UZASADNIENIE

Ostatecznie powodowie żądali:

1) ustalenia nieważności umowy kredytu z dnia 26.01.2009 r., jaką zawarli z poprzednikiem prawnym pozwanego banku,

ewentualnie, na wypadek oddalenia tego żądania:

2) zapłaty 107 343,65 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu (wcześniej nie pisali do Banku) do dnia zapłaty - tytułem zwrotu kwoty, jaką wpłacili na rzecz pozwanego Banku w wykonaniu nieważnej umowy kredytu w okresie od 5.05.2010 r. do 5.12.2019 r.,

ewentualnie, na wypadek nieuwzględnienia obu powyższych żądań:

3) ustalenia, że stron nie wiążą postanowienia umowy kredytowej zawarte w § 1 pkt 3.5 i § 1 pkt 4, § 6 ust. 2, § 7 ust. 6 umowy, jak również postanowienia regulaminu tej umowy w zakresie § 2 pkt 14, § 4 ust. 1 zd. drugie, § 6 ust. 1 zd. drugie, § 8 ust. 8, § 18 ust. 4 i § 18 ust. 6.

W uzasadnieniu tych żądań wskazali, że umowa i załączony do niej regulamin zawierają niedozwolone postanowienia dotyczące indeksacji kwoty kredytu do waluty szwajcarskiej oraz dotyczące oprocentowania, a ich wyeliminowanie czyni umowę niemożliwą do wykonania, sprzeczną z art. 69 prawa bankowego, art. 353¹Kodeksu cywilnego oraz zasadami współżycia społecznego i wskutek tego nieważną. Nieważność umowy skutkuje koniecznością zwrotu świadczeń, wobec czego w ich ocenie pozwany winien im oddać kwotę, jaką przekazali na jego rzecz w toku wykonania umowy za okres od 10 lat poprzedzających wytoczenie powództwa.

Gdyby jednak okazało się, że po wyeliminowaniu niedozwolonych postanowień z umowy, pozostaje ona ważna, w ich ocenie mają interes w ustaleniu, że niewiążące są postanowienia niedozwolone w celu wyeliminowania niepewności co do treści stosunku prawnego łączącego strony.

(pozew, pismo z 20.10.20020 r. modyfikujące powództwo k. 365 i nast., wyjaśnienia na rozprawie w dniu 26.10.2020 r.)

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości, zaprzeczając, aby którekolwiek z postanowień umowy miały charakter niedozwolony, gdyż zostały uzgodnione z powodami, którzy zostali poinformowani o wszelkich istotnych okolicznościach dotyczących umowy.

(odpowiedź na pozew, stanowisko na rozprawie w dniu 26.10.2020 r.)

I. Sąd ustalił, co następuje:

W świetle twierdzeń stron i niekwestionowanych przez nie dokumentów oraz zeznań świadków i samych powodów za bezspornie wykazane można uznać, że:

1. Powodowie i poprzednik prawny pozwanego banku (dalej jako pozwany lub Bank) podpisali umowę kredytu hipotecznego nr (...)z dnia 26.01.2009 r.

2. Powodowie podpisywali umowę jako konsumenci.

3. Umowa została podpisana na podstawie wniosku kredytowego, w którym kwotę wnioskowanego kredytu powodowie oznaczyli w walucie polskiej (k. 152), wskazując, że jej uruchomienie ma nastąpić w walucie szwajcarskiej z okresem 360 miesięcy spłaty (CHF – k. 154).

4. Przy składaniu wniosku powodowie podpisali oświadczenie, że są świadomi ryzyka związanego z możliwością zmiany oprocentowania w przypadku zmiany stopy referencyjnej, od której było uzależnione oprocentowanie kredytu, a nadto oświadczenie, że przedstawiono im oferty kredytów w walucie polskiej oraz indeksowanego do waluty obcej, a zdecydowali się na wybór kredytu indeksowanego, mając świadomość ryzyka związanego z możliwością niekorzystnej zmiany kursu walut, w sposób powodujący podwyższenie kwoty kredytu, odsetek i rat wyrażonych w złotych; jednocześnie potwierdzili, ze zapoznali się z symulacją kosztów w przypadku niekorzystnej zmiany kursu (por. oświadczenia k. 156).

5. Zgodnie z umową Bank udzielił powodom kredytu w kwocie 184 894,83 zł (PLN) na refinansowanie kredytu zaciągniętego w innym banku oraz konsolidację zobowiązań finansowych (k. 29-30).

6. Przy określaniu parametrów kredytu jako walutę indeksacji wskazano walutę szwajcarską (CHF - § 1.3.5 umowy).

7. Okres spłaty kapitału ustalono na 359 miesięcy, a okres kredytowania na 360 miesięcy z okresem karencji 1 miesiąca.

8. Raty spłaty określono jako annuitetowe.

9. Prowizję przygotowawczą od kredytu określono w walucie polskiej jako kredytowaną w wysokości 2%.

10. Jako rachunek bankowy do obsługi kredytu wskazano rachunek w PLN w pozwanym Banku założony w związku z zawarciem umowy kredytowej (por. § 1.3.19 i zeznania powoda).

11. W § 1.4 wskazano informacyjnie jaka jest kwota kredytu w CHF według tabeli Banku na dzień sporządzenia umowy (k. 30).

12. W § 6.2 wskazano, że oprocentowanie kredytu jest zmienne i stanowi sumę stałej marży (§ 1.3.13 umowy) oraz aktualnej w danym kwartale stopy bazowej ogłaszanej w „Tabeli obowiązującej w Banku”, zaś zmiana oprocentowania może nastąpić w przypadku zmiany stopy bazowej określonej dla danej waluty (w regulaminie) lub „zmiany parametrów finansowych rynku pieniężnego i kapitałowego w kraju (…), którego waluta jest podstawą indeksacji” (§ 6.2 umowy – k. 34).

13. W umowie wskazano stopę bazową w wysokości 0,69%, a stałą marżę w wysokości 2,30 % (§ 1.3.12, § 1.3.13), jednoznacznie ustalając, że w dniu zawarcia umowy oprocentowanie kredytu w stosunku rocznym wynosi 2,99 % (§ 6.2).

14. W regulaminie wskazano, że stopa bazowa ustalana jest co kwartał na podstawie notowań:

a) dla kredytów w PLN WIBOR (3M) – stopy procentowej, na jakiej banki udzielają innym bankom trzymiesięcznych pożyczek w PLN o godz. 11.00 czasu warszawskiego,

b) dla kredytów denominowanych w CHF LIBOR (3M) – stopy procentowej, na jakiej banki udzielają innym bankom trzymiesięcznych pożyczek w CHF na rynku międzybankowym w Londynie o godz. 11.00 czasu londyńskiego (k. 43).

15. Określony w § 6.2 umowy zasadniczej przypadek zmiany stopy bazowej, mogący uzasadniać zmianę oprocentowania zdefiniowano w § 8.8 regulaminu, wskazując, że zmiana oprocentowania może nastąpić w przypadku zmiany stopy bazowej właściwej dla danego kredytu (regulamin) o „ współczynnik zmiany określony w Tabeli”, a ulega zmianie, jeżeli „wartość bezwzględnej różnicy pomiędzy stopą bazową obecnego kwartału oraz stopą bazową obliczoną dla kwartału przyszłego jest co najmniej równa „ współczynnikowi zmiany podanemu w aktualnej Tabeli” (por. § 8.8 regulaminu – k. 46).

16. Ani w umowie zasadniczej, ani w regulaminie nie określono, w jaki sposób ustalany jest wskazany wyżej „ współczynnik zmiany”, ani na czym ma polegać uzasadniająca zmianę oprocentowania „ zmiana parametrów finansowych”; w tym ostatnim zakresie postanowienie umowne zostało wpisane do Rejestru Klauzul Niedozwolonych pod numerem 4107.

17. Uruchomienie kredytu miało nastąpić w walucie polskiej we wskazanych terminach (§ 5 umowy).

18. W umowie zasadniczej nie wskazano kursu, po jakim będzie przeliczona kwota kredytu na walutę indeksacyjną po jego wypłacie w walucie polskiej; postanowienie w tym zakresie znajdowało się w stanowiącym integralną część umowy (por. § 1.2 umowy) regulaminie, z którego wynikało, że kwota uruchomionych środków w PLN zostanie przeliczona na walutę indeksacyjną po kursie kupna zgodnie z „Tabelą” (por. § 6.1 regulaminu – k. 44)

19. Zgodnie z § 7.5 i § 7.6 umowy spłata kredytu miała następować przez obciążenie wskazanego rachunku, przy czym w przypadku kredytu indeksowanego raty spłaty ustalone w walucie indeksacyjnej miały być przeliczone po kursie sprzedaży zgodnie z „Tabelą” obowiązującą w dniu poprzedzającym spłatę (§ 7.6).

20. Wymienioną wyżej „Tabelę” określono w regulaminie jako Tabelę oprocentowania, kursów walut, opłat i prowizji „obowiązujących w Banku” ( § 2.14 regulaminu)

21. Żadne postanowienie umowy ani regulaminu nie wskazywało, w jaki sposób Bank ustala kursy walut w ramach wskazanej „Tabeli”,

22. Kwota kredytu została uruchomiona w PLN.

23. W okresie spłaty kredytu, który powodowie spłacali wyłącznie w walucie polskiej, na jego poczet zaliczono łącznie kwotę 117 791,86 zł, przy czym w okresie objętym pozwem (od 5.05.2010 r. do 5.12.2019 r.) kwotę 107 343,65 zł.

24. Ani przed, ani po zawarciu umowy powodów nie informowano o sposobie ustalania kursów walut w ramach wymienionej wyżej „Tabeli” (por. zeznania świadków i powodów).

25. Ani przed, ani po zawarciu umowy powodów nie informowano o sposobie ustalania czynników, od których miała zależeć zmiana oprocentowania (por. zeznania świadków i powodów).

26. Indeksacja do waluty szwajcarskiej nie służyła waloryzacji kwoty udzielonego kredytu, lecz stanowiła zabieg mający usprawiedliwiać oprocentowanie kredytu według niższej stopy niż kredytów udzielanych bez klauzuli odwołującej się do waluty szwajcarskiej (por. odpowiedź na pozew k. 88) .

27. W toku postępowania powodowie oświadczyli, że akceptują i znają możliwe konsekwencje upadku umowy, tj. obowiązek zwrotu całej kwoty, jaką uzyskali faktycznie od Banku, w części niepokrytej dotychczasowymi wpłatami (wyjaśnienia powodów na rozprawie za adn. k. 375v).

Sąd zważył, co następuje:

1. Odnosząc się w pierwszej kolejności do roszczenia o ustalenie, należy wskazać, że zgodnie z art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.) można domagać się stwierdzenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, jeżeli strona ma w tym interes prawny, rozumiany jako obiektywną potrzebę usunięcia wątpliwości lub niepewności co do istnienia lub charakteru stosunku łączącego ją z inną stroną. Przyjmuje się również, że interesu w wytoczeniu powództwa o ustalenie nie ma, jeżeli swój cel strona może osiągnąć formułując dalej idące żądanie, które będzie czynić zadość jej potrzebom.

2. Powodowie żądali jednocześnie stwierdzenia nieważności całej umowy, ewentualnie zwrotu części pieniędzy, które zostały pobrane przez pozwanego w wykonaniu nieważnej umowy, a na wypadek oddalenia obu tych żądań - stwierdzenia bezskuteczności niektórych jej zapisów. (por. wyjaśnienie na rozprawie w dniu 26.10.2020 r.).

3. W ocenie Sądu samo uwzględnienie powództwa o zwrot pobranych pieniędzy nie wyczerpuje interesu prawnego powodów w odniesieniu do stwierdzenia nieważności lub częściowej bezskuteczności umowy kredytowej łączącej ich z pozwanym. Interes prawny powodów w wytoczeniu takiego powództwa polega bowiem na tym, że w istocie domagają się definitywnego usunięcia niepewności prawnej co do istnienia nawiązanego na podstawie tej umowy stosunku prawnego lub jego treści w przypadku wyeliminowania niektórych jej postanowień z uwagi na ich niedozwolony charakter. Zgodnie z art. 385¹Kodeksu cywilnego (k.c.) skutkiem eliminacji takich postanowień nie zawsze musi być upadek całej umowy, gdyż co do zasady powinna ona obowiązywać dalej w zmienionej treści. W przypadku umowy długoterminowej, jaką jest objęta pozwem umowa kredytu, żądanie zwrotu kwot wypłaconych lub wpłaconych może wynikać z różnych przyczyn (np. z tytułu zaległych rat, wskutek wypowiedzenia umowy, dokonania nadpłaty), zatem samo rozstrzygnięcie o uwzględnieniu lub oddaleniu żądania zapłaty na tle tej umowy nie zawsze wyeliminuje wątpliwości co do jej istnienia lub treści. Taką możliwość daje natomiast rozstrzygnięcie o żądaniu ustalenia nieważności lub nieistnienia stosunku prawnego, jakim jest umowa kredytu, wskutek jej upadku spowodowanego następczym powołaniem się przez kredytobiorcę – konsumenta na niedozwolony charakter niektórych jej zapisów, względnie ustalenie, że te zapisy nie są dla niego wiążące.

4. Wszystkie swoje roszczenia powodowie wywodzili w istocie z faktu zawarcia w umowie niedozwolonych postanowień umownych dotyczących mechanizmu indeksacji kwoty kredytu do waluty szwajcarskiej i związanych z tym przeliczeń kwoty wypłaconej i spłacanej, a nadto dotyczących oprocentowania i zmiany regulaminu oraz tabeli opłat, które – według ich stanowiska - pozwany mógł kształtować dowolnie, wskazując, że skutkiem tego umowa jest sprzeczna z prawem i zasadami współżycia społecznego.

5. W tym stanie rzeczy w pierwszej kolejności rozważyć należało, jaki jest charakter umowy objętej pozwem i czy wskazywane przez powodów postanowienia miały charakter niedozwolony.

6. Zasadnicze postanowienia umowy w ocenie Sądu spełniają przesłanki z art. 69 ustawy z dnia 29.08.1997 r. – Prawo bankowe (w brzmieniu obowiązującym w dacie jej zawarcia) i pozwalają na uznanie jej za umowę kredytu bankowego. Znane są bowiem strony umowy, kwota i waluta kredytu (184 894,83 PLN), cel, na jaki został udzielony (refinansowanie innego kredytu, konsolidacja zobowiązań), zasady i termin jego spłaty (360 miesięcy w ratach), wysokość oprocentowania i zasady jego zmiany (suma stałej marża i zmiennej stopy bazowej – na datę zawierania umowy 2,99%) oraz inne niezbędne warunki wynikające z art. 69 ust. 2 powołanej ustawy.

7. Oceny tej nie zmienia okoliczność, że kwota udzielonego kredytu miała być indeksowana kursem waluty obcej przez przeliczenie wysokości sumy kredytowej wypłaconej w walucie polskiej na walutę obcą, ustalenie rat spłaty w walucie obcej i następnie przeliczanie wartości konkretnych spłat dokonywanych w walucie polskiej na walutę obcą i odpowiednie do tego określanie wysokości pozostałego do spłaty zadłużenia w tej właśnie walucie (CHF).

8. Art. 358¹ § 2 Kodeksu cywilnego (k.c.) wprost przewiduje możliwość zastrzeżenia w umowie, że wysokość zobowiązania, którego przedmiotem od początku jest suma pieniężna, zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. W orzecznictwie sądowym zgodnie przyjmuje się przy tym, że w omawianym przepisie chodzi o pieniądz polski, a innym miernikiem wartości może być również waluta obca (por. wyroki SN w sprawie I CSK 4/07, I CSK 139/17, uzasadnienie wyroku SN w sprawie V CSK 339/06).

9. Jak wynika z załączników do wniosku kredytowego powodowie zostali jasno poinformowani o ryzykach zmian wynikających z możliwości zmiany oprocentowania i kursu waluty, nie przystali na propozycję kredytu nieindeksowanego i wybrali kredyt indeksowany do waluty szwajcarskiej.

10. Zważywszy, że wniosek kredytowy dotyczył kredytu w walucie polskiej, zaś postanowienia umowy i regulaminu (stanowiącego jej integralną część) wyraźnie wskazują, że Bank udziela kredytu w złotych polskich (§ 1.1 umowy i § 4.1 zdanie pierwsze regulaminu), a jego spłata następuje przez potrącenie należnych rat z rachunku prowadzonego również w tej walucie, nie ulega wątpliwości, że strony zamierzały zawrzeć umowę kredytu bankowego w tej właśnie walucie.

11. Umowa stron zawiera zatem elementy przedmiotowo istotne, które mieszczą się w konstrukcji umowy kredytu bankowego, i stanowi jej w pełni dopuszczalny oraz akceptowany przez ustawodawcę wariant, o czym świadczy nadto wyraźne wskazanie tego rodzaju kredytów (indeksowanych i denominowanych) w treści art. 69 ust. 2 pkt 4a i ust. 3 prawa bankowego oraz wprowadzenie art. 75b prawa bankowego, na podstawie nowelizacji tej ustawy, które to zmiany weszły w życie z dniem 26.08.2011 r.

12. Jest nadto dopuszczalna na podstawie art. 353¹ k.c., zgodnie z którym strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

13. Jej istota polegała bowiem na stworzeniu przez Bank możliwości wykorzystania przez powodów określonej kwoty pieniędzy w walucie polskiej z obowiązkiem zwrotu w określonym czasie jej równowartości wyrażonej przez odniesienie do miernika w postaci kursu waluty szwajcarskiej.

14. Ryzyko zmiany kursu waluty przyjętej jako miernik wartości świadczenia z zasady może wywoływać konsekwencje dla obu stron – w przypadku podwyższenia kursu podwyższając wartość zobowiązania kredytobiorcy w stosunku do pierwotnej kwoty wyrażonej w walucie wypłaty, a w przypadku obniżenia kursu - obniżając wysokość jego zadłużenia w tej walucie, a tym samym obniżając wysokość wierzytelności Banku z tytułu spłaty kapitału kredytu w stosunku do kwoty wypłaconej.

15. Trudno zatem uznać, aby konstrukcja umowy kredytu indeksowanego kursem waluty obcej była sprzeczna z prawem (zwłaszcza, że art. 69 prawa bankowego w brzmieniu obowiązującym od 26.08.2011 r. wprost wspomina o tego rodzaju kredytach) lub zasadami współżycia społecznego, skoro ryzyko takiego ukształtowania stosunku prawnego obciąża co do zasady obie strony.

16. Nie ma również przeszkód, by strony w umowie określiły sposób ustalania kursu dla uniknięcia wątpliwości na tym tle w toku wykonywania umowy. Zamieszczenie postanowień w tym zakresie samo w sobie nie narusza przepisów prawa, zasad współżycia społecznego, ani nie jest sprzeczne z naturą zobowiązania kredytowego.

17. Wskazany mechanizm indeksacji wymagał jednak oceny również w aspekcie sposobu ustalania kursu waluty indeksacyjnej przyjmowanego do rozliczeń umowy.

18. Zgodnie z art. 385¹ k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszając jego interesy, nie są wiążące, jeżeli nie zostały uzgodnione indywidualnie. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 1). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu, co w szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3). Zgodnie z utrwalonym już orzecznictwem „wszelkie klauzule sporządzone z wyprzedzeniem będą klauzulami pozbawionymi cechy indywidualnego uzgodnienia i okoliczności tej nie niweczy fakt, że konsument mógł znać ich treść”, przy czym uznanie, że treść danego postanowienia umownego została indywidualnie uzgodniona wymagałoby wykazania, że „konsument miał realny wpływ na konstrukcję niedozwolonego (abuzywnego) postanowienia wzorca umownego”, a „konkretny zapis był z nim negocjowany” (por. np. wyrok SA w Warszawie z 14.06.2013 r. w sprawie VI ACa 1649/12, z 15.05.2012 r. w sprawie VI ACa 1276/11, wyrok SA w Poznaniu z 6.04.2011 r. w sprawie I ACa 232/11).

19. W związku ze stanowiskiem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE), zajętym w wyroku z dnia 3.10.2019 r. w sprawie C-260/18 na tle wykładni dyrektywy 93/13/EWG, i podtrzymanym tam poglądem dotyczącym natury klauzul wymiany (indeksacyjnych), które wprowadzając do umów kredytowych ryzyko kursowe, określają faktycznie główny przedmiot umowy (pkt 44 powołanego wyroku), postanowienia w tym zakresie podlegają kontroli w celu stwierdzenia, czy nie mają charakteru niedozwolonego, jeżeli nie zostały sformułowane jednoznacznie (art. 385¹§ 1 zd. drugie k.c.).

20. W przypadku uznania ich za niedozwolone, a tym samym za niewiążące kredytobiorcę, który zawiera umowę jako konsument, konieczne staje się również rozważenie skutków tego stanu rzeczy.

21. Nie było sporu między stronami, że powodowie zawierali umowę jako konsumenci w rozumieniu art. 22¹ k.c.

22. Przechodząc do oceny postanowień wskazywanych przez nich jako niedozwolone postanowień, wskazać trzeba, że dotyczyły kilku aspektów umowy i były zawarte w umowie zasadniczej w zakresie wskazania waluty indeksacji (§ 1.3.5), kwoty kredytu w walucie indeksacji według kursu z daty jej zawierania (§ 1.4), zasad zmiany oprocentowania (§ 6.2), zaliczania spłaty (§ 7.6), a nadto w regulaminie, w różnych paragrafach dotyczących cech kredytu (§ 4.1 zdanie drugie regulaminu), warunków uruchomienia (§ 6.1 regulaminu) zmiany oprocentowania (§ 8.8), tabeli kursów (§ 2.14) i zmiany regulaminu oraz stawek procentowych i kwotowych ujętych w tabeli oprocentowania, kursów, opłat i prowizji (§ 18.4 i 18.8).

23. Takie rozmieszczenie postanowień dotyczących ustalenia wysokości kredytu w walucie indeksacyjnej, rat spłaty oraz sposobu zaliczania spłat w walucie polskiej na poczet waluty indeksacyjnej niewątpliwie utrudnia konsumentowi analizę ich całokształtu.

24. Wskazane zapisy dotyczące indeksacji przewidywały, że wysokość zobowiązania powodów będzie wielokrotnie przeliczana z zastosowaniem dwóch rodzajów kursu waluty indeksacyjnej. Kwota kredytu wypłaconego w PLN miała zostać przeliczona na CHF według kursu kupna tej waluty opublikowanej w bliżej nieokreślonej tabeli obowiązującej w Banku. Następnie raty potrącane w PLN miały być przeliczane na CHF według kursu sprzedaży publikowanego w tak samo niezdefiniowanej tabeli. Kurs sprzedaży ustalany w podobny sposób miał być przyjęty do przeliczenia zadłużenia w przypadku wypowiedzenia umowy przez Bank.

25. Bezspornie mechanizm (konkretny sposób) ustalania kursu nie został opisany w żaden sposób ani w umowie, ani w regulaminie.

26. Oznacza to, że Bank miał swobodę w zakresie ustalania kursu waluty indeksacyjnej.

27. Jak podkreślał Bank, mechanizm indeksacji nie zmierzał do zachowania wartości kredytu i nie służył waloryzacji świadczenia, lecz został wprowadzony celem zaoferowania niższego oprocentowania kredytu. Nie ma przy tym dowodu, aby powodów wprowadzano w szczegóły z tym związane.

28. Nie ulega wątpliwości, że umowa stron została zawarta na podstawie wzoru opracowanego i stosowanego przez Bank. W zakresie wykraczającym poza dokonane w pierwszym paragrafie i jeszcze we wniosku kredytowym wybory dotyczące kwoty kredytu, waluty kredytu i waluty indeksacyjnej, okresu kredytowania i karencji, wysokości prowizji i marży, pozostałe postanowienia, podobnie jak postanowienia regulaminu (stanowiącego wszak integralną część umowy), nie były uzgodnione indywidualnie z powodami w rozumieniu art. 385¹ § 1 i 3 k.c. Zważywszy na układ postanowień umowy i regulaminu, jak również na treść i układ wniosku kredytowego oraz zeznania świadków i powodów, można przyjąć, że mogli wybrać rodzaj kredytu, który najbardziej im odpowiadał, uzgodnić kwotę kredytu w walucie polskiej, wybrać walutę indeksacji, negocjować wysokość marży, prowizji, okres spłaty, natomiast nie wyjaśniano im szczegółowo każdego postanowienia, w szczególności nie uzgadniano tego, czy mogą skorzystać z innego kursu waluty niż przyjmowany przez pozwanego. Świadek wezwany na wniosek pozwanego potwierdził zresztą, że nie spotkał się z takim przypadkiem, a postanowienia wzoru umowy w zakresie stosowania kursu Banku i zmiany oprocentowania były zapisami „sztywnymi” – co trudno rozumieć inaczej niż nienegocjowalnymi (por. zeznania za adn. k. 375).

29. Nawet okoliczność, że powodowie nie wyrażali żadnych wątpliwości lub nie formułowali żadnych pytań dotyczących umowy, nie oznacza, że doszło do indywidualnego uzgodnienia jej wszystkich postanowień. Dla wykazania takiego faktu konieczne byłoby bowiem udowodnienie nie tyle, że mieli możliwość formułowania pytań i negocjacji, lecz że była im ona realnie przedstawiona w odniesieniu do poszczególnych należycie wyjaśnionych postanowień i świadomie z niej zrezygnowali.

30. W konsekwencji, w ocenie Sądu nie ma podstaw do przyjęcia, że postanowienia umowy w zakresie mechanizmu ustalania kursu waluty, wyznaczającego wysokość zobowiązania powodów względem pozwanego, zostały w przypadku umowy stron uzgodnione indywidualnie.

31. Ponieważ powodowie wskazywali, że są niedozwolone, należało rozważyć, czy – skoro dotyczą głównego przedmiotu umowy – są wystarczająco jednoznaczne i czy wynikające z nich prawa lub obowiązki stron zostały ukształtowane sprzecznie z dobrymi obyczajami lub w sposób rażąco naruszający interesy powodów jako konsumentów.

32. Kwestionowane postanowienia przewidują indeksację kredytu kursem waluty obcej i odwołują się do tabeli, co do której wskazano jedynie, że chodzi o tabelę obowiązującą w banku, bez wskazania, w jaki konkretnie sposób jest ona ustalana i jak ustalane są umieszczone tam kursy walut. To zaś nie pozwala na jednoznaczne określenie zakresu tych postanowień i konsekwencji płynących dla kredytobiorcy. Trudno uznać, aby tak sformułowane postanowienia były wystarczające jednoznaczne.

33. Ponownie podkreślić należy, że kwestionowane postanowienia wskazywały na dwa rodzaje kursów – kurs kupna do ustalenia wysokości kredytu w tej walucie po jego wypłacie w walucie polskiej oraz kurs sprzedaży do ustalenia wysokości kolejnych rat spłaty w PLN i spłaty całego zadłużenia w przypadku wypowiedzenia.

34. Ponieważ sposób ustalania tych kursów nie został określony w umowie, oznacza to, że mogły być one wyznaczane jednostronnie przez Bank. Nie zmienia tego okoliczność, że w swoim funkcjonowaniu podlega nadzorowi regulatora rynku, a nadto musi uwzględniać otoczenie rynkowe. Czynniki te nie pozbawiały go bowiem uprawnienia do jednostronnego kształtowania kursów i znacznej swobody w tym zakresie, a tym samym wpływania na wysokość zobowiązań kredytowych obu stron.

35. Na tle tak ukształtowanych postanowień dotyczących kursu waluty, która ma być miernikiem waloryzacji (przeliczania) zobowiązań wynikających z umowy umów kredytu bankowego utrwalony jest pogląd, że mają one charakter niedozwolony, gdyż są „nietransparentne, pozostawiają pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszają równorzędność stron” (por. np. uzasadnienie wyroku SN w sprawie V CSK 382/18 i przywołane tam orzecznictwo). Wysokość kredytu w walucie obcej, na którą ma być przeliczony po wypłacie w walucie polskiej, a następnie wysokość, w jakiej spłaty w walucie polskiej będą zaliczane na spłatę kredytu wyrażonego w walucie obcej, zależy bowiem wyłącznie od jednej ze stron umowy.

36. Oznacza to, że po zawarciu umowy kredytobiorcy (powodowie) mieli ograniczoną możliwość przewidzenia wysokości zadłużenia w CHF po wypłacie kredytu w PLN, skoro kursy wymiany określić miał Bank. Co więcej, uprawnienie do określania kursów wymiany dawało Bankowi możliwość wpływania na wysokość zobowiązania do spłaty w PLN w całym okresie wykonywania umowy. W sposób niemal dowolny i niezależny od kredytobiorców mógł zatem kształtować wysokość zobowiązania w walucie, w jakiej spłacali kredyt. Tym samym uzyskał też narzędzie do potencjalnego zminimalizowania niekorzystnych dla siebie skutków zmiany kursów na rynku międzybankowym lub zmian w zakresie oprocentowania (obniżka stopy bazowej), gdyż teoretycznie mógł je rekompensować podwyższeniem kursu sprzedaży przyjętego do rozliczenia spłat kredytu.

37. W ocenie Sądu przyznanie sobie przez pozwanego we wskazanych postanowieniach jednostronnej kompetencji do swobodnego ustalania kursów przyjmowanych do wykonania umowy sprawia, że były one sprzeczne z dobrymi obyczajami i naruszały rażąco interesy powodów w rozumieniu art. 385¹ § 1 k.c., oceniane na datę zawarcia umowy (art. 385² k.p.c. – por. uchwała SN z 20.06.2018 r. w sprawie III CZP 29/17). Takie rozwiązania dawały bowiem Bankowi, czyli tylko jednej ze stron stosunku prawnego, możliwość przerzucenia na powodów całego ryzyka wynikającego ze zmiany kursów waluty indeksacyjnej i pozostawiały mu całkowitą swobodę w zakresie ustalania wysokości ich zadłużenia przez dowolną i pozbawioną jakichkolwiek czytelnych i obiektywnych kryteriów możliwość ustalania kursu przyjmowanego do rozliczenia spłaty kredytu.

38. Nie ma znaczenia, czy z możliwości tej Bank korzystał, ani to, czy w toku wykonywania umowy zmienił swoje zasady na bardziej transparentne.

39. Dla uznania postanowienia umownego za niedozwolone wystarczy bowiem taka jego konstrukcja, która prowadzi do obiektywnej możliwości rażącego naruszenia interesów konsumenta, przy czym zgodnie z art. 385² k.c. ewentualna abuzywność postanowień umowy podlega badaniu na datę jej zawarcia z uwzględnieniem towarzyszących temu okoliczności i innych umów pozostających w związku z umową objętą badaniem (por. uchwała SN z 20.06.2018 r. w sprawie III CZP 29/17).

40. Skoro zatem dla oceny abuzywności zapisów umowy istotny jest stan z daty jej zawarcia, to bez znaczenia dla tej oceny pozostaje, w jaki sposób pozwany wykonywał lub wykonuje umowę, w szczególności to, w jaki sposób ustalał, czy też ustala swoje kursy, czy odpowiadały one kursom rynkowym, w jaki sposób pozyskiwał środki na prowadzenie akcji kredytowej i w jaki sposób księgował, czy też rozliczał te środki oraz środki pobrane od kredytobiorców.

41. Tym samym zbędne było prowadzenie postępowania dowodowego zmierzającego do poczynienia takich ustaleń, a wniosek pozwanego w tym zakresie o przesłuchanie jednego ze świadków pominięto.

42. Podsumowując tę część rozważań, w ocenie Sądu wskazane wyżej postanowienia umowy dotyczące stosowania dwóch różnych rodzajów kursów, które mogły być swobodnie ustalane przez jedną ze stron umowy (Bank) nie zostały uzgodnione indywidualnie z powodami i kształtowały ich zobowiązania w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy, a zatem miały charakter niedozwolony w rozumieniu art. 385¹ k.c., a w związku z tym nie wiążą powodów, co dotyczy w szczególności § 7.6 umowy oraz § 6.1 zdanie drugie regulaminu (ale również innych przewidujących przeliczenia na walutę indeksacji).

43. Wyeliminowanie wskazanych zapisów i związanie stron umową w pozostałym zakresie, czyli przy zachowaniu postanowień dotyczących indeksacji kredytu oznaczałoby, że kwota kredytu wypłaconego powodom powinna zostać przeliczona na walutę szwajcarską, a powodowie w terminach płatności kolejnych rat powinni je spłacać w walucie polskiej, przy czym żadne postanowienie nie precyzowałoby kursu, według którego miałyby nastąpić takie rozliczenia.

44. Nie ma przy tym możliwości zastosowania w miejsce wyeliminowanych postanowień żadnego innego kursu waluty.

45. Wynika to z faktu związania wszystkich sądów Unii Europejskiej wykładnią dyrektywy 93/13/EWG dokonaną przez TSUE w powołanym już wyżej wyroku z dnia 3.10.2019 r. w sprawie C-260/18.

46. TSUE podtrzymał mianowicie pogląd, że:

a) w przypadku ustalenia, że w umowie zostało zawarte postanowienie niedozwolone w rozumieniu dyrektywy (którą implementowały do polskiego porządku prawnego przepisy art. 385¹ i nast. k.c.), skutkiem tego jest wyłącznie wyeliminowanie tego postanowienia z umowy, chyba że konsument następczo je zaakceptuje,

b) w drodze wyjątku możliwe jest zastosowanie w miejsce postanowienia niedozwolonego przepisu prawa o charakterze dyspozytywnym albo przepisem, który można by zastosować za zgodą stron, o ile brak takiego zastąpienia skutkowałby upadkiem umowy i niekorzystnymi następstwami dla konsumenta, który na takie niekorzystne rozwiązanie się nie godzi (pkt 48, 58 i nast. wyroku TSUE),

c) nie jest możliwe zastąpienie postanowienia niedozwolonego przez odwołanie się do norm ogólnych prawa cywilnego, nie mających charakteru dyspozytywnego, gdyż spowodowałoby to twórczą interwencję, mogącą wpłynąć na równowagę interesów zamierzoną przez strony, powodując nadmierne ograniczenie swobody zawierania umów (dotyczy m.in. art. 56 k.c., art. 65 k.c. i art. 354 k.c. - por. w szczególności pkt 57-62 wyroku TSUE),

d) w przypadku ustalenia, że wyeliminowanie postanowień niedozwolonych powoduje zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy, nie ma przeszkód, aby przyjąć, zgodnie z prawem krajowym, że umowa taka nie może dalej obowiązywać (por. w szczególności pkt 41-45 wyroku TSUE),

e) nawet jeżeli skutkiem wyeliminowania niedozwolonych postanowień miałoby być unieważnienie umowy i potencjalnie niekorzystne dla konsumenta następstwa, decyzja co do tego, czy niedozwolone postanowienia mają obowiązywać, czy też nie, zależy od konsumenta, który przed podjęciem ostatecznej decyzji winien być poinformowany o takich skutkach (por. w szczególności pkt 66-68 wyroku TSUE).

47. Wyraźnie wskazać przy tym trzeba, że ani prawo unijne, ani prawo polskie nie wymaga, aby w związku z zastrzeżeniem klauzuli abuzywnej konsument bezwgzlędnie uzyskał możliwość powołania się na nieważność całej umowy (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 15 marca 2012 r. w sprawie C-453/10, Jana Pereničova i Vladislav Perenič przeciwko SOS financ spol. sr.o., ZOTSiS 2012/3/I-144, pkt 33).

48. Przenosząc powyższe uwagi na stan faktyczny niniejszej sprawy należy wskazać, że brak możliwości stosowania norm o charakterze ogólnym nie pozwala na sięgnięcie do domniemanej woli stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.), które w odniesieniu do innych stosunków prawnych pozwalałyby na ustalenie wartości świadczenia określonego w walucie obcej np. przez odniesienie się do tej waluty według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski lub innych kursów wskazywanych przez strony w umowie.

49. Nie ma zwłaszcza możliwości sięgnięcia po przepis art. 358 § 2 k.c., który posługuje się takim właśnie kursem w przypadku możliwości spełnienia świadczenia wyrażonego w walucie obcej. Po pierwsze, świadczenie obu stron było wyrażone w walucie polskiej (wypłata kredytu i jego spłata następowały bowiem w PLN, a CHF był tylko walutą indeksacyjną). Po drugie, wspomniany przepis nie obowiązywał w dacie zawarcia umowy (wszedł w życie z dniem 24.01.2009 r.), zaś uznanie pewnych postanowień umownych za niedozwolone skutkuje ich wyeliminowaniem z umowy już od daty jej zawarcia, co czyni niemożliwym zastosowanie przepisu, który wówczas nie obowiązywał. Nawet gdyby uznać, że art. 358 § 2 k.c. mógłby być stosowany do skutków, które nastąpiły po dacie jego wejścia w życie (przy wysoce wątpliwym założeniu, że skutki te nie są związane z istotą umowy stron – por. art. XLIX przepisów wprowadzających kodeks cywilny), to nadal brak byłoby możliwości ustalenia kursu, według którego należałoby przeliczać zobowiązania stron sprzed tej daty, czyli przede wszystkim ustalić wysokości zadłużenia w CHF po wypłacie kredytu.

50. W ocenie Sądu brak określenia kursów wymiany i możliwości uzupełnienia umowy w tym zakresie skutkuje koniecznością wyeliminowania z umowy całego mechanizmu indeksacji, który - określony przy pomocy niedozwolonych postanowień dotyczących kursu wymiany - jawi się w całości jako sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszający interesy kredytobiorcy - konsumenta.

51. W tej mierze przypomnieć trzeba, że zgodnie ze stanowiskiem Banku mechanizm indeksacji nie miał służyć waloryzacji świadczenia (zachowaniu jego wartości), lecz zastosowaniu niższego oprocentowania. Jednocześnie jednak Bank jako autor wzorca umownego zabezpieczał sobie całkowitą swobodę kształtowania kursów wymiany, od których zależała wysokość świadczenia powodów, a tym samym wprowadzał mechanizm pozwalający potencjalnie na przerzucenie całego ryzyka kursowego na powodów.

52. W konsekwencji uznanie za niedozwolone klauzul wymiany z § 7.6 umowy oraz § 6.1 zdanie drugie regulaminu skutkuje również uznaniem za niedozwolony całego mechanizmu indeksacji, którego wyrazem są w szczególności postanowienia § 1.3.5 umowy (waluta indeksacji) i § 4.1. zdanie drugie regulaminu (przewidujący możliwość indeksacji), ale również inne nie wymienione w pozwie zapisy przewidujące przeliczenia na walutę indeksacji lub z waluty indeksacji (np. § 11.5 umowy, § 13.5 i § 15.1 zdanie drugie regulaminu).

53. Taki zabieg sprawia, że przedmiotem umowy po wyeliminowaniu postanowień odwołujących się do takich przeliczeń byłoby udzielenie powodom kredytu, który zgodnie z pozostałymi postanowieniami umowy byłby wypłacany i spłacany w PLN, a oprocentowany według stopy zmiennej stanowiącej sumę stałej marży wskazanej w umowie i zmiennej stopy bazowej, której pierwszą wysokość również wskazano w umowie precyzyjną liczbą.

54. Ponieważ takie kredyt byłby kredytem udzielonym w PLN, zgodnie z § 2.13.a regulaminu zmienną stopą bazową winien być WIBOR 3M.

55. Zasady zmiany tej stopy ujęto w regulaminie.

56. Powodowie podnosili jednak to, że również postanowienia dotyczące zmienności oprocentowania umowy mają niedozwolony charakter.

57. Ponieważ oprocentowanie kredytu można uznać za wynagrodzenie (czy też cenę) należne bankom za korzystanie z udostępnionego przez nie kapitału, postanowienia określające jego wysokość i zasady zmiany należy traktować jako dotyczące głównego świadczenia.

58. Do oceny postanowień umowy stron w kontekście niedozwolonego charakteru w tym zatem zakresie aktualne pozostają uwagi poczynione wyżej.

59. Do oprocentowania odnoszą się w szczególności § 1.3.12, § 1.3.13 umowy (gdzie podano wysokość marży i stopy bazowej w dacie zawarcia umowy), § 6.2 umowy (gdzie wskazano ogólnikowo, w jakich przypadkach nastąpić może zmiana) oraz w § 2.13, § 2.14 i § 8 ust. 1, 4-9 regulaminu (gdzie sprecyzowano definicję stopy bazowej, zasady naliczania odsetek, nieco uściślono przypadki zmiany oprocentowania i odwołano się do tabeli obowiązującej w Banku – por. w szczególności § 8.8).

60. Nie budzi zastrzeżeń określenie jako elementu składowego stopy oprocentowania stałej marży, której wysokość wynika z § 1.3.13 umowy – 0,69 %.

61. Nie budzi również wątpliwości określenie jako elementu składowego stopy bazowej, której wysokość określono w § 1.3.12 umowy na poziomie 2,30 %.

62. Postanowienia w tym zakresie są jednoznaczne i nie były kwestionowane przez powodów, którzy podważali jedynie zasady zmiany oprocentowania.

63. Zmiany takie miały następować w przypadku zmiany stopy bazowej, zdefiniowanej w § 2.13 umowy jako WIBOR (3M) dla kredytów w PLN i LIBOR (3M) dla kredytów denominowanych w CHF. Ponieważ oba wskaźniki są dostępne powszechnie i publikowane, a ich wysokość nie zależy od swobodnej decyzji Banku, ich zastosowanie można uznać za zgodne z dobrymi obyczajami i nie naruszające interesów kredytobiorcy – konsumenta.

64. Odmiennie należy jednak ocenić sposób, w jaki Bank w swoim wzorcu i regulaminie określił przypadki, w których może nastąpić zmiana oprocentowania w ogólności lub zmiana stopy bazowej skutkując zmianą oprocentowania.

65. Jak już wskazano część postanowienia § 6.2 umowy w zakresie umożliwiającym Bankowi zmianę oprocentowania w przypadku zmiany bliżej nieokreślonych parametrów finansowych wpisano do Rejestru Klauzul Niedozwolonych. Oczywistym jest, że skoro w umowie, ani w regulaminie nie sprecyzowano, o jakie parametry chodzi, Bank miał potencjalnie nieograniczoną możliwość zmiany oprocentowania, co należy uznać za ewidentnie naruszające interesy powodów jako konsumentów i tym samym równowagę stron umowy.

66. Ponadto możliwość zmiany oprocentowania przewidziano w cyklu kwartalnym, a uzależniono ją od zmiany stopy bazowej dla danego kredytu, czy też danej waluty (indeksacyjnej), co uściślono w regulaminie o tyle, że wskazano, że zmiana oprocentowania nastąpi w przypadku zmiany stopy bazowej o „ współczynnik zmiany określony w aktualnej Tabeli” (§ 8.8). Podobnie jak w przypadku tabeli kursów chodzi o tabelę obowiązującą w Banku (por. § 2.14 regulaminu), a żadne z postanowień umowy lub regulaminu nie wyjaśnia, w jaki konkretnie sposób jest ona ustalana w zakresie „współczynnika zmiany”, ani też w jakich odstępach czasowych i kiedy konkretnie jest aktualizowana, czy też kiedy jest aktualna (w jakiej dacie, na jaki okres). To zaś nie pozwala na jednoznaczne określenie zakresu możliwej zmiany i konsekwencji płynących dla kredytobiorcy w odniesieniu do wysokości oprocentowania. Z regulaminu dowiaduje się on tylko tego, gdzie tabela jest publikowana, o której i gdzie jest dostępna oraz na jaką godzinę i gdzie Bank ustali stopy WIBOR (3M) i LIBOR (3M).

67. Ostateczna decyzja, czy dojdzie do zmiany stopy bazowej, a wskutek tego również zmiany oprocentowania, należała jednak zawsze do Banku, gdyż to on decydował o wysokości „współczynnika zmiany”, od którego zależało to, czy oprocentowanie po danym kwartale zmieni się, czy też pozostanie na dotychczasowym poziomie. Można zatem założyć, że również w tym zakresie Bank miał możliwość chronienia się przed niekorzystnymi dla siebie zmianami stóp WIBOR i LIBOR przez zmiany „współczynnika.”

68. Sytuację, w której postanowienia dotyczące zasad zmiany wysokości oprocentowania kredytu pozostawiały Bankowi swobodę w decydowaniu o tym, kiedy (w jakim kwartale) i w jaki sposób to nastąpi, są w oczywisty sposób niejednoznaczne i naruszają interesy kredytobiorcy - konsumenta, który nie jest w stanie przewidzieć współczynnika zmiany, ani ustalić, która tabela jest aktualna. Zważywszy, że Bank zastrzegł nadto, że taka zmiana stopy bazowej i wynikająca stąd zmiana oprocentowania nie stanowi zmiany umowy (por. § 8.8 regulaminu), naruszenie interesów konsumenta można uznać za rażące, a całość postanowień dotyczących zmiany oprocentowania za sprzeczne z dobrymi obyczajami ukształtowanie praw Banku i jego pozycji w takim stosunku.

69. To Bank bowiem mógł decydować, kiedy i w jaki sposób dokona zmiany oprocentowania, tym samym wpływając na wysokość zobowiązania kredytobiorców. Podobnie jak w przypadku postanowień dotyczących klauzuli wymiany, bez znaczenia pozostaje, czy Bank korzystał z takiej możliwości oraz w jaki sposób faktycznie ustalał współczynnik zmiany. Oceny danego postanowienia dokonuje się bowiem na datę zawarcia umowy, a nie przez pryzmat jej późniejszego wykonywania.

70. Jak już wskazano skutkiem uznania postanowień umownych za niedozwolone jest to, że nie wiążą one konsumenta.

71. Oznacza to, że powodów nie wiążą postanowienia dotyczące możliwości zmiany oprocentowania zawarte w przywołanych wyżej postanowieniach, lecz strony są związane umową w pozostałej części. Brak postanowień dotyczących zmiany oprocentowania nie oznacza wyeliminowania całości postanowień dotyczących oprocentowania kredytu, a tylko tej ich części, która została sformułowana w sposób niedozwolony w rozumieniu art. 385¹ k.c.

72. W konsekwencji moc wiążącą zachowują postanowienia § 1.12 i 13 umowy, tj. określenie wysokości marży i stopy bazowej oraz § 6.2 umowy, w części, w której precyzuje, że „oprocentowanie kredytu w stosunku rocznym w dniu zawarcia umowy wynosi 2,99 %” (zdanie drugie i jednocześnie suma wskaźników z § 1.12 i 13 umowy).

73. Wskazać bowiem trzeba, że wskutek wcześniejszego wyeliminowania postanowień dotyczących mechanizmu indeksacji, zawarte w tym paragrafie odwołania do waluty indeksacyjnej straciły jakiekolwiek znaczenie, gdyż były faktycznie tylko jednym z elementów tego mechanizmu.

74. W ocenie Sądu po wyeliminowaniu wskazanych postanowień umowa stron nadal może być wykonywana bez zmiany charakteru jej głównego przedmiotu. Głównym przedmiotem umowy kredytu jest bowiem zobowiązanie banku do udostępnienia kredytobiorcom na czas oznaczony kwoty środków pieniężnych na ustalony cel i zobowiązanie kredytobiorcy do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu (art. 69 pr. bank.).

75. W przypadku umowy stron, po wyeliminowaniu z niej postanowień niedozwolonych, nadal znana jest kwota i waluta kredytu (184 894,83 PLN), cel kredytu, okres i termin spłaty (360 miesięcy, raty), wysokość prowizji (2 %) oraz oprocentowanie (ustalona na datę zawarcia umowy suma marży i stopy bazowej), które w efekcie wyeliminowania postanowień dotyczących możliwości zmiany staje się oprocentowaniem stałym w całym okresie kredytowania.

76. Taka umowa w pełni odpowiada cechom umowy kredytu wskazanym w art. 69 pr. bank., jest zgodna z zasadą swobodnego kształtowania stosunków umownych i w żaden sposób nie narusza zasad współżycia społecznego.

77. W ten sposób jednocześnie osiągnięty jest cel przepisów art. 385¹ k.c. i dyrektywy 93/13/EWG, wyłożony przez TSUE i zakładający wyeliminowanie z umowy wyłącznie postanowień niedozwolonych z zachowaniem umowy, o ile nie zmienia to jej głównego charakteru w rozumieniu przepisów krajowych (czyli de facto art. 69 pr. bank.).

78. Nie jest przy tym uzasadnione przyjęcie poglądu wyrażonego w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego w sprawie V CSK 382/18, że wyeliminowanie ryzyka kursowego (będące skutkiem eliminacji niedozwolonych klauzul kształtujących mechanizm indeksacji i przekształcenia kredytu złotowego indeksowanego do waluty obcej w zwykły (tzn. nieindeksowany) kredyt złotowy, oprocentowany według stawki powiązanej ze stawką LIBOR) jest równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umowy, iż należy ją uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze, choćby nadal chodziło tu tylko o inny podtyp, czy wariant umowy kredytu, co z kolei oznacza, że po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co przemawia za jej całkowitą nieważnością (bezskutecznością).

79. Po pierwsze, powtórzyć trzeba, że uznanie postanowień umowy za niedozwolone, co do zasady ma prowadzić jedynie do ich usunięcia z umowy, a jej nieważność (bezskuteczność) powstaje tylko wówczas, gdy nie ma możliwości jej utrzymania.

80. Po drugie, jak zresztą wskazano w uzasadnieniu przywołanego wyroku SN, przy ustalaniu treści umowy po wyeliminowaniu postanowień niedozwolonych nie powinno sięgać się do domniemanej woli (zamiaru) stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.).

81. Ocena, czy umowa o taki kredyt może być utrzymana, wymaga zatem ustalenia, czy jej elementy konstrukcyjne po wyeliminowaniu postanowień niedozwolonych nadal mieszczą się w jej zasadniczym typie, pozwalającym na przyjęcie, że może być wykonywana jako umowa o kredyt bankowy.

82. Jak natomiast już wskazano, eliminacja postanowień dotyczących kursów wymiany, nie zmienia zasadniczego charakteru umowy, której istotą – zgodną z art. 69 pr. bank. - jest umożliwienie powodom skorzystanie z kredytu udzielonego przez pozwanego, z obowiązkiem spłaty w określonym czasie, przy ustalonym oprocentowaniu (które zresztą wskutek eliminacji zapisów dotyczących zmiany nie odwołuje się już do zmiennej stopy bazowej LIBOR).

83. Ponownie zaznaczyć trzeba, że podstawowym celem przepisów art. 385¹ i nast. k.c. oraz dyrektywy 93/13/EWG jest wyłącznie niestosowanie postanowień niedozwolonych, a umowa powinna nadal obowiązywać bez jakichkolwiek innych zmian, o ile jest to prawnie możliwe (por. uzasadnienie wyroku SN z 14.07.2017 r., II CSK 803/16 i powołane tam orzecznictwo, w tym wyrok TSUE sprawie C-453/10 - pkt 33 oraz przywoływany wyżej wyrok TSUE w sprawie C-260/18).

84. Skoro umowa po takim zabiegu nadal spełnia wszelkie niezbędne cechy umowy kredytu, nie sposób uznać, aby była sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego, a co więcej jej główne cechy spełniają założenia stron, których celem było zawarcie umowy o kredyt w walucie polskiej, spłacany w walucie polskiej i przy zastosowaniu niższego oprocentowania.

85. Bez znaczenia jest przy tym, że pierwotne oprocentowanie kredytu wyznaczone zostało przy pomocy wskaźnika odnoszącego się do kursu waluty innej niż waluta kredytu. Strony mogą bowiem zastosować dowolny wskaźnik, byle jego istota nie sprzeciwiała się naturze umowy kredytowej, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Żaden przepis ustawy nie sprzeciwia się zastosowaniu wskaźnika LIBOR do ustalenia jednego z elementów stopy oprocentowania kredytu; nie sposób też w ocenie Sądu uznać, aby jego stosowanie było sprzeczne z naturą umowy kredytu bankowego lub jakimikolwiek zasadami współżycia społecznego. Bez znaczenia jest również, jakimi przesłankami kierował się Bank, przyjmując w swoim wzorze taki właśnie wskaźnik oraz to, że bez mechanizmu indeksacji do waluty obcej nie zawarłby umowy o takiej treści, gdyż – jak wskazywano wcześniej – nie są to okoliczności istotne dla ustalenia sankcji związanych z abuzywnością innych postanowień umowy.

86. Powodowie kwestionowali również inne postanowienia umowy, jednak nie dotyczyły one głównych świadczeń stron, lecz możliwości zmiany regulaminu i tabeli opłat, zatem ich wyeliminowanie wskutek uznania, że są niedozwolone nie skutkowałoby upadkiem umowy jako nieważnej.

87. W tym stanie rzeczy powództwo o ustalenie nieważności takiej umowy podlegało oddaleniu, jako pozbawione podstaw faktycznych i prawnych.

88. Oddalenie żądania ustalenia nieważności umowy aktualizowało konieczność rozstrzygnięcia o żądaniu zapłaty kwoty 107 343,65 zł.

89. Ponieważ żądanie zapłaty tej kwoty było immanentnie związane z twierdzeniem o nieważności umowy i wywodzone wyłącznie z tego faktu, a obliczone jako kwota, jaką pobrano na rzecz pozwanego w wykonaniu nieważnej umowy kredytu w okresie od 5.05.2010 r. do 5.12.2019 r., ustalenie, że umowa jest ważna, przesądzało również o konieczności oddalenia żądania zapłaty wskazanej kwoty – o czym orzeczono w pkt. II sentencji wyroku.

90. Oddalenie tych roszczeń aktualizowało jednak konieczność rozstrzygnięcia o żądaniu ustalenia bezskuteczności (braku mocy wiążącej) wskazanych w pozwie postanowień umowy.

91. W uwzględnieniu poczynionych wyżej rozważań za niedozwolone i bezskuteczne uznać należało natomiast dotyczące indeksacji i zmiany oprocentowania następujące postanowienia z tych wskazanych przez powodów:

- § 1 ust. 3.5 umowy – wskazujący walutę indeksacji,

- § 6 ust. 2 zdanie pierwsze, trzecie, czwarte, piąte, szóste i siódme umowy – w zakresie regulacji dotyczących zmiany oprocentowania z odwołaniem do waluty indeksacji,

- § 7 ust. 6 umowy - przewidujący przeliczenie na walutę indeksacji,

- § 4.1 zdanie drugie i § 6 ust. 1 zdanie drugie regulaminu – jako dotyczące indeksacji i przeliczeń, które wprawdzie stają się bezprzedmiotowe po wyeliminowaniu § 1.3.5 umowy, ale celowe jest ich wyraźne wskazanie dla wyeliminowania ewentualnych wątpliwości,

- § 8 ust. 8 regulaminu – dotyczący zmiany oprocentowania – wprawdzie staje się bezprzedmiotowy wobec wyeliminowania § 6 ust. 2 w zakresie wskazanym powyżej, gdyż w razie sprzeczności umowy z regulaminem obowiązuje umowa, niemniej celowe jest ich wyraźne wskazanie dla wyeliminowania ewentualnych wątpliwości.

92. Za zasadne należało uznać również żądanie ustalenia bezskuteczności § 18 ust. 4 regulaminu. Zastrzega on do wyłącznej kompetencji Banku prawo zmiany regulaminu. Jest to wprawdzie zapis dozwolony zgodnie z regułą wyrażoną w art. 384¹ k.c., niemniej dla swojej skuteczności powinien precyzować warunki, w jakim taka zmiana może nastąpić. Brak określenia takich warunków sprawia, że Bank uzyskuje nieograniczone faktycznie prawo do jednostronnej modyfikacji zobowiązań umownych, co należy uznać za rażąco sprzeczne z interesem kredytobiorców – konsumentów i naruszające dobre obyczaje oraz wyczerpuje znamiona postanowienia niedozwolonego w rozumieniu art. 385³ pkt 10 k.c.

93. Oddaleniu podlegało natomiast żądanie ustalenia bezskuteczności w odniesieniu do:

- § 1.4 umowy – gdyż zawarte w nim wskazanie, jaka jest wartość kredytu w CHF ma charakter wyłącznie informacyjny (o czym wyraźnie w nim mowa) i w żaden sposób nie narusza interesów powodów,

- § 2.14 regulaminu – gdyż zawarta w nim definicja tabeli ma charakter ogólny, a po wyeliminowaniu postanowień dotyczących indeksacji i przeliczeń w tym zakresie ma charakter wyłącznie informacyjny, zaś powodowie nie przedstawili żadnych uzasadnionych argumentów, dla których ustalanie przez Bank tabeli w pozostałym zakresie (opłaty, prowizje) miałoby rażąco naruszać ich interes, o czym jeszcze poniżej,

94. Niezasadne było również żądanie uznania bezskuteczności postanowienia zawartego w § 18 ust. 6 regulaminu, który uprawnia Bank do zmiany tabeli opłat i prowizji i wskazuje, że może to nastąpić wyłącznie z ważnych przyczyn, które zostały przykładowo wymienione w treści tego postanowienia. W tym zakresie należy wyjaśnić, że zgodnie z art. 385³ pkt 10 k.c. niedozwolone są postanowienia wzorca umowy uprawniające kontrahenta konsumenta do jednostronnej zmiany umowy bez ważnej przyczyny wskazanej w tej umowie. Nie ulega wątpliwości, że w przedmiotowym postanowieniu pozwany zastrzegł sobie prawo do jednostronnej zmiany treści umowy, gdyż, jak już wyżej wskazano, postanowienia zawarte w tabeli prowizji i opłat należą do treści umowy. Jak słusznie wskazano w uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie w sprawie VI ACa 74/11 „ocena dopuszczalności stosowania przez przedsiębiorcę we wzorcu umowy z konsumentem postanowienia upoważniającego przedsiębiorcę do jednostronnej zmiany umowy winna opierać się na analizie powodów, które według treści wzorca umowy uprawniają przedsiębiorcę do jednostronnej zmiany umowy. Analiza ta winna zmierzać do ustalenia, czy podane przez przedsiębiorcę powody mogą być uznane za ważne. Niewątpliwie oceny tej Sąd winien dokonać z uwzględnieniem charakteru prowadzonej przez przedsiębiorcę działalności oraz wpływu uprawnienia przedsiębiorcy na zachowanie równowagi kontraktowej w umowie z konsumentem. Działalność bankowa, w tym w zakresie związanym z udzielaniem kredytów długoterminowych, wiąże się z dokonywaniem przez bank szeregu czynności zarówno na etapie poprzedzającym zawarcie umowy kredytowej, jak również po jej zawarciu. Działalność bankowa ze swej istoty nastawiona jest na zysk. Z tego względu bank dąży do zapewnienia sobie pokrycia kosztów dokonywania tych czynności w taki sposób, aby koszty te nie zmniejszały zysku banku. Dlatego też poza prowizją za udzielenie kredytu, bank pobiera opłaty i prowizje za inne czynności dokonywane w związku z realizacją umowy kredytowej. Z powyższego wynika również to, że tabela prowizji i opłat jest ustalana jednostronnie przez bank i w takim samym trybie jest zmieniana. Skoro działalność baku nastawiona jest na zysk, to nie może być on pozbawiony prawa do zmiany wysokości opłat i prowizji w sytuacji, gdy warunki wykonywania działalności bankowej zmienią się w ten sposób, że spowodują wzrost kosztów czynności wykonywanych przez bank w ramach wykonywania umowy z konsumentem.”

95. Co do zasady Bank miał zatem prawo do zastrzeżenia uprawnienia do zmiany wysokości prowizji i opłat. Wskazane w kwestionowanym § 18 ust. 6 regulaminu przyczyny uzasadniające zmianę wysokości prowizji i opłat należy uznać za spełniające wymóg ważności w rozumieniu art. 385³ pkt 10 k.c. Treść i zakres wskazanych tam przyczyn zmiany wysokości prowizji i opłat odpowiada zakresowi czynników kształtujących wysokość kosztów działalności bankowej (np. zmiana stopy inflacji, kosztów operacji i usług ponoszonych przez Bank, zakresu lub formy realizacji czynności i usług – k. 50). Dostrzec też należy, że ze swej istoty nie mogą one być wyrażone w sposób ścisły, np. liczbowo, tak, aby konsument mógł sprawować szczegółową kontrolę nad wprowadzaniem przez bank zmian w tabeli opłat i prowizji. Z tego względu konsument ma również prawo rozwiązania umowy kredytowej w przypadku braku akceptacji dla zmian wysokości prowizji i opłat (art. 384¹ k.c.). Postanowienie tej treści nie powoduje zatem naruszenia równowagi kontraktowej między konsumentem a bankiem i nie kształtuje praw i obowiązków konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami.

96. Na marginesie rozważań dotyczących bezskuteczności postanowień umowy i regulaminu z urzędu trzeba dostrzec nadto, że niedozwolony charakter miałby przepis § 11 ust. 4 umowy i § 17 ust. 6 regulaminu w zakresie przeliczenia kwoty wypowiedzianego kredytu na PLN według kursu z tabeli Banku, jak również inne wcześniej wymienione. Niemniej, nie zostały one objęte zaskarżeniem, więc pozostawały poza zakresem orzekania, Wskazać przy tym należy, że wobec wyeliminowania pozostałych zapisów dotyczących indeksacji kredytu, postanowienia te stają się zresztą bezprzedmiotowe i nie będą miały zastosowania jako sprzeczne z zasadniczą treścią umowy (art. 385 § 1 k.c.).

97. Ponadto dodać należy, że powództwo o zapłatę podlegałoby oddaleniu również w przypadku uznania, że umowa stron upada wskutek zawarcia w niej postanowień niedozwolonych i uznania jej za nieważną.

98. Upadek umowy oznaczałby, że przestał istnieć stosunek zobowiązaniowy między stronami, jaki miałby powstać w wyniku jej zawarcia.

99. W konsekwencji, strony, które zawarły nieważną umowę, powinny sobie zwrócić wzajemnie otrzymane świadczenia. Skoro bowiem podstawa tych świadczeń, jaką była umowa, wskutek ustalenia abuzywności jej postanowień, została uznana za nieważną i sprzeczną z prawem, świadczenia te są świadczeniami nienależnymi w rozumieniu art. 410 k.c.

100. Zastrzec przy tym trzeba, że ponieważ nieważność umowy jest skutkiem powołania się przez powodów na niedozwolony charakter niektórych jej postanowień, z czego powodowie mogli, lecz nie musieli skorzystać, w ocenie Sądu obowiązek zwrotu świadczeń stał się aktualny dopiero z chwilą skutecznego powiadomienia pozwanego Banku, że powodowie kwestionują te postanowienia i wywodzą z tego skutek w postaci nieważności umowy. Z tą bowiem datą pozwany Bank mógł najwcześniej dowiedzieć się o woli kredytobiorców, jako konsumentów.

101. Skutek taki nastąpił z chwilą doręczenia Bankowi pozwu w niniejszej sprawie.

102. Zgodnie z art. 410 k.c. w przypadku świadczeń nienależnych zastosowanie znajdują przepisy art. 405 i nast. k.c., które przewidują obowiązek zwrotu korzyści uzyskanych kosztem innej osoby.

103. Oznacza to, że o ile pozwany w wyniku dokonywania potrąceń z rachunku powodów uzyskał kwotę większą niż faktycznie im wypłacił na podstawie dyspozycji uruchomienia środków z kredytu, winien zwrócić nadwyżkę. Jeżeli natomiast suma wpłat dokonanych przez kredytobiorców jest niższa niż wypłacona im przez Bank w wykonaniu umowy, to kredytobiorcy są zobowiązani zwrócić mu różnicę.

104. W wyniku wypłaty kredytu w wykonaniu nieważnej umowy po stronie kredytobiorców powstaje bowiem określona korzyść majątkowa, polegająca na zwiększeniu aktywów lub zmniejszeniu pasywów, do której dochodzi kosztem Banku. Korzyść ta jest stopniowo niwelowana przez kolejne wpłaty dokonywane przez kredytobiorcę na poczet nieważnej umowy, a w chwili, w której suma tych wpłat przekracza kwotę wypłaconą przez Bank, to po jego stronie dochodzi do powstania korzyści kosztem kredytobiorcy.

105. W sytuacji, w której świadczenia obu stron są jednorodne i ograniczają się do pieniądza w tej samej walucie, nie dochodzi również do sytuacji, w której świadczenie jednej ze stron podlegałoby zwrotowi w całości, bez potrzeby badania stanu wzajemnego „wzbogacenia”, czy też „zubożenia”. Po pierwsze, ponieważ obowiązek zwrotu świadczeń jest skutkiem nieważności umowy, nie ma podstaw do stosowania przepisów art. 494-495 k.c., a jedynie do zastosowania art. 496 k.c. (z racji odesłania art. 497 k.c.). Po drugie, nie ma racji oczekiwanie na zarzut Banku, że obowiązek zwrotu tego, co otrzymał w ramach dotychczasowej spłaty prowadziłby do wzbogacenia kredytobiorców o środki wypłacone w ramach umowy, gdyż – abstrahując, że narażałoby to ich na kolejny proces – to wszakże art. 410 k.c. jednoznacznie nakazuje do świadczeń nienależnych stosować „przepisy poprzedzające”, tj. art. 405-409 k.c., z których z kolei jednoznacznie wynika, że obowiązek zwrotu (nienależnego świadczenia) ogranicza się do wartości wzbogacenia (art. 405). Stąd Sąd nie podziela stanowiska zajętego przez Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 11.12.2019 r. w sprawie V CSK 382/18 w tym zakresie, zwłaszcza, że przywołane w nim wcześniejsze orzeczenia dotyczące tego zagadnienia zapadały w odmiennych i nieprzystających do sprawy niniejszej stanach faktycznych, zwłaszcza w sytuacjach, gdy świadczenia wzajemnie uzyskiwane nie były jednorodzajowe (por. np. wyrok SN z 15.05.2014 r., II CSK 517/13). Jednak nawet z tych orzeczeń płynie wniosek, że w przypadku świadczenia nienależnego należy badać, czy doszło do wzbogacenia odbiorcy świadczenia bądź czy majątek świadczącego uległ zmniejszeniu (por. uzasadnienie wyroku z dnia 9.08.2012 r. w sprawie V CSK 372/11). To zaś oznacza, że miarą zwrotu tego, co kredytobiorcy świadczyli w wykonaniu nieważnej umowy zawsze będzie co najmniej ich zubożenie, a zatem wyłącznie nadwyżka ponad uzyskaną kwotę kredytu.

106. Bezzasadne byłoby przy tym powoływanie się przez Bank na brak obowiązku zwrotu świadczenia z uwagi na przepisy art. 411 k.c., gdyż w pkt. 1 tej regulacji wyraźnie wskazano, że nie dotyczy on sytuacji, w której zwrot ma dotyczyć świadczenia spełnionego m.in., w wykonaniu nieważnej czynności prawnej – jak w sprawie niniejszej.

107. Przenosząc te uwagi na niniejszą sprawę wypada zauważyć, że powodowie uzyskali od pozwanego kredyt w kwocie 184 894,83 zł.

108. Na jego poczet zaliczono łącznie kwotę 117 791,86 zł, przy czym w okresie objętym pozwem (od 5.05.2010 r. do 5.12.2019 r.) kwotę 107 343,65 zł.

109. Porównanie tych kwot prowadzi do wniosku, że na dzień 5.12.2019 r. (data wskazana w pozwie) nie doszło jeszcze do osiągnięcia przez Bank korzyści kosztem powodów. Nadal bowiem suma wpłat na poczet spłaty kredytu była niższa od kwoty kredytu wypłaconej przez Bank. To zaś oznacza, że na skutek powołania się przez powodów na niedozwolony charakter wskazanych wyżej postanowień oraz wynikającą stąd konieczność ich wyeliminowania z umowy, a w następstwie tego zabiegu konieczność ustalenia jej nieważności, co z kolei powoduje powstanie obowiązku zwrotu korzyści uzyskanej w wyniku wzajemnych a nienależnych świadczeń, na wskazaną w pozwie datę, to powodowie winni zwrócić Bankowi korzyść uzyskaną jego kosztem w wysokości różnicy między kwotą rzeczywiście udostępnioną tytułem kredytu a kwotą, jaką dotychczas pobrano tytułem jego zwrotu.

KOSZTY PROCESU

110. Zgodnie z art. 98 k.p.c. strona przegrywająca proces jest zobowiązana do zwrotu kosztów stronie wygrywającej. Zasada ta doznaje modyfikacji w art. 100 i 102 k.p.c., które przewidują, że w przypadku częściowego uwzględnienia żądań koszty będą wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozliczone (art. 100), zaś w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów lub nie obciążać jej w ogóle kosztami (art. 102).

111. Koszty procesu po stronie powodów obejmowały: uiszczoną opłatę od pozwu (1000 zł), opłatę za pełnomocnictwo (17 zł), wynagrodzenie pełnomocnika (adwokata) w stawce wynikającej z § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (5 400 zł).

112. Po stronie pozwanego koszty te obejmowały wynagrodzenie pełnomocnika wynagrodzenie pełnomocnika (radcy prawnej) w stawce wynikającej z § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (5 400 zł).

113. Zważywszy, że oddalono w całości żądanie główne stwierdzenia nieważności umowy i zapłaty z tego tytułu oraz w pewnej części żądanie ustalenia bezskuteczności jej postanowień, jednak uwzględniono argumentację dotyczącą niedozwolonego charakteru postanowień umowy, odmiennie oceniając tylko skutki ich eliminacji, w ocenie Sądu można przyjąć, że strony uległy sobie w połowie.

114. Uzasadniało to koszty po stronie powodów do kwoty 3 208,50 zł, a po stronie pozwanego do kwoty 2 708,50 zł. Różnica tych kosztów w kwocie 500 zł wypada na korzyść powodów, zatem na podstawie art. 100 k.p.c. takie koszty zasądzono na ich rzecz w pkt. IV sentencji wyroku.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE