UZASADNIENIE

Wnioskodawczyni W. W. (1) odwołała się od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno – Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. z dnia 30 listopada 2009 r. ponownie z urzędu, poczynając od 1 stycznia 2010 r., ustalającej wysokość jej policyjnej renty rodzinnej na poziomie 85% kwoty świadczenia jej zmarłego męża, które to świadczenie zostało ustalone w wymiarze przewidzianym dla policyjnej renty inwalidzkiej II grupy, tj. 70 % podstawy wymiaru, a nie od kwoty emerytury, jaka przysługiwałaby zmarłemu z racji tego, że emerytura ta stanowi 55,96% podstawy wymiaru w związku z uwzględnieniem w wysłudze emerytalnej okresu służby w organach bezpieczeństwa państwa po 0,7 % podstawy wymiaru za każdy rok takiej służby. Organ emerytalny wnosił o oddalenie odwołania.

Sąd Okręgowy, Sąd Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyrokiem z dnia 3 lutego 2011 r. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał wnioskodawczyni prawo do policyjnej renty rodzinnej po zmarłym mężu E. W. na zasadach i w wysokości przysługującej przed dniem 1 stycznia 2010 r. Na podstawie dokumentów znajdujących się w aktach rentowych i aktach sprawy Sąd ustalił, że decyzją z dnia 25 maja 1973 r. ustalono dla męża skarżącej E. W. prawo do emerytury milicyjnej. Decyzją z dnia 11 czerwca 1994 r. emerytura E. W. została przeliczona przy przyjęciu wysługi emerytalnej w wymiarze 26 lat, 7 miesięcy i 16 dni. Emerytura wyniosła 75% (winno być 70,12%) podstawy jej wymiaru. W związku ze śmiercią E. W. dla wnioskodawczyni, wdowy, ustalono prawo do policyjnej renty rodzinnej po zmarłym mężu, co Sąd Okręgowy ustalił jako okoliczność bezsporną. Decyzją z dnia 27 lutego 2009 r. organ emerytalny dokonał waloryzacji policyjnej renty rodzinnej wnioskodawczyni ustalając wysokość świadczenia na kwotę 1620,52 zł. W związku z informacją z dnia 21 sierpnia 2009 r. nadesłaną przez IPN o przebiegu służby E. W. organ emerytalny decyzją z dnia 30 listopada 2009 r. ponownie ustalił wysokość policyjnej renty rodzinnej po zmarłym emerycie. Wysokość tej renty obliczono na kwotę 1732,66 zł brutto od dnia 1 stycznia 2010 r., netto 1618,82 zł (decyzja z dnia 17 grudnia 2009 r.). E. W. od 1 marca 1951 r. do 30 września 1957 r. pełnił służbę w Powiatowym Urzędzie (...) w P. jako wartownik, następnie w (...) w B. jako młodszy referent ds. wywiadu, w (...) w W. jako referent terenowy, w (...) w B. jako komendant (...), sekretarz, sekretarz(...) i sekretarz referent (...) będących organami bezpieczeństwa państwa w rozumieniu art. 2 ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów (Dz. U. z 2007 r. Nr 63, poz. 425, ze zm.), co Sąd ustalił na podstawie informacji o przebiegu służby znajdującej się w aktach rentowych i na podstawie informacji z IPN.

Po dokonaniu takich ustaleń Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie jest zasadne. Podniósł, że 16 marca 2009 r. weszła w życie ustawa z dnia 23 stycznia 2009 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin oraz ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. Nr 24, poz. 145), która wprowadziła do ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy (…) przepis art. 15b określający zasady obliczania wysokości emerytur dla osób, które pozostawały w służbie przed 2 stycznia 1999 r. i pełniły służbę w charakterze funkcjonariusza w organach bezpieczeństwa państwa, o których mowa w art. 2 powołanej już wyżej ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach (…). Zgodnie z tym ostatnim przepisem organami bezpieczeństwa państwa, w rozumieniu ustawy, są:

1) Resort Bezpieczeństwa Publicznego Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego;

2) Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego;

3) Komitet do Spraw Bezpieczeństwa Publicznego;

4) jednostki organizacyjne podległe organom, o których mowa w pkt 1-3, a w szczególności jednostki Milicji Obywatelskiej w okresie do dnia 14 grudnia 1954 r.;

5) instytucje centralne Służby Bezpieczeństwa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych oraz podległe im jednostki terenowe w wojewódzkich, powiatowych i równorzędnych komendach Milicji Obywatelskiej oraz w wojewódzkich, rejonowych i równorzędnych urzędach spraw wewnętrznych;

6) Akademia Spraw Wewnętrznych;

7) Zwiad Wojsk Ochrony Pogranicza;

8) Zarząd Główny Służby Wewnętrznej jednostek wojskowych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych oraz podległe mu komórki;

9) Informacja Wojskowa;

10) Wojskowa Służba Wewnętrzna;

11) Zarząd II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego;

12) inne służby Sił Zbrojnych prowadzące działania operacyjno-rozpoznawcze lub dochodzeniowo-śledcze, w tym w rodzajach broni oraz w okręgach wojskowych. Następnie Sąd Okręgowy przytoczył art. 15b ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy. Przepis ten stanowi, że w przypadku osoby, która pełniła służbę w organach bezpieczeństwa państwa, o których mowa w art. 2 ustawy o ujawnianiu informacji, i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r., emerytura wynosi:

1) 0,7% podstawy wymiaru - za każdy rok służby w organach bezpieczeństwa państwa w latach 1944-1990;

2) 2,6% podstawy wymiaru - za każdy rok służby lub okresów równorzędnych ze służbą, o których mowa w art. 13 ust. 1 pkt 1, 1a oraz pkt 2-4. Do osób tych z mocy art. 15b ust. 2 odpowiednie zastosowanie znajdują przepisy art. 14 i 15 ustawy zaopatrzeniowej.

Odnosząc powyższe unormowania do okoliczności sprawy Sąd Okręgowy wskazał, że bezsporne jest zarówno pełnienie służby przez E. W. w organach bezpieczeństwa państwa, jak i okres tej służby. Jednakże, zdaniem Sądu, zamysłem ustawodawcy przy wprowadzaniu opisanych powyżej zmian do ustawy zaopatrzeniowej było obniżenie jedynie emerytur funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa państwa. Zmiany te natomiast nie dotyczą rent rodzinnych po tych funkcjonariuszach. Ustawodawca w omawianych przepisach odnosi się wprost jedynie do emerytur, a nie do innych świadczeń. Wobec skutku, jakim jest znaczące obniżenie emerytur, nie sposób zastosować wykładni rozszerzającej prowadzącej do obniżenia również rent rodzinnych po funkcjonariuszach, którzy pełnili służbę w organach bezpieczeństwa państwa. Taki wniosek znajduje wzmocnienie w związku z treścią preambuły ustawy z dnia 23 stycznia 2009 r. Wynika z niej, że wprowadzone zmiany mają na celu wykluczenie bezprawia i uprzywilejowania z powodu służby w organach bezpieczeństwa odnośnie do tych funkcjonariuszy, a nie do osób uprawnionych do pobierania świadczeń po śmierci funkcjonariusza. Według Sądu Okręgowego, gdyby celem ustawodawcy było zastosowanie zmienionych zasad obliczania emerytur do innych świadczeń, np. rent rodzinnych, to znalazłoby to wyraz w akcie prawnym. Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu swojego orzeczenia z dnia 24 lutego 2010 r., wydanego w związku z badaniem konstytucyjności ustawy zmieniającej z dnia 23 stycznia 2009 r., stwierdził, że ustawodawca wprowadzając przedmiotowe przepisy dał wyraz negatywnej ocenie działalności organów bezpieczeństwa państwa komunistycznego, o czym świadczy zarówno przebieg prac legislacyjnych, jak i treść samej preambuły ustawy z dnia 23 stycznia 2009 r. W preambule tej ustawodawca stanowi, że kierował się „zasadą sprawiedliwości społecznej wykluczającą tolerowanie i nagradzanie bezprawia”. Zdaniem Trybunału w demokratycznym państwie prawnym jednym z kluczowych instrumentów ochrony jego podstawowych zasad jest odpowiedzialność, która obejmuje czyny wynikające z urzeczywistniania celów źle wybranych i niezrealizowania celów wybranych dobrze. Ustawodawca negatywnie ocenił sam fakt podjęcia służby w organach bezpieczeństwa państwa ze względu na jednoznacznie ujemną ocenę tych organów. Zdaniem Sądu Okręgowego, z argumentacji, jaką posłużył się Trybunał Konstytucyjny wynika, że adresatem przyjętych przez ustawodawcę zmian są funkcjonariusze służb bezpieczeństwa. Nie ma natomiast mowy o ponoszeniu odpowiedzialności za ich wybory przez następców prawnych, a niewątpliwie takim pociągnięciem do odpowiedzialności, choć pośrednim, byłoby obniżenie renty rodzinnej pobieranej przez żonę zmarłego funkcjonariusza. Jako znamienne Sąd potraktował stwierdzenie Trybunału, że kwestionowane przepisy nie przewidują wymierzania zbiorowej kary funkcjonariuszom organów bezpieczeństwa państwa, a jedynie obniżenie im uprzywilejowanych emerytur do poziomu średniej emerytury powszechnej.

Ponadto, według Sądu Okręgowego, z art. 3 ust. 2 ustawy zmieniającej z dnia 23 stycznia 2009 r. wynika wprost, że przedmiotowe obniżenie emerytury odnosi się tylko do osób pełniących służbę w organach bezpieczeństwa państwa w latach 1944-1990 i które w dniu wejścia w życie ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa (…) otrzymują świadczenia przyznane na podstawie ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji … . Fakt pełnienia służby przez E. W. w organach bezpieczeństwa państwa nie został podważony. Nie jest natomiast spełniona druga przesłanka niezbędna do zastosowania wobec niego zmian wprowadzonych ustawą nowelizującą z dnia 23 stycznia 2009 r., gdyż nie żył on w momencie wejścia w życie ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu … , a tym samym nie pobierał w tej dacie świadczenia na podstawie ustawy zaopatrzeniowej. Ponadto Sąd Okręgowy zauważył, że stosownie do art. 15b ust. 3 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy do okresów, o których mowa w art. 13 ust. 1, na żądanie wnioskodawcy, mogą być doliczone w pełnym wymiarze okresy służby w latach 1944-1990 w organach bezpieczeństwa państwa, jeżeli funkcjonariusz udowodni, że przed rokiem 1990, bez wiedzy przełożonych, podjął współpracę i czynnie wspierał osoby lub organizacje działające na rzecz niepodległości Państwa Polskiego. Oznacza to, według Sądu, że ustawodawca przewidział utrzymanie uprzywilejowanych emerytur na dotychczasowych zasadach. Warunkiem koniecznym skorzystania z tego prawa i skutecznej obrony jest jednak pozostawanie funkcjonariusza przy życiu w chwili toczącego się postępowania. W sprawie zaś doszło do obniżenia renty rodzinnej po zmarłym funkcjonariuszu w związku z jego służbą w organach bezpieczeństwa państwa. E. W. nie żyje i nie może w żaden sposób skorzystać z możliwości udowodnienia, że działał na rzecz niepodległości Państwa Polskiego, co stanowi jedyną przesłankę obliczenia emerytury w pełnym wymiarze za okres służby w organach bezpieczeństwa państwa. Z tego prawa do obrony nie może skorzystać wnioskodawczyni, żona zmarłego emeryta, gdyż ustawodawca tego nie przewidział. Dlatego nie ma możliwości, aby ewentualną okoliczność pozytywnego działania zmarłego mogła wykazać odwołująca się, która może nawet w tym zakresie nie posiadać żadnej wiedzy. Apelację od wyroku Sądu Okręgowego złożył organ emerytalny.

Apelujący zaskarżył wyrok w całości, zarzucając naruszenie: 1) art. 15b ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy poprzez jego niezastosowanie do obliczenia wysługi emerytalnej zmarłego funkcjonariusza E. W., a tym samym do obliczenia emerytury, stanowiącej podstawę ustalenia wysokości renty rodzinnej, 2) art. 15b ust. 3 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy poprzez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że osoby uprawnione do renty rodzinnej nie mogą dowodzić okoliczności działania przez zmarłego na rzecz opozycji, podczas gdy prawidłowa wykładnia prowadzi do przyznania osobom uprawnionym do renty rodzinnej możliwości dowodzenia wszystkich okoliczności mających wpływ na wysokość świadczenia zmarłego, w tym działalności na rzecz opozycji, 3) art. 24 pkt 2 ustawy o zaopatrzeniu poprzez jego niezastosowanie, a tym samym niezastosowanie zasad dotyczących ustalenia wysokości renty rodzinnej określonych w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, 4) art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 23 stycznia 2009 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin oraz ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin poprzez błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że obniżenie emerytur dotyczy jedynie świadczeń pobieranych w dniu wejścia w życie ustawy nowelizującej, a zatem z wyłączeniem emerytur zmarłych funkcjonariuszy, pełniących służbę w organach bezpieczeństwa państwa w latach 1944-1990, które to emerytury stanowiły podstawę do ustalenia wysokości rent rodzinnych, 5) art. 73 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach w związku z art. 24 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy poprzez błędną ich wykładnię, a w konsekwencji niewłaściwe zastosowanie przy ustaleniu wysokości renty rodzinnej odwołującej się. Wskazując na takie zarzuty apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie odwołania. W uzasadnieniu apelacji podniesiono, że obniżenie emerytur funkcjonariuszy, którzy pełnili służbę w organach bezpieczeństwa państwa, o których mowa w art. 2 ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa, dotyczy także świadczeń, które w dniu wejścia w życie nowelizacji ustawy zaopatrzeniowej, nie były już wypłacane, a stanowiły jedynie podstawę obliczenia wysokości rent rodzinnych dla osób uprawnionych. Zdaniem apelującego, Sąd Okręgowy uznając, że E. W. pełnił służbę w organach bezpieczeństwa państwa, winien był zastosować do obliczenia jego wysługi emerytalnej przepis art. 15b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej, a w konsekwencji wysługa emerytalna za okres służby w organach bezpieczeństwa państwa powinna zostać obliczona według wskaźnika 0,7% podstawy wymiaru za każdy rok tej służby. Dalej organ emerytalny podniósł, że błędna jest, w jego ocenie, wykładnia przepisu art. 15b ust. 3 ustawy zaopatrzeniowej, polegająca na uznaniu, że wyłącznie funkcjonariusz może dowodzić swojej działalności na rzecz opozycji, a dla uprawnionych do rent rodzinnych ustawodawca nie przewidział prawa dowodzenia faktu działalności zmarłego funkcjonariusza na rzecz opozycji. Według apelującego, osoby uprawnione do renty rodzinnej mogą dowodzić wszelkich okoliczności, od których zależy wysokość świadczenia zmarłego funkcjonariusza, stanowiącego podstawę do obliczenia wysokości renty rodzinnej. Powołując treść art. 3 ust. 2 ustawy zmieniającej z dnia 23 stycznia 2009r. organ emerytalny wskazał, że przepis ten obliguje go do ponownego ustalenia wysługi emerytalnej zmarłego oraz ponownego wyliczenia wysokości emerytury policyjnej, jaka przysługiwałaby zmarłemu, a następnie do ponownego ustalenia wysokości renty rodzinnej dla osoby uprawnionej. Obniżenie emerytur, na podstawie znowelizowanych przepisów, nie dotyczy wyłącznie świadczeń pobieranych w dniu wejścia w życie ustawy nowelizującej, ale także rent rodzinnych jako mających charakter pochodny. Konsekwencją przyjęcia, że renta rodzinna ma charakter zastępczy wobec emerytury lub renty przysługującej zmarłemu, jest uzależnienie wysokości tej renty od wysokości emerytury, czy renty, którą zmarły pobierał, względnie mógłby pobierać. W przypadku osoby, która pełniła służbę w organach bezpieczeństwa państwa, z uwagi na przekazaną przez IPN informację, należało dokonać ponownego przeliczenia świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu, a następnie dokonać ponownego przeliczenia renty rodzinnej. Wysokość emerytury ponownie przeliczonej ze względu na służbę w organach bezpieczeństwa państwa warunkuje wysokość renty rodzinnej. Zdaniem apelującego, Sąd Okręgowy wyrokując pominął dyspozycję art. 24 pkt 2 ustawy zaopatrzeniowej, który to przepis przewidujący, że rentę rodzinną wymierza się od świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu, został przez apelującego prawidłowo zastosowany. Za możliwością modyfikowania wysokości renty rodzinnej przemawia, według skarżącego, treść art. 24 pkt 3 ustawy zaopatrzeniowej.

Sąd Apelacyjny, Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zważył, co następuje.

Brak jest podstaw do uwzględnienia apelacji organu emerytalnego.

Sąd Apelacyjny podziela ustalenia faktyczne oraz wnioski Sądu Okręgowego przyjmując je za własne, zatem nie zachodzi potrzeba ich powtarzania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1998 r., sygn. akt I PKN 339/98, OSNAPiUS 1998/24/776, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2000 r., sygn. akt I CKN 356/98). Wywody prawne Sądu Okręgowego wymagają jednak niewielkiego sprostowania, jakkolwiek, w ocenie Sądu Apelacyjnego, apelacja organu emerytalnego z podniesionymi w niej argumentami nie stanowi podstawy dla uznania, że Sąd Okręgowy popełnił mające znaczenie dla rozstrzygnięcia błędy przy wykładaniu i stosowaniu przepisów, których naruszenie właśnie przez błędną interpretację i niewłaściwe zastosowanie bądź niezastosowanie zarzucono w środku odwoławczym.

Na wstępie zachodzi jednak potrzeba doprecyzowania podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, w związku z którą Sąd Apelacyjny odniesie się do zarzutów apelacji.

Sąd Okręgowy wskazał na przyznanie mężowi wnioskodawczyni E. W. emerytury milicyjnej i ponowne z urzędu ustalenie jej wysokości – emerytury policyjnej - w związku z wejściem w życie ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. Nr 53, poz. 214, obecnie ustawa o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin tekst jednolity: Dz. U. z 2004 r. Nr 8, poz. 67 ze zm., zwana dalej ustawą zaopatrzeniową) decyzją z dnia 11 czerwca 1994 r. – poczynając od dnia 1 czerwca 1994 r. Emerytura wyniosła nie 75% podstawy jej wymiaru, jak podał Sąd Okręgowy, ale 70,12% i od niej wymierzona była policyjna renta rodzinna przyznana wdowie. E. W. zmarł 19 stycznia 2004r. Decyzją z dnia 30 stycznia 2004 r. organ emerytalny przyznał wdowie prawo do policyjnej renty rodzinnej od 19 stycznia 2004 r. Od 1 stycznia 2010 r. wysokość policyjnej renty rodzinnej pobieranej przez wnioskodawczynię została z urzędu ponownie obliczona w związku z informacją udzieloną przez IPN, że E. W. pełnił służbę w organach bezpieczeństwa państwa 1 marca 1951 r. do 30 września 1957 r. Wysokość tej renty obliczono na kwotę 1732,66 zł brutto od dnia 1 stycznia 2010 r. Podstawę wymiaru emerytury, jaka przysługiwałaby zmarłemu, ustalono na kwotę 2912,04 zł. Przy ustalaniu wysokości emerytury zmarłego z uwzględnieniem okresów służby wykazanych w informacji z IPN przyjęto wysługę emerytalną określoną w załączniku, stanowiącym integralną część decyzji. Łączna wysokość emerytury zmarłego z uwzględnieniem podwyższenia z art. 15 ust. 2, 3, 3a i 4 ustawy zaopatrzeniowej, od której liczona jest renta rodzinna, wyniosła 55,96 % podstawy wymiaru, tj. 1629,58 zł. Z uwagi na to, że emerytura, jaka przysługiwałaby zmarłemu, jest niższa niż renta inwalidzka II grupy, do ustalenia wysokości renty rodzinnej przyjęto wysokość renty inwalidzkiej II grupy, tj. kwotę 2038,43 zł (70 % podstawy wymiaru). Renta rodzinna dla jednego uprawnionego członka rodziny wynosi 85% świadczenia, jakie przysługiwałoby zmarłemu, czyli renta ta to 1732,66 zł. Tak więc nastąpiło z urzędu ponowne ustalenie - obniżenie - wysokości policyjnej renty rodzinnej, do której prawo zostało przyznane przed wejściem w życie ustawy nowelizującej z dnia 23 stycznia 2009 r. Rozważania Sądu Apelacyjnego będą odnosiły się tylko do takiej sytuacji – ponownego ustalenia wysokości policyjnej renty rodzinnej pobieranej uprzednio, tj. przed wejściem w życie ustawy z dnia 23 stycznia 2009 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin oraz ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. Nr 24, poz. 145, zwanej dalej ustawą z dnia 23 stycznia 2009 r., bądź ustawą nowelizującą), w wysokości ustalonej na podstawie przepisów ustawy zaopatrzeniowej w brzmieniu obowiązującym przed dniem 16 marca 2009 r.

Przede wszystkim należy zważyć, że takie ponowne ustalenie wysokości policyjnej renty rodzinnej, zwłaszcza ze skutkiem jej obniżenia, bezwzględnie musi mieć oparcie w przepisie ustawowym. Organ emerytalny jako podstawę prawną podjętego działania wskazał przepis art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 23 stycznia 2009 r. Tymczasem przepis ten stanowi: „W przypadku osób, w stosunku do których z informacji, o której mowa w art. 13a ustawy, o której mowa w art. 2, wynika, że pełniły służbę w latach 1944-1990 w organach bezpieczeństwa państwa, o których mowa w art. 2 ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów, i które w dniu wejścia w życie ustawy otrzymują świadczenia przyznane na podstawie ustawy, o której mowa w art. 2, organ emerytalny właściwy według przepisów ustawy, o której mowa w art. 2, wszczyna z urzędu postępowanie w przedmiocie ponownego ustalenia prawa do świadczeń i wysokości świadczeń, przy czym złożenie do sądu odwołania od decyzji organu emerytalnego nie wstrzymuje wykonania decyzji.”. Wykładnia literalna tego przepisu prowadzi do wniosku, że ponowne - z urzędu - ustalenie wysokości świadczenia z zaopatrzenia emerytalnego może nastąpić jedynie w stosunku do osób, co do których z informacji IPN wynika, że pełniły służbę w organach bezpieczeństwa państwa, i które w dniu wejścia w życie ustawy otrzymują świadczenia z ustawy zaopatrzeniowej. Ustawodawca nie przewidział zatem takich działań w stosunku do uprawnionych członków rodzin, którzy po śmierci funkcjonariusza, co do którego ujawniono, że pełnił służbę w organach bezpieczeństwa państwa, pobierają świadczenia rodzinne, uprzednio przyznane w wysokości nieobniżonej w związku ze służbą w organach bezpieczeństwa zmarłego emeryta. Innymi słowy ustawodawca nie przewidział procedury ponownego obliczania rent rodzinnych po policyjnych emerytach pobierających przed śmiercią, która nastąpiła przed 16 marca 2009 r., emerytury nieobniżone w związku ze służbą kwalifikowaną jako służba w organach bezpieczeństwa państwa.

Taki wynik wykładni literalnej znajduje potwierdzenie w wykładni historycznej. Ustawodawca w art. 58 ustawy zaopatrzeniowej zupełnie inaczej określił krąg podmiotowy osób, których świadczenia, pobierane przez nich w dniu wejścia w życie ustawy, podlegały przeliczeniu. Przepis ten stanowi, że osobom, którym w dniu wejścia w życie ustawy przysługują emerytury i renty na podstawie przepisów dotychczasowych, wysokość tych świadczeń ustala się na nowo z urzędu. W art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 23 stycznia 2009 r. jest mowa tylko o osobach, które, według informacji IPN, pełniły służbę w organach bezpieczeństwa państwa i które w dniu wejścia w życie ustawy nowelizującej otrzymują świadczenia. Wykładnia rozszerzająca przepisu prawa zabezpieczenia społecznego, który ingeruje w uprzednio stwierdzone prawomocną decyzją prawa jednostki, uszczupla je, pozbawia prawa nabytego według dotychczas obowiązujących przepisów, jest niedopuszczalna. Nie można takiej wykładni dokonać przy przyjęciu, że policyjna renta rodzinna to świadczenie o charakterze pochodnym, a więc uzależnione od świadczenia własnego, które przysługiwałoby zmarłemu. Owszem orzecznictwo jest zgodne co do pochodnego charakteru renty rodzinnej, ale sytuacja ustalania prawa do tego pochodnego świadczenia, czyli ustalania i prawa, i wysokości świadczenia, jakie przysługiwało bądź przysługiwałoby zmarłemu, już miała miejsce w związku ze złożeniem wniosku o przyznanie renty rodzinnej. Jeżeli odbyło się to prawidłowo i nie zachodzi podstawa do tzw. wznowienia postępowania przed organem emerytalno – rentowym, to ponowne ustalenie wysokości renty rodzinnej wymaga wyrażonej wprost woli ustawodawcy. Takiej woli nie da się odnaleźć w ustawie z dnia 23 stycznia 2009 r. i nie dopatrzył się jej też Trybunał Konstytucyjny, co trafnie podkreślił Sąd Okręgowy. Trybunał Konstytucyjny rozważając zakres podmiotowy i przedmiotowy ustawy z dnia 23 stycznia 2009r. stwierdził, że ustawodawca obniżył świadczenia emerytalne członkom Wojskowej Rady (art. 15b ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych, dodany przez art. 1 ustawy z 23 stycznia 2009 r.) oraz osobom, które pełniły służbę w organach bezpieczeństwa państwa wskazanym w art. 2 ustawy o ujawnianiu informacji (art. 13 ust. 1 pkt 1b ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy, zmieniony przez art. 2 pkt 1 lit. b ustawy z dnia 23 stycznia 2009 r. oraz art. 15b ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy dodany przez art. 2 pkt 3 ustawy z 23 stycznia 2009 r.). Taki wynik wykładni znowelizowanych przepisów ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych i ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy oraz art. 3 ustawy z 23 stycznia 2009 r. znajduje, zdaniem Trybunału, potwierdzenie w stenogramach z prac ustawodawczych (Biuletyn Sejmu nr 1575/VI kadencja, s. 4; Sprawozdanie Stenograficzne z 32. posiedzenia Sejmu 16 grudnia 2009 r., s. 17-18; Biuletyn Sejmu nr 1655/VI kadencja, s. 6; Sprawozdanie Stenograficzne z 25. posiedzenia Senatu 14 stycznia 2009 r., s. 60-61). Z wyjątkiem obniżenia świadczeń emerytalnych członkom Wojskowej Rady oraz funkcjonariuszom organów bezpieczeństwa Polski Ludowej, ustawodawca nie zmienił pozostałych podstaw ich nabywania, podwyższania oraz waloryzowania. Ustawa z 23 stycznia 2009 r. nie dotyczy także świadczeń innych niż emerytalne przewidzianych dla członków Wojskowej Rady oraz funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa Polski Ludowej odpowiednio w ustawie o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ustawie o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy, czyli świadczeń z tytułu renty inwalidzkiej, renty rodzinnej, dodatków do emerytur i rent oraz zasiłków i świadczeń pieniężnych.

Ponadto przy dokonywaniu oceny zgodności art. 15b ustawy zaopatrzeniowej z art. 67 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji, Trybunał Konstytucyjny jeszcze raz wyraźnie stwierdził, że: „(…) ustawodawca obniżył sposób naliczania podstawy wymiaru emerytury członków Wojskowej Rady oraz funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa Polski Ludowej, którzy pozostawali w służbie przed dniem 2 stycznia 1999r. i którzy wysłużyli co najmniej 15 lat, z 2,6 % podstawy wymiaru za każdy kolejny rok tej służby do 0,7%. Trybunał jednocześnie stwierdza, że ustawodawca utrzymał na dotychczasowych zasadach:

1) prawo do świadczenia emerytalnego już po 15 latach służby,

2) prawo do podwyższonej emerytury po spełnieniu dodatkowych przesłanek określonych w art. 15 ust. 2-4 w związku z art. 15b ust. 2 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy,

3) uprzywilejowany w stosunku do powszechnego systemu ubezpieczenia sposób liczenia podstawy wymiaru emerytury funkcjonariuszy,

4) zasady i terminy waloryzacji emerytur i podstaw ich wymiaru,

5) świadczenia z tytułu renty inwalidzkiej,

6) świadczenia z tytułu renty rodzinnej,

7) dodatki do emerytur i rent oraz zasiłki i świadczenia pieniężne określone w art. 25 i art. 26 odpowiednio ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy,

8) świadczenia i uprawnienia określone w art. 27-31 odpowiednio ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy,

9) świadczenia emerytalne i rentowe byłych pracowników organów bezpieczeństwa państwa, którzy nie byli funkcjonariuszami,

10) świadczenia emerytalne i rentowe żołnierzy Informacji Wojskowej, Wojskowej Służby Wewnętrznej, Zarządu II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego i innych służb Sił Zbrojnych prowadzących działania operacyjno-rozpoznawcze lub dochodzeniowo-śledcze, w tym w rodzajach broni oraz w okręgach wojskowych.”.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, powyższe rozważania nie pozostawiają wątpliwości, że bezzasadny jest zarzut apelacji, iż Sąd Okręgowy błędnie zinterpretował przepis art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 23 stycznia 2009 r. przyjmując, że obniżenie policyjnych emerytur w ramach wszczynanych z urzędu postępowań w przedmiocie ponownego ustalenia prawa i wysokości świadczeń, dotyczy wyłącznie emerytur pobieranych w dniu wejścia w życie ustawy nowelizującej. W przedmiotowym przepisie występuje koniunkcja dwóch warunków, jeśli chodzi o wyznaczenie kręgu osób, w stosunku do których organ emerytalny jest zobligowany wszcząć postępowania o ponowne ustalenie wysokości świadczeń. W świetle przedmiotowego unormowania nie ma żadnej możliwości ponownego ustalania wysokości policyjnej emerytury, do której prawo ustało w związku ze śmiercią uprawnionego (art. 39 ust. 1 pkt 4 ustawy zaopatrzeniowej) przed wejściem w życie ustawy nowelizującej. Art. 24 pkt 2 ustawy zaopatrzeniowej stanowi o wymierzeniu renty rodzinnej po zmarłym emerycie lub renciście od kwoty świadczenia, które przysługiwało zmarłemu. Ponowne ustalenie wysokości świadczenia, które przysługiwało zmarłemu, jeśli nie odbywa się w trybie art. 33 ustawy zaopatrzeniowej, wymaga wyraźnego upoważnienia ustawowego. Sąd Apelacyjny zauważa, że Sąd Okręgowy interpretując przepis art. 3 ust. 2 ustawy nowelizującej z dnia 23 stycznia 2009 r. popełnił błąd, polegający na tym, iż stwierdzając, że warunkiem ponownego ustalenia z urzędu wysokości świadczenia jest, aby świadczeniobiorca pobierał świadczenie w dniu wejścia w życie ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu, tymczasem chodzi oczywiście o ustawę zmieniająca z dnia 23 stycznia 2009 r. Błąd ten nie miał jednak znaczenia dla rozstrzygnięcia.

Biorąc pod uwagę powyższe Sąd Apelacyjny uważa, że odmowa przez Sąd Okręgowy zaakceptowania dokonanego przez organ emerytalny ponownego ustalenia wysokości przysługującej wnioskodawczyni policyjnej renty rodzinnej w trybie art. 3 ust. 2 ustawy zmieniającej z dnia 23 stycznia 2009 r. była prawidłowa. Konsekwencją takiego stanowiska jest oczywiście bezzasadność zarzutu niezastosowania art. 15b ust. 1 i art. 24 pkt 2 ustawy zaopatrzeniowej, jak i naruszenia innych przepisów przez błędną wykładnię bądź niewłaściwe zastosowanie. Jeśli chodzi o wykładnię art. 15b ust. 3 ustawy zaopatrzeniowej, mowa w nim jest o żądaniu wnioskodawcy, co nie oznacza jedynie byłego funkcjonariusza, jednakże niniejsza sprawa nie wymaga szczegółowej wykładni przedmiotowego przepisu.

Odnosząc się do argumentu, że przepis art. 24 pkt 3 ustawy zaopatrzeniowej przewiduje możliwość modyfikowania wysokości renty rodzinnej, należy zauważyć, że ten argument nie jest trafny. Przepis stanowi o doliczeniu do wysługi emerytalnej zmarłego okresów przypadających po zwolnieniu ze służby, co jest oczywiście racjonalne, nie stanowi zaś o weryfikacji okresów służby.

Kierując się powyższymi względami Sąd Apelacyjny orzekł, jak w sentencji, na podstawie art. 385 k.p.c.

Sędziowie: PRZEWODNICZĄCY

E. M. K. – W.

M. W.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE