UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 10 stycznia 2017 roku (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w W., reprezentowana przez pełnomocnika w osobie radcy prawnego, wniosła o zasądzenie od pozwanej G. P. kwoty 17.184,57 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 18 września 2015 roku do dnia zapłaty oraz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictwa. Pełnomocnik powódki wskazał, że ojciec pozwanej – E. P. (1) był uczestnikiem M. (...) Subfundusz Obligacji Korporacyjnych. W ramach uczestnictwa w programie w dniu 27 marca 2015 roku dokonał ostatniej dyspozycji wypłaty na wypadek jego śmierci w ten sposób, że na rzecz córki G. P. miało zostać wypłacone 27% i syna A. P. 73% zgromadzonych środków. Na skutek złożonej dyspozycji wypłaty A. P. otrzymał kwotę 37.306,44 zł, odpowiadającą 50% wartości jednostek uczestnictwa zgromadzonych przez spadkodawcę. Zlecenie zostało zrealizowane niezgodnie z podziałem procentowym zapisu na wypadek śmierci. Na rzecz pozwanej wypłacono w lipcu 2015 roku kwotę 37.357,83 zł. Nieprawidłowa wypłata środków nastąpiła w wyniku wystąpienia problemów na serwerze i przeoczenia zlecenia E. P. (1) z dnia 27 marca 2015 roku. Mimo wezwania powódki, pozwana odmówiła zwrotu nienależnie przekazanej kwoty.

(pozew k.3-10, pełnomocnictwo k.13, odpis z KRS k.16-24)

W odpowiedzi na pozew G. P. wniosła o oddalenie powództwa w całości oraz w zakresie kosztów procesu. W wypadku uwzględnienia żądania pozwu wniosła o zasądzenia odsetek od daty orzeczenia i nieobciążania pozwanej kosztami procesu. Oświadczyła, że otrzymana należność pochodziła z funduszu inwestycyjnego, którego jednostki należały do E. P. (1), a po jego śmierci do spadkobierców. Wskazała, iż dniu 23 marca 2015 roku spadkodawca podpisał dyspozycję wkładem na wypadek śmierci i dyspozycję tworzenia uposażonego nie zawierającą w swojej treści sformułowania „na wypadek śmierci”. Z treści dokumentów wynika, iż wolą spadkodawcy było, aby dyspozycja na wypadek śmierci dotyczyła przede wszystkim jednostek funduszu inwestycyjnego. W dokumentach określono udział uposażonych po 50%. W dniu 27 marca 2015 roku wystawiono odwołanie uposażonych oraz tworzenie uposażonego, które nie zawierały zapisu na wypadek śmierci. Wskazała, że strona powodowa nie przedstawiła dokumentu zmieniającego dyspozycję wkładem na wypadek śmierci z 50% na 27% udziału dla pozwanej. Podniosła, iż powód nie może skutecznie powoływać się na błąd istniejący przy wypłacie pozwanej żądanej kwoty z uwagi na upływ jednego roku pomiędzy wykryciem błędu, a powołaniem się na błąd przez osoby uprawnione do reprezentacji (...) (...). Wskazała, że dacie wypłaty spornej kwoty powód i M. (...)nie były zubożone, bowiem przekazane środki finansowe nie stanowiły ich własności, tylko pochodziły z funduszu inwestycyjnego, którego jednostki należały do ojca pozwanej, a po jego śmierci do jego spadkobierców. Podkreśliła, że uszczerbek finansowy po stronie M. (...)powstał dopiero w dniu 10 listopada 2015 roku wskutek wypłaty A. P. kwoty 17.489,16 zł. Ponadto, kwota ta nie pochodziła z odkupienia jednostek uczestnictwa w funduszu z uwagi na wskazanie w dokumencie numeru rachunku i nadawcy M. (...) Fundusz Inwestycyjny Otwarty. Jednocześnie wysokość wypłaty przekroczyła wartość jednostek funduszu inwestycyjnego E. P. (1), co oznacza, iż nie stanowią one środków finansowych z tytułu dyspozycji na wypadek śmierci. Jednocześnie wypłata ta nie pozostaje w związku z działaniem pozwanej i dokonaną na jej rzecz wypłatą. Pozwana podniosła, iż do dnia odpowiedzi na pozew roszczenie objęte pozwem nie jest wymagalne, nie istnieje bowiem pisemna dyspozycja na wypadek śmierci spadkodawcy zmieniająca udział w środkach funduszu inwestycyjnego i brak jest pisemnej zmiany wysokości udziałów. Brak wymagalności żądania z pozwu czyni zasadnym wniosek o zasądzenie ewentualnych odsetek od daty orzeczenia.

(odpowiedź na pozew k.64-69)

W piśmie z dnia 2 czerwca 2017 roku pełnomocnik powódki poinformował o połączeniu w dniu 31 maja 2017 roku spółek w trybie art.492 § 1 pkt 1 k.s.h., na skutek którego (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jako spółka przejmująca przejęła cały majątek (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W., bez podwyższenia kapitału zakładowego oraz bez wymiany udziałów. Podniósł, iż pozwana uzyskała nadmierną, bezpodstawną korzyść majątkową w wysokości 17.184,57 zł, która została wypłacona ze środków należących do powoda, co stanowi jego zubożenie, spowodowane bezpodstawnym wzbogaceniem pozwanej.

(pismo pełnomocnika powoda k.89-92, pełnomocnictwo k.93 i k.94, odpis z KRS k.96-99)

Postanowieniem z dnia 26 lipca 2017 roku Sąd zawiesił postępowanie w sprawie na podstawie art.174 § 1 pkt 1 k.p.c. i podjął zawieszone postępowanie z udziałem (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W. jako następcy prawnego (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W., z uwagi na połączenie spółek w trybie art.492 § 1 pkt 1 k.s.h.

(postanowienie k.104-105)

Na rozprawie w dniu 16 lutego 2018 roku pełnomocnik powoda popierał powództwo. Pozwana podtrzymała stanowisko wyrażone w odpowiedzi na pozew. Oświadczyła, że nie kwestionuje okoliczności: że dyspozycja tworzenia uposażonego z dnia 27 marca 2015 roku, której kopia znajduje się k.26-27 akt, została podpisana przez jej ojca, kserokopii dokumentów złożonych przez powoda, w tym dotyczących odpowiedzi na reklamację A. P. ani zaświadczenia dotyczącego odkupienia jednostek, tego, że dokumenty tworzenie uposażonego z dnia 27 marca 2015 oraz odwołanie uposażonych z dnia 27 marca 2015 roku zostały podpisane przez jej ojca, jak również że jej ojciec podpisał dokument z dnia 23 marca 2015 roku zatytułowany: dyspozycja wkładem na wypadek śmierci. Pozwana oświadczyła, że nie zgłaszała zarzutu nieważności dyspozycji tworzenia uposażonego z dnia 23 marca 2015 roku i z dnia 27 marca 2015 roku, dyspozycji odwołania uposażonych z dnia 27 marca 2015 roku ani dyspozycji wkładem na wypadek śmierci z dnia 23 marca 2015 roku z powodu braku świadomości czy swobody E. P. (1).

(stanowisko pełnomocnika powoda – protokół rozprawy k.112-113, nagranie 00:03:58 - 00:10:05, stanowisko pozwanej - protokół rozprawy k.113, nagranie 00:10:05-00:18:58 i 00:25:38-00:28:27)

Na rozprawie w dniu 12 marca 2019 roku pełnomocnik powoda potrzymał dotychczasowe stanowisko w sprawie. Pozwana wnosiła o oddalenie powództwa. Oświadczyła, że nie kwestionuje ilości jednostek w funduszu inwestycyjnym na rachunku ojca ani ich wartości.

(stanowisko pełnomocnika powoda – protokół rozprawy k.199, nagranie 00:04:19-00:05:15, stanowisko pozwanej - protokół rozprawy k.199 i k.200, nagranie 00:05:15-00:08:41, 00:25:37-00:40:36)

Na rozprawie w dniu 4 lutego 2020 roku pełnomocnik powoda popierał powództwo, podtrzymał dotychczasowe stanowisko w sprawie. Wniósł o zasądzenie zwrotu kosztów procesu zgodnie ze spisem, który złożył na rozprawie. Wskazał, że jeśli pozwana powołuje się na wadę oświadczenia woli w postaci błędu, to winna ten błąd wykazać. Podniósł, że pozwana nie powoływała się na brak świadomości i swobody spadkodawcy.

Pozwana wniosła o oddalenie powództwa. Podniosła, że powód nie udowodnił, iż wolą E. P. (1) było złożenie w dniu 27 marca 2015 roku dyspozycji na wypadek śmierci, a w konsekwencji powód nie wykazał zasadności roszczenia. Podniosła, że skutki reklamacji jej brata nie powinny obciążać jej.

(stanowisko pełnomocnika powoda – protokół rozprawy k.322, nagranie 01:11:14-01:16:04 i 01:28:35-01:32:08, stanowisko pozwanej - protokół rozprawy k.322, nagranie 01:16:04-01:28:35)

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 4 lutego 2015 roku E. P. (1) zawarł z Bankiem (...) Spółką Akcyjna z siedzibą w W. umowę ramową o świadczenie usług finansowych.

E. P. (1) posiadał jednostki uczestnictwa w Millennium (...) (...)oraz środki na rachunku bankowym w Banku (...).

(dowód: umowa k.252-261, regulamin świadczenia usług bankowych k.261-280, regulamin świadczenia usług finansowych k.281-288, wyciąg łączny k.80-81, k.82-83, wycena jednostek uczestnictwa k.84, zeznania świadka M. Z. - protokół rozprawy z dnia 4 lutego 2020 roku k.318-319, nagranie 00:14:34-00:36:54)

W dniu 23 marca 2015 roku E. P. (1) złożył w Banku (...) Spółce Akcyjnej w W. dyspozycję wkładem na wypadek śmierci dotyczącą środków na rachunkach bankowych istniejących do dnia złożenia dyspozycji oraz otwartych w dniu i po dacie złożenia dyspozycji.

(dowód: dyspozycja k.141 i k.73, pismo k.181, zeznania świadka M. Z. - protokół rozprawy z dnia 4 lutego 2020 roku k.318-319, nagranie 00:14:34-00:36:54)

W dniu 23 marca 2015 roku E. P. (1) w ramach uczestnictwa w(...) (...) (...)Korporacyjnych złożył „dyspozycję tworzenia uposażonego”, zgodnie z którą G. P. była uprawniona do 50%, a A. P. do 50% środków zgromadzonych w Funduszach.

(dowód: dyspozycja tworzenia uposażonego k.74-75 i to samo k.171-172, pismo k.181)

W dniu 27 marca 2015 roku E. P. (1) w ramach uczestnictwa w (...) (...) (...)Korporacyjnych złożył „dyspozycję odwołania uposażonych” i dyspozycję „tworzenia uposażonego”, zgodnie z którą G. P. była uprawniona do 27%, zaś A. P. do 73% środków zgromadzonych w Funduszach. Nowa dyspozycja została odnotowana w rejestrze Funduszu Inwestycyjnego dopiero w dniu 12 sierpnia 2015 roku.

(dowód: dyspozycja tworzenia uposażonego k.25-26 i to samo k.45-46, k.78-79, dyspozycja odwołania uposażonych k.76-77 i to samo k.173-174, pismo k.181, wydruk z rejestru k.239-239 v., zeznania świadka G. J. - protokół rozprawy z dnia 11 września 2018 roku k.160-164, nagranie 01:35:36-02:41:51)

Dokument „dyspozycja na wypadek śmierci” dotyczył środków na rachunkach i lokatach zgromadzonych bezpośrednio w Banku (...). Dokument „tworzenie uposażonego” dotyczył natomiast jednostek w funduszach inwestycyjnych. Dyspozycja „tworzenie uposażonego” wywoływała skutki w przypadku śmierci uczestnika funduszu inwestycyjnego, nie stanowiła pełnomocnictwa. Skutkowała tym, że w przypadku śmierci uczestnika funduszu inwestycyjnego, fundusz miał obowiązek odkupienia jednostek uczestnictwa na wniosek osoby uposażonej wskazanej w tej dyspozycji.

„Dyspozycja tworzenia uposażonego” nie musiała być sporządzona łącznie z bankową dyspozycją na wypadek śmierci. Każda z tych dyspozycji była składana oddzielnie i niezależnie od drugiej z nich. Wzory obu tych dokumentów znajdowały się w systemie komputerowym Banku (...). Korzystali z nich pracownicy banku obsługujący rachunki i lokaty bankowe oraz rejestry jednostek uczestnictwa w Funduszach Inwestycyjnych M..

Kiedy klient składał dyspozycje w zakresie funduszy inwestycyjnych, były one widoczne dla podmiotu obsługującego fundusze inwestycyjne poprzez bankowy system komputerowy.

Klient, który miał środki w funduszu inwestycyjnym mógł zmienić osobę uposażoną w każdej chwili, nie była wymagana żadna karencja.

Od strony technicznej złożenie dyspozycji na wypadek śmierci wyglądało w przypadku banku i funduszu tak samo. Klient przychodził do oddziału banku, składał dyspozycję ustną, podawał dane osób uposażonych, a następnie generowano dokument z systemu i klient go podpisywał.

Pracownik banku wprowadzał do bankowego systemu komputerowego dane klienta i dane osoby uposażonej. (...) sam generował treść dokumentów i je drukował. Pracownicy banku nie mieli wpływu na treść tych dokumentów, w tym sposób ich zatytułowania, poza danymi klienta i danymi osób uposażonych. Dokumenty dotyczące powyższych dyspozycji były w obecności pracownika banku podpisywane przez klienta, a następnie wysyłane do centrali Banku (...).

W 2015 roku skany bankowej dyspozycji na wypadek śmierci najpierw wysyłano do centrali Banku (...), a następnie do centrali przesyłano dokumenty w formie elektronicznej.

Dokumenty dotyczące funduszy inwestycyjnych były przesyłane do właściwej komórki w Banku (...).

Do firmy (...) przesyłany był jedynie plik komputerowy z danymi dotyczącymi funduszy inwestycyjnych, który zawierał następujące informacje: dane osoby posiadającej jednostki w funduszu, dane osób uposażonych, dane dealera oraz dane zaszyfrowane dotyczące numeru oddziału banku. Firma (...) nie otrzymywała natomiast dokumentów dotyczących funduszy inwestycyjnych.

(dowód: zeznania świadków: E. S. (1) - protokół rozprawy z dnia 11 września 2018 roku k.156-160, nagranie 00:21:51-01:30:55, M. Z. - protokół rozprawy z dnia 04 lutego 2020 roku k.318-319, nagranie 00:14:34-00:36:54)

Dyspozycja „tworzenia uposażonego” z dnia 23 marca 2015 roku została zarejestrowana w systemie (...) spółki (...). Spółka otrzymała plik elektroniczny z tą dyspozycją, który został wczytany do bazy danych przez serwer. Druga dyspozycja „tworzenia uposażonego” z dnia 27 marca 2015 roku została wczytana przez serwer spółki, ale nie została do końca zapisana. Plik z dyspozycją z dnia 27 marca 2015 roku znajdował się w systemie komputerowym spółki, ale nie został w systemie odnotowany wśród danych klienta. Plik ten został odnaleziony dopiero w procesie rozpatrywania reklamacji A. P.. Wówczas, w dniu 12 sierpnia 2015 roku odnotowano w systemie zmianę dyspozycji.

(dowód: zeznania świadków: E. S. (1) - protokół rozprawy z dnia 11 września 2018 roku k.156-160, nagranie 00:21:51-01:30:55, G. J. - protokół rozprawy z dnia 11 września 2018 roku k.160-164, nagranie 01:35:36-02:41:51, wydruk z rejestru k.239-239 v.)

E. P. (1) zmarł 19 kwietnia 2015 roku. Spadek po nim na podstawie ustawy nabyli: córka G. P. i syn A. P. po 1/2 części każde z nich.

(dowód: kserokopia odpisu skróconego aktu zgonu k.30, kserokopia postanowienia k.85)

W dacie śmierci E. P. (1) był właścicielem 571,177 jednostek uczestnictwa w Millennium (...) Subfundusz Obligacji Korporacyjnych.

(dowód: pismo k.100)

Po śmierci ojca G. P. udała się do Banku (...) w celu ustalenia, kiedy będzie mogła dysponować środkami ojca i czy została złożona dyspozycja na wypadek śmierci. Od pracownicy Banku dowiedziała się, że została złożona dyspozycja na wypadek śmierci i uposażenie, najpierw dwa razy po 50%, a następnie została zmieniona dyspozycja uposażenia na 27% i 73%. Pozwana przed wizytą w Banku nie widziała dokumentów bankowych dotyczących dyspozycji na wypadek śmierci ani uposażenia złożonych przez ojca. Pozwana w czasie pierwszej wizyty w banku po śmierci ojca przyjęła do wiadomości, że ma 27 % jednostek w funduszach. Po raz drugi G. P. udała się do Banku po odnalezieniu całości dokumentów bankowych ojca, w tym dyspozycji na wypadek śmierci, dyspozycji tworzenia uposażonego z dnia 23 marca 2015 roku, odwołania dyspozycji uposażenia i dyspozycji uposażenia z dnia 27 marca 2015 roku. Uzyskała wówczas ustne potwierdzenie złożenia tych dyspozycji przez jej ojca.

(dowód: przesłuchanie pozwanej - protokół rozprawy z dnia 4 lutego 2020 roku k.321-322, nagranie 00:47:48-01:11:14)

W dniu 17 czerwca 2015 roku G. P. skierowała do Banku (...) Spółki Akcyjnej w W. pismo z zapytaniem o dyspozycje E. P. (1) na wypadek śmierci, dotyczące posiadanych przez niego środków finansowych.

(dowód: pismo pozwanej k.70)

Pismem z dnia 25 czerwca 2015 roku A. P. zwrócił się do (...) (...)w W. o odkupienie jednostek uczestnictwa funduszy należących do E. P. (1) o wartości 54.409,01 zł oraz o wystawienie zaświadczenia o jednostkach uczestnictwa w funduszach będących w posiadaniu E. P. (1) według stanu nadzień 19 kwietnia 2015 roku.

(dowód: wniosek k.27-28, k.29)

W piśmie z dnia 26 czerwca 2015 roku (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w W., obsługująca uczestników Funduszy Inwestycyjnych zarządzanych przez M. Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych, poinformowała G. P., że w ramach M. (...) dla uczestnika E. P. (1) istnieje ustanowiony zapis na wypadek śmierci dla G. P. w wysokości 50%. Pismo zostało przygotowane wyłącznie w oparciu o dane z systemu komputerowego, w którym nie była jeszcze odnotowana zmiana dyspozycji tworzenia uposażonego dokonana przez E. P. (1) w dniu 27 marca 2015 roku. W dacie sporządzenia pisma wśród danych uczestnika funduszu inwestycyjnego E. P. (1) w rejestrze jednostek widniała informacja o zapisie na wypadek śmierci po 50% dla A. P. i G. P..

(dowód: pismo k.71, zeznania świadka E. S. (2) - protokół rozprawy z dnia 11 września 2018 roku k.156-160, nagranie 00:21:51-01:30:55)

W dniu 2 lipca 2015 roku G. P. złożyła wniosek do Millennium Millennium Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych Spółki Akcyjnej w W. o odkupienie 285, (...) jednostek uczestnictwa funduszy należących do E. P. (1).

(dowód: wniosek k.34-35)

W piśmie z dnia 3 lipca 2015 roku Bank (...) Spółka Akcyjna w W. poinformowała G. P., że E. P. (1) ustanowił na jej rzecz dyspozycję wkładem na wypadek śmierci w wysokości 50%.

(dowód: pismo k.72)

W dniu 20 lipca 2015 roku M. (...) Fundusz Inwestycyjny Otwarty wypłacił na rzecz G. P. kwotę 37.357,83 zł odpowiadającą 50% udziałowi w jednostkach uczestnictwa E. P. (1), zamiast kwoty 20.173,26 zł odpowiadającej udziałowi 27%. Pozwana wiedziała wówczas o zmianie dyspozycji uposażenia na jej rzecz z 50% na 27%, gdyż informację na ten temat powzięła w czasie pierwszej wizyty w Banku (...) po śmierci ojca.

(dowód: potwierdzenie przelewu k.36, potwierdzenie transakcji odkupienia k.37-38, zestawienie k.39, przesłuchanie pozwanej - protokół rozprawy z dnia 4 lutego 2020 roku k.321-322, nagranie 00:47:48-01:11:14)

W dniu 16 września 2015 roku M. (...) Fundusz Inwestycyjny Otwarty wypłacił na rzecz A. P. kwotę 37.306,44 zł, odpowiadającą 50% udziałowi w środkach E. P. (1).

(dowód: potwierdzenie przelewu k.32)

W piśmie z dnia 16 września 2015 roku (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w W. wezwała G. P. do zwrotu kwoty 17.184,57 zł otrzymanej nienależnie w terminie 7 dni od otrzymania wezwania do zapłaty. W piśmie wskazano, że na rzecz pozwanej winna zostać wypłacona kwota odpowiadająca 27% udziałowi w środkach E. P. (1), podczas gdy na skutek błędu wypłacono kwotę odpowiadającą 50% udziałowi w środkach. Kwota 17.184,57 zł stanowi różnicę pomiędzy kwotą rzeczywiście wypłaconą, a kwotą należną.

(dowód: pismo k.40-41)

W piśmie z dnia 1 października 2015 roku (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w W. poinformowała A. P. o rozpatrywaniu jego reklamacji dotyczącej realizacji zlecenia jednostek funduszu inwestycyjnego z rejestru E. P. (1), wskazując, że zlecenie zostało zrealizowane niezgodnie z podziałem procentowym zapisu na wypadek śmierci, gdyż na rzecz A. P. zostało odkupione 50% zgromadzonych jednostek uczestnictwa zamiast 73%.

(dowód: pismo k.101)

W odpowiedzi na wezwanie, w piśmie z dnia 5 października 2015 roku G. P. odmówiła zwrotu kwoty 17.184,57 zł, wskazując, że brak jest do tego podstaw. Podniosła, że dyspozycja uposażenia z dnia 27 marca 2015 roku, uprawniająca ją do 27% udziału w funduszu, według treści dokumentu nie stanowi dyspozycji na wypadek śmierci, wobec czego brak jest zapisu bankowego na wypadek śmierci. Wskazała, że dyspozycja z dnia 23 marca 2015 roku dotyczy także funduszy inwestycyjnych.

(dowód: pismo pozwanej k.42-43)

Pismem z dnia 7 października 2015 roku (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w W. ponownie wezwała pozwaną do zwrotu kwoty 17.184,57 zł w terminie 7 dni od otrzymania wezwania do zapłaty.

(dowód: pismo k.44)

W piśmie z dnia 5 listopada 2015 roku (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w W. wezwała pozwaną do zapłaty kwoty 17.184,57 zł w terminie 7 dni od otrzymania wezwania, wskazując, że brak zapłaty będzie skutkowało wystąpieniem na drogę postępowania sądowego.

(dowód: pismo k.47-49)

W piśmie z dnia 25 listopada 2015 roku G. P. ponownie odmówiła zwrotu kwoty 17.184,57 zł.

(dowód: pismo pozwanej k.50-51)

Pismem z dnia 12 listopada 2015 roku (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w W. poinformowała A. P. o dopłacie na jego rzecz kwoty 17.489,16 zł w związku z wcześniejszą nieprawidłową realizacją zlecenia odkupienia jednostek uczestnictwa zmarłego E. P. (1). Dopłaty dokonano ze środków własnych spółki.

(dowód: potwierdzenie przelewu k.33, pismo k. (...), zeznania świadka E. S. (2) - protokół rozprawy z dnia 11 września 2018 roku k.156-160, nagranie 00:21:51-01:30:55)

W dniu 19 października 2016 roku pomiędzy Millennium Specjalistycznym Funduszem Inwestycyjnym Otwartym, a (...) spółką z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. została zawarta umowa cesji wierzytelności przysługującej Funduszowi w stosunku do G. P. w kwocie 17.184,15 zł wraz z odsetkami, wynikająca z realizacji w zawyżonej wartości zlecenia odkupienia z zapisu na wypadek śmierci z rejestru zmarłego uczestnika E. P. (1) prowadzonego w (...) (...) Subfunduszu Obligacji Korporacyjnych, która to kwota winna zostać przekazana na rzecz A. P.. Pismem z dnia 18 października 2016 roku pozwana została zawiadomiona o przelewie wierzytelności.

(dowód: umowa przelewu k.52-53, pismo k.54-55, dowód doręczenia k.56-57)

W dniu 31 maja 2017 roku doszło do połączenia spółek w trybie art.492 § 1 pkt 1 k.s.h., na skutek którego (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, jako spółka przejmująca przejęła cały majątek (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W., bez podwyższenia kapitału zakładowego oraz bez wymiany udziałów.

(dowód: odpis z KRS k.96-99)

Ustalając powyższy stan faktyczny, Sąd oparł się na wskazanych w treści uzasadnienia dokumentach, co do których brak było jakichkolwiek podstaw, aby odmówić im przymiotu wiarygodności, jak również na ich kserokopiach w trybie art. 308 k.p.c., a nadto na zeznaniach świadków: E. S. (1), M. Z. i częściowo G. J. oraz na przesłuchaniu pozwanej.

Sąd pominął natomiast zeznania świadka K. P., jako pozbawione znaczenia dla rozstrzygnięcia. Świadek była i jest zatrudniona w Banku (...), nie zajmowała się obsługą funduszy inwestycyjnych, nie miała wiedzy na temat procedur obsługi funduszy, ani dostępu do nich. Znała jedynie procedury w zakresie obsługi klientów Banku. Natomiast, spór w niniejszej sprawie koncentrował się wokół dyspozycji na wypadek śmierci dotyczącej jednostek w funduszu inwestycyjnym.

Pominięto także zeznania świadka G. J. dotyczące wizyty pozwanej w oddziale banku oraz okoliczności i treści sporządzonego e-maila k.58. Świadek nie pamiętał bowiem tych okoliczności. Sąd nie uwzględnił także zeznań świadka dotyczących ogólnych procedur w zakresie udzielania informacji po śmierci klienta banku i funduszu inwestycyjnego, gdyż pozostawały one bez znaczenia dla wyrokowania.

Na rozprawie w dniu 16 lutego 2018 roku Sąd oddalił wniosek pozwanej o zobowiązanie powoda do złożenia oryginałów dokumentów: dyspozycji wkładem na wypadek śmierci E. P. (1) z dnia 23 marca 2015 roku oraz dyspozycji odwołania uposażonych E. P. (1) z dnia 27 marca 2015 roku z podpisami E. P. (1), zaświadczenia o stanie rejestrów E. P. (1) przekazanego A. P. oraz pisemnej reklamacji A. P. złożonej w Banku (...), bowiem pozwana nie kwestionowała, że zostały one podpisane przez jej ojca i nie kwestionowała złożonych do akt kserokopii tych dokumentów. W niniejszej sprawie nie zachodziły zatem wątpliwości, które powodowałyby konieczność załączenia oryginałów wskazanych dokumentów dla prawidłowego przebiegu postępowania i usunięcia potencjalnych wątpliwości np. co do ich autentyczności. Na rozprawie w dniu 16 lutego 2018 roku Sąd oddalił także wniosek pozwanej o zwrócenie się do Banku (...) o nadesłanie oryginałów tych dokumentów, jako pozostający w sprzeczności z przepisami ustawy Prawo bankowe i w konsekwencji niemożliwy do zrealizowania. Albowiem, z zgodnie z art.105 ust.1 2d ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Prawo bankowe, bank ma obowiązek udzielenia informacji stanowiących tajemnicę bankową na żądanie sądu w postępowaniu cywilnym wyłącznie w związku z prowadzonym postępowaniem spadkowym lub o podział majątku między małżonkami albo prowadzoną przeciwko osobie fizycznej, będącej stroną umowy, sprawą o alimenty lub o rentę o charakterze alimentacyjnym. Wyliczenie to ma charakter enumeratywny. Przedmiotowa sprawa nie mieści się w żadnej ze wskazanych kategorii. A zatem, brak było podstawy prawnej do nadesłania przez Bank (...) oryginałów dokumentów żądanych przez pozwaną. W związku z tym, występowanie przez Sąd do owego Banku było bezprzedmiotowe, tym bardziej, że kserokopie owych dokumentów nie były przez pozwaną kwestionowane.

Na rozprawie w dniu 12 marca 2019 roku Sąd oddalił wniosek pozwanej zawarty w pkt 3 pisma z dnia 5 grudnia 2018 roku o dopuszczenie dowodu z nagrania dźwięku - rozmowy telefonicznej na okoliczność udzielenia pozwanej informacji telefonicznej, co do znaczenia prawnego dokumentu dyspozycji wkładem na wypadek śmierci oraz dyspozycji uposażenia, jako nie mający znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy.

Na rozprawie w dniu 4 lutego 2020 roku, na podstawie art. 235 z indeksem 2 § 1 pkt 2 k.p.c., Sąd pominął wniosek pozwanej o dopuszczenie dowodu z przesłuchania stron z ograniczeniem do przesłuchania pozwanej na pozostałe okoliczności wskazane w odpowiedzi na pozew, jako nieistotny dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. Z tych samych względów, na podstawie przepisu z art. 235 z indeksem 2 § 1 pkt 2 k.p.c., Sąd pominął ponowny wniosek pozwanej o dopuszczenie dowodu z przesłuchania stron na okoliczność informacji uzyskanych na infolinii.

Ustalając powyższy stan faktyczny, na podstawie art. 235 z indeksem 2 § 1 pkt 2 k.p.c., Sąd pominął wydruk ze strony internetowej k.243-244 oraz formularz dotyczący zapisów na wypadek śmierci w GAMMA P. (...) k.245, formularz o przeznaczeniu wkładu oszczędnościowego na wypadek śmierci k.294-295, dyspozycję wkładem na wypadek śmierci w G. (...) Bank k.246 i A. Bank k.247, jako pozostające bez znaczenia dla rozstrzygnięcia. W niniejszej sprawie, rolą Sądu nie był dokonywanie oceny, jak powinien wyglądać formularz dotyczący dyspozycji na wypadek śmierci jednostkami w funduszu inwestycyjnym, ale to czy pozwana stała się bezpodstawnie wzbogacona, a konsekwencji czy żądanie powoda zasługiwało na uwzględnienie.

Sąd nie uwzględnił także kserokopii notatki k.182, gdyż nie jest ona przez nikogo podpisana. Nie spełnia zatem wymogów stawianych dokumentowi prywatnemu przez przepis art.245 k.p.c. Nie wiadomo, kiedy i kto sporządził ową notatkę.

Sąd nie dał wiary zeznaniom świadka E. S. (1), iż dopłaty kwoty 17.489,16 zł dla A. P. dokonano ze środków (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W., gdyż jak wynika ze złożonego do akt potwierdzenia przelewu (k.33) środki te przekazał M. (...) Fundusz Inwestycyjny Otwarty.

Sąd Rejonowy zważył, co następuje:

Powództwo podlegało uwzględnieniu w prawie w całości.

W niniejszej sprawie (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w W. żądała od G. P. zapłaty kwoty 17.184,57 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 18 września 2015 roku do dnia zapłaty, tytułem świadczenia nienależnego w związku z wypłatą na rzecz pozwanej nieprawidłowej kwoty odkupienia jednostek uczestnictwa E. P. (1) w funduszu inwestycyjnym.

Pozwana nie uznała powództwa. Nie kwestionowała jednak, iż otrzymała środki pieniężne dochodzone niniejszym pozwem, ani ilości jednostek w funduszu inwestycyjnym na rachunku ojca i ich wartości. Nie zgłaszała również zarzutów dotyczących legitymacji procesowej czynnej powodowej spółki.

Dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy niezbędne było zatem ustalenie, czy po stronie powodowej spółki powstało roszczenie zwrotne z tytułu nienależnego świadczenia, a jeżeli tak to, czy po stronie pozwanej występują okoliczności pozwalające na skuteczne uchylenie się od obowiązku zwrotu świadczenia nienależnego.

Stosownie do treści art.509 § 1 k.c., wierzyciel (cedent) może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią (przelew), chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania. Jak wynika z § 2 powołanego przepisu, wraz z wierzytelnością przechodzą na nabywcę wszelkie związane z nią prawa, w szczególności roszczenie o zaległe odsetki. Umowa przelewu może zostać zawarta w dowolnej formie, lecz jeżeli wierzytelność jest stwierdzona pismem, przelew tej wierzytelności powinien być również pismem stwierdzony (art.511 k.c.). Skutkiem przelewu wierzytelności jest zmiana wierzyciela przy jednoczesnym zachowaniu dotychczasowego kształtu zobowiązania. W świetle przepisu art.510 § 1 k.c., umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia wierzytelności przenosi wierzytelność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły. Jak wynika z art.514 k.c., jeżeli wierzytelność jest stwierdzona pismem, zastrzeżenie umowne, iż przelew nie może nastąpić bez zgody dłużnika, jest skuteczne względem nabywcy tylko wtedy, gdy pismo zawiera wzmiankę o tym zastrzeżeniu, chyba że nabywca w chwili przelewu o zastrzeżeniu wiedział.

W doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się, że aby wierzytelność mogła stać się przedmiotem rozporządzenia, musi być w dostateczny sposób oznaczona, zindywidualizowana. Przede wszystkim powinien być wyraźnie określony stosunek zobowiązaniowy, którego elementem jest zbywana wierzytelność - chodzi głównie o oznaczanie stron tego stosunku, świadczenia oraz przedmiotu świadczenia. Wskazane elementy muszą być oznaczone bądź przynajmniej oznaczalne już w momencie zawierania umowy przenoszącej wierzytelność, do chwili zaś przejścia wierzytelności z majątku zbywcy do majątku nabywcy powinno nastąpić wyczerpujące sprecyzowanie również pozostałych elementów stosunku zobowiązaniowego, w którego ramach istnieje zbywana wierzytelność (tak między innymi „Kodeks cywilny. Komentarz.” pod red. prof. dr hab. Edward Gniewka, prof. dr hab. Piotra Machnikowskiego, 2013 rok, „Kodeks cywilny. Komentarz.” pod red. prof. dr hab. Krzysztof Pietrzykowski, 2011 rok, Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 listopada 1999 roku, III CKN 423/98, Biuletyn Sądu Najwyższego 2000 rok, Nr 1, s. 11).

Treścią umowy przelewu unormowanej w art.509 k.c. jest przeniesienie przez wierzyciela swojej wierzytelności na osobę trzecią, a skutkiem tej umowy jest wyłączenie dotychczasowego wierzyciela ze stosunku zobowiązaniowego i zajęcie jego miejsca przez nabywcę. Wskutek przelewu wierzytelność cedenta (czyli funkcjonalna wiązka uprawnień wierzyciela zawierająca co najmniej jedno roszczenie) przechodzi na cesjonariusza w takim stanie, w jakim dotychczas istniała. Zasadniczo cesja nie wpływa na jej kształt, zmienia się jedynie uprawniony do żądania świadczenia (tak między innymi Sąd Najwyższy Izba Cywilna w wyroku z dnia 24 maja 1999 roku, II CKN 342/98, niepubl.; Edward Gniewek „Kodeks cywilny. Komentarz.” Warszawa 2010 rok).

Na mocy umowy z dnia 19 października 2016 roku Millennium (...) Fundusz Inwestycyjny Otwarty przelał na rzecz (...) spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. wierzytelność przysługującą Funduszowi w stosunku do G. P. w kwocie 17.184,15 zł wraz z odsetkami, wynikającą z realizacji w zawyżonej wartości zlecenia odkupienia z zapisu na wypadek śmierci z rejestru zmarłego uczestnika E. P. (1) prowadzonego w Millennium (...) Subfunduszu Obligacji Korporacyjnych, która to kwota winna zostać przekazana na rzecz A. P.. Umowa został zawarta w formie pisemnej, a pozwana została zawiadomiona o przelewie wierzytelności pismem z dnia 18 października 2016 roku.

Przelew nie sprzeciwiał się obowiązującym wówczas przepisom prawa ani właściwości zobowiązania. Wierzytelności stanowiąca przedmiot umowy została należycie zindywidualizowana.

W konsekwencji, powodowa spółka stała się uprawniona do żądania od pozwanej w niniejszym procesie zwrotu kwoty 17.184,15 zł wraz z odsetkami.

Stosownie do przepisu art. 410 § 1 k.c., przepisy artykułów 405-409 k.c. dotyczących bezpodstawnego wzbogacenia, stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego.

Zgodnie z art. 410 § 2 k.c., świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Najważniejszym przypadkiem bezpodstawnego wzbogacenia jest nienależne świadczenie. Występuje ono w tych sytuacjach, gdy uzyskanie korzyści następuje w wyniku zachowania samego zubożonego mającego charakter świadczenia. Wyróżnienie przez ustawodawcę świadczenia nienależnego z ogólnych wypadków bezpodstawnego wzbogacenia jest zasadne, gdyż przypadki te wykazują istotne odrębności zarówno, gdy chodzi o przesłanki powstania roszczenia zwrotnego, jak i rozkład ciężaru dowodu.

Jeśli do wzbogacenia doszło na skutek świadczenia, analiza danego przypadku nastąpić musi w oparciu o przesłanki nienależnego świadczenia, a ogólna hipoteza art. 405 k.c. nie wystarcza do przyjęcia, że nastąpiło bezpodstawne wzbogacenie. Najważniejszą konsekwencją takiego ujęcia instytucji nienależnego świadczenia jest to, że gdy doszło do świadczenia, a nie są spełnione przesłanki żadnej kondykcji z art. 410 § 2 k.c., nie powstaje w ogóle roszczenie zwrotne i nie można się odwołać do ogólnej normy art. 405 k.c., zgodnie z którą kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.

Pojęcie świadczenia na tle art. 410 k.c., co do zasady odpowiada ogólnemu pojęciu świadczenia w polskim prawie cywilnym, jako zachowaniu dłużnika zmierzającemu do wykonania zobowiązania. Jednakże, zważyć należy, iż analizowany przepis reguluje świadczenie nienależne, a zatem ex definitione odnosi się do takich sytuacji, w których doszło do jakiegoś zaburzenia w normalnym procesie wykonywania zobowiązania. W piśmiennictwie wskazuje się, iż przez świadczenie na gruncie art. 410 k.c. należy zatem rozumieć każde celowe i świadome przysporzenie na rzecz majątku jakiejś osoby, które z punktu widzenia odbiorcy świadczenia można przyporządkować jakiemuś zobowiązaniu, choćby nieważnemu lub w ogóle jeszcze nieistniejącemu. Świadczenie nienależne może przybrać zarówno postać czynności prawnej, w tym nawet nieważnej, jak również mieć charakter czynności czysto faktycznej.

W przypadku, gdy wzbogacenie wynikło z szeroko rozumianego świadczenia może wejść w grę roszczenie zwane kondykcją (condictio). Polski ustawodawca wyróżnił cztery kondykcje: condictio indebiti (ten, kto spełnił świadczenie nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył), condictio causa finita (jeżeli podstawa świadczenia istniała w chwili spełnienia świadczenia, ale odpadła), condictio causa data causa non secuta (podstawa świadczenia istniała w chwili spełnienia świadczenia, ale zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty), condictio sine causa (czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia). Wyczerpują one wszystkie wypadki nienależnego świadczenia.

Między hipotezami poszczególnych kondykcji zachodzi stosunek wyłączenia. W konsekwencji, każdy stan faktyczny odpowiadać może tylko jednej kondykcji. Stronami stosunku restytucyjnego wynikłego z nienależnego świadczenia są: z jednej strony spełniający świadczenie (solvens), a z drugiej odbiorca świadczenia (accipiens).

Jak wskazano, nienależne świadczenie stanowi postać bezpodstawnego wzbogacenia, w konsekwencji ogólne przesłanki z art. 405 k.c. muszą być spełnione także w wypadku świadczenia nienależnego. Jednakże, na gruncie nienależnego świadczenia przesłanka bezpodstawnego wzbogacenia musi być rozumiana w sposób szczególny. Jeśli doszło do świadczenia, które w świetle jednej z kondykcji podlega zwrotowi, bez względu na to, co stanowiło jego przedmiot, zachodzi domniemanie wzruszalne, iż ten kto świadczenie otrzymał jest wzbogacony.

Najważniejszym i najczęstszym przypadkiem nienależnego świadczenia jest sytuacja, w której ten kto spełnił świadczenie nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył. Przesłankami pozytywnymi condictio indebiti są nieistnienie zobowiązania i spełnienie świadczenia, a przesłanką negatywną wyłączającą to roszczenie jest wiedza spełniającego świadczenie o nieistnieniu zobowiązania (art.411 pkt 1 k.c.). Dla powstania omawianej kondykcji nie ma znaczenia przyczyna nieistnienia zobowiązania – może nią być mylna interpretacja przepisu prawa, orzeczenia sądu, czy też pomyłka.

Przykładami sytuacji, w których powstaje condictio indebiti mogą być: omyłkowe udzielenie pożyczki czy kredytu w braku umowy, świadczenie z gwarancji, gdy brak materialnych przesłanek do jej wykonania, nadpłata ceny, zawyżony czynsz, zawyżone wynagrodzenie (w tych wypadkach kondykcja obejmuje tylko kwotę nienależną), nienależna premia, dostarczenie towaru pod zły adres, zapłata na inny rachunek bankowy niż wierzyciela, podwójna zapłata (P. K. „Bezpodstawne wzbogacenie art.405-411 k.c. Komentarz.”, str. 177).

E. P. (1) zawarł z Bankiem (...) Spółką Akcyjna z siedzibą w W. umowę ramową o świadczenie usług finansowych. Posiadał jednostki uczestnictwa w Millennium (...) Subfundusz Obligacji Korporacyjnych oraz środki na rachunku bankowym w Banku (...). W dniu 23 marca 2015 roku E. P. (1) złożył w Banku (...) Spółce Akcyjnej w W. dyspozycję wkładem na wypadek śmierci dotyczącą środków na rachunkach bankowych istniejących do dnia złożenia dyspozycji oraz otwartych w dniu i po dacie złożenia dyspozycji (k.73). Została ona złożona na formularzu Banku (...) i jak wynika ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego dotyczyła wyłącznie środków na rachunkach bankowych E. P. (1) w tym banku (k.73). Wskazana dyspozycja, znajdowała oparcie w przepisie art. 56 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Prawo bankowe, zgodnie z którym posiadacz rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej może polecić pisemnie bankowi dokonanie - po swojej śmierci - wypłaty z rachunku wskazanym przez siebie osobom: małżonkowi, wstępnym, zstępnym lub rodzeństwu określonej kwoty pieniężnej (dyspozycja wkładem na wypadek śmierci), która bez względu na liczbę wydanych dyspozycji, nie może być wyższa niż dwudziestokrotne przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku, ogłaszane przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za ostatni miesiąc przed śmiercią posiadacza rachunku. W konsekwencji, nie miała zastosowania do jednostek uczestnictwa w funduszu inwestycyjnym.

W dniu 23 marca 2015 roku E. P. (1) w ramach uczestnictwa w Millennium (...) Subfundusz Obligacji Korporacyjnych złożył „dyspozycję tworzenia uposażonego”, zgodnie z którą G. P. była uprawniona do 50% i A. P. do 50% środków zgromadzonych w Funduszach. Natomiast, w dniu 27 marca 2015 roku E. P. (1) w ramach uczestnictwa w Millennium (...) Subfundusz Obligacji Korporacyjnych złożył „dyspozycję odwołania uposażonych” i dyspozycję „tworzenia uposażonego”, zgodnie z którą G. P. była uprawniona do 27%, zaś A. P. do 73% środków zgromadzonych w Funduszach. Dyspozycja „tworzenia uposażonego” z dnia 23 marca 2015 roku została zarejestrowana w systemie (...) spółki (...). Spółka otrzymała plik elektroniczny z tą dyspozycją, który został wczytany do bazy danych przez serwer. Dyspozycja z dnia 27 marca 2015 roku została wczytana przez serwer spółki, ale nie została do końca zapisana. Plik z dyspozycją z dnia 27 marca 2015 roku znajdował się w systemie komputerowym spółki, ale dane w nim zawarte nie zostały odnotowane wśród danych klienta. Plik ten został odnaleziony dopiero w procesie rozpatrywania reklamacji A. P. i prawidłowo wczytany do systemu komputerowego. Wówczas, w dniu 12 sierpnia 2015 roku odnotowano w systemie zmianę dyspozycji na wypadek śmierci na rachunku jednostek uczestnictwa w funduszu prowadzonym dla E. P. (1).

Nieprawidłowe działanie systemu komputerowego spowodowało, iż w dniu 20 lipca 2015 roku M. (...) Fundusz Inwestycyjny Otwarty wypłacił na rzecz G. P. kwotę 37.357,83 zł odpowiadającą 50% udziałowi w jednostkach uczestnictwa E. P. (1), zamiast kwoty 20.173,26 zł stanowiącej 27%.

Pozwana kwestionowała okoliczność, aby dyspozycja „tworzenia uposażonego” złożona przez ojca w dniu 27 marca 2015 roku była dyspozycją na wypadek śmierci z uwagi na różne nazewnictwo zapisu na wypadek śmierci złożonego na formularzu Banku (...) oraz dyspozycji dotyczących jednostek w uczestnictwa w Millennium (...) Subfundusz Obligacji Korporacyjnych.

Stosownie do art. 111 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 27 maja 2004 roku o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi (Dz.U. Nr 146, poz. 1546 ze zm.), w razie śmierci uczestnika funduszu inwestycyjnego otwartego, fundusz jest obowiązany na żądanie osoby, którą uczestnik wskazał funduszowi w pisemnej dyspozycji - odkupić jednostki uczestnictwa uczestnika zapisane w rejestrze uczestników funduszu, do wartości nie wyższej niż przypadające na ostatni miesiąc przed śmiercią uczestnika funduszu dwudziestokrotne przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku, ogłaszane przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, oraz nieprzekraczającej łącznej wartości jednostek uczestnictwa zapisanych w rejestrze uczestnika, oraz wypłacić tej osobie kwotę uzyskaną z tego odkupienia.

Zgodnie z art.111 ust. 3 wskazanej ustawy o funduszach inwestycyjnych, kwoty oraz jednostki uczestnictwa niewykupione przez fundusz, odpowiednio do wartości, o których mowa w ust. 1 art.111 owej ustawy, nie wchodzą do spadku po uczestniku. Natomiast, jak wynika z ust.4 art.111 powołanej ustawy, dyspozycja, o której mowa w art.111 ust.1 pkt 2 ustawy, może być w każdym czasie przez uczestnika zmieniona lub odwołana.

Jak powszechnie wskazuje się w doktrynie i orzecznictwie, pisemna dyspozycja, o której mowa w art.111 ust.1 pkt 2 ustawy o funduszach inwestycyjnych, może być zrealizowana jedynie w wypadku śmierci uczestnika funduszu inwestycyjnego otwartego i stanowi odpowiednik zapisu na wypadek śmierci przewidzianego w art. 56 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Prawo bankowe. Osoba wskazana przez uczestnika funduszu w trybie art.111 ust.1 pkt 2 ustawy o funduszach inwestycyjnych jest osobą uposażoną, która może dysponować zapisanymi jej jednostkami uczestnictwa poprzez złożenie wniosku o dokonanie odkupu jednostek uczestnictwa w funduszu.

Jak wynika ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, w tym zgodnych zeznań świadków E. S. (1), M. Z., G. J., złożenie przez uczestnika M. (...) Fundusz Inwestycyjnego Otwartego dyspozycji w trybie art.111 ust.1 pkt 2 ustawy o funduszach inwestycyjnych wymagało złożenia przez uczestnika ustnego oświadczenia dotyczącego zadysponowania na wypadek śmierci w określony sposób jednostkami w funduszu inwestycyjnym w jednym z Oddziałów Banku (...), a następnie wygenerowania i wydrukowania z systemu dokumentu owej dyspozycji, który w przypadku Funduszy Inwestycyjnych M. nosił nazwę „tworzenie uposażonego” oraz podpisania owego dokumentu przez uczestnika funduszu. W świetle przeprowadzonych dowodów, procedura ta została zachowana w przypadku złożonych przez E. P. (2) dyspozycji „tworzenia uposażonego” z dnia 23 marca 2015 roku oraz dyspozycji „odwołania uposażonych” i „tworzenia uposażonego” z dnia 27 marca 2015 roku. W konsekwencji, w ocenie Sądu, nie budzi wątpliwości, iż dyspozycja „tworzenia uposażonego” z dnia 23 marca 2015 roku oraz dyspozycja „tworzenia uposażonego” z dnia 27 marca 2015 roku stanowiły pisemną dyspozycję, o której mowa w art.111 ust.1 pkt 2 ustawy o funduszach inwestycyjnych i w świetle z ust.4 art.111 owej ustawy dyspozycja z dnia 27 marca 2015 roku jako późniejsza zmieniła wcześniejszą. Wprawdzie, dokumenty z dnia 23 marca 2015 roku i 27 marca 2015 roku zatytułowane „dyspozycja tworzenia uposażonego” nie zawierają sformułowania „na wypadek śmierci”, jednakże jak wynika ze zgromadzonego materiału dowodowego, w tym zeznań świadków E. S. (1), M. Z., G. J., dokumenty te były generowane z systemu, gdy uczestnik funduszu chciał rozporządzić posiadanymi jednostkami na wypadek śmierci, a nie w wypadku gdy chciał np. udzielić pełnomocnictwa. Dokumenty „dyspozycji tworzenia uposażonego” zostały przez E. P. (1) podpisane. Nie sposób zatem przyjąć, w świetle dyrektywy wykładni oświadczeń woli zawartej w art.65 § 1 k.c., zważywszy na okoliczności w jakich owe dokumenty powstały, aby wola E. P. (1) przy składaniu owych dyspozycji miała być inna niż złożenie dyspozycji na wypadek śmierci w trybie art.111 ust.1 pkt 2 ustawy o funduszach inwestycyjnych. Zważyć przy tym należy, iż zgodnie z art.56 k.c., czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów. Natomiast, z przepisu art.111 ust.1 pkt 2 ustawy o funduszach inwestycyjnych wyraźnie wynika, że dyspozycja złożona na podstawie tego przepisu wywołuje skutek dopiero po śmierci uczestnika funduszu.

Skoro pozwana podnosiła, iż wolą jej ojca E. P. (1) przy składaniu dyspozycji „tworzenia uposażonego” było wywołanie innych skutków prawnych niż rozrządzenie na wypadek śmierci na podstawie art.111 ust.1 pkt 2 ustawy o funduszach inwestycyjnych, winna tę okoliczność udowodnić. Zgodnie bowiem z art. 6 k.c. ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Natomiast, stosownie do treści przepisu art. 232 k.p.c., to strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Pozwana nie udowodniła swych twierdzeń w tym zakresie.

Mając na uwadze powyższe, odkupienie jednostek funduszu, a następnie wypłata na rzecz G. P. środków w zakresie przekraczającym 27% była pozbawiona podstawy prawnej, gdyż w pozostałym zakresie uposażonym był A. P.. Pozwana nie posiadała tytułu prawnego do otrzymania owych środków na podstawie dziedziczenia po E. P. (1), gdyż zgodnie z art.111 ust. 3 ustawy o funduszach inwestycyjnych, kwoty oraz jednostki uczestnictwa niewykupione przez fundusz, objęte dyspozycją z art.111 ust.1 pkt 2 ustawy o funduszach inwestycyjnych, nie wchodzą do spadku po zmarłym uczestniku funduszu.

W rezultacie, na skutek nieprawidłowego działania systemu komputerowego,

M. (...) Fundusz Inwestycyjny Otwarty, obsługiwany przez (...) spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W., wypłacił na rzecz G. P. kwotę 37.357,83 zł odpowiadającą 50% udziałowi w jednostkach uczestnictwa E. P. (1) zamiast kwoty 20.173,26 zł stanowiącej 27%.

W przedmiotowej sprawie, mamy zatem do czynienia z klasyczną kondycją indebiti . Albowiem, ponad 27% udział w jednostkach uczestnictwa, jakie posiadał E. P. (1), Fundusz nie był zobowiązany do spełnienia świadczenia względem G. P., lecz w stosunku do A. P..

Wypłata na rzecz pozwanej kwoty przekraczająca ów udział 27% w jednostkach uczestnictwa była pozbawiona podstawy prawnej i stanowiła świadczenie nienależne, podlegające zwrotowi. Spełnienie owego świadczenia skutkowało zubożeniem M. (...) Funduszu Inwestycyjnego Otwartego, gdyż musiał on wykonać i wykonał swe zobowiązanie względem A. P., dokonując na jego rzecz dopłaty do kwoty odpowiadającej 73% udziałowi w jednostkach uczestnictwa. W rezultacie, stał się zubożony o kwotę nadwyżki wypłaconą pozanej.

G. P. podnosiła, iż świadczenie na jej rzecz zostało spełnione na skutek błędu, a powódka nie zachowała przewidzianego w przepisie art.88 k.c. rocznego terminu na uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem tej wady. Jednakże, wypłata na rzecz pozwanej zawyżonej kwoty z odkupienia jednostek uczestnictwa w funduszu inwestycyjnym nie była skutkiem złożenia oświadczenia woli dotkniętego wadą oświadczenia woli w postaci błędu w rozumieniu art.84 k.c., lecz wynikiem omyłki technicznej systemu komputerowego, który nie wczytał w sposób prawidłowy danych z pliku zapisanego na serwerze. A zatem, nie może być w ogóle mowy o konieczności uchylania się przez powódkę od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu w trybie art.88 k.c.

Konkludując, po stronie powodowej spółki powstało roszczenie zwrotne z tytułu nienależnego świadczenia.

Jak wynika z art. 406 k.c., obowiązek wydania korzyści obejmuje nie tylko korzyść bezpośrednio uzyskaną, lecz także wszystko, co w razie zbycia, utraty lub uszkodzenia zostało uzyskane w zamian tej korzyści albo jako naprawienie szkody.

Z kolei, zgodnie z art. 409 k.c., obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu.

Pozwana nie podnosiła zarzutu, iż nie jest już wzbogacona. Ponadto, w dacie uzyskania korzyści (20 lipca 2015 roku) przekraczającej należną jej wartość jednostek uczestnictwa w funduszu, G. P. posiadała już wiedzę o tym, że dyspozycja ojca w zakresie procentowego udziału należnych jej jednostek uczestnictwa uległa zmianie z 50% na 27%, gdyż informacje w tym zakresie zostały jej przekazane w czasie pierwszej wizyty w Oddziale Banku (...), dysponowała już wówczas także dokumentami ojca dotyczącymi owych dyspozycji. A zatem, od momentu wypłaty jej środków przekraczających 27%, winna była liczyć się z obowiązkiem ich zwrotu. Zwłaszcza, że pozwana posiada wykształcenie prawnicze i jej świadomość prawna jest wyższa niż przeciętnego obywatela.

W świetle art. 411 pkt 1 k.c., nie można żądać zwrotu świadczenia między innymi, jeżeli spełniający świadczenie wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany, chyba że spełnienie świadczenia nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu uniknięcia przymusu lub w wykonaniu nieważnej czynności prawnej. Na uwagę zasługuje okoliczność, iż ustawa dla wyłączenia możliwości żądania zwrotu nienależnego świadczenia wyraźnie wymaga pozytywnej wiedzy świadczącego o nieistnieniu zobowiązania. Jak wskazuje się w orzecznictwie Sądu Najwyższego dla wyłączenia kondykcji indebiti konieczne jest udowodnienie przez przyjmującego świadczenie, iż świadczący miał, spełniając świadczenie, całkowitą świadomość tego, że ono się nie należy i że może go bez ujemnych dla siebie konsekwencji prawnych nie wykonać, a mimo to je spełnił. Nie wystarczy samo udowodnienie, że spełniający świadczenie powinien wiedzieć, że nie jest zobowiązany lub mógł się o tym dowiedzieć (tak między innymi Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 28 października 1938 roku, C I 1642/37, P. K. „Bezpodstawne wzbogacenie art.405-411 k.c. Komentarz.”).

W przedmiotowej sprawie, po stronie powodowej nie zachodzi owa negatywna przesłanka wyłączająca możliwość skutecznego żądania zwrotu nienależnego świadczenia. Albowiem, jak wynika ze zgromadzonego materiału dowodowego, wpłata pozwanej zawyżonej kwoty w dniu 20 lipca 2015 roku wynikała z faktu, iż dyspozycja „tworzenia uposażonego” nie została prawidłowo wczytana do systemu komputerowego. W owej dacie ani M. (...) Fundusz Inwestycyjny Otwarty ani obsługująca go (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w W. nie posiadali wiedzy, iż Fundusz nie jest już zobowiązany do świadczenia na rzecz G. P. w zakresie 50% udziału w jednostkach uczestnictwa.

W konsekwencji, Sąd nie znalazł żadnych okoliczności pozwalających pozwanej na skuteczne uchylenie się od obowiązku zwrotu świadczenia nienależnego. Pozwana otrzymała od powoda kwotę 37.357,83 zł, stanowiącą 50% środków zgromadzonych w funduszach. Zgodnie z dyspozycją ojca z dnia 27 marca 2015 roku uprawniona była do otrzymania jedynie 27% środków o wartości 20.173,26 zł.

Dlatego Sąd zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 17.184,57 zł, stanowiącą różnicę między uzyskanymi środkami, a należnymi.

Podstawę prawną żądania odsetek ustawowych za opóźnienie stanowił przepis art. 481 § 1 k.c., zgodnie z którym jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była z góry oznaczona, należą się odsetki ustawowe (§ 2 art. 481 k.c.), a od dnia 1 stycznia 2016 roku odsetki ustawowe za opóźnienie.

Roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia jest roszczeniem bezterminowym, staje się zatem wymagalne na skutek wezwania dłużnika do zapłaty (art. 455 k.c.).

W przedmiotowej sprawie, powódka wezwała pozwaną do zwrotu kwoty 17.184,57 zł pismem z dnia 16 września 2015 roku. W aktach sprawy brak jest dowodu doręczenia pozwanej owego pisma. Jednakże, pismem z dnia 5 października 2015 roku, stanowiącym odpowiedź na wskazane wezwanie do zapłaty, G. P. odmówiła zwrotu kwoty 17.184,57 zł. Od tego dnia pozostawała zatem w opóźnieniu ze spełnieniem świadczenia na rzecz powódki. Skoro powódka żądała odsetek w związku z brakiem spełnienia przez pozwaną świadczenia w terminie, a zatem w związku z opóźnieniem, Sąd zasądził od kwoty 17.184,57 zł odsetki ustawowe od dnia 5 października 2015 roku do dnia 31 grudnia 2015 roku i odsetki ustawowe za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty.

W zakresie odsetek w pozostałej części powództwo podlegało oddaleniu jako nieudowodnione.

Orzeczenie o kosztach procesu zapadło na postawie art. 100 zdanie drugie k.p.c., zgodnie z którym Sąd może włożyć na jedną ze stron obowiązek zwrotu wszystkich kosztów, jeżeli jej przeciwnik uległ tylko co do nieznacznej części swojego żądania. Sąd uwzględnił powództwo w całości co do należności głównej, oddalił natomiast żądanie zapłaty jedynie co do niewielkiej części odsetek.

Na koszty procesu poniesione przez powoda złożyły się: opłata od pozwu w wysokości 860 zł, wynagrodzenie pełnomocnika w kwocie 3.600 zł (ustalone na podstawie § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych, Dz. U. z 2015 roku, poz. 1804 ze zm.), opłat od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł. Wskazane koszty opiewają łącznie na kwotę 4.477 zł zasądzoną od pozwanej na rzecz powódki.

W ocenie Sądu, na uwzględnienie nie zasługiwało natomiast, żądanie zwrotu kosztów procesu w zakresie kosztów przejazdów pełnomocnika powoda, obliczonych jak należy przyjąć, przy uwzględnieniu przepisów rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 stycznia 2013 roku w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej w związku z przepisami rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 25 marca 2002 roku w sprawie warunków ustalania oraz sposobu dokonywania zwrotu kosztów używania do celów służbowych samochodów osobowych, motocykli i motorowerów niebędących własnością pracodawcy, na kwotę 1.170 zł.

Stosownie do art.98 § 3 k.c., do niezbędnych kosztów procesu strony reprezentowanej przez adwokata zalicza się wynagrodzenie, jednak nie wyższe niż stawki opłat określone w odrębnych przepisach i wydatki jednego adwokata, koszty sądowe oraz koszty nakazanego przez sąd osobistego stawiennictwa strony. Na gruncie powołanego przepisu, powszechnie przyjmuje się, iż niezbędne koszty procesu strony reprezentowanej przez pełnomocnika w osobie adwokata czy radcy prawnego, obejmują także koszty przejazdu poniesione przez zawodowego pełnomocnika w związku z dojazdem do sądu, w którym odbywają się posiedzenia sądowe lub w którym podejmowane są inne czynności procesowe (np. do sądu wezwanego). Jednakże, jak powszechnie przyjmuje się w doktrynie i orzecznictwie, muszą to być koszty celowe i koszty rzeczywiście poniesione, a nie koszty teoretycznie wyliczone na podstawie przepisów rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 stycznia 2013 roku w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej w związku z przepisami rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 25 marca 2002 roku w sprawie warunków ustalania oraz sposobu dokonywania zwrotu kosztów używania do celów służbowych samochodów osobowych, motocykli i motorowerów niebędących własnością pracodawcy (Dz.U. Nr 27, poz. 271 ze zm.) (tak między innymi Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 29 czerwca 2016 roku, III CZP 26/16, opubl. Biuletyn Sądu Najwyższego 2016 rok, nr 6, poz. 10, Sądu Okręgowy w Gdańsku, III Wydział Cywilny w postanowieniu z dnia 28 października 2016 roku, III Cz 924/16, opubl. L.).

Pełnomocnik powoda nie przedstawił Sądowi wysokości rzeczywiście poniesionych kosztów przejazdu na rozprawy, a zatem brak było podstaw do uwzględnienia tego składnika w zasądzonych na rzecz strony powodowej kosztach procesu.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE