzialność obdarowanych przez spadkodawcę. Sąd wskazał, że z treści tego przepisu wynika, iż zachowku można żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, a contrario nie będzie ponosił odpowiedzialności ten, kto otrzymał darowiznę, która nie została doliczona do spadku. Sąd wskazał, że pojęcie darowizny podlegającej do spadku w sprawie o zachowek należy natomiast rozumieć tak, jak to wskazano w art. 993 i 994 k.c. uznając, że zaliczalność bądź niezaliczalność darowizny do masy spadkowej ustalanej dla potrzeb obliczenia zachowku zależy od 3 czynników: przedmiotu darowizny, daty jej dokonania w stosunku do otwarcia spadku i przynależności bądź nie obdarowanego do kręgu spadkobierców darczyńcy lub uprawnionych do zachowku.

Sąd wykluczył, że darowizna stanowiła drobną darowiznę zwyczajowo przyjętą Sąd nadto wskazując, że datowania została dokonana na 16 lat przed otwarciem spadku oraz, że nie spadkobiercą ustawowym bądź testamentowym W. M. bądź uprawnioną do zachowku, stwierdził; że darowizna dokonana na rzecz pozwanej nie podlega zaliczeniu na poczet spadku, a w konsekwencji pozwana nie jest zobowiązana z tytułu zachowku również na podstawie przepisu art. 1000 k.c.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie.

Na podstawie art. 83 ust. 2 u.k.s.c. w zw. z art. 113 ust. 1 u.k.s.c. w zw. z art. 98 k.p.c. Sąd nakazał pobrać od powoda na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w R. Ś. kwotę 2.136,50 zł tytułem kosztów sądowych tymczasowo poniesionych przez Skarb Państwa.

Apelację od tego orzeczenia wniósł powód

Zarzucił obrazę przepisów prawa materialnego, a to:

a) art. 994 § 1 k.c. w zw. z art. 992 i art. 1000 k.c. poprzez ich błędną interpretację i przyjęcie, iż dokonana przez spadkodawczynię na rzecz powódki darowizna nie podlega doliczeniu do spadku z uwagi na fakt, iż została ona dokonana więcej niż 10 lat, licząc wstecz od jego otwarcia, a pozwana nie jest spadkobierczynią po W. M., gdy tymczasem pozwana w dacie otwarcia spadku po matce stała się jej spadkobierczynią i statusu tego nie zmienił fakt odrzucenia przez nią spadku, gdyż wówczas stała się jedynie spadkobierca, która spadek odrzuciła w rozumieniu art. 992 k.c., a co w konsekwencji sprawia, iż nie może ona - jako spadkobierca - powoływać się na 10-letni termin z art. 994 § 1 k.c.;

b) art. 925 k.c. w zw. z art. 1020 k.c. poprzez ich błędne niezastosowanie i w konsekwencji przyjęcie, iż odrzucenie przez pozwaną spadku powoduje utratę przez nią statusu spadkobiercy, gdy tymczasem art. 925 k.c. konsekwencji takiej w żadnym razie nie przewiduje, a w zasadzie jedyna różnica między spadkobiercą, który spadek odrzucił, a tym który spadek przyjął jest wyłączenie tego pierwszego od dziedziczenia i związanej z tym odpowiedzialności za długi spadkowe, co nie oznacza bynajmniej jego wyłączenia od szerszej odpowiedzialności z tytułu zachowku przewidzianej dla osoby obdarowanej zgodnie z art. 1000 § 1 k.c. w zw. z art. 994 § 1 k.c.

Na tych podstawach wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kwoty 6179,66 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 20 sierpnia 2015 r. do dnia zapłaty oraz ze stosowną korekturą orzeczenia o kosztach procesu, w tym kosztach zastępstwa procesowego poprzez ich zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda oraz nakazanie pobrania od pozwanej, nie zaś od powoda kosztów należnych Skarbowi Państwa oraz zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego, według norm przepisanych, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

W odpowiedzi na apelację pozwana wniosła o jej oddalenie oraz zasądzenie od powoda na jej rzecz kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Sąd pierwszej instancji prawidłowo zakwalifikował roszczenie powodów przyjmując za podstawę prawną swego rozstrzygnięcia przywołane przepisy prawne, a następnie ustalił wszystkie okoliczności faktyczne istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Rejonowy w większości mają podstawę w zgromadzonym w sprawie materialne dowodowym, który w zakresie dokonanych ustaleń jest logicznych i wzajemnie spójny, natomiast informacje zawarte w poszczególnych źródłach dowodowych nawzajem się uzupełniają i potwierdzają, przez co są w pełni wiarygodne. Niemniej jednak, Sąd Okręgowy uznał, że wyprowadzone z nich wnioski nie zasługiwały na uwzględnieniu, co skutkowało uznaniem apelacji za uzasadnioną.

Podkreślić należy, że nieprawidłowe wnioski co do wykładni przepisów prawa materialnego.

Sąd Okręgowy w pełni podziela pogląd Sądu Rejonowego, że art. 994 k.c. nie mógł mieć w niniejszym przypadku zastosowania albowiem zgodnie z art. 922 § 3 k.c. obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek należy do długów spadkowych. Jednakże pozwana odrzuciła spadek, a zgodnie z art. 1020 k.c., spadkobierca, który spadek odrzucił, zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku.

Sąd I instancji jednakże nieprawidłowo dokonał wykładni art. 1000 § 1 k.c. Zgodnie z nim, jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny.

Niewątpliwie pozwana należała do kręgu spadkobierców z chwilą otwarcia spadku, a jedynie skorzystała z uprawnienia do odrzucenia spadku. Ustawodawca odróżnił osobę, która „nie dożyła otwarcia spadku” (art. 932 § 2 k.c.) od „spadkobiercy, który spadek odrzucił (art. 1020 k.c.). Zastosowanie w przepisanych różnych pojęć nie świadczy o przypadku, ale nakazuje nadać im różne znaczenie. Z taką sytuacją mamy do czynienia w niniejszej sprawie, co przesądza o tym, że pozwana jest zobowiązana do zapłaty zachowku. Sąd I instancji nie rozpoznał istoty sprawy, albowiem nie badał w ogóle kwestii wysokości zachowku, zwłaszcza, iż pozwana również tą kwestię kwestionowała. Zachodzi zatem potrzeba oceny nie tyle zasadności roszczenia, co jego wysokości.

Z tych też względów Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. w uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania. pozostawiając Sądowi Rejonowemu rozstrzygnięcie o kosztach postępowania odwoławczego, a to na podstawie art. 108 § 2 k.p.c.

Ponownie rozpoznając sprawę Sąd Rejonowy, uznając, że pozwana jest zobowiązana do uiszczenia zachowku, dokona oceny wysokości tego roszczenia w świetle przedstawionych przez strony dowodów.

SSO Artur Żymełka SSO Andrzej Dyrda SSO Henryk Brzyżkiewicz

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE