Sygn. akt XIII Ua 15/15
Ubezpieczony W. Ł. wniósł odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych III Oddziału w W. z dnia 28 kwietnia 2014 r. odmawiającej mu prawa do zasiłku pogrzebowego. Organ rentowy w uzasadnieniu tejże decyzji wskazał, iż prawo do zasiłku uległo przedawnieniu, gdyż E. Ł. zmarła w dniu 13 kwietnia 1992 r., natomiast wniosek o zasiłek pogrzebowy został zgłoszony w dniu 28 marca 2014 r., tj. po upływie 12 miesięcy od dnia śmierci.
W odpowiedzi na odwołanie pozwany organ rentowy wniósł o jego oddalenie, argumentując, iż zaskarżona decyzja wydana została na podstawie art. 81 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu ubezpieczeń społecznych i jest prawnie oraz faktycznie uzasadniona.
Wyrokiem z dnia 5 grudnia 2014r. Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy w W. VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie W. Ł..
Na podstawie zebranego w sprawie materiału dowodowego Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych ustalił i zważył co następuje: 28 marca 2014r. W. Ł. wystąpił do powyższego ZUS o zasiłek pogrzebowy po zmarłej żonie E. Ł., której pogrzeb w W. nastąpił 29 marca 2013r. Tymczasem E. Ł. zmarła 13 kwietnia 1992r. w czasie pobytu z W. Ł. i dziećmi w M. i została pochowana na cmentarzu w stolicy M., zaś W. Ł. został z dziećmi 13 maja 1992r. deportowany z M. w trybie natychmiastowym, z zakazem wjazdu na teren M. przez 5 lat. W. Ł. na początku 2013r. pojechał do M. aby przeprowadzić ekshumację i kremację szczątków swojej żony i przewieźć je do kraju. Nie uczynił tego wcześniej z uwagi na ten zakaz wjazdu na teren M., a potem koszt takiej podróży. Pogrzeb w P. szczątków E. Ł. nastąpił 29 marca2013r.
ZUS powyższą decyzją, na podstawie art. 81 ustawy z 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity Dz. U. z 2013r. póz. 1440), odmówił prawa do zasiłku pogrzebowego, gdyż wniosek nie został zgłoszony w okresie 12 miesięcy od dnia śmierci E. Ł. i że prawo do tego zasiłku w tej sytuacji wygasło i się przedawniło.
Zdaniem Sądu Rejonowego w okolicznościach tej sprawy należy uznać, że pogrzeb E. Ł. odbył się na terenie M. w 1992 r. i po tym pogrzebie odwołujący się mógł ubiegać się o zasiłek pogrzebowy po deportacji do P. w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych. Natomiast 29 marca 2013r. doszło do ponownego pogrzebu E. Ł., z tym że w P., po ekshumacji jej szczątków, kremacji i przewiezieniu ich z M. do P..
Sąd Rejonowy wskazał, iż artykuł 81 ust. l powyższej ustawy z 17 grudnia 1998r. przewiduje, że prawo do zasiłku pogrzebowego wygasa w razie niezgłoszenia wniosku o jego przyznanie w okresie 12 miesięcy od dnia śmierci osoby, po której zasiłek przysługuje. Ustęp 2 tego przepisu stwierdza zaś, że jeżeli zgłoszenie wniosku o zasiłek pogrzebowy w terminie z ust, l było niemożliwe z powodu późniejszego odnalezienia zwłok lub zidentyfikowania osoby zmarłej (te okoliczności nie dotyczą tej sprawy) albo z innych przyczyn całkowicie niezależnych od osoby uprawnionej, prawo do zasiłku pogrzebowego wygasa po upływie 12 miesięcy od dnia pogrzebu. Zdaniem Sądu Rejonowego w świetle art. 81 ust. l prawo ewidentnie wygasło skoro śmierć E. Ł. nastąpiła 13 kwietnia 1992r. Zaś w świetle ust. 2 to mogą być rozważane jedynie jakieś przyczyny całkowicie niezależne od W. Ł. ale Sąd Rejonowy nie znalazł takich przyczyn, gdyż po deportacji W. Ł. do kraju, mógł on wystąpić o to świadczenie znacznie wcześniej niż 28 marca 2014r., bo nie ulega wątpliwości, że doszło do pogrzebu E. Ł. , ale w M.,
Nadto Sąd Rejonowy wskazał, iż ust. 81 nie przewiduje wypłaty tego świadczenia po ponownym pogrzebie (a odbył się on 29 marca2013r.), w tym przypadku w P., tylko przy pierwszym pogrzebie. Z tego przepisu nie wynika też aby pogrzeb musiał się odbyć w P.,
Tym samym sporna decyzja była zdaniem Sądu Rejonowego prawidłowa, gdyż dochodzenie prawa do tego zasiłku wygasło.
Apelację od wyroku z dnia 5 grudnia 2014 r. złożył W. Ł.. Podkreślił, iż Oddział ZUS w W. odmówił mu prawa do zasiłku pogrzebowego po zmarłej żonie, powołując się na przepis o przedawnieniu roszczeń po 12 miesiącach od dnia śmierci. Tymczasem ten sam przepis (zgodnie z Dz. U, 1440, 4 XII 2013, Art. 81) już w następnym zdaniu mówi: „jeżeli zgłoszenie wniosku o zasiłek w tym terminie nie było możliwe (...) z przyczyn całkowicie niezależnych od osoby uprawnionej, prawo do zasiłku wygasa po upływie 12 miesięcy od dnia pogrzebu". W ocenie skarżącego, tego terminu dotrzymał, załączył wymagany w takich przypadkach dokument (odpis zupełny aktu zgonu wraz z tłumaczeniem przysięgłym), załączył też obszerne wyjaśnienie. Spełnił więc stawiane wymagania.
Zdaniem skarżącego zasada kontradyktoryjności w jego sprawie nie została dotrzymana.
Nadto wskazał, iż Sąd Rejonowy w pisemnym uzasadnieniu stwierdza, że „nie znajduje przyczyn" niezależnych od niego, które utrudniały wcześniejsze zgłoszenie wniosku o zasiłek. Tymczasem w swoim „Wyjaśnieniu" przyczynę tę wyraźnie wskazał - przeprowadzenie pogrzebu było niemożliwe, ponieważ zwłoki żony pozostały w M.. Przez „pogrzeb" skarżący rozumie pogrzeb w kraju i w grobie rodzinnym. Podkreślił, iż w M. nie było „pogrzebu" (w takim sensie, jaki precyzują encyklopedie: „Pogrzeb, etnogr., religiozn, zespół obrzędów, zależnych co do formy od stosunków społ.-kult. w danym społeczeństwie"). Zwłoki Żony umieszczone zostały w rneksykańskiej glebie, ale jedynie „na przechowanie", do czasu dalszych decyzji. Stan ten nie był trwały, bo nie pozwala na to lokalne prawo. Po ustalonym czasie zabranie szczątków żony z M. było więc koniecznością, o czym pisał w wyjaśnieniu do ZUS a co Sąd Rejonowy przeoczył.
W związku z powyższym skarżący wniósł o przyznanie mu prawa do zasiłku pogrzebowego.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie rozpoznając wniesioną apelację ustalił i zważył, co następuje:
Apelacja W. Ł. okazała się o tyle uzasadniona, że skutkowała zmianą zaskarżonego wyroku, bowiem Sąd Rejonowy dokonał naruszenia prawa materialnego, w wyniku błędnej interpretacji zastosowanej podstawy prawnej, co stanowi tzw. error in iudicando, a zatem błąd rozumowania, względnie myślenia, zaistniały przy wydaniu orzeczenia.
Nie ulega wątpliwości, iż odwołujący się złożył wniosek o zasiłek pogrzebowy po upływie 12- miesięcznego terminu od dnia zgonu żony E. Ł.. Jednakże rolą Sądu Rejonowego było zbadanie czy odwołujący się nie spełnił warunków wynikających z art. 81 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (wersja obowiązująca na dzień wydania wyroku przez Sąd Rejonowy - Dz.U. z 2013 r. poz. 1440) Zgodnie z tym przepisem, jeżeli zgłoszenie wniosku o zasiłek pogrzebowy w terminie określonym w ust. 1 było niemożliwe z powodu późniejszego odnalezienia zwłok lub zidentyfikowania osoby zmarłej albo z innych przyczyn całkowicie niezależnych od osoby uprawnionej, prawo do zasiłku pogrzebowego wygasa po upływie 12 miesięcy od dnia pogrzebu.
Wskazać należy, iż żona odwołującego się E. Ł. zmarła w dniu 13 kwietnia 1992 r. w M., gdzie przebywała razem z odwołującym się i dziećmi a jej szczątki pochowane zostały również w M., w wyniku niezależnej od odwołującego się decyzji. Sam odwołujący się wraz z dziećmi został deportowany do P., z zakazem wjazdu do M. na okres 5 lat. Sytuacja finansowa (wdowiec z dwójką dzieci, utrzymujący się z wynagrodzenia uniwersyteckiego) nie pozwalała odwołującemu na sprowadzenie do P. szczątków E. Ł. po upływie tego okresu. Odwołujący się na początku 2013 r. udał się do M., by w związku ze zbliżającym się upływem 21-letniego terminu, na jaki możliwe było przechowywanie szczątków w tym kraju, przeprowadzić ekshumację i kremację szczątków E. Ł. i przywieźć je do kraju. W dniu 13 marca 2013 r. Konsul RP w M. K. T. udzielił odwołującemu się zezwolenia na transport z M. do P. szczątków E. Ł.. Pogrzeb E. Ł. w W. nastąpił 29 marca 2013 r. Wniosek o zasiłek pogrzebowy odwołujący się zgłosił w dniu 28 marca 2014 r.
Sąd Rejonowy zajął stanowisko, iż pogrzeb E. Ł. odbył się na terenie M. w 1992 r. i po tym pogrzebie odwołujący się miał 12 miesięcy na ubieganie się o prawo do zasiłku pogrzebowego.
Sąd Okręgowy przyjął natomiast za linią orzeczniczą Sądu Najwyższego, iż przepisy ubezpieczeń społecznych określające zasady przyznawania zasiłków pogrzebowych jednoznacznie (według art. 78 ust. 1 zasiłek pogrzebowy przysługuje osobie, która pokryła koszty pogrzebu) wskazują, że kwestię uprawnienia do zasiłku pogrzebowego powinno się rozstrzygać uwzględniając przede wszystkim jego funkcję. Z punktu widzenia ryzyka socjalnego, zasiłek pogrzebowy służy nie tyle ochronie na wypadek śmierci żywiciela (to ryzyko objęte jest bowiem rentą rodzinną), ile ryzyka poniesienia kosztów pogrzebu, przy czym podkreślić trzeba, że nie są to koszty związane wyłącznie z wąsko rozumianym pochówkiem, a zatem złożeniem zwłok czy szczątków ludzkich do grobu. Mając powyższe na uwadze nie jest zasadne zawężenie pojęcia "kosztów pogrzebu" do wąsko rozumianego pojęcia "pochówku", którym posługuje się ustawa z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (t.j. Dz.U. z 2000 r. Nr 23, poz. 295 ze zm. - dalej nazywana ustawą o cmentarzach) oraz wydane na jej podstawie odpowiednie rozporządzenia. mając na uwadze, że przepisy ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w dziale V - "zasiłek pogrzebowy" w pełny sposób uregulowały kwestie przyznania prawa do zasiłku i zasad jego wypłaty, posługując się pojęciem "koszty pogrzebu", trzeba opowiedzieć się za jego szerokim rozumieniem wykraczającym poza koszty związane wyłącznie z pochówkiem. Definicji "pogrzebu" nie zawiera ani ustawa o emeryturach i rentach, ani ustawa z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych. Definicji takiej próżno szukać także w przepisach ustawy z dnia 17 marca 1932 r. o chowaniu zmarłych i stwierdzaniu przyczyny zgonu (Dz.U. Nr 35, poz. 359 ze zm.). Co więcej, przepisy ostatnich dwóch ustaw nie posługują się w ogóle pojęciami "pogrzebu" a co najwyżej "domu przedpogrzebowego". Przepisy ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych operują natomiast pojęciem "pochówku" utożsamianego ze "składaniem zwłok lub szczątków do grobu". Zakładając więc racjonalność ustawodawcy, nie wydaje się celowe utożsamianie zakresu znaczeniowego obu pojęć, co więcej posłużenie się w ustawie o emeryturach i rentach pojęciem zasiłku "pogrzebowego" a nie zasiłku "z tytułu pochówku" nie wydaje się przypadkowe. Do takiego wniosku skłania także analiza przepisów poprzednio obowiązujących, które również posługują się pojęciem zasiłku "pogrzebowego" a nie zasiłku "z tytułu pochówku", pozostając w ten sposób niespójne z ustawodawstwem dotyczącym chowania zmarłych (tak: Rozdział 5 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), Rozdział 5 ustawy z dnia 23 stycznia 1968 r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 3, poz. 6 ze zm.), Rozdział VI dekretu z dnia 25 czerwca 1954 r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. z 1958 r. Nr 23, poz. 97 ze zm.), art. 108 ustawy z dnia 28 marca 1933 r. o ubezpieczeniu społecznym (Dz.U. Nr 51, poz. 396 ze zm.)). Wskazana niespójność jest celowa, albowiem ustawodawstwo dotyczące chowania zmarłych ma z jednej strony zabezpieczać należyte poszanowanie zwłok, z drugiej strony jego podstawowymi celami są też cele sanitarne. Ustawodawstwo określające zasady przyznawania zasiłków pogrzebowych ma zaś wyłączny cel, jakim jest zrekompensowanie najbliższej rodzinie ubezpieczonego kosztów wyprawienia ceremonii pogrzebowej. Zatem rozstrzygnięcie kwestii uprawnienia do zasiłku pogrzebowego powinno uwzględniać przede wszystkim jego funkcję. Jak już wyżej wskazano, z punktu widzenia ryzyka socjalnego, zasiłek pogrzebowy służy nie tyle ochronie na wypadek śmierci żywiciela (to ryzyko objęte jest bowiem rentą rodzinną), ile ochronie ryzyka poniesienia kosztów pogrzebu, przy czym podkreślić trzeba, że nie są to koszty związane wyłącznie z wąsko rozumianym pochówkiem, a zatem złożeniem zwłok czy szczątków ludzkich do grobu.
Innymi słowy w myśl art. 77 i następnych ustawy z dnia 17 grudnia 1998r o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, celem wypłaty zasiłku pogrzebowego jest, co do zasady, pokrycie kosztów "pożegnania" zmarłego w sposób zwyczajowo przyjęty. Może on obejmować również koszty pomnika czy ceremonii pogrzebowej. Nie należy więc utożsamiać pogrzebu wyłącznie z aktem złożenia ciała albo szczątków, ale z przeprowadzeniem zwyczajowo przyjętych, w danej kulturze, obrzędów związanych ze śmiercią i pożegnaniem osoby zmarłej.
Zdaniem Sądu Okręgowego w 1992 r. w M. nastąpił pochówek E. Ł., dopiero zaś w dniu 29 marca 2013 r. odbył się pogrzeb jej szczątków w sposób zwyczajowo przyjęty i właśnie to zdarzenie wpisuje się w społeczną definicję pogrzebu na terenie państwa Polskiego. Dlatego też bez wątpienia odwołujący się spełnił przesłanki wynikające z art. 81 ust. 2 ustawy emerytalnej, mającego zastosowanie jeżeli zgłoszenie wniosku o zasiłek pogrzebowy w terminie określonym w ust. 1 było niemożliwe z powodu późniejszego odnalezienia zwłok lub zidentyfikowania osoby zmarłej albo z innych przyczyn całkowicie niezależnych od osoby uprawnionej, prawo do zasiłku pogrzebowego wygasa po upływie 12 miesięcy od dnia pogrzebu. Na gruncie niniejszej sprawy jasnym jest, iż odwołujący się nie miał możliwości do organizacji pogrzebu przed 29 marca 2013 r., gdyż w latach 1992-1997 miał zakaz wjazdu na terytorium meksykańskie, później zaś nie miał ku temu odpowiednich możliwości finansowych. Wniosek o zasiłek pogrzebowy złożył przed upływem 12 miesięcznego terminu od dnia pogrzebu i tym samym spełnił warunek do przyznania mu prawa do zasiłku pogrzebowego. Pozostałe przesłanki konieczne do uzyskania tego prawa nie były kwestionowane przez organ rentowy.
Mając na względzie to wszystko, Sąd Okręgowy opierając się na treści art. 386 § 1 k.p.c. uwzględnił apelację W. Ł. i zmienił zaskarżony wyrok, orzekając co do istoty sprawy.
Sędziowie: Przewodniczący:
SO Danuta Libucka (spr.) SSO Agnieszka Ambroziak
SO Jolanta Lewandowska