UZASADNIENIE

Pozwem z 29 stycznia 2019 roku (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. domagała się zasądzenia od A. M. kwoty 1.585.000 zł wraz z odsetkami oraz kosztami postępowania, w tym kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu powódka wskazała, że w dniu 26 stycznia 2015 roku pomiędzy M. P. a A. M. została zawarta umowa pożyczki akcji. Na podstawie umowy pożyczki akcji pożyczkodawca pożyczył pozwanemu 500.000 sztuk akcji (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W.. Między stronami doszło do przeniesienia akcji zgodnie z treścią umowy. W dniu 5 stycznia 2018 roku pomiędzy M. P. a (...) Spółką Akcyjną z siedzibą w W. została zawarta umowa przelewu wierzytelności. Wymagalności roszczenia powódka dopatrywała się w treści § 72 ust. 4a Regulaminu Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych, zgodnie z którym zwrot pożyczonych papierów wartościowych powinien nastąpić w terminie 5 dni od dnia zawarcia umowy. Związanie regulaminem nastąpiło ze względu na fakt, że umowa była transakcją pożyczki papierów wartościowych, o której mowa w rozdziale IVb regulaminu. Wartość akcji w dniu 3 lutego 2015 roku, a więc po upływie terminu 5 dni od daty pożyczki wynosiła 3,17 zł za sztukę. Po zawieszeniu obrotu akcjami (...) wykonanie obowiązku zwrotu pożyczki nie jest możliwe, wobec czego kwota 1.585.000 zł , tj. równowartość wszystkich akcji w dniu wymagalności ich zwrotu stanowiło wartość poniesionej szkody.

W dniu 1 kwietnia 2019 roku Sąd Okręgowy w Warszawie wydał nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym, na mocy którego nakazał A. M. zapłacić na rzecz (...) S.A. z siedzibą w W. kwotę 1.585.000 zł oraz nakazał pobrać na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Warszawie koszty postępowania w zakresie, w jakim powód został zwolniony od kosztów.

W sprzeciwie od nakazu zapłaty pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu sprzeciwu pozwany wskazał, że umowa pożyczki została zawarta na czas nieoznaczony. Wskazał również, że w dniach 28 i 30 maja 2018 roku powód wzywał pozwanego do zwrotu akcji, jednakże oba wezwania nie zostały pozwanemu doręczone. Pozwany wskazał również, że gdyby przyjąć, że datą wymagalności zwrotu umowy pożyczki jest trzeci dzień od daty, kiedy pozwany mógł odebrać korespondencję, taką datą wymagalności byłby 23 czerwca 2018 roku, zaś jak wynika z uchwały Zarządu (...) S.A. z 4 października 2017 roku obrót akcjami spółki (...) S.A. został zawieszony. Odnosząc się do argumentu o związaniu Regulaminem Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych pozwany wskazał, że regulamin stanowi wyłącznie zbiór wytycznych, a w żadnym z fragmentów umowy nie ma zapisu o stosowaniu do niej postanowień regulaminu. Pozwany wskazał również, że powód nie wykazał szkody co do wysokości. Po pierwsze pozwany miał początkowo wzywać wyłącznie do zwrotu akcji, zaś w odniesieniu do żądania zapłaty powód nie wykazał, iż byłby w stanie dokonać zbycia akcji za cenę wyszczególnioną w pozwie.

Strony podtrzymały swoje stanowiska do zamknięcia rozprawy.

Sąd uznał za ustalone następujące fakty.

W 2014 roku A. P. zaproponował P. M. objęcie stanowiska związanego z wdrożeniem do realizacji i realizacją projektu telekomunikacyjnej sieci szerokopasmowej w M.. Projekt objęty był dofinansowaniem ze środków znajdujących się w dyspozycji Urzędu Marszałkowskiego Województwa (...) ( (...)). Początkowo ani spółka (...) S.A. ani (...) S.A. nie były w stanie zrealizować projektu z uwagi na brak środków finansowych. Według projektu wykonawcą generalnym inwestycji była spółka (...), której prezesem zarządu i większościowym akcjonariuszem był M. P.. Na przełomie listopada i grudnia 2014 roku projekt uzyskał dofinansowanie ze środków (...). Rozliczenie projektu nastąpiło do końca 2015 roku. We wrześniu 2015 roku (...) ostatecznie zaakceptował rozliczenie projektu jako zrealizowanego zgodnie z założeniami. Projekt telekomunikacyjnej sieci szerokopasmowej był z założenia projektem wieloletnim, toteż konieczne było zdobycie dalszych środków na jego operacjonalizację.

(dowód: zeznania świadka P. G. – k. 220v-221, zeznania świadka M. P. – k. 221-222, zeznania świadka P. M. – k. 222-223, przesłuchanie A. M. – k. 223-223v)

Na początku 2015 r. główny akcjonariusz spółki (...) S.A. A. P. zwrócił się do P. M. – ówczesnego prezesa zarządu (...) S.A. z propozycją pomocy uzyskania kredytu w (...) Banku (...), który to kredyt miał służyć do zwiększenia płynności obrotu akcji spółki (...).

(dowód: zeznania świadka P. M. – k. 222-223, przesłuchanie A. M. – k. 223-223v)

W wyniku ustaleń pomiędzy A. P., P. M. i A. M. stroną wnioskującą o kredyt miał być A. M.. Za zabezpieczenie zwrotu kredytu służyć miały akcje spółki (...), które A. P. zgodził się udostępnić A. M.. Formalnym pożyczkodawcą miał być M. P., który działał z polecenia A. P..

(dowód: zeznania świadka P. M. – k. 222-223, przesłuchanie P. M. – k. 223-223v)

W dniu 26 stycznia 2015 roku została zawarta umowa pożyczki akcji pomiędzy M. P. a A. M.. Na podstawie umowy pożyczki M. P. pożyczył a A. M. przyjął pożyczkę 500.000 sztuk akcji spółki (...) S.A. z siedzibą w W..

(dowód: umowa pożyczki – k. 20-23)

Pożyczkodawca zobowiązał się zgłosić fakt zawarcia umowy pożyczki domowi maklerskiemu, który prowadził na jego rzecz rachunek maklerski, a z chwilą zapisu akcji na rachunku inwestycyjnym pożyczkobiorcy własność i prawa związane z pożyczonymi akcjami, za wyjątkiem prawa głosu z akcji będących przedmiotem pożyczki, przechodziły na pożyczkobiorcę.

(dowód: umowa pożyczki – k. 20-23)

Stosownie do treści pkt 4.4. umowy pożyczki pożyczka została udzielona na czas nieoznaczony. Pożyczkobiorca zobowiązał się (pkt 4.5.) do zwrotu pożyczkodawcy taką samą liczbę akcji o tej samej wartości nominalnej.

(dowód: umowa pożyczki – k. 20-23)

Strony postanowiły, że w zakresie nieuregulowanym umową zastosowanie miały znaleźć odpowiednie przepisy prawa, w szczególności kodeksu cywilnego i kodeksu spółek handlowych.

(dowód: umowa pożyczki – k. 20-23)

Pod koniec 2016 roku konieczne było poszukiwanie dalszego dofinansowania na prowadzenie projektu budowy sieci szerokopasmowej. W tym celu P. M. podjął rozmowy z funduszami inwestycyjnymi na temat warunków zaangażowania środków finansowych w rozwój projektu. Warunkiem pozyskania środków było podwyższenie kapitału zakładowego spółki (...), co jednak zostało zablokowane przez A. P..

(dowód: zeznania świadka P. M. – k. 222-223)

W dniu 5 stycznia 2017 roku M. P. dokonał przelewu wierzytelności przysługujących mu względem A. M. z tytułu umowy pożyczki z 26 stycznia 2015 roku na rzecz (...) S.A. z siedzibą w W.. O przelewie wierzytelności M. P. zawiadomił A. M. pismem z 17 stycznia 2018 roku

(dowód: zawiadomienie o przelewie wierzytelności wraz z dowodem nadania – k. 12-13)

Uchwałą z 4 października 2017 roku Zarząd (...) S.A. zawiesił obrót akcjami spółki (...) S.A. w restrukturyzacji.

(dowód: uchwała Zarządu (...) S.A. – k. 14)

W dniu 28 maja 2018 roku spółka (...) S.A. z siedzibą w W. skierowała do A. M. pismo datowane na 5 lutego 2018 roku o przedsądowym wezwaniu do zapłaty kwoty 1.585.000 zł. Wezwanie to zostało ponowione w dniu 30 maja 2018 roku również za pośrednictwem przesyłki listownej poleconej. Wezwania nie zostały doręczone A. M.. Zwrócono je do nadawcy po podwójnym awizowaniu.

(dowód: przedsądowe wezwania do zapłaty wraz z dowodami nadania – k. 7-10, wydruki z systemu śledzenia przesyłek – k. 172-175)

Sąd ustalił stan faktyczny na podstawie zgromadzonych w aktach dokumentów, których autentyczność i prawdziwość zawartych w nich treści nie budziła wątpliwości sądu, jak również na podstawie zeznań świadków: P. G., M. P., P. M. oraz na podstawie dowodu z przesłuchania pozwanego A. M..

Zeznania świadka P. G. były przydatne dla poczynienia ustaleń faktycznych wyłącznie w niewielkiej części. Świadek skorzystał z przysługującego mu prawa do zachowania tajemnicy adwokackiej w zakresie pytania o to, czy M. P. pożyczał w 2015 roku komukolwiek akcje spółki (...). Zasadność odmowy udzielenia odpowiedzi na pytanie w tym przedmiocie nie budziła wątpliwości Sądu, jednakże w odniesieniu do pozostałej części zeznań, a więc w części, w jakiej świadek nie powołał się na konieczność ochrony tajemnicy adwokackiej, zeznania składane przez niego były wybiórcze, lakoniczne. Świadek nie był w stanie umieścić zdarzeń w ramach czasowych. Jedyną istotną informacją uzyskaną od świadka było wskazanie powiązań pomiędzy stronami niniejszego postępowania oraz dokonanie przez świadka oceny zapisu umowy dotyczącego czasu jej obowiązywania. Z zeznań innych świadków wynika bowiem, iż to P. G. był autorem projektu umowy pożyczki.

Zeznania M. P. przesłuchanego w charakterze świadka również należało ocenić jako niepełne, lakoniczne, świadek intencjonalnie lub z uwagi na niepamięć, pomijał istotne okoliczności dotyczące powiązań osobowych i kapitałowych, a także dotyczące motywów uczestników obrotu gospodarczego w związku z realizacją projektu budowy sieci wielopasmowej, którego częścią była umowa rozpatrywana na kanwie niniejszej sprawy. Świadek w swoich zeznaniach całkowicie pomijał okoliczności zawarcia umowy, a także cel gospodarczy, jaki leżał u źródeł jej zawarcia.

Zeznania P. M. i spójne z nimi zeznania A. M. Sąd uznał za w pełni wiarygodne. Obaj relacjonowali rozwój stosunków stron na szerszym tle, w sposób spójny i logiczny a przedstawione w nich fakty układały się w rozsądną całość. W szczególności konkluzja ta dotyczyła rzeczywistego celu zawarcia umowy pożyczki, okoliczności towarzyszących jej zawarciu oraz ram czasowych całości przedsięwzięcia, przez co dopełniały one kontekst zawarcia umowy i pozwalały na odkodowanie intencji przyświecających stronom w chwili zawarcia umowy.

Sąd zważył, co następuje:

Kluczowym zagadnieniem dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy była ocena, czy umowa pożyczki zawarta w dniu 26 stycznia 2015 roku była umową na czas nieoznaczony, czy też treść stosunku pożyczki przewidywała terminowy obowiązek jej zwrotu.

Stosownie do treści art. 723 k.c. jeżeli termin zwrotu pożyczki nie jest oznaczony, dłużnik obowiązany jest zwrócić pożyczkę w ciągu sześciu tygodni po wypowiedzeniu przez dającego pożyczkę. W przypadku zobowiązania o charakterze bezterminowym termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania i jest uzależniony od wyrażenia przez wierzyciela woli wykonania zobowiązania przed dłużnika. W umowie pożyczki, o ile strony nie umówiły się inaczej, dłużnik jest zobowiązany zwrócić pożyczkę w ciągu 6 tygodni po wypowiedzeniu umowy przez dającego pożyczkę. Należało przyjąć, wobec braku ustawowego uregulowania umowy obejmującej porozumienie, na podstawie którego dochodzi do przeniesienia papierów wartościowych na nabywcę, którego obowiązkiem jest zwrot takiej samej liczby papierów wartościowych na zbywcę, że zastosowanie w tym względzie znajdą przepisy kodeksu o umowie pożyczki, jako normujące stosunek prawny o najbardziej zbliżonym do analizowanego porozumienia charakterze.

Z literalnego brzmienia pkt 4.4. umowy pożyczki wynika, iż została ona udzielona na czas nieoznaczony. Żaden inny zapis umowny nie wskazywał, aby wolą stron było określenie terminu zwrotu pożyczki. Wprawdzie w literaturze i orzecznictwie wskazuje się, że paremia clara non sunt interpretanda w zasadzie nie ma obecnie zastosowania w prawie umów, a nawet na pierwszy rzut oka jasne zwroty poddają się procesowi wykładni, którego rezultatem może być ustalenie znaczenia odbiegającego od ich językowych konotacji (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 24 września 2019 r., I ACa 349/19), to na użytek wykładni niniejszej umowy (art. 65 § 2 k.c.), należy stwierdzić, że żaden element jej warstwy lingwistycznej nie daje podstaw do podważenia podstawowego rozumienia zwrotu „na czas nieoznaczony” użytego w wyżej powołanej jednostce redakcyjnej.

Strona powodowa wywodziła, że terminowy charakter zobowiązania ukształtowanego niniejszą umową wynikał z przedmiotu umowy pożyczki. Z uwagi na to, że umowa zawarta przez strony była umową, o której mowa w art. 7 ust. 2 ustawy z dnia 29 lipca 2005 roku o obrocie instrumentami finansowymi (t. j. Dz. U. z 2020 r., poz. 89 ze zm.), a więc umową pożyczki papierów wartościowych, zastosowanie w stosunku do niniejszej umowy miały znaleźć postanowienia zawarte w Regulaminie Krajowego Depozytu (...) Spółki Akcyjnej. Powód wskazywał, że zgodnie z treścią § 72 ust. 4a Regulaminu obowiązującego od dnia 1 października 2014 roku, zwrot pożyczonych papierów wartościowych powinien nastąpić w terminie 5 dni od dnia zawarcia umowy a pożyczkobiorca jest uprawniony do dokonania zwrotu pożyczonych papierów wartościowych przed nadejściem terminu. Zdaniem powódki, brak zwrotu przedmiotu pożyczki po upływie terminu 5 dni spowodował, iż pozwany pozostawał w zwłoce z realizacją swojego zobowiązania wynikającego z zawartej umowy pożyczki.

Z argumentacją powódki nie można się zgodzić, bowiem ani z treści umowy, ani też z innych ustalonych w toku postępowania faktów nie wynika, aby wolą stron było związanie się Regulaminem Krajowego Depozytu (...) S.A., w części obejmującej ramową regulację dotyczącą umów pożyczki, jako instrumentu obrotu papierami wartościowymi na rynku organizowanym przez ten podmiot. Brak również podstaw do przyjęcia, aby umowa zobowiązująca, której przedmiotem byłby papier wartościowy, miałaby z mocy ustawy podlegać regulacjom zawartym w (...) S.A.

W orzecznictwie i literaturze dyskusyjny jest status Regulaminu (...) S.A. w ramach katalogu źródeł prawa.

Zgodnie z jednym z poglądów regulamin (...) S.A. jest tzw. wzorcem kwalifikowanym i zastosowanie do niego znajduje norma z art. 385 § 1 k.c. (tak np. L. S. , Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych, s. 964; M. R. , Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi, 2003, s. 657–659). Za przyjęciem takiego stanowiska przemawia to, że regulamin (...) S.A. jest wydawany przez podmiot prawa cywilnego ( (...) S.A.) występujący jako strona obrotu cywilnoprawnego celem masowego (powtarzalnego) zawierania z osobami ubiegającym się o status uczestnika (...) S.A. umów o jednolitej, określonej w regulaminie treści. Treść regulaminu jest zatem ustalana przez stronę przyszłej umowy o uczestnictwo. Regulamin (...) S.A. jest zatem aktem o charakterze pozanormatywnym, którego moc obowiązująca opiera się na zgodzie uczestników obrotu.

Pozycja norm o charakterze regulaminowym w systemie prawa była przedmiotem oceny dokonanej przez Trybunał Konstytucyjny. W wyroku z 8 grudnia 2003 roku (K 3/02, OTK-A 2003, Nr 9, poz. 99) Trybunał wskazał, że stosunki między uczestnikami systemu rekompensat a (...) S.A. mają, w ocenie TK, charakter umowny, cywilnoprawny, przy czym niektóre elementy umowy, a także sama zasada jej zawarcia – mają genezę ustawową. Regulamin (...) S.A. jest zatem, w ocenie TK, wzorcem umownym (por. także wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 18 grudnia 2008 r., II GSK 526/08, Legalis; P. Sokal , Prawo giełdowe, s. 33–34).

Drugi pogląd opisuje regulamin (...) jako akt prawa wewnętrznego. Immanentną cechą powyższej relacji jest bowiem możliwość stricte władczego oddziaływania (...) S.A. na drugi podmiot, w ramach tego stosunku prawnego. Dodatkowo należy pamiętać, że swoboda umów została w przedmiotowym wypadku ograniczona wyłącznie do możliwości zawarcia umowy bądź też odmowy jej zawarcia, która to odmowa jest jednoznaczna z brakiem uczestnictwa. W konsekwencji powyższego możliwe jest opowiedzenie się za przyjęciem stanowiska, że regulamin (...) S.A. jest źródłem prawa wewnętrznego. Przykładowo M. S. argumentuje, że szczególna rola regulaminu (...) S.A. przy dopuszczaniu papierów wartościowych do obrotu na rynku giełdowym niedwuznacznie wskazuje na to, że akt ten odbiega od zwykłych wzorców umownych w rozumieniu Kodeksu cywilnego. Regulamin ten nabiera charakteru aktu publicznoprawnego, wydanego na podstawie ustawy i zawierającego powszechne reguły, którym muszą podporządkować się wszyscy emitenci (por. szerzej M. S. , Spółka akcyjna, s. 125–126). Podobne stanowisko prezentuje M. D. , który wskazuje, że regulamin (...) S.A. nie może, ze względu na ograniczenia zawarte w art. 87 Konstytucji RP, zostać wprawdzie uznany za powszechnie obowiązujące akty normatywne, jednakże trudno jest uznać je równocześnie za przejaw regulacji prywatnoprawnej (por. szerzej M. D. , Kształt i kontrola nadzoru nad rynkiem kapitałowym (wybrane zagadnienia), s. 60; por. także A. S. , Niektóre problemy, s. 44–45; R. B. , Wtórny obrót papierami wartościowymi, s. 162–163; wyr. TK z 28 czerwca 2000 r., K 25/99, OTK 2000, Nr 5, poz. 141, oraz z 1 grudnia 1998 r., K 21/98, OTK 1998, Nr 7, poz. 116).

Niezależnie jednak od przyjętej kwalifikacji, w każdym wypadku, co podkreślają także zwolennicy drugiej koncepcji, Regulamin (...) S.A. nie może zostać uznany za źródło prawa powszechnie obowiązującego, a zatem może on wiązać wyłącznie te podmioty i transakcje, które realizowane są w oparciu o uczestnictwo w (...) S.A. (por. także wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w W. z 11 września 2012 roku, sygn. akt VI SA/Wa 1267/12).

Obie koncepcje w istocie sprowadzają się do uznania, że moc regulatywną w relacji powoda i pozwanego Regulamin (...) miałby uzyskiwać na podstawie jego organicznie wiążącego charakteru. W istocie koncepcja ta nawiązuje do treści art. 385 § 1 k.p.c. w brzmieniu sprzed wejścia w życie ustawy z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych prawa konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (t. j. Dz. U. z 2012, poz. 1275 ze zm.), tj. do kategorii tzw. wzorców kwalifikowanych. W obszarze stosunków umownych kategoria aktu prawa wewnętrznego, jako źródła treści obowiązków stron tego stosunku znajduje odpowiednik w pojęciu wzorca umowy. W sprawie zaś koncepcja Regulaminu jako wzorca umowy jest nieprzydatna dla wyjaśnienia roli tego aktu w relacji stron, w której żadna nie jest jego twórcą (por. art. 384 § 1 k.c.). Związanie to mogłoby wynikać zatem albo z wiążącego podmioty uczestniczące w obrocie charakteru regulaminu jako aktu wewnętrznego o „rozszerzonej” skuteczności regulatywnej albo z włączenia wolą stron do umowy jego treści.

Za takie włączenie nie można uznać powołania się w pkt 7.1. umowy na „odpowiednie przepisy prawa, w tym kodeksu cywilnego i kodeksu spółek handlowych”. Klauzula ta stanowi standardowe odwołanie do przepisów prawa powszechnie obowiązującego wiążącego strony niezależnie od treści umowy. Z ustaleń w sprawie nie wynika, aby wolą stron było przyjęcie, że Regulamin (...) S.A. zawiera się w terminie „odpowiednie przepisy prawa. Regulamin – nie będąc prawem powszechnie obowiązującym nie mógł być objęty tym sformułowaniem. W treści samej umowy nie można odnaleźć żadnego odniesienia do Regulaminu (...) S.A., systemu depozytowego (...) S.A. lub innego odniesienia sugerującego wolę związania Regulaminem, w tym zapisem przewidującym pięciodniowy termin zwrotu pożyczki. Wprost przeciwnie, przyczyny zawarcia umowy i jej cel, jakim miało być korzystanie przez pozwanego z pożyczonych papierów jako zabezpieczenie długoterminowego roszczenia banku o zwrot kredytu inwestycyjnego wykluczały przyjęcie, że wola stron obejmowała związanie 5 dniowym terminem na zwrot akcji. Przy takim ujęciu terminu zwrotu cel pożyczki, jakim było wyposażenie A. M. w aktywa zdatne do zabezpieczenia roszczenia o zwrot kredytu inwestycyjnego, służącego zakupowi i obrotowi akcji (...) nie zostałby osiągnięty. Fakt, że strony umowy takiej terminowej relacji nie przewidywały wynika z zeznań samego pożyczkodawcy wynikał z zeznań pożyczkodawcy – cedenta wierzytelności odszkodowawczej. Przesłuchiwany jako świadek M. P. zeznał, że liczył, że w momencie kiedy wystąpi o zwrot akcji, to je otrzymam (protokół rozprawy z dnia 11 sierpnia 2020 r., znacznik czasowy 00:35:02). Trudno o bardziej dobitne wyrażenie bezterminowego charakteru umowy pożyczki, skoro pożyczkodawca nie wiązał obowiązku zwrotu akcji z upływem pięciu dni od przeniesienia ich własności, lecz z wezwaniem o ich zwrot. Również wskazany przez świadka cel pożyczki (00:37:30), obiektywnie rzecz ujmując, nie mógł zakładać zwrotu akcji w tak krótkim terminie, jak wskazywał powód. Termin taki nie uwzględniałby bowiem celu pożyczki rozpoznanego przez obie jej strony. Krótko rzecz ujmując – zabezpieczenie, któremu służyć miały pożyczone akcje miało trwać tak długo, jak długo trwała umowa kredytu udzielonego przez (...). Tak długo również, bez określenia terminu jego zakończenia z góry, miał w konsekwencji trwać stosunek pożyczki. Oznacza to, że pożyczka miała charakter bezterminowy.

Dla przyjęcia, iż odwołanie to stanowi także powołanie się na brzmienie Regulaminu (...) S.A. konieczne byłoby zatem przyjęcie stanowiska o normatywnym charakterze regulaminu, choćby w najwęższym ujęciu aktu prawa wewnętrznego. W istocie zatem skutek ten jest równoznaczny z przyjęciem, że Regulamin wiąże strony z mocy samego obowiązywania. W ocenie Sądu takie ujęcie nie znajduje uzasadnienia w treści zasady autonomii woli stron, stanowiącej podstawę systemu prawa umów. Przypomnieć należy, że ustawodawca zrezygnował z kształtowania treści stosunków umownych quasi normatywnymi aktami w postaci tzw. wzorców kwalifikowanych jeszcze w 2000 r., czym niejako wygasił dyskusję co do koncepcji walidacyjnych wzorców umów prowadzoną w literaturze przedmiotu. Kierunek zmian respektował „endogenne” względem porozumienia stron źródło zobowiązania, którego treść kształtuje wzorzec, i został w pełni zharmonizowany z założeniem, że w obszarze prawa umów nie jest dopuszczalne, aby umowa kształtowała sytuację prawną kontrahentów w ten sposób, że jeden z nich mógłby swobodnie określać swoje obowiązki lub obowiązki drugiej strony. Innymi słowy również w obszarze stosunków umownych, dla których charakterystycznym jest ich kształtowanie treścią wzorców, zachowane zostało pryncypium konsensualnego źródła treści stosunku prawnego. W konsekwencji odrzucić należy propozycję prowadzącą do podważenia tej zasady, zgodnie z którą strony stosunku pożyczki związane byłyby treścią Regulaminu (...), bez jego włączenia do treści umowy, z samego faktu jego obowiązywania wywodzonego z zawarcia umowy, której przedmiot objęty jest obrotem organizowanym przez ten podmiot. Wszelka ingerencja w zasadę autonomii woli stron w drodze aktu nienoszącego cech aktu prawa powszechnie obowiązującego winna znajdować uzasadnienie w doniosłych racjach. Koncepcja aktu quasi normatywnego na gruncie relacji prywatnoprawnych, przewidującego obowiązek zwrotu pożyczonych papierów po 5 dniach, wbrew wyrażonej jasno woli stron, nie mieści się w przewidzianych przez art. 353^{(
1)} k.c. ograniczeniach swobody woli stron. Jednocześnie w sprawie brak podstaw do przyjęcia, że termin taki byłby objęty utrwalonym na rynku papierów wartościowych zwyczajem dotyczącym zwrotu przedmiotu pożyczki (art. 56 k.c.). Wymagania, aby w takim terminie zwrócić akcje nie sposób również wywieść z zasad współżycia społecznego.

W konsekwencji jedynie przyjęcie, że wolą stron było włączenie do treści porozumienia reguły przewidzianej w Regulaminie (...), zgodnie z którą pożyczone akcje winny być zwrócone po 5 dniach, mogłoby stanowić uzasadnienie dla żądania powoda. Takiemu przyjęciu sprzeciwia się literalne brzmienie punktu 4.4. umowy oraz zgodna z tym brzmieniem jego wykładnia, oparta na ustaleniach wskazujących, że brak określenia terminu zwrotu był działaniem intencjonalnym, skorelowanym z przyczyną gospodarczą i celami pożyczki. W konsekwencji należało przyjąć, że strony wyłączyły nawet możliwość zastosowania jakichkolwiek uregulowań wywodzących się z zewnętrznego względem treści porozumienia aktu.

Powyższe rozważania dają asumpt do stwierdzenia, iż zgodnie z wolą stron umowa pożyczki została zawarta na czas nieoznaczony, a zatem ustalenie terminu wymagalności roszczenia o zwrot przedmiotu pożyczki miało nastąpić w oparciu normę wyrażoną w treści art. 723 k.c., tj. w terminie 6 tygodni od dnia, w którym pożyczkobiorca został wezwany do zwrotu przedmiotu pożyczki.

Z ustaleń faktycznych Sądu wynika, iż wezwania takie zostały skierowane przez nabywcę wierzytelności – spółkę (...) S.A. z siedzibą w W. odpowiednio 28 maja i 30 maja 2018 roku. Przesyłki te nie zostały pozwanemu doręczone, jednak z uwagi na treść art. 61 § 1 k.c. należy przyjąć, iż pozwany mógł zapoznać się z ich treścią najpóźniej w dniu 19 czerwca i 21 czerwca 2018 roku. Na tle ostatnio powołanego przepisu przyjmuje się bowiem, że gdy treść oświadczenia woli składanego innej osobie zawarta jest w piśmie przesłanym pocztą, a przesyłka – wobec niemożności doręczenia – pozostawiona zostanie w urzędzie pocztowym z powiadomieniem o tym adresata, należy uznać, że doszło do złożenia oświadczenia woli w rozumieniu art. 61 § 1 k.c., w dniu oznaczonym przez odpowiednie zastosowanie kryteriów doręczenia pisma sądowego z art. 139 k.p.c. (por. wyrok Sądu Najwyższego z 15 stycznia 1990 roku, I CR 1410/89). W świetle powyższego datą wymagalności roszczenia o zwrot przedmiotu pożyczki był dzień 1 sierpnia 2018 roku, jako dzień następny po upływie sześciotygodniowego terminu, o którym mowa w art. 723 k.c.

W chwili postawienia roszczenia o zwrot pożyczki w stan wymagalności, zobowiązanie do zwrotnego przeniesienia własności akcji spółki (...) S.A. było niewykonalne z uwagi na uchwałę Zarządu Giełdy Papierów Wartościowych z 4 października 2017 roku o zawieszeniu obrotu akcjami spółki (...) S.A. Tym samym złożone przez powoda oświadczenie o wypowiedzeniu umowy pożyczki i żądanie zwrotu akcji napotykało na obiektywną przeszkodą, a zatem nie można przypisać pożyczkobiorcy odpowiedzialności za niewykonanie zobowiązania (art. 471 in fine k.c.). W orzecznictwie przyjmuje się, a Sąd meriti pogląd ten w całości podziela, iż ekskulpacja od odpowiedzialności ex contractu następuje zarówno wówczas, gdy dłużnik wykaże, że określona przyczyna naruszenia obowiązku wynikła z okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności, jak i wtedy, gdy wykaże dochowanie należytej staranności przy wykonywaniu zobowiązania niezależnie od tego, jaka była faktyczna przyczyna naruszenia zobowiązania (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 20 maja 2016 r., VI ACa 1155/14, Legalis; też T. Wiśniewski, w: J. Gudowski, Komentarz KC, t. 3, 2018, art. 471, pkt 8; wyrok Sądu Najwyższego z 9 stycznia 2002 r., V CKN 630/00, Legalis, oraz z 7 lipca 2005 r., V CK 869/04, Legalis).

Niezależnie od powyższego zważyć należało, iż roszczenie powoda o zapłatę kwoty odpowiadającej wartości akcji z dnia 5 lutego 2015 roku podlegało oddaleniu jako nieudowodnione co do wysokości. Dostrzec bowiem należy, iż nawet w sytuacji, gdyby nie została podjęta uchwała Zarządu (...) S.A. w W. o zawieszeniu obrotu akcjami spółki (...), bądź też obrót tymi akcjami został przywrócony w dniu, w którym żądanie zwrotu przedmiotu pożyczki stałoby się wymagalne, powód nie wykazał, czy na skutek zaniechania pozwanego poniósł on szkodę w wysokości zakreślonej w pozwie. Strona powodowa nie wykazała bowiem, jaki byłby kurs akcji w chwili postawienia pożyczki w stan wymagalności przy zastosowaniu 6 tygodniowego terminu na zwrot przedmiotu pożyczki, gdyby nie doszło do zawieszenia obrotu nimi na skutek uchwały Zarządu (...) S.A., bądź też, w jakim stopniu zwłoka w wykonaniu zobowiązania – przy założeniu istnienia obiektywnych przesłanek ku temu – spowodowałaby szkodę po stronie powódki rozumianą jako zmniejszenie wartości rynkowej akcji stanowiących przedmiot pożyczki.

Osobną kwestią byłoby przypisanie pozwanemu odpowiedzialności za zwłokę w realizacji zobowiązania wynikającego z umowy pożyczki wobec utraty wartości rynkowej przez pożyczone akcje. W ocenie Sądu tak sformułowane żądanie nie mogło się ostać, bowiem z natury rzeczy kurs akcji spółek kapitałowych notowanych na giełdzie podlega nieustannym wzrostom i spadkom. Mieści się także w zakresie logicznego rozumowania stwierdzenie, iż pomiędzy datą udzielenia pożyczki, a datą wymagalności roszczenia o zwrot przedmiotu pożyczki kurs akcji mógłby gwałtownie spaść, bądź też znacznie wzrosnąć. Wahania kursów akcji są w tym przypadku okolicznością absolutnie niezależną od wykonania lub niewykonania zobowiązania przez pożyczkobiorcę, a w każdym razie okoliczność ta nie została udowodniona przez stronę powodową. Co więcej, nie sposób uznać za wykazane, że powodowa spółka byłaby władna dokonać zbycia zwróconych z tytułu zawartej umowy pożyczki akcji po cenie aktualnej w dacie udzielenia pożyczki lub w dacie błędnie oznaczanej przez powoda jako data wymagalności roszczenia. Tym samym brak jest podstaw do przypisania odpowiedzialności pozwanemu za ewentualną stratę, jaką mogłaby odnieść powodowa spółka, bądź też jej poprzednik prawny – M. P., będący stroną umowy pożyczki.

Powyższe rozważania prowadziły do oddalenia powództwa w całości jako bezzasadnego. Z uwagi na to, iż pozwany w całości wygrał niniejszą sprawę, Sąd na podstawie art. 98 § 1 k.c. w zw. z § 2 pkt 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015 r. poz. 1800) zasądził od powódki na rzecz pozwanego kwotę 10.817 zł tytułem zwrotów kosztów postępowania, na co składały się: wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika stosownie do powołanego przepisu rozporządzenia oraz kwota 17 zł tytułem zwrotu kosztów opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

Mając powyższe na względzie orzeczono jak w sentencji.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE