UZASADNIENIE

W apelacji nie zostały zgłoszone zarzuty dotyczące sfery ustaleń faktycznych dokonanych przez Sąd I instancji. Sąd Okręgowy ustaleń tych nie zmienił jak również nie przeprowadził postępowania dowodowego. Wobec tego uzasadnienie jego postanowienia będzie ograniczać się do elementów wskazanych w art. 387 § 2 ¹ kpc w zw. z art. 13 § 2 kpc. Można w tych warunkach ograniczyć się do konstatacji, że Sąd odwoławczy przyjął ustalenia Sądu Rejonowego jako własne czyniąc je podstawą orzekania w postępowaniu apelacyjnym.

Przed przystąpieniem do oceny zarzutów apelacyjnych niezbędne jest przeanalizowanie zaistniałej w sprawie sytuacji procesowej. Po wydaniu (w dniu 10 lipca 2018 r.) zaskarżonego orzeczenia wniosek o zmianę prawomocnego postanowienia Sądu Rejonowego we Włocławku z dnia 30 listopada 2017 r. sygn. akt I Ns 315/17 złożył Prokurator Okręgowy we Włocławku, powołując się generalnie na tożsame argumenty jak wskazane w uzasadnieniu wniosku z 19 lutego 2018 r. złożonego przez apelującego. Sprawa zainicjowana wnioskiem Prokuratora otrzymała sygnaturę 886/18, a postanowieniem z 22 października 2018 r. w tamtej sprawie sprawa I Ns 886/18 została połączona do łącznego rozpoznania i rozstrzygnięcia ze sprawą I Ns 209/18. Wspomniana decyzja procesowa podjęta więc została w sytuacji, gdy już doszło do osądzenia jednej z połączonych spraw. Siłą rzeczy nie jest zatem możliwe wspólne rozpoznanie i rozstrzygnięcie połączonych spraw i wydanie postanowienia łącznego (gdyż w takim przypadku połączenia sprawy zachowują swoją odrębność i nadal są sprawami oddzielnymi, a końcowe rozstrzygnięcie powinno odnosić się do każdej z nich). Dlatego też konieczne było rozdzielenie przedmiotowych spraw, co sprawia, że sprawie I Ns 886/18 Sąd Rejonowy we Włocławku nada dalszy stosowny bieg.

Apelacja wobec braku jakichkolwiek uzasadnionych podstaw nie zasługiwała na uwzględnienie, a podniesione w niej zarzuty są całkowicie chybione.

Zarzut obrazy art. 679 kpc jest wręcz – mimo, że środek odwoławczy został sporządzony przez fachowego pełnomocnika – nie do końca zrozumiały. Wprawdzie wnioskodawca domagał się we wniosku „uzupełnienia postanowienia spadkowego” wskazując na nieistniejący zresztąi przepis art. 673 § 3 kpc, ale przecież z uzasadnieniem tego pisma procesowego ewidentnie wynika, że chodziło mu o skorygowanie prawomocnego postanowienia Sądu Rejonowego we Włocławku z 30 listopada 2017 r. sygn. akt I Ns 315/17 (którym to postanowieniem Sądu ten uzupełnił swoje wcześniejsze postanowienie z 6 lipca 2016 I Ns 129/16 w zakresie dziedziczenia po J. P. wchodzącego w skład spadku gospodarstwa rolnego) poprzez uwzględnienie przy dziedziczeniu wspomnianego gospodarstwa również uczestniczki postępowania (matki wnioskodawcy) R. B.. Jest rzeczą oczywistą, że przedmiotem niniejszej sprawy nie było ponowne uzupełnienie postanowienia z 6 lipca 2016 r. w trybie nie obowiązującego już art. 677 § 3 kpc w brzmieniu sprzed wejścia w życie ustawy z 24 sierpnia 2007 r. o zmianie ustawy – Prawo o notariacie oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2008. 1287), gdyż stosownego uzupełnienia dokonał już Sąd Rejonowy we Włocławku w sprawie I Ns 315/17. Jedyną możliwością dokonania wspomnianej modyfikacji był przepis art. 679 kpc, który ma zastosowanie nie tylko do postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, ale także do dalszych postanowień, uzupełnianych w oparciu o przepis art. 677 § 3 kpc w dawnym brzmieniu czy art. 679 kpc (postanowienie Sądu Najwyższego z 7 marca 1968 r. II CR 102/68 opubl. OSNC 1968/10/176). Skarżący popadł przy tym w wewnętrzną sprzeczność, skoro formułując omawiany zarzut jednocześnie sam w uzasadnieniu apelacji przyznaje, że oddalony został wniosek „ o zmianę postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku po J. P.”. Jest przy tym niezmiernie symptomatyczne, że w swoim środku odwoławczym apelujący nie pokusił się o wskazanie – jaka – skoro nie art. 679 kpc – w jego ocenie powinna być podstawa prawna rozpoznania zgłoszonego wniosku. Kompletnie przy tym pozbawiony racji jest argument, że przepis art. 679 kpc nie wchodzi w grę, gdy jeden z kilku spadkobierców bezpodstawnie nie został ujęty w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku (np. w skutek zatajenia istnienia nieślubnego dziecka spadkobiercy). Sprawia to przecież, że udziały w spadku pozostałych współspadkobierców powinny być inne (we wskazanym przykładzie mniejsze) niż stwierdzone na ich rzecz. Przedmiotowy przepis co do zasady ma więc jak najbardziej zastosowanie w takiej sytuacji.

Pozbawiony słuszności był także zarzut naruszenia przepisu art. 670 kpc. Z prawomocnym postanowieniem stwierdzającym nabycie spadku (w tym – jak wyżej wspomniano – uzupełnionym w trybie przepisu art. 677 § 3 kpc , w poprzednim brzmieniu), mającym skutki materialnoprawne wiąże się skutek powagi rzeczy osądzonej oraz domniemanie, że osoba, która uzyskała takie postanowienie, jest spadkobiercą (art. 1025 § 2 kc). Ustawodawca przewidział w art. 679 kpc szczególny sposób zmiany takiego postanowienia wyłączając w tym zakresie możliwość wznowienia postępowania (art. 524 § 1 kpc). Postępowanie wszczęte na podstawie art. 679 § 1 kpc w stosunku do pierwotnego postępowania o stwierdzeniu nabycia spadku jest postępowaniem samodzielnym i w istocie postępowaniem o stwierdzenie nabycia spadku. Sąd a quo prawidłowo jednak zauważył, że ma ono także specyficzny, „wznowieniowy” charakter. Uwidacznia się on w szczególności w tym, że zainteresowany, który był uczestnikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku powinien wykazać – jak przy wznowieniu – szczególne przesłanki swojego żądania, czyli podstawę, której nie mógł powołać w poprzednim postępowaniu oraz zachowanie rocznego terminu, który biegnie od chwili, w której uzyskał możliwość powołania się na nią (poza orzeczeniami wskazanymi w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia można dodatkowo wymienić postanowienia Sądu Najwyższego z 29 kwietnia 2016 r. I CSK 298/15 nie publ; LEX nr 204 3732 i z 21 grudnia 2011 r. IV CSK 199/11 nie publ; LEX nr 1131131). W konsekwencji podstawowym zadaniem Sądu rozpoznającego sprawę o zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku jest zbadanie, czy wykryte zostały nowe okoliczności i dowody pozwalające na obalenie domniemania wyrokującego ze stwierdzenia nabycia spadku, którego dotyczy wniosek o zmianę (postanowienie Sądu Najwyższego z 10 maja 2017 r. I CSK 521/16 nie publ; LEX nr 234 6308 i dalsze podane w uzasadnieniu judykaty). Negatywny wynik takiego badania automatycznie skutkuje oddaleniem wniosku bez konieczności zajmowania się jakimiś innymi kwestiami, a w szczególności, czy postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku jest prawidłowe w świetle norm prawa materialnego. Trzeba także ze szczególną mocą zaakcentować, że postępowanie przewidziane w art. 679 kpc nie służy naprawieniu błędów Sądu ani stron w postępowaniu spadkowym ( tak Sąd Najwyższy przykładowo w najnowszych postanowieniach: z 29 czerwca 2018 r. I CSK 160/18 nie publ; LEX nr 251 8206, z 15 stycznia 2016 r. I CSK 1079/14 nie publ; LEX nr 197 7914 i z 11 września 2014 r. III CSK 239/13 nie publ; LEX nr 152 3438).

Wnioskodawca nie podjął nawet próby podważenia stanowiska Sądu I instancji, że mógł on powołać fakty świadczące o posiadaniu przez R. B. kwalifikacji do dziedziczenia gospodarstwa rolnego w sprawie I NS 315/17. W tej sytuacji z przyczyn wskazanych przez Sąd Rejonowy Sąd odwoławczy w pełni podzielił to zapatrywanie i zbędne jest powielanie argumentacji zaprezentowanej na jego poparcie. Trudno przy tym oprzeć się wrażeniu, że składając wniosek o zmianę postanowienia z 30 listopada 2017 r. M. B. dążył do sanowania zaniechania zaskarżenia w zwykłym trybie odwoławczym tego postanowienia w całkowitym oderwaniu od wskazanej w art. 679 kpc podstawy w postaci wykrycia nowych faktów i dowodów.

Skoro zatem apelujący nie wykazał podstawy zmiany w rozumieniu art. 679 § 1 kpc to przepis art. 670 kpc nie znajdował w sprawie zastosowania, a Sąd a qua nie mógł go naruszyć. Już więc z tych względów apelacja podległa oddaleniu.

Niezależnie od powyższego środek odwoławczy wnioskodawcy nie mógł zostać uwzględniony, gdyż w ogóle nie istniały podstawy prawne do orzekania o dziedziczeniu wchodzącego w skład spadku po J. P. gospodarstwa rolnego, a tym samym również do zmiany postanowienia w tym przedmiocie.

Uwagi zarówno wnioskodawcy jak i orzekających dotychczas Sądów umknęło bowiem, że wyrokiem z 5 września 2007 r. w sprawie P 21/06 (Dz. U. 2007.1205) Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że art. LV, LVI i LVIII ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – „Przepisy wprowadzające kodeks cywilny” (Dz.U. 1964.94 ze zm.) w zakresie, w jakim odnoszą się do spraw spadkowych, w których wydanie orzeczenia następuje od 14 lutego 2001 r., czyli od dnia ogłoszenia wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 31 stycznia 2001 r. (sygn. P 4/99) w Dzienniku Ustaw Rzeczpospolitej Polskiej są niezgodne z art. 2 oraz z art.64 ust. 1 i 2 w zw. z art.21 ust.1 i art.31 ust.3 Konstytucji Rzeczypospolitej polskiej. Oznacza to, że – jak to miało miejsce w rozpatrywanym przypadku – jeżeli spadek obejmujący gospodarstwo rolne został otwarty przed dniem wejścia w życie ( tj. 1 stycznia 1965 r.) kodeksu cywilnego, a wydanie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku nie wystąpiło przed dniem 14 lutego 2001 r. Sąd prowadzący postępowanie spadkowe wszczęte po tej dacie stosuje wyłącznie przepisy obowiązujące w chwili otwarcia spadku ( czyli w odniesieniu do spadku po J. P. dekretu z dnia 8 października 1946 r. „Prawo spadkowe” – Dz. U. 1946. 328 ze zm.). Orzekając więc w tej sprawie o dziedziczeniu – otwartego przed dniem wejścia w życie kodeksu cywilnego – spadku z gospodarstwem rolnym Sąd za podstawę orzeczenia powinien przyjąć regulacje materialnoprawne obowiązujące w chwili otwarcia spadku, a nie wskazane przez normy międzyczasowe przepisy o dziedziczeniu gospodarstw rolnych, które miałyby działać retroaktywnie. Żadne przy tym przepisy prawa regulujące spadkobranie, a obowiązujące przed 1 stycznia 1965 r. nie przewidywały osobnych, szczególnych zasad dziedziczenia gospodarstw rolnych, w tym zwłaszcza konieczności posiadania specjalnych kwalifikacji do dziedziczenia gospodarstw. W konsekwencji wspomnianego wyroku Trybunału Konstytucyjnego wydane po dniu 13 lutego 2001 r. orzeczenie o stwierdzeniu nabycia spadku otwartego przed 1 stycznia 1965 r. nie może zawierać rozstrzygnięcia w zakresie odrębnego dziedziczenia wchodzącego w skład spadku gospodarstwa rolnego (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 2016 r. IV CSK 80/16 nie publ; LEX nr 2067788).

Nieznajomość powyższego doprowadziła do wystąpienia przez M. B. (działającego przez profesjonalistę) z mogącym jedynie budzić ogromne zdziwienie wnioskiem z 25 tycznia 2017 r., który zapoczątkował postępowanie w sprawie I Ns 315/17, a którego podstawą był właśnie – uznany przed wieloma laty za niekonstytucyjny – przepis art. LVI ustawy „Przepisy wprowadzające kodeks cywilny”. Zdziwienie to musi potęgować treść żądania i uzasadnienia tego wniosku (wnioskodawca żądał uwzględnienia przy dziedziczeniu gospodarstwa rolnego trójki rodzeństwa swojej matki, ale nie jej i uczestniczki M. F., gdyż w jego ocenie nie posiadały one kwalifikacji do dziedziczenia gospodarstwa rolnego) w porównaniu do zakresu obecnie dochodzonej ochrony prawnej. Zainicjowane zostało więc postępowanie, które zmierzało – w świetle zawartego w tamtym wniosku żądania – do skorygowania na niekorzyść R. B. postanowienia Sądu Rejonowego we Włocławku z 6 lipca 2016 r. sygn. akt I Ns 129/16, na podstawie którego dziedziczyła ona w 1/5 części również udział w spadkowym gospodarstwie rolnym. Niestety Sąd Rejonowy we Włocławku postanowieniem z 30 listopada 2017 r. orzekł całkowicie zgodnie z żądaniem wniosku, co doprowadziło do pozbawienia dziedziczenia matki wnioskodawcy w części dotyczącej gospodarstwa, gdyż postanowienie to jako prawomocne wywołuje wszelkie konsekwencje związane z jego wydaniem. Będzie tak do chwili wyeliminowania go z obrotu prawnego.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy we Włocławku na podstawie art. 385 kpc w zw. z art. 13 § 2 kpc orzekł jak w sentencji.

SSO Barbara Baranowska SSO Mariusz Nazdrowicz SSO Andrzej Witka- Jeżewski

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE