UZASADNIENIE

wyroku z dnia 20 grudnia 2018 r.

Pozwem z dnia 02 maja 2017 r. B. B. domagał się zasądzenia od pozwanej (...) S.A. z siedzibą w W. kwoty 6.568,21 zł wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia 31 grudnia 2016 r. do dnia zapłaty oraz o zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu pozwu wskazała, że zawarła z pozwaną umowę ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi (...), potwierdzoną polisą nr (...). Wyjaśniła, że strony łączył stosunek zobowiązaniowy oparty na wzoru umownym, ustalonym jednostronnie przez pozwaną, zmodyfikowany następnie aneksem do umowy. Jednakże podpisanie aneksu zdaniem powódki nie wyłącza możliwości dochodzenia od pozwanego roszczenia objętego pozwem. Strona powodowa wskazała, że powyższa umowa została wypowiedziana pismem z dnia 29 grudnia 2016 r., co skutkowało rozwiązaniem umowy i pobraniem przez pozwaną kwoty w wysokości 6.568,21 zł. Powódka uzasadniając roszczenie podniosła liczne argumenty, wskazując przy tym, że postanowienie umowne uprawniające pozwaną do pobrania ww. kwoty, jest abuzywne. Wskazała również, że pozwana pomimo wezwania do zapłaty, do dnia wniesienia pozwu nie zwróciła powódce nienależnie pobranej kwoty, w konsekwencji czego powództwo stało się uzasadnione i konieczne.

W dniu 09 czerwca 2017 r. pod sygn. akt I Nc 4661/17 Referendarz Sądowy w Sądzie Rejonowym dla Warszawy-Woli w Warszawie wydał nakaz zapłaty uwzględniający w całości żądanie pozwu.

W sprzeciwie od powyższego nakazu zapłaty pozwana (...) S.A. w W. wniosła o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie kosztów procesu według norm prawem przepisanych. W uzasadnieniu podniosła, że roszczenie powódki pozbawione jest podstaw prawnych i jako takie nie zasługuje na uwzględnienie. Podkreślała, że zastosowany wskaźnik wykupu nie wynikła z wzorca umownego, lecz ustalony był zgodnie z decyzją Prezesa UOKiK nr (...) z dnia 2 listopada 2015 r., ergo nie może być uznany niedozwolone postanowienie umowne. Podkreślał, iż powódce została wypłacona kwota stanowiąca 80% zgromadzonych środków w związku z rozwiązaniem umowy w trzecim roku polisowym. Nadto pozwana wskazywała, że postanowienia umowne - upoważniające ją do zatrzymania części środków zgromadzonych przez powódkę - nie mogą być badane pod kątem abuzywności, gdyż określa główne świadczenia stron umowy, a nawet jeśli uznać, że nie określa, to nie ma mowy w tym wypadku o naruszeniu przez nią dobrych obyczajów przy zawieraniu przedmiotowej umowy, które rażąco naruszałyby interesy powódki jako konsumenta. Nadto wskazywała na specyfikę zawartej między stronami umowy, ponoszone przez nią koszty w związku z jej zawarciem i realizowaniem oraz brak wpisania klauzuli o takiej treści do rejestru klauzul niedozwolonych

W toku postępowania strony podtrzymywały zaprezentowane powyżej stanowiska procesowe, rozszerzając argumentację prawną.

Wyrokiem z dnia 05 lipca 2018 roku Sąd Rejonowy dla Warszawy – Woli w Warszawie oddalił powództwo w całości oraz zasądził od powódki na rzecz pozwanego kwotę 1817 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 1800 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia wniosła powódka zaskarżając wyrok Sądu Rejonowego w całości zarzucając mu:

I. Naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.

a) art. 385¹ § 1 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i przyjęcie, iż w niniejszej sprawie nie doszło do ukształtowania praw i obowiązków powódki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszający jego interesy, podczas gdy ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego jednoznacznie wynika, iż powód został pozbawiony znacznej części zgromadzonych na jego rachunku środków, mimo braku ku temu jakiejkolwiek podstawy prawnej;

b) art. 385² k.c. poprzez jego niezastosowanie i dokonanie oceny kwestionowanych przez powódkę postanowień umownych na moment rozwiązania umowy, wbrew ww. regulacji, która stanowi, iż oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść oraz okoliczności zawarcia;

c) art. 830 § 1 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i przyjęcie, iż wprowadzenie przez Pozwanego ukrytych opłat w związku z przedterminowym rozwiązaniem umowy, o których Powód dowiedział się dopiero przy wypłacie wartości polisy, nie stanowiło swoistej sankcji za rezygnację z kontynuowania umowy ubezpieczenia, podczas gdy potrącenie kwoty 6.568,21 zł stanowiło istotne ograniczenie prawa podmiotowego powódki do wypowiedzenia umowy ubezpieczenia w każdym czasie, zgodnie z art. 830 § 1 k.c.;

d) art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej poprzez jego błędną interpretację względem oceny kwestionowanych postanowień OWU i w konsekwencji uznanie, że potrącenie kwoty pobieranej w związku z wypłatą wartości polisy powódki jest zgodne z prawem, podczas gdy strona pozwana ani w OWU, ani w aneksie do umowy, nie zawarła dostatecznych, wymaganych przepisami prawa informacji, w szczególności dotyczących sposobu ustalania kwoty potrąceń a także kosztów Pozwanego, które to rzekomo miały zostać dzięki niej pokryte;

e) art. 18 ust. 2 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalność ubezpieczeniowej poprzez uznanie, iż Pozwany ma prawo obciążania konsumenta kosztami poniesionymi w związku z zawarciem umowy z powódką, podczas gdy zgodnie z przedmiotowym przepisem składka powinna być jedynym sposobem przerzucania na konsumentów kosztów poniesionych przez przedsiębiorcę w związku z zawarciem i wykonaniem umowy ubezpieczenia;

f) art. 65 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 385¹ k.c. poprzez ich niezastosowanie i w konsekwencji pominięcie okoliczności towarzyszących wydaniu przez Prezesa UOKiK decyzji nr (...) z dnia 2 listopada 2015 r. oraz oferowaniu w jej następstwie konsumentom stosownych aneksów obniżających wysokość kwot pobieranych w związku z wypłatą wartości wykupu, które to okoliczności mają niezwykle istotny wpływ na ocenę zaistniałej sytuacji prawnej, a tym samym - na wynik postępowania;

g) art. 65 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 385¹ k.c. poprzez ich niezastosowanie i przyjęcie, że Powód podpisując aneks do umowy zgodził się na modyfikację jej pierwotnych zapisów oraz na wprowadzenie nowego poziomu wskaźnika wykupu, akceptując tym samym wynikający z aneksu poziom opłat, podczas gdy Powód podpisując aneks nie akceptował pobierania opłat nawet w wysokości wynikającej z jego treści, a interpretując wprost treść decyzji Prezesa UOKiK z dnia 2 listopada 2015 r. oraz aneksu, traktował je jedynie w kategoriach częściowego usunięcia skutków stosowania niezgodnego z prawem postanowienia umownego;

II. Naruszenie przepisów prawa procesowego, tj.

a) art. 233 k.p.c. poprzez błędną ocenę materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie, w tym przede wszystkim - aneksu zawartego przez powódkę z pozwanym i przyjęcie, że zawarcie ww. aneksu pozbawia powódkę możliwości dochodzenia swoich praw, co pozostaje w rażącej sprzeczności z treścią decyzji Prezesa UOKiK z dnia 2 listopada 2015 r., sygn. (...), stanowiącej podstawę dla zaoferowania powódce przedmiotowego aneksu;

b) art. 233 k.p.c. poprzez dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny dowodów, polegającej na uznaniu, że pobrana przez powódkę opłata w wysokości 6.568,21 zł nie jest rażąco wygórowana, podczas gdy brak było ku temu przesłanek, zwłaszcza przy uwzględnieniu celu, jaki przyświecał decyzji Prezesa UOKiK z dnia 2 listopada 2015 r., nr (...), tj. eliminacji abuzywnych postanowień umownych z oferowanych konsumentom wzorców.

Mając na uwadze zgłoszone zarzuty powódka wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w całości oraz poprzez zasądzenie od pozwanego na jej rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm prawem przepisanych oraz o zasądzenie od pozwanego na jej rzecz kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm prawem przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja strony powodowej zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy w pełni podzielił ustalenia stanu faktycznego poczynione przez Sąd I instancji i przyjął je w całości za własne czyniąc podstawą rozstrzygnięcia. Natomiast argumentacja prawna przeprowadzona w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia nie zasługiwała na akceptację. Wbrew temu co stwierdził Sad Rejonowy zostały spełnione wszystkie przesłanki z art. art. 385¹ § 1 k.c. do uznania kwestionowanych zapisów za abuzywne. Niewątpliwie umowę powódka zawarła jako konsument, postanowienia umowne nie zostały z nią indywidualnie uzgodnione, nie dotyczyły głównych świadczeń stron i kształtowały prawa i obowiązki powódki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jej interesy. Powyższej oceny nie zmieniał fakt podpisania przez strony aneksu do umowy zmieniającego wysokość świadczenia wykupu.

Należy bowiem zważyć, że zgodnie z art. 385² k.c. oceny abuzywności postanowienia umowy dokonuje się na datę zawarcia tej umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny. Dla dokonywanej oceny istotne powinny więc być jedynie okoliczności występujące w chwili zawarcia umowy, a konsekwencje jej późniejszego wykonywania (w szczególności wysokość powstałej lub mogącej ewentualnie powstać szkody) nie powinny wpływać na tę ocenę (tak też Komentarz do art. 3852k.c. - Kodeks cywilny. Komentarz red. prof. dr hab. Edward Gniewek, prof. dr hab. Piotr Machnikowski, CH Beck wyd.6, Warszawa 2014, str. 698).

Co więcej, zgodnie z opinią ugruntowaną w doktrynie, orzeczenie o uznaniu postanowienia wzorca umowy za niedozwolone ma jedynie charakter deklaratoryjny, zaś analizowane przez sąd postanowienie wzorca jest bezskuteczne od samego początku. Powyższe stanowisko znajduje oparcie w uchwale 7 Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17, zgodnie z którą, oceny, czy postanowienie umowne jest niedozwolone (art. 3851 §1 k.c.) dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy (LEX nr 2504739).

Tym samym postanowienia umowy nie wiążą konsumenta już na datę zawarcia takiej umowy ( A. Olejniczak, Komentarz do art. 385¹ Kodeksu cywilnego, 2014 r., A. Rzetecka-Gil, Komentarz do art. 385¹ k.c. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Zobowiązania - część ogólna, 2011 r., M. Namysłowska, T. Skoczny, Ekspertyza naukowa: Możliwość i sposoby eliminacji z obrotu prawnego postanowień umownych uznanych przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów za abuzywne, Warszawa 2015 r.). Skoro zaś niedozwolone, a więc niewiążące dla konsumenta od samego początku były postanowienia umowy odnoszące się do możliwości obniżania wartości wykupu, to nie było też żadnej podstawy, aby uznawać, iż strona pozwana w ogóle miała podstawę do dokonania jakiegokolwiek potrącenia wartości wykupu, a więc i dokonanego mniejszego niż zastrzeżone w umowie potrącenia kwoty dochodzonej ostatecznie niniejszym pozwem.

Oceniając materiał dowodowy zgromadzony w sprawie, wbrew stanowisku Sądu I instancji wskazać należy, że abuzywność postanowień umowy związana z ustalaniem wysokości świadczenia wykupu dostrzeżona przez powódkę w Ogólnych Warunkach Umowy obowiązujących w dacie zawierania przez nią umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi, nie została w ocenie Sądu Okręgowego usunięta w wyniku podpisania przez nią aneksu. Jak wynika przy tym z decyzji Prezesa UOKIK nr (...), podpisanie porozumienia nie zamykało konsumentom drogi do dochodzenia swych prawnie chronionych interesów na drodze sądowej, w tym w zakresie dochodzenia roszczeń na drodze cywilnoprawnej w większym rozmiarze niż wynika to z obniżenia opłaty likwidacyjnej lub podwyższenia wskaźnika wykupu w związku z zawarciem aneksu. Tym samym obniżenie wysokości kwoty pobieranej w związku z wcześniejszym rozwiązaniem umowy nie uchyliło skutku w postaci niezgodności z prawem przedmiotowych zapisów umownych. Do decyzji konsumenta pozostawiono, czy wystarczające są dla niego warunki wynikające ze zmian zastosowanych w wyniku wydania decyzji, czy też będzie dochodzić dalej idących roszczeń na drodze sądowej, powołując się na abuzywność postanowień umownych. Modyfikacja wskaźnika procentowego nie mogła wyłączyć abuzywnego charakteru kwestionowanego postanowienia, które nie wiąże strony ex tunc. Na podstawie zaś art. 385² k.c. oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny. Wskazać ponadto należy, że powódka nie miała żadnego wpływu na treść porozumienia zawartego pomiędzy pozwaną a Prezesem UOKiK. Nie uzgadniano z nią indywidualnie zmiany zapisów umownych dotyczących wypłaty wartości polisy, a jedynie z góry narzucono nowe wskaźniki opłaty likwidacyjnej. Z okoliczności sprawy wynika, że warunki porozumienia, podobnie jak OWU zostały narzucone konsumentowi bez możliwości jakiejkolwiek ich zmiany.

Podkreślenia wymaga ponadto, że porozumienie poza modyfikacją wskaźników procentowych, nie wprowadzało żadnych nowych zapisów, które wiązałyby wysokość pobieranej przez pozwaną opłaty likwidacyjnej z rzeczywistymi kosztami, jakie poniosła lub mogła ponieść strona pozwana w związku z zawartą między stronami umową. Nadto Sąd Okręgowy wskazuje, że zakwestionowane postanowienie nakłada na konsumenta obowiązek poniesienia w razie wypowiedzenia umowy przed upływem wskazanych okresów świadczenia wykupu pochłaniające znaczną część środków zgromadzonych na rachunku powódki, bez względu na wysokość uiszczanej przez konsumenta składki oraz bez względu na wartość zgromadzonych na rachunku środków. Przejęcie przez ubezpieczyciela znacznej części tych środków w oderwaniu od rozmiaru uiszczonych przez ubezpieczającego składek rażąco narusza interes konsumenta, a ponadto jest wyrazem nierówności stron tego stosunku zobowiązaniowego, gdyż kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami. Należy podkreślić, że porozumienie nie uchylało stosowania kwestionowanych postanowień umownych zawartych w OWU. Nie wprowadzało nowych postanowień dotyczących wypłaty wartości polisy, a jedynie zmiany w zakresie wskaźników wykupu. Innymi słowy porozumienie nie wprowadzało zupełnie nowych, odmiennych od ustalonych w OWU zasad wypłaty wartości polisy. Nie wyłączało zatem stosowania dotychczasowych przepisów OWU.

Mając na uwadze powyższe rozważania, trafne jest zdaniem Sądu Okręgowego powoływanie się przez stronę powodową na naruszenie art. 385¹ k.c. Tego typu arbitralne przejęcie przez ubezpieczyciela wpłaconych przez powódkę środków, w wysokości niemającej w ocenie Sądu związku z rzeczywiście poniesionymi kosztami, oraz fakt, że w takich okolicznościach to wyłącznie powódka ponosiła ryzyko wcześniejszego rozwiązana umowy rażąco naruszało jego interes jako konsumenta, a nadto było wyrazem nierówności stron tego stosunku zobowiązaniowego, kształtując prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami. Ubezpieczyciel przewidział bowiem dla ubezpieczonego swoistą sankcję za rezygnację z dalszego kontynuowania umowy bez powiązania jej z realnie poniesionymi wydatkami. Nie stanowi również dostatecznego usprawiedliwienia dla stosowania tak rygorystycznych sankcji okoliczność, że umowy ubezpieczenia na życie mają ze swej natury długoterminowy charakter (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 26 czerwca 2012 r., sygn. akt VI ACa 87/12). Znaczna cześć kosztów funkcjonowania pozwanej oraz jej ryzyko jest pokrywane przez konsumenta w ramach szeregu innych opłat, na które wskazywał również Sąd Rejonowy.

Nie można również było zgodzić się z poglądem Sądu Rejowego, że uiszczenie kwoty odpowiadającej 20 % wartości zgromadzonych środków w związku z przedterminowym zakończeniem umowy nie stanowi dla powódki obciążenia rażąco naruszającego jej interesy. Sąd Okręgowy wskazuje mając na uwadze powyższe, że opłata ta określona została procentowo, w oderwaniu od rzeczywistych kosztów, które miała pokrywać, ukształtowana na tym poziomie jest rażąco wygórowana, a z uwagi na niedoinformowanie tytułem jakich świadczeń ekwiwalentnych jest pobierana w takiej wysokości w dalszym ciągu jest sprzeczna z dobrymi obyczajami. Niewątpliwie zaś uznać należy, że nadmiernie wygórowana opata za wykup (analogicznie jak opłata likwidacyjna, opłata dystrybucyjna, itp.) nabiera charakteru zbliżonego do odstępnego czy procentowej kary umownej. Przepis art. 385³ pkt 17 k.c. stanowi zaś, iż w razie wątpliwości uważa się, że niedozwolonymi postanowieniami umownymi są te, które w szczególności nakładają na konsumenta, który nie wykonał zobowiązania lub odstąpił od umowy, obowiązek zapłaty rażąco wygórowanej kary umownej lub odstępnego.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy nie miał wątpliwości, iż postanowienia umowy dotyczące wartości wykupu stanowią niedozwolone postanowienia umowne wobec czego pozwane towarzystwo winno zwrócić powódce kwotę zatrzymaną w związku z nieprawidłowo wyliczoną wartością świadczenia wykupu .

W związku z tym, wobec zasadności zarzutów apelacji, należało zmienić w oparciu o art. 386 § 1 k.p.c. zaskarżony wyrok i zasądzić od pozwanego (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz powódki B. B. kwotę 6.568,21 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 29 grudnia 2016 r. do dnia zapłaty i oddalić powództwo w zakresie żądania dalszych odsetek. Należy bowiem zauważyć, że pozwany popadł w opóźnienie nie z dniem, w którym rozwiązana została umowa (20 grudnia 2016 r.), a z dniem w którym dokonał jej rozliczenia (29 grudnia 2016 r.) dokonując niesłusznego potracenia części świadczenia wykupu. Od tej daty należało przyznać odsetki od zasądzonej kwoty głównej, a w pozostałym zakresie powództwo – odnośnie żądania odsetek – oddalić.

Konsekwencją zmiany rozstrzygnięcia co do meritum, była zmiana orzeczenia Sądu Rejonowego w zakresie kosztów procesu. Mając na uwadze, że powódka tylko w niewielkim zakresie uległa swojemu żądaniu należało, w oparciu o art. 100 zd. 2 k.p.c., przyznać na jej rzecz zwrot całości poniesionych kosztów, na które składała się opłata od pozwu w wysokości 250 zł, opłata od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł , kwota 125 złotych poniesiona przez pełnomocnika powódki w związku z kosztami dojazdu na rozprawę, jak i wynagrodzenie pełnomocnika ustalone na podstawie § 2 pkt 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych. Łącznie poniesione przez powódkę koszty wyniosły 2.192 zł.

Na koszty postępowania powódki w instancji odwoławczej złożyła się natomiast opłata od apelacji w kwocie 250 zł oraz wynagrodzenie pełnomocnika ustalone na podstawie

§ 2 pkt 4 w zw. z § 10 ust. 1 pkt w.w rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE