UZASADNIENIE

Powód M. K. pozwem z dnia 23 lipca 2018 r. (data nadania w placówce pocztowej) wniósł o zasądzenie na jego rzecz od pozwanego V. L. Towarzystwa (...) kwoty 7.492,59 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 23 lipca 2015 do dnia zapłaty z tym, że do dnia 31 grudnia 2015 r. odsetek ustawowych i kosztami procesu w tym kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictwa.

Uzasadniając żądanie pozwu powód wskazał, że zawarł z pozwanym umowę ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym potwierdzonym polisą (...). Umowa ubezpieczenia uległa rozwiązaniu. W następstwie tego pozwany przejął z rachunków ubezpieczenia powoda kwotę 7.492,59 zł tytułem opłaty „likwidacyjnej”, t.j. zatrzymał znaczną część środków zgromadzonych przez powoda na polisie w dniu jej likwidacji, wypłacając powodowi kwotę 6.097,62 zł.

Powód wskazywał, że konstrukcja postanowień umowy określających metodę i wysokość przejmowanych środków przez pozwanego w sytuacji likwidacji polisy, nie zostały indywidualnie z nim uzgodnione, kształtują jego prawa i obowiązki, w sposób sprzeczny w dobrymi obyczajami, rażąco naruszają jego interesy jako konsumenta, nie są postanowieniem określającym główne świadczenie stron, nie zostały ponadto sformułowane w sposób jednoznaczny. Zatem postanowienia dotyczące świadczenia wykupu zawarte w umowie i OWU stanowią niedozwolone postanowienia umowne w rozumieniu art. 385¹ § 1 k.c. i w konsekwencji nie wiążą powoda działającego jako konsument. Na uzasadnienie podnoszonych zarzutów powód przywoływał orzeczenia sądów w podobnych sprawach.

(pozew k 1-7v)

W odpowiedzi na pozew z dnia 11 kwietnia 2019 r., pozwany V. L. Towarzystwo (...) S. A. V. (...) z siedzibą w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości, i o zasądzenie na swoją rzecz od powoda zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwany przyznał, że strony łączyła umowa ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi (...). Przedmiotowa umowa została zawarta na podstawie Ogólnych Warunków Ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi, do których załączona była Tabela opłat, określająca procent części bazowej rachunku wypłacanych ubezpieczającemu w przypadku odpisania jednostek funduszy. Pozwany potwierdził, że doszło do rozwiązania umowy objętej postępowaniem, w wyniku czego dokonał całkowitej wypłaty wartości wykupu, tym samym rozwiązując umowę z powodem.

W uzasadnieniu strona pozwana wskazała, iż Wartość Wykupu stanowi świadczenie główne stron, które zostało określone w sposób jednoznaczny, zatem nie podlega kontroli pod kątem abuzywności. Na okoliczność tego ubezpieczyciel przytoczył argumentację odwołując się do konstrukcji umowy ubezpieczenia oraz uregulowań wynikających z ustawy o działalności ubezpieczeniowej. Jednocześnie pozwany wskazał, że powód zawierając przedmiotową umowę miał wiedzę na temat warunków ubezpieczenia, w tym w szczególności na temat opłat pobieranych przez pozwanego oraz sposobu obliczania wartości wykupu. Pozwany wskazał również, iż nawet jeśli uznać, iż Wartość Wykupu nie jest świadczeniem głównym stron umowy, zostało ono sformułowane w sposób jednoznaczny. W ocenie pozwanego, postanowienia OWU dotyczące Wartości Wykupu nie stanowią niedozwolonych postanowień umownych, bowiem nie są sprzeczne z dobrymi obyczajami oraz nie naruszają interesów konsumenta w sposób rażący – mechanizm obliczania świadczenia głównego ma swoje uzasadnienie w strukturze kosztów ponoszonych przez pozwanego w związku z zawartą umową ubezpieczenia. Pozwany podniósł, iż przy zawieraniu umów ubezpieczenia z (...), towarzystwo ubezpieczeniowe ponosi koszty, które osiągają wysoki poziom w stosunku do składek wpłacanych przez pierwsze lata. W przypadku gdyby umowa nie została rozwiązana przed umówionym terminem, koszty te byłyby rozłożone w czasie i pokryte proporcjonalnie ze środków pochodzących ze składek wpłaconych przez ubezpieczającego. Ponadto pozwany podniósł zarzut przedawnienia dochodzonego roszczenia. Pozwany podniósł że korzyść którą miał uzyskać zużył w taki sposób, że nie jest już wzbogacony względem powoda (art. 409 k.c.)

Pozwany podnosił że w ramach polubownego zakończenia sporu w odpowiedzi na wezwanie powoda w dniu 4 września 2018 r. dopłacił kwotę stanowiącą uzupełnienie świadczenia wykupu w wysokości 4.018,22 zł.

(odpowiedź na pozew k. 32-34)

W replice z dnia 24 kwietnia 2019 r. (data nadania w placówce pocztowej) powód cofnął pozew w zakresie kwoty 4.018,22 zł stanowiącej należność główna, w zakresie odsetek ustawowych za opóźnienie od tej kwoty od dnia 4 września 2018 r. W pozostałym zakresie powód potrzymał swoje dotychczasowe stanowisko.

(replika k. 47-67v)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

M. K. na podstawie wniosku z dnia 18 lutego 2008 r. zawarł ze (...) S.A. z siedzibą w W. (obecnie V. L. Towarzystwo (...)) umowę ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowym ze składką regularną M. (...), potwierdzoną polisą nr (...). Integralną część umowy stanowiły, doręczone powodowi przed zawarciem umowy, Ogólne Warunki Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym ze Składką Regularną (...) o indeksie (...) (dalej jako „OWU”). Umowa została zawarta na okres 30 lat, ze składką regularną opłacaną miesięcznie w wysokości 250,00 zł. Powód został wskazany w umowie jako ubezpieczający i jednocześnie jako ubezpieczony.

(okoliczności bezsporne; wniosek o zawarcie umowy ubezpieczenia k. 40-41, polisa – k. 9)

Powód M. K. jako konsument zawarł umowę ze spółką jako przedsiębiorcą i w ramach prowadzonej działalności gospodarczej.

(okoliczności bezsporne)

Postanowienia wzorca umownego wykorzystanego przy zawarciu przedmiotowej umowy były autorstwa pozwanego, nie podlegały negocjacjom, M. K. nie miał możliwości indywidualnego ich uzgodnienia.

(domniemanie prawne)

OWU wraz z Załącznikiem nr 1 stanowiły integralną część umowy. Zgodnie z § 2 pkt. 24 OWU świadczenie wykupu to kwota świadczenia z umowy wpłacana przez ubezpieczyciela w przypadkach określonych w OWU, z przyczyn innych niż dożycie przez ubezpieczonego daty dożycia, śmierć ubezpieczonego lub odstąpienie przez ubezpieczonego od umowy. W myśl § 4 OWU zakres ubezpieczenia obejmował następujące zdarzenia ubezpieczeniowe: dożycie przez ubezpieczonego daty dożycia i śmierć ubezpieczonego w okresie ubezpieczenia. W pierwszym z tych przypadków ubezpieczyciel wypłacić miał świadczenie z tytułu dożycia. W przypadku drugiego zdarzenia wypłacie podlegało świadczenie z tytułu śmierci (§ 5 ust. 1 i 2 OWU).

Oprócz powyższych świadczeń, świadczeniem objętym w/w umową było tzw. świadczenie wykupu – w kwocie nie wyższej niż kwota odpowiadająca wartości części wolnej rachunku, powiększonej o określony procent wartości części bazowej rachunku, zgodnie z ust. 14 Załączniku nr 1 do OWU.

Zgodnie z § 11 ust. 1 OWU umowa ubezpieczenia ulegała rozwiązaniu m.in.:

- wskutek jej rozwiązania przez ubezpieczającego – z dniem doręczenia do siedziby ubezpieczyciela pisemnego oświadczenia ubezpieczającego o rozwiązaniu (pkt 2),

- niezapłacenia przez ubezpieczającego składki regularnej – z upływem ostatniego dnia 45-dniowego okresu, wskazanego w § 13 ust. 5 (pkt 3),

- wypłaty świadczenia wykupu – z dniem złożenia wniosku o całkowitą wypłatę świadczenia wykupu (pkt 6).

W ust. 2 w/w paragrafu wskazano, że w przypadkach, o których mowa w ust. 1 pkt. 2-3 ubezpieczyciel dokona wypłaty kwoty w wysokości świadczenia wykupu, zgodnie z zasadami wypłaty świadczenia wykupu określonymi w § 24 ust. 4-11, z zastrzeżeniem, iż w pierwszych dwóch latach polisy wartość świadczenia wykupu jest równa wartości części wolnej rachunku i wypłacana jest jedynie wówczas, gdy na rachunku jednostek funduszy zgromadzone są środki stanowiące część wolną rachunku.

Wysokość świadczenia wykupu została określona na podstawie § 24 ust. 4 w związku z załącznikiem nr 1 ust. 14. W myśl powołanego postanowienia wysokość świadczenia wykupu na dany dzień jest równa wartości części wolnej rachunku oraz określonego procentu wartości części bazowej rachunku wskazanego w ust. 14 załącznika nr 1 do OWU, właściwej dla wysokości Składki Regularnej w skali roku aktualnej na dzień zawarcia umowy.

Ustęp 6 § 24 stanowił zaś, że wysokość określonego procentu wartości części bazowej rachunku, o którym mowa w ust. 5, ustalana jest na podstawie okresu ubezpieczenia dla danej umowy oraz roku wskazanego szczegółowo w tym paragrafie.

Z treści postanowień § 25 OWU wynikało, że z tytułu zawarcia i wykonywania umowy ubezpieczyciel pobiera następujące opłaty: opłatę wstępną, opłatę za udzielanie tymczasowej ochrony ubezpieczeniowej, opłatę za ryzyko, opłatę administracyjną, opłatę za zarządzanie aktywami rachunku jednostek funduszy, opłatę za zarządzanie aktywami portfeli modelowych, opłatę na konwersję, o której mowa w § 18 ust. 9 OWU, oraz inne opłaty z tytułu dodatkowych usług oferowanych przez ubezpieczyciela związanych z Ubezpieczeniowymi Funduszami Kapitałowymi, określone w szczegółowych regulaminach.

Zgodnie z tabelą znajdującą się w pkt 14c) załącznika nr 1 do OWU, określony procent części bazowej rachunku w związku z wypłatą świadczenia wykupu uzależniony został od czasu trwania polisy i przy zawarciu umowy na 30 lat wynosił od 0 % w pierwszym i drugim roku od zawarcia umowy, do 97,40 % w ostatnim roku obowiązywania umowy. W czwartym roku trwania umowy przedmiotowy procent wynosił 45,29%.

(okoliczność bezsporna, OWU wraz z załącznikami k. 10-13v)

Na dzień rozwiązania umowy tj. 01 marca 2012 r. suma wpłaconych przez powoda składek wyniosła 13.187,50 zł, wartość Części Bazowej rachunku 13.590,21 zł, powodowi pozwany wypłacił kwotę 6.097,62 zł, zatrzymując kwotę 7.492,59 zł.

(okoliczność bezsporna, rozliczenie polisy k. 13)

Pismem z dnia 28 czerwca 2018 r. powód wezwał pozwanego do wypłaty kwoty 7.492,59 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia pobrania kwoty. Termin na spełnienie świadczenia został wyznaczony na 7 dni od dnia otrzymanie wezwania. Wezwanie doręczono pozwanej w dniu 09 lipca 2018 r.

(okoliczność bezsporna, wezwanie do zapłaty wraz z dowodem doręczenia k. 14 i 15)

W dniu 04 września 2018 roku spółka poinformowała o dobrowolnym zwrocie części opłaty w kwocie 4.018,22 zł wobec porozumienia z dnia 19 grudnia 2016 r. podpisanego z Prezesem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

(okoliczność bezsporna, pismo pozwanego k. 43)

Pismem z dnia 24 kwietnia 2019 r. powód cofnął powództwo z zakresie kwoty 4.018,22 zł, oraz odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia 04 września 2018 r.

(okoliczność bezsporna, pismo powoda k. 47-67)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o wyżej wymienione dowody z dokumentów, których prawdziwość i treść nie budziły wątpliwości Sądu, jak i nie były kwestionowane przez strony. Czyniąc ustalenia faktyczne, Sąd uwzględnił także zgodne twierdzenia stron w trybie art. 229 k.p.c. oraz twierdzenia strony, którym przeciwnik nie przeczył w trybie art. 230 k.p.c.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo należało uwzględnić w przeważającej części.

W rozpoznawanej sprawie okolicznością bezsporną między stronami był fakt zawarcia i przedterminowego rozwiązania umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym potwierdzonej polisą nr (...), jak również fakt pierwotnego otrzymania przez powoda 45,29 % środków zgromadzonych na rachunku jednostek funduszy prowadzonym dla powoda. Strony nie kwestionowały dokonanej przez pozwanego późniejszej dopłaty w wysokości 4.018,22 zł. Istota sporu sprowadzała się natomiast do zatrzymania przez pozwaną pozostałej części środków zgromadzonych na rachunku polisowym powoda, która ostatecznie wyniosła 3.474,37 zł oraz podniesionego przez pozwanego zarzutu przedawnienia wskazując, że okres ten wynosi 3 lata.

W pierwszej kolejności w zakresie kwoty 4.018,22 zł, Sąd na podstawie art. 203 w zw. z art. 355 k.p.c. umorzył postępowanie wobec skutecznego cofnięcia pozwu w tym zakresie w wyniku dokonania przez pozwanego wpłaty ww. kwoty na rzecz powoda w dniu 4 września 2018 r. tj. po wytoczeniu powództwa, a także dnia rozwiązania umowy.

Odnośnie podniesionego przez pozwanego zarzutu przedawnienia, okazał się on nietrafny. Należy zauważyć, iż roszczenie przedawnia się w okresie 10 lat, zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 10 sierpnia 2018 roku III CZP 22/18, która stanowi, iż w umowie ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym roszczenie o wypłatę wartości wykupu ubezpieczenia, nie stanowiącej kosztów udzielonej ochrony ubezpieczeniowej, przedawnia się w terminie określonym w art. 118 k.c. Zatem złożenie pozwu w dniu 23 lipca 2018 roku, kiedy umowa została rozwiązana w dniu 01 marca 2012 roku przerwało bieg przedawnienia i roszczenie winno ulec merytorycznemu rozstrzygnięciu.

W ocenie Sądu w zakresie dochodzonego roszczenia, powód w sposób wystarczający na potrzeby niniejszej sprawy wykazał treść łączącej go ze stroną pozwaną umowy. Przechodząc do analizy umowy ubezpieczenia, która łączyła strony postępowania wskazać należy, że analizowana w sprawie umowa jest umową mieszaną, z elementami klasycznego modelu umowy ubezpieczenia na życie i postanowieniami charakterystycznymi dla umów, których celem jest inwestowanie kapitału. Nie ulega wątpliwości, że dominuje w niej aspekt kapitałowy polegający na alokowaniu składek wpłacanych przez ubezpieczonego na ubezpieczeniowe fundusze. Celem umowy było więc istnienie długotrwałego i stabilnego stosunku prawnego łączącego strony w celu zgromadzenia, jak najwyższego kapitału z wpłaconych przez ubezpieczającego składek celem dalszego ich inwestowania i wygenerowanie możliwie najlepszego wyniku ekonomicznego, co miało zapewnić również wymierne korzyści ubezpieczycielowi.

Integralną część wskazanej umowy stanowiły Ogólne Warunki Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym ze Składką Regularną M. (...) („OWU”) – wzorzec umowny ustalony przez ubezpieczyciela, który w świetle art. 384 § 1 k.c. winien być doręczony powodowi przed zawarciem umowy, aby go wiązał. W rozpoznawanej sprawie bezsporne było otrzymanie przez powoda OWU przed zawarciem umowy – powód tego nie kwestionował, ponadto otrzymanie OWU przed zawarciem umowy potwierdził on własnoręcznym podpisem pod wnioskiem o zawarcie umowy.

W następnej kolejności należało dokonać wykładni powyższych postanowień OWU pod kątem norm prawnej zawartej w art. 385¹ k.c., który to przepis stanowi, że postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, które nie zostały z nim indywidualnie uzgodnione, nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Nie dotyczy to jedynie postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Ustalenie, że poszczególne postanowienia OWU są postanowieniami niedozwolonymi, ma znaczenie ze względu na skutki prawne, jakie rodzi uznanie postanowienia umowy za abuzywne. Wówczas, zgodnie z art. 385¹§ 2 k.c., zamieszczona w umowie klauzula abuzywna, nie wiąże konsumenta, zaś strony są związane umową w pozostałym zakresie.

Z treści przepisów art. 385¹ k.c. wynika, że możliwość uznania danego postanowienia umownego za niedozwolone i wyeliminowanie go z umowy zależy od spełnienia następujących czterech przesłanek: 1) postanowienie nie zostało uzgodnione indywidualnie, 2) kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, 4) rażąco naruszając interesy konsumenta, 3) nie dotyczy sformułowanych w sposób jednoznaczny głównych świadczeń stron, w tym ceny lub wynagrodzenia. Powyższe przesłanki muszą zostać spełnione łącznie.

W okolicznościach przedmiotowej sprawy bezspornym było, że przedmiotowa umowa ubezpieczenia została zawarta przez przedsiębiorcę (pozwanego) z konsumentem (powodem) oraz, że kwestionowane postanowienia OWU nie zostały z powodem uzgodnione indywidualnie. Zostały one albowiem zawarte we wzorcu umownym, jakim były OWU. W konsekwencji, ponieważ postanowienia umowne będące przedmiotem analizy na gruncie rozpoznawanej sprawy stanowią postanowienia wzorca umownego, to obejmuje je domniemanie, że nie zostały uzgodnione indywidualnie, którego to domniemania pozwany nie wzruszył.

W ocenie Sądu nie budzi wątpliwości, że świadczenie wykupu, które jest osią sporu nie jest świadczeniem głównym. Wprawdzie ustawodawca nie określił, co należy rozumieć przez sformułowanie główne świadczenia stron, ale należy przyjąć, że są to takie elementy konstrukcyjne umowy, bez których uzgodnienia nie doszłoby do jej zawarcia. Innymi słowy chodzi o klauzule regulujące świadczenia typowe dla danego stosunku prawnego, stanowiące te jego elementy, które konstytuują istotę danego porozumienia. Sąd orzekający w pełni zgadza się z argumentacją zawartą w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2007 roku, że brzmienie art. 385¹ k.c. nie pozwala na szeroką interpretację formuły postanowień określających główne świadczenia stron i z tego powodu postuluje się, aby sformułowanie to rozumieć wąsko i wszelkie wątpliwości należy rozstrzygać na rzecz objęcia klauzuli kontrolą merytoryczną ( por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2007 r., III CZP 62/07, OSNC 2008/7-8/87).

Analizowana w sprawie umowa jest umową mieszaną z elementami klasycznego modelu umowy ubezpieczenia na życie i postanowieniami charakterystycznymi dla umów, których celem jest inwestowanie kapitału. Niezależnie od tego, który komponent umowy uznać za przeważający, stwierdzić należy, że wypłata świadczenia wykupu w razie zakończenia stosunku prawnego nie stanowi elementu, bez którego stosunek ten nie mógłby zaistnieć, bez względu na systematykę OWU. Na tle przedstawionego do oceny stosunku prawnego takimi postanowieniami są: ze strony pozwanego – świadczenie ochrony ubezpieczeniowej i spełnienie świadczenia w określonej wysokości w razie zajścia określonego w umowie zdarzenia zgodnie z § 4 OWU oraz inwestowanie zgromadzonych środków w jednostki uczestnictwa ubezpieczeniowych funduszy inwestycyjnych, a ze strony powoda – zapłata ekwiwalentu za świadczone przez pozwanego usługi, tj. składki w wysokości 250,00 zł miesięcznie.

Świadczenie wykupu ma zatem charakter świadczenia ubocznego. Jego celem, w zamyśle, jest zabezpieczenie interesów ubezpieczyciela, gdyby doszło do przedwczesnego, z jego punktu widzenia, zakończenia stosunku prawnego. Obowiązek wypłaty tego świadczenia aktualizuje się w razie wygaśnięcia umowy z innych przyczyn niż zajście zdarzenia ubezpieczeniowego, a mianowicie w przypadku jej rozwiązania. Związane jest ono bowiem ze zwrotnym przeniesieniem na ubezpieczającego własności środków pieniężnych ubezpieczyciela w kwocie odpowiadającej wycenie aktywów ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego

Przyjęcie, że w oddanej pod osąd Sądu sprawie, świadczenie wykupu stanowi główne świadczenie stron, oznaczałoby, że celem umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym byłoby to, aby konsument mógł ją rozwiązać przed terminem i skorzystać z wypłaty świadczenia wykupu. Takie podejście jest nieracjonalne, gdyż konsument w momencie zawierania umowy na czas określony, umowy długoterminowej, nie ma na celu jej wcześniejszego rozwiązania. Taki zamiar pojawia się zazwyczaj w późniejszym etapie wykonania umowy, np. w momencie, w którym zgromadzony kapitał nie przynosi zysku, a bieżące opłaty pobierane przez ubezpieczyciela powodują dodatkowe straty.

Ponadto świadczenie wykupu pełni rolę analogiczną do opłaty likwidacyjnej, a jedyna różnica polega na tym, że opłata likwidacyjna to procent zgromadzonego kapitału, którego ubezpieczyciel nie wypłaca ubezpieczonemu, a świadczenie wykupu, to określony procent kapitału, który ubezpieczyciel wypłaca, pozostawiając sobie pozostałą część jako opłatę za to, że doszło do rozwiązania umowy przed upływem terminu, na jaki umowa została zawarta.

Kwestionowane przez powoda postanowienia OWU podlegały kontroli pod kątem ich abuzywności z uwagi na to, że nie dotyczą one świadczenia głównego. Na marginesie, trzeba dodać, że nawet jeśliby przyjąć, iż świadczenie wykupu stanowi główne świadczenie stron, to postanowienie umowne je kształtujące musiałoby być sformułowane w sposób jednoznaczny, by nie podlegać tej kontroli. Trudno natomiast uznać, że definicja świadczenia wykupu zawarta w § 2 pkt 24 w zw. z § 24 OWU w połączeniu z ust. 14 załącznika nr 1 jest zdefiniowana w sposób jednoznaczny, nieskomplikowany i zrozumiały dla przeciętnego konsumenta.

W ocenie Sądu przyjęty przez pozwanego sposób wyliczenia świadczenia wykupu, m. in. poprzez odwołanie się do określonego w tabeli – w załączniku nr 1 OWU (ust. 14c) - procentu części bazowej rachunku wypłacanego ubezpieczającemu w związku z całkowitą lub częściową wypłatą świadczenia wykupu w zw. z § 5 ust. 3 i § 24 ust. 4-11 OWU kształtuje prawa i obowiązki powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Interes konsumenta należy rozumieć szeroko, nie tylko jako interes ekonomiczny, ale też jako każdy inny (nawet niewymierny) interes. Natomiast ocena zachowań w świetle dobrych obyczajów następuje najczęściej poprzez odwołanie się do takich wartości jak: szacunek wobec partnera, uczciwość, szczerość, zaufanie, lojalność, rzetelność i fachowość. Zatem postanowienia umów, które kształtują prawa i obowiązki konsumenta, nie pozwalając na realizację tych wartości, uznawane są za sprzeczne z dobrymi obyczajami. Tak również kwalifikowane są wszelkie postanowienia, które zmierzają do naruszenia równorzędności stron stosunku, nierównomiernie rozkładając uprawnienia i obowiązki między partnerami umowy. Brak równowagi kontraktowej jest bowiem jednym z podstawowych przejawów naruszenia dobrych obyczajów.

W świetle powyższego Sąd uznał przedmiotowe postanowienia OWU za niezgodne z dobrymi obyczajami, gdyż naruszały one zasadę lojalności przedsiębiorcy wobec konsumenta wymagającą konstruowania jasnych i przejrzystych postanowień umownych. Wskazane postanowienia umowne rażąco naruszają interes konsumenta, ponieważ prowadzą również do zachwiania równowagi kontraktowej stron poprzez nierówne rozłożenie obowiązków. W przypadku powoda, pozwany zatrzymał pierwotnie 55% środków zgromadzonych na rachunku polisowym powoda. Wskazać również należy, że takie ukształtowanie wysokości świadczenia wykupu, a tym samym zatrzymanie części wartości części bazowej rachunku przez pozwanego, leży wyłącznie w interesie pozwanego i nie przewiduje tożsamej „sankcji” w sytuacji rozwiązania umowy przez stronę pozwaną. Tym samym brak jest równości w kształtowaniu uprawnień i obowiązków wynikających z umowy dla obu jej stron. Takie brzmienie wskazanych postanowień nie uwzględnia i nie zabezpiecza interesu powoda, jako słabszej strony umowy, co nie znajduje żadnego racjonalnego uzasadnienia i prowadzi do ukształtowania stosunku zobowiązaniowego w sposób nierównorzędny i rażąco niekorzystny.

Nie sposób zgodzić się z twierdzeniami pozwanego, że wypłata świadczenia wykupu w przewidzianej w załączniku do OWU wysokości, usprawiedliwiona jest znacznymi kosztami zawarcia umowy ponoszonymi przez towarzystwo ubezpieczeń. Należy wskazać na brzmienie § 25 OWU, z którego wynika, że pozwany pobiera w trakcie trwania umowy opłaty o różnym charakterze, które mają za zadanie rekompensować koszty dystrybucji danej umowy. Pozwany pobiera bowiem opłatę wstępną, za udzielenie tymczasowej ochrony ubezpieczeniowej, za ryzyko, administracyjną, za zarządzanie aktywami rachunku jednostek funduszy, za zarządzanie aktywami portfeli modelowych, opłatę za konwersję oraz inne opłaty z tytułu dodatkowych usług oferowanych przez ubezpieczyciela związanych z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi, określone w szczegółowych regulaminach. Należy zwrócić uwagę, na fakt, że koszty prowizji agenta ubezpieczeniowego są kosztami, jakie pozwany poniósł w związku z tym, że powód dał się przekonać do oferowanego produktu. Stąd koszty te nie są w istocie kosztami wykonania umowy i świadczonej usługi, a kosztami poniesionymi przez pozwanego, na pozyskanie klienta. Tak więc nie jest to koszt związany ani z ryzykiem ubezpieczeniowym, ani z zarządzaniem jednostkami uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych, co stanowi świadczenie pozwanego, lecz koszt prowadzący do zawarcia umowy. Nie ma podstawy, by takimi kosztami był obciążony powód. Pozwany jako podmiot prowadzący działalność gospodarczą ma prawo do pokrycia kosztów działalności ze składek ubezpieczeniowych. Powyższe nie oznacza jednak, że pozwany może zatrzymać część kapitału, niepozostającą w związku z rzeczywistymi kosztami likwidacji umowy. Takie rozwiązanie prowadzi bowiem do przerzucenia na powoda całego ryzyka związanego z prowadzeniem w tym zakresie działalności gospodarczej przez pozwanego i przez to do obciążenia powoda w sposób nieproporcjonalny do oferowanych jemu korzyści.

Pozwany powołał się również na przewidziany w art. 18 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. z 2015 r., poz. 1206 ze zm. – ustawa ta obowiązywała przed 1 stycznia 2016 r.) obowiązek prowadzenia działalności w sposób rentowny. Wskazać w tym miejscu należy, że przywołany przez pozwanego przepis odnosi się wyłącznie do zasad ustalania wysokości składki ubezpieczeniowej, a okoliczność ta nie była pomiędzy stronami sporna. Powód nie kwestionował wysokości ustalonej przez pozwanego składki, kwestionował natomiast zasadność wypłacenia niepełnej części zgromadzonych na polisie środków.

Niezależnie od powyższego, wskazać należy, że takie ukształtowanie praw i obowiązków powoda, jak w przedmiotowej sprawie, narusza też w sposób oczywisty art. 830 § 1 k.c., zgodnie z którym przy ubezpieczeniu osobowym ubezpieczający może wypowiedzieć umowę w każdym czasie z zachowaniem terminu określonego w umowie lub ogólnych warunkach ubezpieczenia, a w razie jego braku – ze skutkiem natychmiastowym. Zatrzymanie przez pozwanego 55 % zgromadzonych przez powoda środków, stanowi istotną barierę w swobodzie korzystania przez powoda z przysługującego prawa do wypowiedzenia umowy ubezpieczenia, czyniąc ją tylko iluzoryczną.

Sąd, po dokonaniu kontroli incydentalnej, i uwzględnieniu wszelkich okoliczności w sprawie, nie miał wątpliwości, że opisane powyżej zakwestionowane postanowienia umowne, które uprawniały ubezpieczyciela w związku z rozwiązaniem umowy przed terminem do zatrzymania wartości części bazowej rachunku, stanowią klauzule abuzywne.

Dodatkowo, odnosząc się do argumentu pozwanego, iż powód był świadomym konsumentem, gdyż miał wiedzę o warunkach umowy ubezpieczenia, w tym o wysokości świadczenia wykupu oraz został poinformowany, że przedterminowe rozwiązanie umowy ubezpieczenia wiąże się z wyliczeniem świadczenia wykupu w sposób określony w OWU wskazać należy, że zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem i poglądami doktryny brak jest jurydycznych przesłanek do relatywizowania stosowania art. 385¹ k.c. w zależności od stopnia świadomości konsumenta, umiejętności oceny skutków zawartych we wzorcach postanowień, a nawet korzystania przez niego z profesjonalnej pomocy przy wyborze umowy ubezpieczenia (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi w wyroku z 30 kwietnia 2014 r. w sprawie I ACa 1209/13, niepubl.). Ponadto wskazać należy, że z treści zapisów OWU nie wynika, iż na wysokość wypłacanego świadczenia wykupu mają wpływ koszty pozwanego związane z dystrybucją, zawarciem i wykonywaniem umowy. Jednocześnie pozwany nie poinformował powoda przed zawarciem umowy o wysokości tych kosztów, w tym o wysokości prowizji agenta.

Powód w niniejszej sprawie dochodzi pozostałej części wartości części bazowej rachunku. Jak wynika z rozliczenia polisy, suma wpłaconych przez powoda składek to kwota 13.187,50 zł, zaś wartość części bazowej rachunku na dzień rozwiązania umowy to kwota 13.590,50 zł. Wobec powyższego przyjąć należy, że pozwany na podstawie zapisów OWU uznanych w trybie kontroli incydentalnej za abuzywne nienależnie zatrzymał kwotę blisko 55 % wartości rachunku polisowego powoda, równą (przed dokonaniem dopłaty) kwocie 7.492,59 zł. W związku z uznaniem wskazanych postanowień za abuzywne wypłacie przez pozwanego na rzecz powoda winna podlegać pełna wartość polisy na dzień rozwiązania umowy. Pozwany nie miał podstawy do zatrzymania kwoty dochodzonej pozwem. W związku z przedterminowym rozwiązaniem umowy pozwany niesłusznie nie wypłacił na rzecz powoda kwoty 7.492,59 zł. Pozwany nie wywiązał się należycie ze swojego zobowiązania. Uwzględniając treść postanowień umowy łączącej strony po wyeliminowaniu kwestionowanych w powyższym zakresie postanowień OWU, należało zatem zasądzić od pozwanego na rzecz powoda niezasadnie zatrzymaną kwotę 3. 474,37 zł, wynikającą z różnicy kwoty zatrzymanej i dokonanej później dopłaty w kwocie 4.018,22 zł.

Podstawą roszczenia i zasądzenia dochodzonej kwoty była umowa łącząca strony w zakresie, w którym jej postanowienia były skuteczne. W związku z rozwiązaniem umowy pozwany winien wypłacić wartość rachunku w wysokości obliczonej stosownie do postanowień umowy za wyjątkiem postanowień niedozwolonych (bez potrącenia 55% środków zgromadzonych na rachunku w chwili rozwiązania umowy). Z tych przyczyn Sąd orzekł jak w punkcie pierwszym wyroku.

Na gruncie przedmiotowej sprawy brak było podstaw do zatrzymania przez pozwanego spornej kwoty, która winna być wypłacona w ramach wypłaty świadczenia wykupu. Strony wiązał stosunek zobowiązaniowy. Powód zgodnie z umową uiszczał składki na poczet umowy, za które pozwany nabywał jednostki uczestnictwa w funduszach kapitałowych. Na skutek rozwiązania umowy jednostki te zostały umorzone, zaś środki pieniężne uzyskane w ten sposób stanowiły wartość polisy, która podlegała wypłacie. Fakt, że wartość polisy wedle stanu z chwili rozwiązania umowy została wypłacona powodowi w wysokości pomniejszonej o kwotę 7.492,59 zł uzasadnia zasądzenie dochodzonej pozwem kwoty (wynikającej z pomniejszenia o dokonaną dopłatę) jako brakującej części wartości polisy należnej do wypłaty na rzecz powoda na podstawie pozostałych w mocy postanowień umowy.

Należy podkreślić, że skutkiem zastosowania w umowie lub wzorcu klauzuli niedozwolonej jest brak mocy wiążącej tego postanowienia, przy zachowaniu skuteczności innych części umowy lub wzorca. Brak mocy wiążącej dotyczy w całości klauzuli niedozwolonej, nie jest więc dopuszczalne uznanie, że jest ona skuteczna w zakresie, w jakim nie naruszałaby kryterium określonego w przepisie art. 385 ¹ § 1 k.c. Przepisy prawa nie przewidują bowiem swoistego „miarkowania” abuzywności na co wskazuje się w piśmiennictwie (por. E. Gniewek, P. Machnikowski, Komentarz do Kodeksu Cywilnego, Wydawnictwo CH BECK, Wydanie 8, teza 11 do art. 385 1 k.c. i powołane tam dalsze piśmiennictwo). Pogląd taki pozostaje w zgodzie z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wskazującym, że niedopuszczalnym jest przyznanie sądowi krajowemu, przy stwierdzeniu nieważności nieuczciwego warunku w umowie zawartej między przedsiębiorcą, a konsumentem, na uzupełnienie tej umowy poprzez zmianę treści owego warunku. Sądy krajowe są zobowiązane wyłącznie do zaniechania stosowania nieuczciwego warunku umownego, aby nie wywierał on obligatoryjnych skutków wobec konsumenta, przy czym nie są one uprawnione do zmiany jego treści. Umowa ta powinna bowiem w zasadzie nadal obowiązywać, bez jakiejkolwiek zmiany innej niż wynikająca z uchylenia nieuczciwych warunków, o ile takie dalsze obowiązywanie umowy jest prawnie możliwe zgodnie z zasadami prawa wewnętrznego (wyrok z 14 czerwca 2012, C-618/10). W dalszym orzecznictwie Trybunał wskazał, że gdyby sąd krajowy mógł zmieniać treść nieuczciwych warunków zawartych w takich umowach, takie uprawnienie przyczyniłoby się do wyeliminowania zniechęcającego skutku wywieranego na przedsiębiorców poprzez zwykły brak stosowania takich nieuczciwych warunków wobec konsumentów, ponieważ wciąż byliby oni skłonni do stosowania takich warunków ze świadomością, że nawet gdyby miały one zostać unieważnione, to umowa może zostać uzupełniona w niezbędnym zakresie przez sąd krajowy, tak aby zagwarantować w ten sposób ich interes (wyrok z 30 kwietnia 2014 roku, C-26/13).

Wobec powyższego, w ocenie Sądu, jedynie całkowite wyeliminowanie z umowy abuzywnego postanowienia w należyty sposób zabezpieczy słuszny interes powoda.

Zgodnie z § 24 ust. 11 OWU, wypłata kwoty całkowitej lub częściowej wypłaty świadczenia wykupu nastąpi niezwłocznie po otrzymaniu przez Ubezpieczyciela, wszystkich dokumentów, o których mowa w ust. 3, lecz nie później niż w terminie 14 dni od uwzględnionego przy obliczeniu kwoty do wypłaty Dnia Wyceny Ubezpieczeniowego Funduszu Kapitałowego. Stosownie do ust. 8 wskazanego paragrafu, Dzień Wyceny następuje nie później niż w trzecim dniu roboczym od dnia rozwiązania umowy. W sprawie umowa została rozwiązana w dniu 01 marca 2012 r. Dzień Wyceny Ubezpieczeniowego Funduszu Kapitałowego przypadał zatem najpóźniej w dniu 06 marca 2012 r. (trzeci dzień roboczy od dnia rozwiązania umowy). Świadczenie pozwanego stało się zatem wymagalne w dniu 20 marca 2012 r. Od tego dnia powód miał prawo dochodzić odsetek za opóźnienie. Sąd związany jest jednak żądaniem powoda, który wniósł o zasadzenie odsetek ustawowych od dnia 23 lipca 2015 roku (trzy lata wstecz od dnia złożenia pozwu mając na uwadze 3- letni termin przedawnienia odsetek) do dnia zapłaty z uwzględnieniem zmiany rodzaju odsetek, a także zasądził odsetki ustawowe od kwoty uiszczonej 4018,22 zł od dnia 23 lipca 2015 roku do dnia 31 grudnia 2015 roku i odsetki ustawowe za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty.

Odsetki te podlegały, ze względu na zmianę treści art. 481 k.c. rozbiciu na okresy do 31 grudnia 2015 r. i od 1 stycznia 2016 r. Artykuł 56 Ustawy z dnia 9 października 2015 r. o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2015 r., poz. 1830) znajduje, w ocenie Sądu, zastosowanie do odsetek za opóźnienie. Norma ta nakazuje rozliczać wartość odsetek należnych za okres do dnia wejścia w życie na podstawie przepisów sprzed nowelizacji, tj. wedle dotychczasowej stopy odsetek ustawowych określonej zgodnie z art. 359 § 2, § 3 i wydanego na jego podstawie Rozporządzenia. Za okres po wejściu w życie nowelizacji w stosunku do odsetek ustawowych zastosowanie znajduje zaś art. 481 § 2 k.c. w brzmieniu po nowelizacji. Takie rozumienie przepisu przejściowego sprawia, że koniecznym jest, wobec istnienia po 1 stycznia 2016 r. dwóch rodzajów odsetek ustawowych, dookreślenie, że obowiązkiem pozwanego po tym dniu jest zapłata odsetek ustawowych za opóźnienie. W tym stanie Sąd zasądził odsetki ustawowe od kwoty 3.474,37 zł od dnia 23 lipca 2015 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. oraz odsetki ustawowe za opóźnienie od 01 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty; nadto od kwoty którą pozwany dopłacił powodowi po wytoczeniu powództwo tj. 4.018,22 zł w następujący sposób odsetki ustawowe od 23 lipca 2015 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. oraz odsetki ustawowe za opóźnienie od 01 stycznia 2016 r. do dnia 3 września 2018 r.

Odnosząc się do kwestii zużycia przez pozwanego korzyści uzyskanej względem powoda w ten sposób, że pozwany nie jest już wzbogacony wskazać trzeba, że w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 2010 r., Sąd ten – zdaniem Sądu zasadnie - wskazał, że jeżeli w zamian za zużytą korzyść wzbogacony uzyskał do swojego majątku jakąkolwiek inną korzyść majątkową (np. mienie czy zwolnienie z długu, który w ten sposób spłacił), nie można uznać, że nie jest już wzbogacony, bowiem w wyniku dokonania tego wydatku, w jego majątku pozostaje korzyść w postaci zwiększenia aktywów bądź zmniejszenia pasywów ( V CSK 320/09, Lex nr 688053; uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z 2.02.2012 r., II CSK 670/11, Lex 11311124). Należy podkreślić, że pozwany nie wykazał w jaki sposób wyzbył się korzyści majątkowej. Dodatkowo, zdaniem Sądu nie ulega wątpliwości, że nawet gdyby hipotetycznie przyjmując, iż zużycie korzyści zostało udowodnione, to pozwany wyzbywając się ww. korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem jej zwrotu na rzecz powoda, co tym samym wyłącza zastosowanie na gruncie niniejszej sprawy przepisu art. 409 k.c. in principio. O prawidłowości ww. stanowiska świadczy już choćby tylko fakt, że pozwany potrącając z należnych powodowi środków opłatę związaną z rozwiązaniem umowy, miał już świadomość abuzywności postanowień stanowiących podstawę jej pobrania, wobec zapadnięcia wcześniejszych wyroków Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w W., jak i Sądu Apelacyjnego w Warszawie.

O kosztach procesu orzeczono w punkcie 3 wyroku na podstawie art. 98 § 1 k.p.c., uznając, że powód wygrał proces. Umorzenie postępowania wskutek cofnięcia pozwu w świetle art. 98 § 1 k.p.c. oznacza przegranie sprawy przez stronę powodową. Wyjątek dotyczy wypadku, w którym strona pozwana w toku procesu spełniła dochodzone od niej świadczenie, w rezultacie zaspokajając wymagalne w chwili wytoczenia powództwa roszczenie strony powodowej i wówczas, za stronę przegrywającą proces należy uznawać pozwaną ( por. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 1951 r., sygn. C 593/51, OSN 1952, nr 2, poz. 49). Podkreślenia wszakże wymaga, iż zgodne z ugruntowanym orzecznictwem i poglądami doktryny pozwany, który zapłacił dochodzoną wymagalną należność dopiero po wniesieniu pozwu, nawet przed otrzymaniem jego odpisu, powinien być z punktu widzenia norm art. 98 k.p.c. uważany za przegrywającego sprawę i w konsekwencji obowiązany jest zwrócić powodowi koszty procesu ( zob. m.in. Ciepła H. [w:] Piasecki K. (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Tom I. Komentarz do artykułów 1-505¹⁴, Warszawa 2006; postanowienia SN: z dnia 8 lutego 2001r., II UKN 14/2001, z dnia 9 czerwca 2000r., I PKN 97/00, z dnia 14 maja 1966r., I PZ 30/66). Pozwana uiściła część kwoty po wniesieniu pozwu, a także po 20.03.2012 roku, zatem jest stroną przegrywającą.

Wobec powyższego Sąd uznał, że obowiązek zwrotu całości poniesionych przez niego kosztów procesu należało nałożyć na pozwanego, którego należy uznać za przegrywającego (w toku postępowania pozwany spełnił część świadczenia objętego pozwem). Na koszty procesu złożyły się: opłata od pozwu w wysokości 250,00 zł ustalona na podstawie art. 28 pkt 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz. U. z 2018, poz. 300 ze zm.), koszty zastępstwa procesowego w wysokości w wysokości 1.800,00 zł ustalone na podstawie § 2 pkt 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 r., poz. 265) oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa w wysokości 17,00 zł, łącznie 2.067,00 zł.

Mając na uwadze wszystkie przytoczone w niniejszym uzasadnieniu okoliczności faktyczne i prawne, Sąd orzekł jak w sentencji wyroku.

UZASADNIENIE

ZARZĄDZENIE