Sygn. akt I C 1348/18
wyroku z 7 lutego 2019 roku
Powódka E. F. żądała zasądzenia na swoją rzecz od pozwanego Banku (...) spółki akcyjnej z siedzibą w W. kwoty 11.418 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od 27 lutego 2018 roku do dnia zapłaty oraz zasądzenia zwrotu kosztów procesu.
Uzasadniając swoje żądanie, powódka wskazała, że 1 października 2018 roku zawarła ze stroną pozwaną umowę o kredyt hipoteczny. W umowie tej w § 9 znajdują się zapisy dotyczące ubezpieczenia kredytów hipotecznych z niskim udziałem własnym kredytobiorcy (zwane dalej (...)). Na ich podstawie kredyt objęty jest tym ubezpieczeniem, a powódka jest obowiązana do zwrotu kosztów tego ubezpieczenia. Z tego tytułu strona pozwana pobrała od niej łączną kwotę 11.418 zł.
W ocenie powódki powyższe zapisy stanowią niedozwolone postanowienia umowne w myśl art. 385 1 k.c, albowiem nie były z nią indywidualnie uzgadniane, nie stanowią świadczeń głównych z tytułu zawartej umowy ubezpieczenia oraz rażąco naruszają jej interesy i są sprzeczne z dobrymi obyczajami, albowiem kładą na niej obowiązek uiszczenia kosztów ubezpieczenia, które stanowi zabezpieczenie jedynie dla Banku (zwłaszcza z uwagi na możliwy regres ubezpieczyciela w stosunku do niej) . Ponadto w ocenie powódki strona pozwana pobierała od niej tytułem kosztów (...) wyższe kwoty niż wynikające z realnych kosztów zakupu takiej polisy.
Dochodzona przez powódkę kwota stanowi sumę 4 opłat pobranych przez stronę pozwaną tytułem (...) i winna jej zostać zwrócona na podstawie art. 405 k.c. i n. jako świadczenie nienależne.
W odpowiedzi na pozew strona pozwana – Bank (...) spółka akcyjna z siedzibą w W. – wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie od powódki kosztów procesu.
W ocenie strony pozwanej powództwo nie zasługuje na uwzględnienie, albowiem nie zostały spełnione przesłanki z art. 385 1 k.c. – pozew dotyczy świadczenia głównego, indywidualnie negocjowanego, za który powódka otrzymała należny ekwiwalent. Powódka została poinformowana w dostateczny sposób o zasadach działania i obliczania opłat z tytułu (...) przez pracowników Banku, a ponadto otrzymała regulamin i cennik. Z kolei instytucja regresu jest instytucją wprost uregulowaną w przepisach.
Strona pozwana podniosła również zarzut przedawnienia części roszczeń jako świadczeń okresowych (art. 118 k.c.).
Za bezsporne Sąd uznał następujące okoliczności.
Strony zawarły 1 października 2008 roku umowę o kredyt hipoteczny o nr KH/ (...) (umowa datowana na 29 września 2008 roku). Powódka występowała przy jej zawarciu jako konsument, w celu sfinansowania zakupu nieruchomości. Kwota kredytu wyrażona została w złotówkach (210.000,00 zł), natomiast sam zawarty kredyt jest indeksowany do kursu franka szwajcarskiego według tabeli kursów walut obcych obowiązującej w Banku (...) na dzień uruchomienia kredytu lub transzy (§ 2 ust. 1-2 i § 7 ust. 1 umowy). Kredyt został zawarty na 45 lat (540 miesięcy).
Jednym z zabezpieczeń kredytu było ubezpieczenie kredytów hipotecznych z niskim udziałem własnym kredytobiorcy ( (...)) na podstawie umowy zawartej przez Bank (...) S.A. z Towarzystwem (...) S.A. V. (...) Zgodnie z umową zabezpieczenie to było ustalone do czasu, gdy saldo zadłużenia z tytułu udzielonego kredytu stanie się równe lub niższe niż 200.000 zł (§ 9 ust. 7 umowy). Powódka zobowiązana była do zwrotu Bankowi kosztów ubezpieczenia w wysokości 604 zł za pierwszy 36-miesięczny okres trwania ochrony ubezpieczeniowej (§ 9 ust. 8 umowy). Z kolei jeżeli w ciągu tego czasu saldo zadłużenia z tytułu udzielonego kredytu nie stało się równe lub niższe niż 200.000 zł powódka zobowiązana była do zwrotu kosztów ubezpieczenia za kolejny 36-miesięczny okres udzielnej Bankowi przez (...) S.A. (...) ochrony ubezpieczeniowej, o czym Bank obowiązany był poinformować pisemnie (§ 9 ust. 9 umowy).
W ramach zawartej umowy kredytu powódka miała założony rachunek w pozwanym Banku, z którego to następować miała, przez bezpośrednie potrącanie należnych kwot, spłata kredytu (§ 7 umowy).
Strona pozwana w regulaminie i cenniku zawarła zasady dotyczące wyliczenia opłaty dotyczącej refinansowania kosztów (...). Stosownie do treści § 7 ust. 6-8 rozdziału 4 (Koszty kredytu) Regulaminu kredytowania osób fizycznych w ramach usług bankowości hipotecznej w Banku (...) S.A. za 36 miesięczne okresy, w których stosunek kwoty niespłaconego kredytu do wartości nieruchomości nie będzie niższy niż 80% (dla kredytów w walucie obcej) pobierana była opłata na poczet refinansowania (...).
Zgodnie z § 2 pkt 19 regulaminu kredytem w walucie obcej był kredyt udzielony w PLN, indeksowany kursem waluty obcej wg Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku. Zgodnie z regulaminem podstawą wyliczenia opłaty dla kredytów indeksowanych jest wzór:
podstawa wyliczenia opłaty = [(kwota kredytu w PLN/kurs kupna dewiz)*kurs sprzedaży dewiz] – 80% wartości nieruchomości stanowiącej przedmiot zabezpieczenia kredytu
Przy czym kwota kredytu w PLN wyrażana jest według kursów waluty obcej według tabeli kursów walut obcych obowiązującej w banku:
- w pierwszym dniu roboczym miesiąca, w którym sporządzona została umowa kredytu – w przypadku nowych kredytów,
- w ostatnim dniu roboczym miesiąca ochrony ubezpieczeniowej – w przypadku przedłużania ochrony na okres kolejnych 36 miesięcy (§ 7 ust. 6).
Regulamin nie precyzuje pojęć: kurs kupna dewiz, kurs sprzedaży dewiz, wartość nieruchomości. Zgodnie z cennikiem opłata z tytułu (...) wynosi 3 % podstawy jej wyliczenia. Wzór dla wyliczenia opłaty dla kredytów udzielonych w PLN za podstawę przyjmował 90% wartości nieruchomości,
Regulamin przewidywał pobór opłaty tytułem kosztu (...) poprzez automatyczne obciążenia rachunku kredytobiorcy w PLN w dniu uruchomienia środków z kredytu za pierwszych 36 miesięcy trwania umowy kredytowej (§ 6 ust. 7).
Natomiast jeżeli w ciągu 36 miesięcy ochrony ubezpieczeniowej stosunek kwoty kredytu pozostającej do spłaty do wartości nieruchomości nie stawał się równy lub niższy 90% (dla PLN) albo 80% (dla waluty obcej), wówczas Bank pobierał opłatę za kolejny 36-o miesięczny okres.
Pozwany Bank pobrał z przedmiotowego rachunku powódki tytułem kosztów (...):
- 604 zł 8 października 2008 roku,
- 4.294 zł 31 października 2011 roku,
- 3.356 zł 31 października 2014 roku,
- 3.164 31 października 2014 roku.
W dniu 3 kwietnia 2015 roku powódka zawarła z pozwanym bankiem aneks nr (...) do umowy o kredyt hipoteczny łączący strony, na mocy którego w § 2. umowy dodano kolejny ustęp o treści: „Kurs wymiany walut obcych, na podstawie którego przeliczane są na złote polskie zobowiązania kredytobiorcy wyrażone w walucie obcej, podawany jest w Tabeli Kursów Walut Obcych Banku. Podstawą do ustalenia kursów kupna i sprzedaży zawartych w Tabeli Kursów Walut Obcych Banku jest kurs bazowy, stanowiący średnią arytmetyczną z ofert kupna i ofert sprzedaży tej waluty oferowanych przez profesjonalnych uczestników rynku walutowego i podanych na stronie serwisu (...) w chwili tworzenia Tabeli Kursów Walut Obcych. Wartość kursu kupna i wartość kursu sprzedaży z Tabeli Kursów Walut Obcych mogą odbiegać od kursu bazowego o nie więcej niż 10%. Tabela Kursów Walut Obcych Banku tworzona jest przynajmniej raz dziennie każdego dnia roboczego. Pierwsza Tabela Kursów Walut Obcych Banku tworzona jest pomiędzy godziną 8:00 a godziną 10:00 danego dnia. Tabela Kursów Walut Obcych publikowana jest każdorazowo na stronie (...) W przypadku, gdy Tabela Kursów Walut Obcych tworzona jest w danym dniu co najmniej dwukrotnie, do ustalenia wysokości zobowiązania wyrażanego w walucie obcej przyjmowany jest kurs sprzedaży dewiz dla danej waluty najkorzystniejszy dla Kredytobiorcy (powódki) spośród kursów sprzedaży dewiz obowiązujących w pozwanym Banku w dniu przeliczania zobowiązania na złote polskie. W przypadku wcześniejszej częściowej spłaty kredytu będzie to najkorzystniejszy kurs sprzedaży dewiz spośród kursów obowiązujących w pozwanym Banku danego dnia do chwili złożenia dyspozycji wcześniejszej częściowej spłaty”.
Nowe brzmienie strony nadały także § 7 ust. 1 i 3 umowy, który od tej pory stanowił, iż spłaty rat kredytu oraz spłata pełnej lub częściowej kwoty kredytu będzie dokonywana przez kredytobiorcę w walucie obcej, do której kredyt jest indeksowany lub denominowany. W tym celu strony przewidziały otwarcie i prowadzenie rachunku walutowego, z którego strona pozwana upoważniona była do pobierania kwot tytułem wymagalnych zobowiązań z tytułu kredytu. Pozostałe warunki umowy o kredyt zawartej przez powódkę z pozwanym Bankiem nie uległy zmianie.
Powyższe fakty Sąd uznał za bezsporne zgodnie z art. 229 k.p.c. Zostały one wyrażone przez powódkę w pozwie i potwierdzone przez pozwany Bank (fakt zawarcia umowy oraz kwoty pobrane z tego tytułu), bądź też wynikały z dokumentów dołączonych do pozwu i przyznanych przez stronę pozwaną (postanowienia umowne dotyczące (...)).
Sąd ustalił następujący stan faktyczny.
Powódka zawarła umowę kredytu hipotecznego w celu zakupu mieszkania. Była to pierwsza nieruchomość, którą powódka nabywała w swoim życiu. Nie posiadała wcześniej żadnej innej nieruchomości, ani nie zawierała umowy kredytu hipotecznego. Powódka przy wyborze oferty konsultowała się ze swoją rodziną. Zdecydowała się na Bank (...) i kredyt indeksowany do (...), albowiem ten Bank i ta forma kredytu były dla niej najkorzystniejsze. Jednocześnie z uwagi na sugestie pracownika Banku zdecydowała się ona wzięcie wyższej kwoty kredytu (przy mniejszym wkładzie własnym), albowiem takie rozwiązanie miało być dla niej korzystniejsze, a niewydane w ten sposób własne środki mogła przeznaczyć na kolejne wydatki związane z zakupem mieszkania.
( dowód: umowa k. 16-18; wniosek kredytowy, k. 62-63; zeznania powódki, k. 187)
Zgodnie z praktyką Banku (...) w 2008 roku. dla kredytów hipotecznych walutowych (denominowanych albo indeksowanych) koniecznym było wniesienie przez kredytobiorcę 20% wartości nabywanej nieruchomości. Możliwe było również zawarcie umowy kredytu bez wniesienia wkładu własnego, w tym celu koniecznym było złożenie dodatkowego zabezpieczenia. Zabezpieczeniem tym było co do zasady (...), ale mogła nim być również dodatkowa hipoteka na innej nieruchomości (aniżeli ta kredytowana). Katalog zabezpieczeń nie był ograniczony.
Pracownicy Banku mający bezpośredni kontakt z kredytobiorca (w placówce) nie mieli możliwości samodzielnego negocjowania treści umowy. Wniosek negocjacyjny przesyłany był do centrali, również tam przygotowywano tekst umowy.
(dowód: regulamin, k. 88-92; zeznania świadka M. S., k. 186-187)
Komisja Nadzoru Finansowego (wtenczas Bankowego) w rekomendacji S z 2006 roku nakazywała zabezpieczenie ekspozycji kredytowej również w aspekcie nieruchomości stanowiącej zabezpieczenie i to w całym okresie trwania umowy (rekomendacja 13 i 14).
(dowód: rekomendacja S (...), k. 103-110)
Powódka, składając wniosek kredytowy, wyraziła zgodę na objęcie udzielanego kredytu ubezpieczeniem brakującego wkładu własnego przez (...) S.A.
( dowód: wniosek kredytowy, k.62-63)
Na dzień zawarcia umowy kredytowej powódka posiadała wykształcenie wyższe o profilu humanistycznym i pracowała jako asystentka.
(dowód: wniosek kredytowy, k. 62-63)
Powódka przed zawarciem umowy otrzymał dokumenty w postaci „Cennika Kredyt Hipoteczny/Pożyczka Hipoteczna” (zwany dalej cennikiem) oraz „Regulaminu kredytowania osób fizycznych w ramach usług bankowości hipotecznej w Banku (...) S.A” (zwany dalej regulaminem).
(dowód: umowa o kredyt hipoteczny, k. 16-18; zeznania powódki, k. 187)
W ramach zawieranej umowy, kredytobiorca (powódka) zgodził się na pobieranie z rachunku bankowego prowadzonego do obsługi kredytu opłat z tytułu refinansowania przez pozwany Bank kosztów ubezpieczenia niskiego wkładu własnego w (...) S.A.
( dowód: pełnomocnictwo, załącznik nr 3 do umowy o kredyt hipoteczny, k. 75)
Powódka została poinformowana o ryzyku związanym ze wzrostem kursu walut oraz ze wzrostem stóp procentowych. W ramach tej informacji podpisała dokument, w którym stwierdzono, że zmienność kursów walutowych oraz wahania stóp procentowych powoduje, że rzeczywiste koszty obsługi długu mogą okazać się znacząco wyższe od wcześniej założonych. Dokument ten zawierał również przykładową wysokość raty przy założeniu wzrostu tych dwóch czynników. Jednocześnie powódka nie była informowana, że kurs waluty wpływa na wysokość kosztów z tytułu (...), którymi jest obciążana.
Ponadto powódka nie była informowana o istocie tego ubezpieczenia oraz jej warunkach. Nie przedstawiono jej żadnych zasad dotyczących tego ubezpieczenia.
(dowód: informacja dla wnioskodawców ubiegających się o produkty hipoteczne indeksowane kursem waluty obcej, oparte na zamiennej stopie procentowej, k. 65; zeznania powódki, k. 187)
Pozwany Bank dokonywał ubezpieczenia niskiego wkładu własnego powoda u dwóch ubezpieczycieli (...) SA w W. oraz (...) SA z siedzibą we W..
(dowód: zbiorcze potwierdzenia przelewów k. 76-77, 234-236; rejestr umów objętych (...), k. 78-85)
Oba towarzystwa w swoich umowach nie wyłączyły funkcjonowania regresu ubezpieczeniowego przysługującego wobec kredytobiorców w razie zaistnienia zdarzenia ubezpieczeniowego i wypłacenia odszkodowania Bankowi. (...) zrezygnowała z takiego regresu wobec kredytobiorców dopiero z dniem 1 października 2015 roku, z kolei w umowach zawartych przez InterRisk TU brak jest roszczenia regresowego w umowie generalnej (...) zawartej w dniu 25 maja 2016 roku dla kredytów objętych ochroną dopiero od dnia 1 maja 2016 roku.
(dowód: oświadczenia TU, k. 118, 119 )
Strona pozwana została wezwana przed wytoczeniem powództwa do zwrotu opłat tytułem (...) w terminie do 26 lutego 2018 roku. Pismo z żądaniem otrzymała 20 lutego 2018 roku.
(dowód: wezwanie do zapłaty, k. 23-25)
Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie wyżej wymienionych dowodów w postaci: zeznań świadków oraz dokumentów
Sąd odstąpił od przedstawienia w pisemnym uzasadnieniu oceny dowodów, albowiem nie odmówił wiarygodności i mocy dowodowej żadnemu z wyżej wymienionych dowodów (art. 328 § 2 k.p.c.). Żaden z dowodów nie był kwestionowany przez strony, jako niewiarygodny.
Nadmienić należy, że ustalenia faktyczne Sąd oparł w niewielkiej mierze na zeznaniach świadka M.. Zeznania tego świadka, jako osoby niezaangażowanej w proces udzielania kredytu powódce, miały znaczenie jedynie w kontekście procedur i zasad panujących w Banku na czas zawierania przez powódkę kredytu.
Sąd oddalił dowody powołane przez strony w postaci:
a) odpowiedzi z BIK dotyczącej historii kredytowej powódki, zaświadczenie o wysokości dochodu powódki, decyzji kredytowej, informacji o nadchodzących terminach składki, porównania warunków kredytów;
b) opracowania UOKiK „Ocena wpływu...”, , wyroków sądów powszechnych i orzeczeń arbitra bankowego;
albowiem
- dokumenty wymienione w pkt a nie są przydatne do rozstrzygnięcia niniejszej sprawy i dotyczą okoliczności niespornych (udzielenie kredytu i zdolność kredytowa powódki, opłacanie kolejnych opłat (...));
- dokumenty wymienione w pkt b stanowią poglądy podmiotów trzecich na problemy związane z kredytami indeksowanymi i nie mogą być podstawą rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie, a jedynie wzmocnieniem argumentacji zawartej w pismach procesowych.
Sąd zważył, co następuje.
W przedmiotowej sprawie powódka domagała się zasądzenia od strony pozwanej kwoty 11.418 zł (pobranej w okresie od 2008 do 2017 roku tytułem zwrotu kosztów (...) za kolejne cztery trzyletnie okresy), wskazując, że zapisy umowy dotyczące (...) są niedozwolonymi zapisami umownymi w myśl art. 385 1 i n. k.c.
Podkreślenia wymaga jednocześnie, że w przedmiotowej umowie podstawy do pobierania dochodzonych kwot były zróżnicowane. Pierwsza trzyletnia opłata tytułem zwrotu kosztów (...) znajdowała oparcie w § 9 ust. 7-8 umowy, natomiast pozostałe w § 9 ust. 9 umowy, w § 7 ust. 6-8 regulaminu oraz w cenniku.
Zgodnie z art. 385 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 1). Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie (§ 2). Nie uzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3). Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje (§ 4). Na podstawie art. 385 2 k.c., oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny.
Tym samym określone postanowienie umowy może zostać uznane za niedozwolone, jeżeli:
1) nie zostało uzgodnione indywidualnie,
2) kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami,
3) rażąco narusza jego interesy,
4) nie dotyczy głównych świadczeń stron.
Ad. 1
Zgodnie z art. 385 1 § 4 k.p.c. ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje. W przedmiotowej sprawie powódka wywodziła, że postanowienia umowy dotyczące (...) nie były indywidualnie uzgadniane. Za takim stwierdzeniem przemawia fakt, że postanowienia te zostały zaczerpnięte ze wzorca umowy oraz z regulaminu, który miał charakter sztywny. Strona pozwana nie wykazała, aby było inaczej. Powołany przez nią świadek – M. S. – nie był zaangażowany w proces zawierania umowy przez powódkę. W ocenie Sądu – hipotetyczna możliwość negocjacji niektórych warunków umowy – to stanowczo za mało, aby uznać, że w przedmiotowej sprawie umowa w zakresie postanowień o (...) była indywidualnie uzgodniona (tak też: wyrok SA w Warszawie z 14 czerwca 2014 roku, VI ACa 1649/12).
Nie można również takiego faktu wywieść z tego, że powódka zgodziła się we wniosku kredytowym na objęcie udzielanego kredytu ubezpieczeniem brakującego wkładu własnego. Sam ogólny wybór elementów składowych umowy nie oznacza, że umowa była w tym zakresie negocjowana. Na względzie trzeba mieć, że powódka we wniosku jedynie wyraziła zgodę na objęcie jej ubezpieczeniem (...), a nie na pobieranie od niej jakichkolwiek kwot z tego tytułu. Również samo oświadczenie o objęciu ubezpieczeniem było dość lakoniczne.
Z tych względów Sąd uznał, że zarówno § 9 ust 7-8 umowy, jaki i § 9 ust. 9 umowy, § 7 ust. 6-8 regulaminu i cennik nie były przedmiotem indywidualnego uzgodnienia przez strony.
Ad. 2
Obyczaj to przyjęty w jakiejś społeczności sposób postępowania w danych okolicznościach (zob. Słownik języka polskiego, red. Doroszewski, Warszawa 1958-62). Dobry obyczaj to z kolei obyczaj uznawany powszechnie za właściwy. Ocena dobrych obyczajów na gruncie umów zawieranych z konsumentami następuje w odniesieniu do danego typu umowy, przy uwzględnieniu indywidualnych stosunków między stronami (wyr. SA w Lublinie z dn. 30.04.2014 r., I ACa 1209/13). Sprzeczne z dobrymi obyczajami jest takie postanowienie umowy, które rażąco narusza równowagę stron w zakresie swoich praw i obowiązków (wyr. SN z dn. 13.0.2005 r., I CK 832/04).
W ocenie strony powodowej zapisy umowy w zakresie (...) kształtują ich prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają jej interesy, albowiem ubezpieczenie niskiego wkładu własnego, którego koszty ponosi jednostronnie powód, nie jest powiązane z żadnym świadczeniem Banku na jego rzecz, a jedynym beneficjentem tego ubezpieczenia jest Bank. Dodatkowo umowa nie przewiduje wprost jak ubezpieczenie i jego koszty będą kształtować się w przyszłości..
Odnosząc się do zarzutu ekwiwalentności świadczeń stron należy rozróżnić ekwiwalentność o charakterze prawnym i charakterze ekonomicznym.
W zapisach umowy dotyczących (...) nie zachodzi ekwiwalentność o charakterze prawnym. Powód obowiązany jest do ponoszenia kosztów ubezpieczenia, które chroni stronę pozwaną, a beneficjentem składek ubezpieczeniowych jest strona trzecia – towarzystwo ubezpieczeń. W ten sposób powód zabezpiecza interesy Banku. Należy jednak stwierdzić, że sam brak wzajemności w tym zakresie (ekwiwalentności prawnej) nie może prowadzić do stwierdzenia, że zawarcie umowy ubezpieczenia niskiego wkładu własnego pomiędzy Bankiem i ubezpieczycielem, przy jednoczesnym obciążaniu kosztami tej umowy (występującymi po stronie Banku) powódki, było sprzeczne z dobrymi obyczajami. Sama umowa kredytu hipotecznego jest niewątpliwie umową wzajemną. Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Prawo bankowe przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Tak też było w niniejszej sytuacji. Dodatkowo umowa kredytu powinna zawierać (jeżeli strony to przewidziały) sposób zabezpieczenia jego spłaty (art. 69 ust. 2 pkt 6 ww. ustawy). Zabezpieczenie, oceniane samoistnie, nigdy nie jest ekwiwalentne na gruncie prawa, albowiem obowiązkowi jednej strony nie odpowiada obowiązek drugiej strony, tak jest np. przy obciążeniu nieruchomości hipoteką, ustanowieniu zastawu, poręczeniu. Nie ulega jednocześnie wątpliwości, że dokonywanie takich czynności z konsumentem jest jak najbardziej dozwolone. Podobnie sytuacja ma się z obowiązkiem zawarcia ubezpieczenia na życie, gdzie ubezpieczonym jest konsument i to on ponosi jego koszt, ale uprawnienie do odszkodowania z tego tytułu podlega cesji na rzecz przedsiębiorcy. Inaczej wszystkie formy zabezpieczenia, które występują w umowach kredytowych (także i w niniejszej) należałoby uznać za sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszające interesy konsumentów,
Ocena taka nie jest dopuszczalna również dlatego, że w sensie ekonomicznym świadczenia stron są ekwiwalentne. Powód otrzymał kwotę kredytu wyższą o wysokość brakujących środków własnych – w zamian za pokrywanie kosztów ubezpieczenia (...) w ramach umowy strony pozwanej z ubezpieczycielem.
(...), którego koszty pokrywane są przez powódkę, rzeczywiście przenosi na nią ryzyko kredytowe z Banku. Podkreślić należy jedynie, że dotyczy to nie całego ryzyka związanego z zawartym kredytem, a jedynie jego części – tej, która nie znalazłaby pokrycia w wartości nieruchomości. Jednocześnie trzeba stwierdzić, że obowiązek wniesienia wkładu własnego (sam w sobie) jest również przerzuceniem części ryzyka na kredytobiorców, skoro wykładają oni swoje środki na inwestycję w nieruchomość. Tymczasem obowiązek uiszczania wkładu własnego wynikał pośrednio już w 2006 roku z zaleceń Komisji Nadzoru Bankowego i nie można czynić zarzutu stronie pozwanej, że takiego wkładu własnego wymagała. Dlatego też nie jest sprzeczne z dobrymi obyczajami przerzucenie części tego ryzyka na powódkę poprzez konieczność refinansowania przez nią kosztów (...), skoro w innym wypadku musiałaby refinansować cześć kredytu z własnych środków.
Istnienie regresu po stronie ubezpieczyciela do powódki – w razie zajścia zdarzenia objętego ubezpieczeniem i wypłacenia sumy ubezpieczenia Bankowi (...) – również nie może mieć znaczenia w przedmiotowej sprawie. W ocenie Sądu bez różnicy jest to, czy wierzycielem powódki jest Bank (...), TU InterRisk, czy też inny ubezpieczyciel. Do takiej zmiany wierzyciela mogłoby dojść nawet w przypadku braku postanowień umowy o (...) i wbrew woli powódki (art. 509 k.c.). Ponadto odpowiedzialność z tytułu regresu powódki oparta jest na tych samych przesłankach, co wobec Banku, a powódce przysługiwałyby te same zarzuty (art. 513 § 1 k.c. w zw. z art. 828 § 1 k.c.).
W kwestii nienależytego poinformowania powódki o zasadach działania (...) należy stwierdzić, że w ocenie Sądu wystąpiły niedostatki w tym zakresie po stronie pozwanej. Powódka, jak sama zeznała, a zeznaniom tym Sąd nadal walor wiarygodności, nie zostali poinformowani o wszystkich zasadach działania (...), a w szczególności w przedstawionej przez obie strony dokumentacji (regulaminie kredytowania, cenniku, załącznikach do umowy) brak jest jednoznacznego wskazania na czym polega ubezpieczenie niskiego wkładu własnego, nie wskazano, choćby w sposób skrótowy ogólnych warunków umowy ubezpieczeniowej łączącej Bank z ubezpieczycielem, a przede wszystkim powodowie nie zostali poinformowani jak ryzyko kursowe przekłada się na wysokość kosztów (...), którymi są objęci.
W tym miejscu wypada przytoczyć zdanie wyrażone przez Sąd Apelacyjny w Warszawie (wyrok z 18 marca 2008 roku, VI Aca 1091/07), że ideą przyświecającą koncepcji niedozwolonych klauzul umownych jest założenie obrony konsumenta przed nieuczciwymi praktykami profesjonalisty - przedsiębiorcy. Idea ta zakłada pewien typ konsumenta rozważnego, rozsądnego tzn. takiego, który postępuje racjonalnie, stosując rozsądne reguły poznawcze, ma świadomość przysługujących mu uprawnień i otaczającą go rzeczywistość ocenia w świetle zasad doświadczenia życiowego. Konsument ten jednak nie musi znać (i najczęściej nie zna) przepisów szczególnych.
Jednocześnie konsumenta należy oceniać w kontekście jego właściwości osobistych. Powódka na dzień zawierania umowy miała wykształcenie wyższe. W ocenie Sądu, powódka – analizując treść § 9 umowy – powinna mieć wątpliwości co do charakteru tego ubezpieczenia, a z pewnością nie przyjmować, na jej podstawie, że to ona jest stroną uposażoną, a zawarte ubezpieczenie zwalnia ją od spłaty kredytu w zakresie brakującego wkładu własnego niezależnie od okoliczności.
Podkreślić należy przy tym, że umowa kredytu hipotecznego na zakup nieruchomości należy do umów zawieranych bardzo rzadko, a będących o dużej doniosłości. Na jej podstawie kredytobiorcy zaciągają zobowiązanie w większości przypadków przewyższające ich dotychczasowy majątek i stanowiące równowartość dochodów osiąganych na przestrzeni kilku lub nawet kilkunastu lat. Stąd należy przyjąć założenie, że racjonalny konsument, dążyć będzie do zrozumienia wszelkich zapisów umowy przez niego zawieranej, które nakładają na niego obowiązki. Z drugiej strony należy mieć świadomość, że – w przeciwieństwie do innych zabezpieczeń (takich jak: hipoteka, cesja ubezpieczenia na życie i cesja ubezpieczenia nieruchomości) – ubezpieczenie niskiego wkładu własnego nie jest instytucją (umową), z którą powód mógł się spotkać w innym miejscu niż przy zawieraniu umowy kredytu hipotecznego. Przeciętny konsument zna zasady działania ubezpieczenia, hipoteki, czy cesji praw, jednakże z pewnością nie zna zasad ubezpieczenia niskiego wkładu własnego, z którym – biorąc kredyt hipoteczny – spotyka się pierwszy i najczęściej ostatni raz w życiu.
Tym samym, w ocenie Sądu, zakres informacji dotyczących (...), który powódka uzyskała od strony pozwanej był niewystarczający, a tym samym sprzeczny z dobrymi obyczajami.
Kwestią, która r wzbudza najwięcej wątpliwości w zapisach umowy i regulaminu dotyczących (...), jest sposób obliczania kosztów/opłaty z tego tytułu należnej od powódka. I to ona – zdaniem Sądu – determinuje, że zapisy te należy uznać za sprzeczne z dobrymi obyczajami. O ile pierwsza ta opłata podana jest w umowie, o tyle sposób wyliczenia następnych wynika z regulaminu, który zawiera wiele nieścisłości wymienionych niżej.
a) Regulamin operuje wyrażeniem „opłata dotycząca refinansowania kosztów (...) podczas gdy umowa operuje wyrażeniem „koszty ubezpieczenia”,
b) Regulamin we wzorze do wyliczenia opłaty (dla kredytów w walucie obcej, czyli również indeksowanych zgodnie z § 2 pkt 19 ) opiera się na kwocie kredytu w PLN, którą należy obliczyć według wartości kursów waluty obcej według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku, tymczasem przedmiotowa umowa kredytu (indeksowanego do (...)) zawiera pierwotnie kwotę kredytu podaną w PLN, co prowadzi do dwojakich wniosków – albo definicja ta jest błędnie, nieprecyzyjnie skonstruowana albo dla kredytów indeksowanych zastosowanie powinien znaleźć wzór oparty o 90% wskaźnik (...) (kwota kredytu wskazana jest pierwotnie w PLN, a później indeksowana).
c) Jeżeli jednak uznać, że kwota kredytu – na potrzeby opłaty z tytułu (...) powinna zostać wyliczona w PLN na nowo, oznaczać by to musiało, że konieczne jest przeliczenie kwoty kredytu wyrażonej zgodnie z zasadą indeksacji w (...) na PLN, a następnie podstawienie do wzoru. Po pierwsze § 7 ust. 2 pkt 2 regulaminu nie wskazuje jaki kurs (sprzedaży czy kupna) należy zastosować do wyliczenia kwoty kredytu w PLN. Po drugie zastosowanie w pełni tego wzoru prowadzi do absurdalnego, wielokrotnego mnożenia kwoty kredytu poprzez kurs sprzedaży i dzielenia przez kurs kupna, co podbija końcową wysokość opłaty, albowiem
- kredyt wyrażony jest w PLN,
- zgodnie z umową na dzień jego wypłaty przeliczany jest (indeksowany) do (...) według kursu sprzedaży z dnia wypłaty,
- następnie jest przeliczany zgodnie z regulaminem w ostatnim dniu roboczym miesiąca ochrony ubezpieczeniowej (według nieokreślonego bliżej kursu – sprzedaży lub kupna) do PLN,
- następnie dzielony jest przez kurs kupna dewiz,
- następnie mnożony przez kurs sprzedaży dewiz,
i wynik jest wartością kredytu będącego podstawą do wyliczenia kosztów (...) (po późniejszym odjęciu 80% wartości nieruchomości i zastosowaniu współczynnika 3 %).
Przykład (przy założeniu kwoty kredytu 100 zł, niezmiennego kursu kupna (...) 1,9 zł i sprzedaży (...) 2,1 zł, że kurs kupna/sprzedaży dewiz to to samo co kursy walut wyrażone w Tabeli Kursów Walut Obcych oraz że wyliczenie kwoty kredytu w PLN zgodnie z § 7 ust. 2 pkt 2 następuje zgodnie z kursem sprzedaży).
100 zł – kwota kredytu
100 zł : 1,9 = 52,63 chf – indeksacja
52,63 chf x 2,1 = 110,53 zł – przeliczenie kwoty kredytu na PLN
[110,53 zł : 1,9] x 2,1 = 122,16 zł – podstawienie do wzoru
Jeżeli do tego przyjąć, że kredytowana nieruchomość jest warta 100 zł
122,16 zł – 80% x 100 zł = 42,16 zł
Tym samym opłata z tytułu (...), mimo braku wahań kursowych stała by się ponad dwukrotnie wyższa niż wynika to z prostego porównania kwoty kredytu i 80% wartości nieruchomości
d) Regulamin nie zawiera definicji „kursu kupna dewiz” i „kursu sprzedaży dewiz” oraz z jakiego momentu kurs ten ma być liczony, a jeśli jest to kurs z Tabeli Kursów Walut Obcych Banku, to jest to kurs ustalany jednostronnie przez Bank (następcza zmiana tego zapisu nie zmienia tej oceny, albowiem nastąpiła już na etapie wykonywania umowy).
e) Regulamin nie wskazuje, który dzień jest pierwszym dniem ochrony ubezpieczeniowej, tym samym nie sposób ustalić „ostatniego dnia roboczego miesiąca ochrony ubezpieczeniowej” (tu istnieje wątpliwość, czy chodzi również o ostatni miesiąc).
Wszystkie te argumenty wskazują na to, że wzór ten w żaden sposób nie przybliża powódki do odpowiedzi na pytanie ile będzie wynosić kolejna opłata z tytułu (...). Co więcej jest on sprzeczny z dobrymi obyczajami poprzez wielość „pustych” działań matematycznych sprowadzających się do dzielenia przez kurs kupna i mnożenia przez kurs sprzedaży walut.
Ponadto należy zauważyć, że tak skontrowany wzór – przy walutowym charakterze kredytu – powoduje, że przedmiotowe ubezpieczenie zabezpiecza w późniejszych okresach nie tylko różnice pomiędzy wartością nieruchomości a wziętym kredytem, lecz przede wszystkim różnicę pomiędzy wartością nieruchomości (wyrażoną w złotych, względnie stałą) a saldem zadłużenia wyrażonym w złotych zależnym od kursu franka szwajcarskiego. W ten sposób (...) staje się swoistym – dodatkowym – zabezpieczeniem ryzyka kursowego dla Banku, a takiej jego funkcji nie sposób jest zdekodować z umowy ani regulaminu i o takiej jego funkcji powódka nigdy nie była informowana.
Mając uwadze na powyższe, Sąd uznał, że zapisy umowy (§ 9 ust 7-10) w związku z regulaminem (§ 7 ust. 6-8), dotyczące zwrotu kosztów ubezpieczenia (...) są sprzeczne z dobrymi obyczajami, co wynika z zastosowanego wzoru na potrzeby wyliczenia kolejnych opłat za (...), jak również stopnia poinformowania konsumenta (powódki) o zasadach działania tego ubezpieczenia i ryzyku wzrostu jego kosztów.
Ad. 3
Za naruszenie interesów konsumenta należy uważać przede wszystkim naruszenie jego interesów ekonomicznych, ale również narażenie na niewygodę organizacyjną, nierzetelność traktowania, wprowadzenie w błąd, naruszenie prywatności. Owo naruszenie musi być rażące, a więc musi być w jakiś sposób dotkliwe dla konsumenta i istotne w kontekście całości umowy, w tym korzyści płynących z niej dla konsumenta.
W odniesieniu do powyższego Sąd uznał, że zapisy dotyczące zwrotu kosztów pierwszego okresu ochrony z tytułu (...) nie naruszały rażąco interesów powódki. Zawierając umowę, znała ona dokładnie wysokość tych kosztów (604 zł) i wiedziała, że dzięki temu kosztowi nie jest zobowiązana do wniesienia wkładu własnego.
Inaczej należało ocenić zapisy umowy i regulaminu odnoszące się do zwrotu kosztów za pozostałe okresy ochrony ubezpieczeniowej. Powódka została obarczona kosztami o wysokości znacznie przekraczającej pierwotny koszt ubezpieczenia. Jednocześnie na etapie zawierania umowy nie mogła wysokości tej wyliczyć, z uwagi na poważne błędy wzoru znajdującego się w regulaminie. Sąd uznał, że zapisy umowy (§ 9 ust. 9) i związane z nimi zapisy regulaminu oraz cennika naruszyły rażąco interes ekonomiczny powódki.
Ad. 4
W ocenie Sądu koszty (...) nie są głównymi świadczeniami stron.
Świadczeniami takimi w umowie kredytu (zgodnie z powołanym wyżej art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe) są po stronie kredytodawcy – przekazanie kredytobiorcy kwoty środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a po stronie kredytobiorcy – korzystanie z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłata prowizji od udzielonego kredytu.
Z tych przyczyn Sąd uznał, że nie zaszły wszystkie przesłanki wyrażone w art. 385 1 k.c., które pozwoliłyby na ocenę zapisów umowy w zakresie zwrotu kosztów (...) za pierwszy okres ochrony ubezpieczeniowej (§ 9 ust 7-8) jako postanowień niedozwolonych. Jednocześnie zaszły wszystkie przesłanki wyrażone w art. 385 1 k.c., które pozwoliłyby na ocenę zapisów umowy w zakresie zwrotu kosztów (...) za kolejne okresy ochrony ubezpieczeniowej (§ 9 ust 9 umowy w zw. z § 7 ust. 6-8 regulaminu oraz cennikiem) jako postanowień niedozwolonych.
W konsekwencji powódce należał się, na podstawie art. 385 1 § 1 k.c. w zw. z art. 410 § 2 k.c., zwrot kwoty pobranych tytułem kosztów drugiego, trzeciego i czwartego okresu ochrony ubezpieczeniowej w wysokości łącznej 10.814 zł (punkt I wyroku), co jednak nie dotyczy kwoty pobranej tytułem pierwszego okresu ochrony ubezpieczeniowej (punkt II wyroku).
W ocenie Sądu niezasadny był zarzut przedawnienia roszczenia. Świadczenia z tytułu zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia (zwrot nienależnego świadczenia), nie są nigdy świadczeniem okresowym i nie dzielą tej cechy z pierwotnym świadczeniem. Stąd w przedmiotowej sprawie nie będzie miał zastosowania trzyletni termin przedawnienia.
O odsetkach Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c., zgodnie z którym jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia. W przypadku nieoznaczonej stopy odsetek za opóźnienie, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie.
W przedmiotowej sprawie strona pozwana była obowiązana do zwrotu nienależnego świadczenia. Termin spełnienia tego świadczenia – z uwagi na to, że świadczenie z tytułu zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia jest świadczeniem bezterminowym – wyznaczony musiał zostać w oparciu o art. 455 k.c. Powódka wzywała stroną pozwana do zapłaty w terminie do 26 lutego 2018 roku (wezwanie doręczono 20 lutego 2108 roku). Strona pozwana nie zakwestionowała tego terminu jako zbyt krótkiego stąd Sąd zasądził odsetki od 27 lutego 2018 roku, uznając termin zakreślony przez powódkę w wezwaniu za mieszczący się w pojęciu „niezwłocznie”.
O kosztach Sąd orzekł na zasadzie art. 100 zd. 2 k.p.c., kierując się zasadą, że strona która uległa w swych żądaniach jedynie w niewielkiej części, może żądać od strony przeciwnej zwrotu wszystkich kosztów. W niniejszej sprawie powódka uległa jedynie co do kwoty 604 zł z 11.418 zł dochodzonych, a więc w niewielkiej części (około 5%). Koszty procesu należne powódce wyniosły 4.188 zł, w tym:
- po 3.600 zł – wynagrodzenie pełnomocników stron (§ 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych w brzmieniu po 27 października 2016 roku),
- 17 zł – opłata od pełnomocnictwa,
- 571 zł – opłata od pozwu
i w takim wymiarze zostały zasądzone na jej rzecz (punkt III. wyroku).
asesor sądowy Jan Maśnica
Zarządzenie (04.03.2019)
Sekretariat, proszę doręczyć odpis wyroku wraz z odpisem uzasadnienia pełnomocnikowi strony pozwanej.
asesor sądowy Jan Maśnica