UZASADNIENIE

Postanowieniem z 25 października 2019 roku Sąd Rejonowy w Rudzie Śląskiej oddalił wniosek S. T. o odebranie oświadczenia i zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia w ustawowym terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku po M. T..

Uczestniczka postępowania S. T. wniosła o przyjęcie oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po zmarłym ojcu M. T. oraz o odebranie oświadczenia o odrzuceniu spadku po zmarłym ojcu M. T.. W uzasadnieniu wskazała, iż ojciec zostawił ją z matką, kiedy miała 12 miesięcy i od tamtego czasu nigdy go nie widziała i nie miała z nim żadnego kontaktu. Dodała, iż o śmierci ojca dowiedziała się przypadkiem od swojej ciotki. Dalej wskazała, iż nie miała świadomości, że brak złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku będzie skutkował przyjęciem spadku wprost. O tym fakcie dowiedziała się dopiero 3 września 2019 r., uzyskując poradę prawną. Wcześniej uczestniczka wiedziała, iż może odpowiadać za długi spadkowe, ale z dobrodziejstwem inwentarza. Ponadto przyjęciu spadku wprost sprzeciwiają się zasady współżycia społecznego.

Sąd Rejonowy ustalił, że spadkodawca M. T. zmarł dnia 31 marca 2013 r. W chwili śmierci był rozwiedziony. Uczestniczka postępowania S. T. jest córką spadkodawcy M. T. oraz H. z domu W..

S. T. nie utrzymywała kontaktów z ojcem. Rodzice byli rozwiedzeni. Uczestniczka nie wiedziała, czy spadkodawca w chwili śmierci był żonaty, czy rozwiedziony oraz kto pochował jej ojca. O śmierci ojca dowiedziała się od osób trzecich.

Sąd Rejonowy w oparciu o regulacje art. 1012 k.c., art. 1015 k.c. i art. 1019 § 1 k.c. uznał, ze wniosek nie zasługuje na uwzględnienie. Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Brak oświadczenia spadkobiercy w powyższym terminie jest jednoznaczny z prostym przyjęciem spadku.

Zgodnie z art. 1019 § k.c. jeżeli oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby, stosuje się przepisy o wadach oświadczenia woli, z tym że uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić przed sądem, a spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca. Spadkobierca, który pod wpływem błędu lub groźby nie złożył żadnego oświadczenia w terminie, może w powyższy sposób uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu. Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wymaga zatwierdzenia przez sąd. Spadkobierca składa oświadczenie woli o przyjęciu lub odrzuceniu spadku albo nie składa takiego oświadczenia w terminie wynikającym z art. 1019 § 1 k.c. pod wpływem błędu, jeżeli w chwili składania tego oświadczenia lub upływu terminu do jego złożenia był w błędzie co do treści czynności prawnej (art. 84 § 1 zd. 1 k.c.), a błąd był obiektywnie i subiektywnie istotny (art. 84 § 2 k.c.).

Sąd Rejonowy wskazał, że błąd co do treści czynności prawnej może być błędem co do tytułu powołania do dziedziczenia, osoby spadkodawcy lub przedmiotu spadku. Może polegać między innymi na niewiedzy spadkobiercy o istnieniu długów spadkowych. Podstawę uchylenia się przez spadkobiercę od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może stanowić jedynie błąd prawnie doniosły, to jest taki, który nie wynika z niedołożenia przez spadkobiercę należytej staranności przy ustalaniu rzeczywistego stanu spadku. Ocena istotności błędu wymaga przy tym ustalenia, czy spadkobierca mający wyobrażenie o rzeczywistym stanie rzeczy, tj. niedziałający pod wpływem błędu, złożyłby oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku o określonej treści. Staranność (aktywność) spadkobierców, zmierzających do ustalenia stanu majątku spadkowego, należy oceniać w okresie do czasu milczącego złożenia oświadczenia woli o przyjęciu spadku po zmarłym członku rodziny (art. 1015 § 2).

Sąd pierwszej instancji przytoczył stanowisko komentatorów i podkreślił, że powszechnie uznaje się, iż niemożliwym jest powoływanie się na błąd co do prawa Jedynie w charakterze wyjątku część doktryny uznaje dopuszczenie możliwości powołania się na błąd co do prawa, z zastrzeżeniem, że chodzić tu może wyłącznie o błąd usprawiedliwiony okolicznościami i dodatkowo nie stanowiący następstwa niedołożenia należytej staranności przez spadkodawcę.

W niniejszej sprawie uczestniczka postępowania spadkowego S. T. na terminie rozprawy dnia 5 września 2016 r. wprost przyznała się, iż dowiedziała się o śmierci ojca po około 2 tygodniach od daty jego zgonu. Z tą też datą – jako datą dowiedzenia się o tytule swego powołania – otworzył się dla niej termin do złożenia oświadczenia w przedmiocie przyjęcia bądź odrzucenia spadku po ojcu. Oświadczenie o odrzuceniu spadku złożone w dniu 4 października 2019 r. nastąpiło po terminie. Brak oświadczenia w terminie 6-miesięcznym jest jednoznaczny z przyjęciem spadku wprost (spadek otwarty przed 18 października 2015 r.). Sąd uznał także, że S. T. wiedziała, iż może odpowiadać za długi wchodzące w skład spadku. Pozostawała jednak w nieuzasadnionym przekonaniu, że dług, który ojciec zostawił, jej nie dotyczy. Był to zatem błąd co do prawa, który nie może stanowić podstawy uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku.

Sąd Rejonowy nie znalazł podstaw do zastosowania w niniejszej sprawie art. 5 k.c., bowiem poczucie sprawiedliwości oraz inne zasady współżycia w tej mierze nie uzasadniają uwzględnienia wniosku uczestniczki postępowania, której błąd co do prawa nie był usprawiedliwiony żadnymi okolicznościami.

Uczestniczka postępowania w apelacji zarzuciła:

- naruszenie art. 88 § 2 k.c. przez nie jest jego niezastosowanie, co skutkowało uznaniem że w jej przypadku nie jest możliwe powołanie się na błąd oraz art. 5 k.c. przez uznanie, że zasady współżycia społecznego nie uzasadniają uwzględnienia wniosku,

- błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę postanowienia, a polegający na przyjęciu, że wiedziała że może odpowiadać za długi wchodzące w skład spadku, podczas gdy zgromadzony w sprawie materiał dowodowy prowadzi do przeciwnych wniosków.

Uczestniczka wniosła o zmianę postanowienia i przyjęcie oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po zmarłym ojcu.

Wnioskodawczyni wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie na swoją rzecz kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja odniosła skutek.

Sąd Rejonowy ustalił w sposób prawidłowy stan faktyczny i przytoczył prawidłową podstawę prawną, które to Sąd odwoławczy, unikając zbędnych powtórzeń podziela. Nie można zgodzić się jednak z wnioskami wyciągniętymi na tej podstawie i w rezultacie z zaskarżonym rozstrzygnięciem. Stanowisko Sądu Rejonowego nie daje się obronić w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego i zasad współżycia społecznego.

Sąd Najwyższy w postanowieniu o z dnia 26 listopada 2019 r., syg. IV CSK 398/18 orzekł, że dla stwierdzenia błędu "co do treści czynności prawnej" (por. art. 84 § 1 zd. 1 k.c.) istotne jest mylne wyobrażenie o konsekwencjach niezłożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku. Co do zasady nie chodzi tu jednak o samo tylko, nieuzasadnione szczególnymi okolicznościami, mylne przekonanie spadkobiercy, iż jego bierne zachowanie nie oznacza przyjęcia spadku. Błędem "co do treści czynności prawnej' jest błąd co do zakresu odpowiedzialności za długi, który może wynikać z mylnego wyobrażenia o stanie majątku spadkowego. Sąd Najwyższy stwierdza, że o istotności tak rozumianego błędu (art. 84 § 2 k.c.) można mówić wtedy, gdy uzasadnione jest przypuszczenie, że gdyby spadkobierca nie działał pod jego wpływem i oceniał sprawę rozsądnie, złożyłby oświadczenie o odrzuceniu spadku albo jego przyjęciu z dobrodziejstwem inwentarza (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 5 lipca 2012 r., IV CSK 612/11 i z dnia 29 listopada 2012 r., II CSK 171/12).(…)

Przewidziane w art. 1015 § 2 k.c. zrównanie braku oświadczenia o przyjęciu albo odrzuceniu spadku z przyjęciem spadku jest zgodnie kwalifikowane jako zastosowanie fikcji , co nie oznacza, że bierność spadkobiercy ustawodawca traktuje jako dorozumiane oświadczenie woli spadkobiercy, w przeciwnym bowiem razie art. 1019 § 2 k.c. byłby w istocie zbędny, skoro oświadczenie o przyjęciu spadku podlega art. 1019 § 1 k.c. Niezłożenie oświadczenia w wielu przypadkach jest nie tyle wynikiem świadomej decyzji, ile nieznajomości prawa. Z drugiej strony przypisanie milczeniu spadkobiercy skutków przyjęcia spadku jest poniekąd równoważone (łagodzone) przez możliwość uchylenia się od skutków oświadczenia woli, przewidzianą w art. 1019 § 2 k.c., uwzględniającą przeciętny stan świadomości prawnej społeczeństwa (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 2012 r., II CSK 171/12 i z dnia 7 kwietnia 2016 r., III CSK 210/15). Zależność ta nie może być pomijana i skłania ona do wniosku, że im bardziej skutki zastosowania fikcji mogą być dla spadkobiercy niekorzystne, tym mniej rygorystycznie powinny być wykładane przesłanki powołania się błąd.

Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 2012 r., sygn. II CSK 171/12 na gruncie art. 84 k.c. nie ma przeszkód do uznania za błąd prawnie doniosły nie tylko błędu co do faktów, ale i błędu co do prawa - jeżeli oczywiście dotyczy on treści czynności prawnej i jest istotny.

Uczestniczka postępowania nie złożyła oświadczenia o odrzuceniu spadku po ojcu, pozostając w przekonaniu że dziedziczy spadek po ojcu z dobrodziejstwem inwentarza, co podkreśliła w uzasadnieniu apelacji, była przekonana, że procedowana w Sejmie zmiana przepisów w tym zakresie już obowiązywała.

Należy przyznać uczestniczce rację. Zmiana przepisu art. 1015 § 2 k.c. wskazująca, że brak oświadczenia spadkobiercy w terminie określonym w § 1 jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza wynikała z projektu zmiany kodeksu cywilnego złożonego w Sejmie już w 2012r. i była szeroko komentowana w mediach.

Uczestniczka mogła zatem przypuszczać, że zmiana ta w chwili gdy dowidziała się o śmierci ojca już obowiązywała. Gdyby wiedziała, że brak złożenia oświadczenia o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku skutkuje przyjęciem spadku wprost z pewnością takie oświadczenie o odrzuceniu spadku lub przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza by złożyła. Uczestniczka nie znała swojego ojca, nie utrzymywała z nim kontaktów, ojciec nigdy nie łożył na jej utrzymanie, nie interesował się nią. Uczestniczka nie wiedziała czy ojciec ma jakąś rodzinę , dzieci , żonę. Kiedy uczestniczka dowiedziała się o swoim błędzie podczas porady prawnej w toku niniejszego postepowania złożyła odpowiednie oświadczenie w trybie art 1019 k.c.

Sąd Okręgowy, mając powyższe na uwadze na mocy art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. zmienił zaskarżone postanowienie zatwierdzając oświadczenie uczestniczki postępowania S. T. o uchyleniu się od skutków prawnych niezłożenia w ustawowym terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku po M. T., synu A. i A. , zmarłym 31 marca 2013r. w R..

SSO Leszek Dąbek SSO Magdalena Balion - Hajduk SSO Tomasz Pawlik

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE