UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 6 lipca 2011 r. powodowa Gmina K.domagała się zasądzenia od strony pozwanej (...) S.A.w L.Oddział w S.tytułem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości za okres od dnia 1 kwietnia 2005 r. do dnia 31 marca 2008 r. kwoty 6.588 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 13 maja 2008 r. do dnia zapłaty oraz zasądzenia kosztów procesu. Na uzasadnienie swojego żądania podała, że pozwany jest następcą prawnym (...) Sp. z o.o.w S.. Powód dochodzi od niego wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z działki nr(...)położonej w K.przy ul. (...), gdzie zlokalizowana jest stacja (...), należąca do pozwanego. Pismem z dnia 25 kwietnia 2008 r. powód wezwał stronę pozwaną do zapłaty wynagrodzenia za wskazany okres, jednak bezskutecznie.

Nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym z dnia 19 lipca 2011 r., sygn. akt VII Nc 1092/11 Sąd Rejonowy w Kielcach uwzględnił żądanie pozwu w całości.

W sprzeciwie od nakazu zapłaty strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu. Wskazała, że powód nie wykazał, aby przysługiwała mu legitymacja czynna w sprawie, jak również powołała się na przymiot dobrej wiary w zakresie korzystania przez poprzednika prawnego pozwanej Spółki z działki, na której zlokalizowana jest stacja transformatorowa wybudowana w 1992 r. w celu zasilania w energię elektryczną osiedla(...). Stosownie do obowiązujących w dacie budowy stacji przepisów, z przejęcia urządzeń przez jednostkę zarządzającą nie wynikał obowiązek świadczeń na rzecz właściciela nieruchomości. Nadto, w dacie wniesienia aportu na podstawie umowy aportowej z dnia 30 czerwca 2007 r., zarówno wnoszącemu aport, jak i spółce, do której był wnoszony, nie były znane jakiekolwiek roszczenia związane z funkcjonowaniem przedmiotowej stacji, co upoważnia stronę pozwaną do podniesienia zarzutu braku legitymacji biernej odnośnie wynagrodzenia za okres do dnia 30 czerwca 2007 r. Strona pozwana podniosła, iż skoro roszczenie zostało objęte fakturą VAT, należy je traktować jako dotyczące działalności gospodarczej, podlegające 3-letniemu przedawnieniu.

Wyrokiem z dnia 26 września 2013 r. Sąd Rejonowy w Kielcach zasądził od (...) S.A. w L. Oddział w S. na rzecz Gminy K. kwotę 1710,46 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 14 maja 2008 r. do dnia zapłaty, oddalił powództwo w pozostałym zakresie, zasądził od strony pozwanej na rzecz strony powodowej kwotę 145,12 zł tytułem kosztów procesu oraz nakazał pobrać na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Kielcach od Gminy K. kwotę 664,08 zł z roszczenia zasądzonego jej w punkcie pierwszym wyroku, a od (...) S.A. w L. Oddział w S. kwotę 144,22 zł tytułem nieuiszczonej części kosztów sądowych.

Sąd Rejonowy ustalił, że na podstawie decyzji Wojewody (...)z dnia 21 listopada 1995 r. Gmina K.stała się właścicielem nieruchomości położonej w K.przy ul. (...)oznaczonej jako działka nr (...)o powierzchni 0,1136 ha, dla której Sąd Rejonowy w Kielcach prowadzi księgę wieczystą nr(...). Na działce nr (...)znajduje się budynek stacji (...)o powierzchni 29,65 m², należący do strony pozwanej. Decyzją z dnia 10 stycznia 1992 r., po rozpatrzeniu wniosku Przedsiębiorstwa (...)– Spółka z o.o. w sprawie zatwierdzenia planu realizacyjnego i udzielenia pozwolenia na budowę energetycznej linii napowietrznej (...)i n.n. oraz stacji transformatorowych (...)do zasilenia w energię elektryczną osiedla (...)– I etap w K., zatwierdzono wskazany plan realizacyjny i udzielono Przedsiębiorstwu (...) Spółka z o.o.w K.pozwolenia na budowę linii energetycznej. Aktem notarialnym z dnia 30 czerwca 2007 r. doszło do aportowego zbycia przedsiębiorstwa, zgodnie z którą to umową na (...) Spółka z o. o.przeszły zobowiązania zaciągnięte w związku z prowadzeniem Przedsiębiorstwa (...), obejmujące w szczególności zobowiązania wynikające z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości. Zakłady (...)korzystają z nieruchomości powoda w granicach odpowiadających treści służebności gruntowej, a wynagrodzenie należne powodowi z tytułu bezumownego korzystania ze wskazanej działki za okres od 1 kwietnia 2005 r. do 31 marca 2008 r. wynosi 1.710,46 zł. Pismem z dnia 25 kwietnia 2008 r., doręczonym w dniu 29 kwietnia 2008 r., strona powodowa wezwała (...) S.A.Rejonowy Zakład (...)w K.do zapłaty kwoty 6.588 zł z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości, w terminie 14 dni.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy przyjął, że pozwany zajmuje nieruchomość strony powodowej bez tytułu prawnego, w szczególności nie jest takim tytułem decyzja z 10 stycznia 1992 roku (k. 23), a przedsiębiorstwo energetyczne, które nie legitymuje się uprawnieniem do ingerowania w sferę cudzej własności nieruchomości dla bieżącego utrzymania urządzeń przesyłowych korzysta z tej nieruchomości w złej wierze i jest zobowiązane do wynagrodzenia na podstawie art. 225 k.c. Zdaniem Sądu Rejonowego, strona pozwana nie była zwolniona z zapłaty na rzecz powoda wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z części nieruchomości, roszczenie strony powodowej nie uległo też przedawnieniu, bowiem przedawnia się ono na zasadach ogólnych, tj. z upływem 10 lat. Kwota zasądzonego przez Sąd pierwszej instancji wynagrodzenia została wyliczona jako średnia arytmetyczna kwot przyjętych w obu opiniach biegłych (1603,92 zł + 1817 zł = 3420,92 zł /2 = 1710,46 zł). Odsetki ustawowe od wskazanej kwoty Sąd Rejonowy zasądził od dnia 14 maja 2008 r., tj. po upływie 14 dni od doręczenia wezwania do zapłaty stronie pozwanej. W pozostałym zakresie Sąd oddalił powództwo, o kosztach procesu orzekł na podstawie art. 100 k.p.c., a o nieuiszczonych kosztach sądowych na podstawie art. 113 ust. 1 i 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, biorąc pod uwagę stopień wygrania i przegrania sprawy przez każdą ze stron.

Pozwany zaskarżył powyższy wyrok apelacją co do rozstrzygnięcia z punktu 1. i 3. wyroku oraz z punktu 4. wyroku - w zakresie nakazującym pobranie na rzecz Skarbu Państwa od pozwanego kwoty 144,22 zł, wnosząc o zmianę wyroku w tej części i oddalenie powództwa, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd Rejonowy w Kielcach, domagając się w obu przypadkach zasądzenia kosztów postępowania według norm przepisanych.

W uzasadnieniu apelacji strona pozwana podniosła, iż powód był inwestorem w zakresie budowy urządzeń energetycznych, za posadowienie których na swojej nieruchomości domaga się wynagrodzenia za bezumowne korzystanie. Pozwany, stosownie do przepisów zarządzenia Ministra Górnictwa i Energetyki z 24 sierpnia 1964 r. w sprawie zasad przyłączania do wspólnej sieci urządzeń do wytwarzania, przetwarzania, przesyłania, rozdzielania i odbioru energii elektrycznej i cieplnej oraz paliw gazowych był zobowiązany do przejęcia tych urządzeń jako jednostka zarządzająca wspólną siecią energetyczną i w ocenie strony pozwanej na podstawie tych faktów nie można przyjąć, że nastąpiło obalenie domniemania dobrej wiary posiadacza służebności. W ocenie strony pozwanej, była ona posiadaczem w dobrej wierze do 31 marca 2008 r., co powinno skutkować oddaleniem powództwa. Zdaniem pozwanego, żądanie zasądzenia wynagrodzenia łącznie z podatkiem VAT wskazuje na roszczenie związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, a w konsekwencji na trzyletni okres przedawnienia całego roszczenia, ewentualnie przedawnienie dotyczy przynajmniej części odsetek (jako świadczenia okresowego), zasądzonych od 14 maja 2008 r., podczas gdy pozew wniesiono w lipcu 2011 r., a więc po upływie 3 lat od początkowej daty zasądzenia odsetek. Pozwany zarzucił też, że otrzymał majątek (urządzenia w formie aportu) w dniu 30 czerwca 2007 r. i odpowiedzialność strony pozwanej za wcześniejszy okres mogłaby być uzasadniona jedynie poprzez art. 55⁴ k.c., jednak nie są spełnione przesłanki odpowiedzialności z tego przepisu w postaci wiedzy pozwanego o zobowiązaniu wobec powódki w dacie przejęcia przedsiębiorstwa, bowiem pierwsze pisma Gminy K. w tej sprawie dotarły do pozwanego w maju 2008 r.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja zasługuje na uwzględnienie jedynie w zakresie odsetek od zasądzonego wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości.

Zawarte w apelacji zarzuty nie zostały wymierzone w podstawę faktyczną rozstrzygnięcia Sądu pierwszej instancji. W konsekwencji Sąd Okręgowy przyjął za własne ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego, jako poczynione z poszanowaniem reguł określonych w art. 233 § 1 k.p.c.

Sąd pierwszej instancji trafnie uznał, że pozwany i jego poprzednik prawny zajmowali nieruchomość strony powodowej bez tytułu prawnego oraz byli posiadaczami w złej wierze. Użyte w art. 224 k.c. i art. 225 k.c. określenie „dobra wiara” lub będące jego przeciwieństwem określenie „zła wiara” występują także w wielu innych przepisach kodeksu cywilnego. Literatura przedmiotu przyjmuje, iż we wszystkich tych przepisach chodzi o dobrą wiarę w znaczeniu subiektywnym. Kluczowym elementem pojęcia dobrej wiary w znaczeniu subiektywnym jest stan świadomości osoby fizycznej bądź osoby czy osób fizycznych wchodzących w skład organu osoby prawnej, przy czym - ponieważ dobrą wiarę domniemywa się - zazwyczaj określa się jej przeciwieństwo, czyli złą wiarę. W złej wierze - jeżeli brak odmiennych wskazówek - jest ten, kto wie o danej, doniosłej prawnie okoliczności, lub wprawdzie nie wie, ale mógłby wiedzieć, gdyby się zachował należycie. Komu nie można przypisać złej wiary w którejkolwiek z tych postaci, jest w dobrej wierze. Za takim rozumieniem dobrej wiary w zawartych w kodeksie cywilnym przepisach prawa rzeczowego, w szczególności w art. 224 k.c. i art. 225 k.c., opowiedziała się jednoznacznie mająca moc zasady prawnej uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 1991 r., III CZP 108/91, OSNC 1992/4/48. Zostało ono w niej określone jako pogląd tradycyjny. Zgodnie z nim osoba, która weszła w posiadanie nieruchomości na podstawie zawartej bez zachowania formy aktu notarialnego umowy mającej na celu przeniesienie własności, nie jest samoistnym posiadaczem w dobrej wierze. Znajomość przepisów dotyczących obrotu nieruchomościami oraz ich dostępność jest tak duża, że gdyby nawet uznać, iż może zdarzyć się wypadek takiej nieznajomości po stronie osób zawierających umowę, to brak jest jakichkolwiek przesłanek do wyprowadzenia wniosku, że osoby te nie mogłyby się z łatwością dowiedzieć o wymaganiu zachowania formy aktu notarialnego dla skutecznego przeniesienia własności nieruchomości, gdyż wystarczyłoby tu zachowanie minimum staranności. Podobne reguły należy odnieść do posiadaczy zależnych (art. 230 k.c.). Istnienie dobrej wiary domniemywa się (art. 7 k.c.), domniemanie to jest wzruszalne, jego obalenie następuje niejednokrotnie w drodze domniemania faktycznego, gdy wniosek o braku dobrej wiary można wyprowadzić z ustalonych faktów (art. 231 k.p.c.). Korzystający ze znajdujących się na cudzym gruncie urządzeń przesyłowych powinien uzyskać prawo do dysponowania w ten sposób cudzą nieruchomością. Jak trafnie podnosi się w orzecznictwie Sądu Najwyższego, stałe korzystanie z urządzeń przesyłowych, polegające na prowadzeniu prac o charakterze konserwacyjnym lub naprawczym zakłada konieczność swobodnego dostępu do tych urządzeń, a takich uprawnień nie gwarantuje uzyskanie pozwolenia na budowę urządzeń przesyłowych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 stycznia 2008 r., IV CSK 410/07, LEX nr 445289) czy też zgodność budowy z wymaganiami Prawa budowlanego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 sierpnia 2005 r., IV CK 82/05, LEX nr 303363). Przedsiębiorstwo przesyłowe mogło uzyskać stosowne uprawnienia na podstawie przepisów kodeksu cywilnego, poprzez zawarcie umowy z właścicielem nieruchomości, ustanawiającej precyzyjnie określony, trwały obowiązek znoszenia stanu ukształtowanego usytuowaniem stacji (...)czy przez ustanowienie odpowiedniej służebności przez sąd. Inną istotną podstawą uprawnień do eksploatacji urządzeń przesyłowych może być pozwolenie administracyjne. Ta problematyka została uregulowana w art. 124, 128 ust. 4, 129, 132 ust. 6 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jednolity Dz. U. z 2010 r., nr 102, poz. 651 ze zmianami); poprzednio w art. 70 i 74 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (tekst jednolity Dz. U. z 1991 r. nr 30, poz. 127 ze zmianami), a jeszcze wcześniej w art. 35 i 36 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (tekst jednolity Dz. U. z 1974 r., nr 10, poz. 64 ze zmianami). Żadnej z wymienionych okoliczności nie wykazała pozwana spółka, przeciwstawiając się twierdzeniu strony powodowej o braku legalnej podstawy do korzystania ze stacji (...)znajdującej się na przedmiotowej nieruchomości, stanowiącej własność Gminy K.. Uprawnień pozwanego do władania w opisanym zakresie gruntem strony powodowej nie kreowały przepisy powołanego w apelacji zarządzenia Ministra Górnictwa i Energetyki z dnia 24 sierpnia 1964 r. w sprawie zasad przyłączania do wspólnej sieci urządzeń do wytwarzania, przetwarzania, przesyłania, rozdzielania i odbioru energii elektrycznej i cieplnej oraz paliw gazowych (Monitor Polski nr 62, poz. 286 ze zmianami), gdyż ten akt prawny nie regulował kwestii związanych z własnością czy innymi prawami rzeczowymi bądź obligacyjnymi na nieruchomościach wykorzystywanych przez przedsiębiorstwa przesyłowe. Nie jest też zasadne twierdzenie skarżącego, że o dobrej wierze pozwanego i jego poprzednika prawnego świadczy decyzja Kierownika Urzędu Rejonowego w K.z dnia 10 stycznia 1992 r., wydana po rozpatrzeniu wniosku Przedsiębiorstwa (...)– Spółki z o.o. w K.w sprawie zatwierdzenia planu realizacyjnego i udzielenia pozwolenia na budowę energetycznej linii napowietrznej (...)i n.n. oraz stacji transformatorowych (...)do zasilenia w energię elektryczną osiedla (...)– I etap w K., która zatwierdziła wskazany plan realizacyjny i udzieliła Przedsiębiorstwu (...) Spółce z o.o.w K.pozwolenia na budowę linii energetycznej. Wymieniona decyzja nie przyznawała przedsiębiorstwu przesyłowemu prawa do korzystania ze stacji (...)znajdującej się na działce nr(...), położonej w K.przy ul. (...) i brak jest podstaw do konstruowania takiego domniemania faktycznego czy wnioskowania. Przedsiębiorstwo energetyczne, które nie legitymuje się uprawnieniem do ingerowania w sferę cudzej własności nieruchomości dla bieżącego utrzymania urządzeń przesyłowych, korzysta z tej nieruchomości w złej wierze i jest zobowiązane do świadczenia wynagrodzenia na podstawie art. 225 k.c. (tak też Sąd Najwyższy w wyrokach: z dnia 25 lutego 2004 r., II CK 32/03, LEX nr 162199; z dnia 25 listopada 2008 r., II CSK 346/08, LEX nr 484714 i z dnia 6 maja 2009 r., II CSK 594/08, LEX nr 510969).

Dla przyjęcia odpowiedzialności pozwanego za okres objęty żądaniem pozwu nie ma znaczenia, że (...) S.A. w L. stała się właścicielem stacji (...) posadowionej na nieruchomości powoda dopiero w dniu 30 czerwca 2007 r. Zmiana właściciela tej stacji nastąpiła wskutek nabycia aportem przedsiębiorstwa, jako zorganizowanego zespołu składników niematerialnych i materialnych, przeznaczonego do prowadzenia działalności gospodarczej (art. 55¹ k.c.), obejmującego także składniki majątku takie jak stacje (...). Stosownie do art. 55⁴ k.c., nabywca przedsiębiorstwa jest odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą za jego zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa, chyba że w chwili nabycia nie wiedział o tych zobowiązaniach, mimo zachowania należytej staranności. Strona pozwana posiadała wiedzę co do umiejscowienia stacji (...), musiała więc zdawać sobie sprawę z roszczeń przysługujących właścicielom gruntów i związanych z tym zobowiązań poprzednika – o czym wyraźnie świadczy treść umowy z 30 czerwca 2007 r. (k. 28). Ciężar udowodnienia dochowania należytej staranności przy uzyskaniu wiedzy o zobowiązaniach związanych z prowadzeniem nabywanego przedsiębiorstwa spoczywa na nabywcy, czyli w rozpoznawanej sprawie - na stronie pozwanej. Skarżący nie zaoferował w tym zakresie żadnych dowodów, co w zestawieniu z treścią przywołanej umowy czyni niezasadnym zarzut obrazy art. 55⁴ k.c.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalony jest pogląd, że roszczenie właściciela nieruchomości przeciwko posiadaczowi w złej wierze z tytułu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z rzeczy może być dochodzone odrębnie, niezależnie od roszczenia windykacyjnego lub negatoryjnego i podlega ocenie pod kątem przedawnienia na podstawie art. 118 k.c. stosowanego łącznie z art. 229 k.c. Oznacza to, iż powyższe roszczenie przedawnia się z upływem 10 lat, począwszy od dnia, w którym uprawniony mógł się domagać zaspokojenia, jednak nie później niż w ciągu roku od dnia zwrotu nieruchomości (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 grudnia 1980 r., II CR 501/80, OSNC 1981/9/171; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 1998 r., III CKN 354/97, LEX nr 164264). Wbrew zarzutom skarżącego, dochodzone pozwem roszczenie nie jest związane z prowadzeniem działalności gospodarczej przez Gminę K., gdyż nie wynika ono ze stosunku cywilnego powstałego między powodem i pozwaną Spółką w zakresie prowadzonej przez te podmioty działalności gospodarczej, lecz łączy się jedynie z uprawnieniami Gminy wypływającymi ze statusu właściciela nieruchomości – roszczenie to nie podlega zatem trzyletniemu przedawnieniu określonemu w art. 118 k.c. Zasadny jest natomiast zarzut przedawnienia części roszczenia odsetkowego. Skoro pozew został wniesiony do Sądu w dniu 6 lipca 2011 r., to żądane odsetki za okres od dnia 14 maja 2008 r. do dnia 5 lipca 2008 r. uległy trzyletniemu przedawnieniu jako świadczenie okresowe – stosownie do art. 118 k.c. W tym tylko zakresie Sąd Okręgowy zmienił zaskarżony wyrok i oddalił powództwo co do odsetek za okres od dnia 14 maja 2008 r. do dnia 5 lipca 2008 r. - na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. W pozostałej części Sąd Okręgowy oddalił apelację jako bezzasadną na podstawie art. 385 k.p.c.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE