Zarzut

2. Apelacja obrońcy oskarżonego M. O..

- zarzut obrazy przepisów prawa materialnego,

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Podniesiony w apelacji zarzut obrazy prawa materialnego jest bezpodstawny. Wraz z wejściem w życie od 1.07.2015 r. nowelizacji Kodeksu karnego dokonanej ustawą z 20.02.2015 r., Dz.U.2015.396 ) obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę został zaliczony do środków kompensacyjnych. Wobec tego, że obecnie obowiązek naprawienia szkody nie jest już środkiem karnym, na pierwszy plan wysuwa się teraz nie jego represyjna, lecz kompensacyjna funkcja. Zgodnie z treścią art. 46 § 1 k.k. orzekając obowiązek naprawienia szkody sąd stosuje przepisy prawa cywilnego, co oznacza, że w przypadku wyrządzenia szkody przez współsprawców przestępstwa zastosowanie ma art. 441 § 1 k.c., w świetle którego jeżeli kilka osób ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym, ich odpowiedzialność jest solidarna.

Obecnie nie znajdują już zatem normatywnej podstawy podnoszone uprzednio w doktrynie poglądy, że bardziej uzasadnione (z uwagi na zasadę indywidualizacji odpowiedzialności karnej) byłoby orzekanie obowiązku naprawienia szkody w częściach równych od każdego ze współdziałających lub stosownie do udziału każdego z nich w wyrządzonej szkodzie. „Z dniem 1 lipca 2015 r. przewidziana w art. 46 § 1 k.k. instytucja obowiązku naprawienia w całości albo w części szkody wyrządzonej przestępstwem została wprost wyłączona spod działania zasady indywidualizacji odpowiedzialności karnej. A zatem orzeczenie wobec współsprawców przestępstwa tytułem środka kompensacyjnego takiego obowiązku, w zależności od realiów procesowych sprawy, może nastąpić solidarnie, bądź w częściach równych lub stosownie do udziału każdego ze współsprawców w wyrządzonej szkodzie (pro rata parte)" (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26.07.2016 r., II KK 196/16, OSNKW 2016/11, poz. 72).

Wybór sposobu obowiązku naprawienia szkody w konkretnym wypadku, z uwzględnieniem także zasady odpowiedzialności indywidualnej każdego ze współsprawców, należy zawsze do sądu orzekającego. Jeśli zatem Sąd I instancji zastosował jedno z powołanych fakultatywnych rozstrzygnięć o obowiązku naprawienia szkody o jakim mowa w art. 46 § 1 k.k. to nie dopuścił się zarzucanej mu obrazy powołanego przepisu.

Obraza prawa materialnego nie polega na tym, że sąd nie zastosował jakiejś konstrukcji prawnej, jeżeli nie miał takiego obowiązku. Nie stanowi obrazy prawa materialnego niezastosowanie określonej instytucji, jeżeli ma ona charakter fakultatywny. Wówczas ustawodawca używa z reguły zwrotu „sąd może", np. warunkowo zawiesić wykonanie kary (art. 69 § 1 k.k.) – por. postanowienia SN: z 7.10.2010 r., II KK 246/10, OSNwSK 2010, poz. 1902; z 22.12.2010 r., II KK 279/10, OSNwSK 2010, poz. 2550; z 21.12.2006 r., V KK 368/06, OSNwSK 2006, poz. 2566.

Sąd I instancji w części motywacyjnej wyroku w sposób wyczerpujący uzasadnił jakie przesłanki przemawiały za przyjęciem solidarnej odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez współdziałających oskarżonych. Mianowicie wskazał, że oskarżeni przez cały okres trwania przestępstwa działali wspólnie i w porozumieniu, w ramach z góry określonego podziału ról, w różnych konfiguracjach osobowych oraz z zamiarem przywłaszczenia wszystkich wyłudzonych pieniędzy. Każdy z nich stanowił więc istotne ogniwo przestępczego procederu bez którego osiągnięcie końcowego efektu w postaci wyłudzenia mienia na szkodę pokrzywdzonych nie byłoby możliwe. Nie można więc przyjąć, że w zakresie roli jaką odegrali poszczególni oskarżeni zachodzą istotne różnice, które pozwalałyby uznać, że rola niektórych z nich była wiodąca, a innych marginalna. Nie ma również znaczących różnic w zakresie skorzystania przez nich z owoców przestępstwa, tym bardziej, że w procederze uczestniczyły również inne osoby nie objęte postępowaniem w niniejszej sprawie. Zasadnie więc skonstatował, że żaden ze współsprawców przestępstwa nie zasługuje na ulgowe potraktowanie.

Sąd Okręgowy rozważał również konstrukcję prawną polegającą na zasądzeniu na niektórych ze współsprawców obowiązku naprawienia szkody w częściach, jednak zgodnie z ugruntowanym stanowiskiem judykatury, winno to nastąpić tylko wówczas, gdy taki sposób zabezpieczy w pełni interesy osób pokrzywdzonych i zapewni im bardziej skuteczną rekompensatę całości wyrządzonej szkody, niż w przypadku zastosowania odpowiedzialności solidarnej (Postanowienia Sadu Najwyższego z dnia 26.0.2016 r., II KK 196/16). Podzielić należy stanowisko Sądu I instancji, że orzeczenie o obowiązku naprawienia szkody w częściach równych lub stosownie do udziału każdego ze współsprawców w wyrządzonej szkodzie (pro rata parte), nie zabezpieczyłoby w sposób bardziej skuteczny interesów osób pokrzywdzonych.

Regułą powinno być bowiem całościowe pokrycie szkody. Odstępowanie od zobowiązania do naprawienia szkody w całości należy ograniczyć do przypadków, gdy ujawniony w sprawie materiał dowodowy nie pozwala na ustalenie tej szkody w pełnej wysokości, gdy naprawienie szkody w całości byłoby nierealne, w końcu gdy sam pokrzywdzony przyczynił się do powstania szkody. W przypadku zaś gdy zobowiązanych do naprawienia szkody jest kilku sprawców, to można nałożyć na nich obowiązek spłaty w częściach, jeżeli sąd nabierze przekonania, że takie rozwiązanie zabezpieczy interes pokrzywdzonego i zrekompensuje mu w ten sposób całą szkodę. Jeśli powstałaby natomiast wątpliwość co do realności uzyskania odszkodowania od każdego ze sprawców, wtedy konieczne jest nałożenie solidarnego obowiązku zapłaty.

Wniosek

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Zarzuty podniesione w apelacji obrońcy są całkowicie bezzasadne.

Zarzut

3.Apelacja obrońcy oskarżonego S. K..

- zarzut obrazy przepisów prawa materialnego,

- zarzut rażącej niewspółmierności kary,

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Podniesiony w apelacji zarzut obrazy materialnego tj. art. 60 § 3 k.k. i powiązany z nim zarzut rażącej niewspółmierności kar jednostkowych i kary łącznej są bezpodstawne.

Należy w tym zakresie podzielić stanowisko zaprezentowane w uchwale Sądu Najwyższego z 25.02.1999 r., I KZP 38/98: że „Warunkiem stosowania obligatoryjnego nadzwyczajnego złagodzenia kary, przewidzianego w art. 60 § 3 k.k., jest przekazanie organowi powołanemu do ścigania przestępstw, przez sprawcę przestępstwa popełnionego we współdziałaniu (w rozumieniu przepisów zawartych w rozdziale II k.k.) z co najmniej dwiema osobami, wszystkich istotnych w sprawie, posiadanych przez niego informacji o osobach współdziałających z nim w popełnieniu tego przestępstwa oraz okolicznościach jego popełnienia, niezależnie od tego, czy informacje te były już organowi ścigania znane, a także od tego, na jakim etapie postępowania przygotowawczego – prowadzonego w tej sprawie – nastąpiło przekazanie takich informacji".

Instytucja przewidziana w art. 60 § 3 k.k. przewiduje kwalifikowane warunki dla jej zastosowania. Nie spełnia tego warunku złożenie wyjaśnień, choćby obszernych, które nawet w znacznej części stanowią podstawę ustaleń faktycznych, gdy wyjaśnienia te nie w całości są prawdziwe, a także gdy wiedza, jaką posiada oskarżony jest udostępniana organom ścigania w zależności od zmieniającej się jego sytuacji procesowej (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15.10.2020 r., II KK 290/20, LEX nr 3080019). Z takim też przypadkiem mamy do czynienia w odniesieniu do oskarżonego S. K..

Wbrew wywodom skarżącej, Sąd I instancji uwzględnił całokształt wyjaśnień, jakie w procesie złożył oskarżony S. K., rozważając zarazem, czy wyjaśnienia te dają podstawę do zastosowania art. 60 § 3 k.k. zwracając uwagę na takie cechy tych wyjaśnień jak brak szczerości i dozowanie informacji. Okoliczność ta jest z pewnością doniosła dla oceny, czy w sprawie może mieć zastosowanie art. 60 § 3 k.k. Analiza treści wyjaśnień S. K. wskazuje, że ich ocena dokonana przez Sąd odwoławczy w aspekcie wymogów art. 60 § 3 k.k. jest prawidłowa.

Należy przypomnieć, że skazany podczas pierwszych przesłuchań w postępowaniu przygotowawczym w dniach : 15.09.2016 r., 16.09.2016 r. i 4.10.2016 r. nie przyznał się do popełnienia zarzucanych mu czynów. W dniu 12.10.2016 r. do popełnienia czynów przyznał się S. C. (1), który ujawnił również udział w tym procederze S. K. (k. 1640), zaś podczas przesłuchania w dniu 15.09.2016 r. do popełnienia zarzucanych mu czynów przyznał się również Ł. G. (1). Dopiero podczas przesłuchania w dniu 24.10.2016 r. S. K. przyznał się do popełnienia zarzucanych mu czynów, jednak i wówczas dozował przekazywane organom ścigania informacje (k. 2074). Zataił dane personalne „odbieraków”, twierdził, że nie wie, gdzie i przez kogo były odbierane pieniądze od pokrzywdzonych, gdzie są pieniądze pochodzące z przestępstwa. Niektóre z tych informacji przekazał dopiero w późniejszym okresie. Informację o udziale S. M. w przestępczym procederze ujawnił dopiero podczas kolejnego przesłuchania w dniu 10.11.2016 r., mimo, że znał go osobiście (k. 2108), zaś o udziale S. C. (1) i swego brata M. K. podczas przesłuchania 18.01.2017 r. (k. 2330).

S. K. przyznał się więc do stawianych mu zarzutów i składał wyjaśnienia, na późniejszym etapie postępowania przygotowawczego, kiedy organy ścigania miały już wiedzę na temat jego przestępczej działalności, okoliczności popełnienia przestępstw, sposobu jego działania na podstawie wyjaśnień złożonych przez współoskarżonych S. C., i Ł. G.. Wiele istotnych informacji, w tym o udziale innych osób w tym przestępczym procederze zataił, zaś ujawniał je dopiero wtedy, kiedy był o nie pytany, a więc kiedy zorientował się, że organy ścigania posiadają już wiedzę o udziale tych osób w przestępstwie.

Jeśli zatem wiedza, jaką posiadał S. K. była w toku procesu „dozowana” i udostępniana organom ścigania w zależności od zmieniającej się jego sytuacji procesowej, oskarżony nie ujawnił wszystkich (znanych mu) istotnych okoliczności, to nie można uznać, że spełnione zostały wszystkie przesłanki określone w art. 60 § 3 k.k. warunkujące zastosowanie nadzwyczajnego złagodzenia kary.

Niezasadny jest również stawiany w apelacji zarzut rażącej niewspółmierności orzeczonej wobec oskarżonego kary w sytuacji, gdy orzeczone wobec oskarżonego kary jednostkowe oscylują w dolnych granicach ustawowego zagrożenia, zaś przy wymiarze kary łącznej pozbawienia wolności Sąd zastosował zasadę pełnej absorpcji. Orzekając w tym przedmiocie Sąd Okręgowy uwzględnił całokształt okoliczności ujawnionych na rozprawie, a więc zarówno okoliczności obciążające i przemawiające na korzyść sprawcy, czemu dał też wyraz w pisemnych motywach wydanego wyroku. Wymierzone kary zostały przy tym dostosowane do stopnia winy oskarżonego i społecznej szkodliwości przypisanych mu czynów, właściwości i warunków osobistych oskarżonego oraz jego dotychczasowego sposobu z życia. Tak orzeczonych kar nie sposób postrzegać jako rażąco surowych, zwłaszcza, że w przypadku oskarżonego występują też podstawy do zaostrzenia kary określone w art. 65 § 1 k.k. Chodzi tu o popełnienie przestępstw w warunkach określonych w art. 65 § 1 k.k., a więc uczynienie sobie z przestępczego procederu stałego źródła dochodu. wysoki stopień społecznej szkodliwości przypisanych mu czynów, motywy i pobudki działania zasługujące na szczególne potępienie, perfidia w działaniu, działanie w zorganizowanej grupie przestępczej oraz znaczny rozmiar wyrządzonej szkody.

Wniosek

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Zarzuty podniesione w apelacji obrońcy są całkowicie bezzasadne.

Zarzut

4. Apelacja obrońcy oskarżonego M. K.

- zarzut obrazy przepisów postępowania, która mogła mieć wpływ na treść orzeczenia,

- zarzut błędu w ustaleniach faktycznych, mający wpływ na treść orzeczenia,

- zarzut rażącej niewspółmierności kary

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Podniesiony w apelacji zarzut błędu w ustaleniach faktycznych oraz rażącej niewspółmierności kary orzeczonej wobec oskarżonego nie jest zasadny.

Brak podstaw do kwestionowania rozstrzygnięcia Sądu i instancji o solidarnym obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem.

Wraz z wejściem w życie od 1.07.2015 r. nowelizacji Kodeksu karnego dokonanej ustawą z 20.02.2015 r., Dz.U.2015.396 ) obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę został zaliczony do środków kompensacyjnych. Wobec tego, że obecnie obowiązek naprawienia szkody nie jest już środkiem karnym, na pierwszy plan wysuwa się teraz nie jego represyjna, lecz kompensacyjna funkcja. Zgodnie z treścią art. 46 § 1 k.k. orzekając obowiązek naprawienia szkody sąd stosuje przepisy prawa cywilnego, co oznacza, że w przypadku wyrządzenia szkody przez współsprawców przestępstwa zastosowanie ma art. 441 § 1 k.c., w świetle którego jeżeli kilka osób ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym, ich odpowiedzialność jest solidarna.

Obecnie nie znajdują już zatem normatywnej podstawy podnoszone uprzednio w doktrynie poglądy, że bardziej uzasadnione (z uwagi na zasadę indywidualizacji odpowiedzialności karnej) byłoby orzekanie obowiązku naprawienia szkody w częściach równych od każdego ze współdziałających lub stosownie do udziału każdego z nich w wyrządzonej szkodzie. „Z dniem 1 lipca 2015 r. przewidziana w art. 46 § 1 k.k. instytucja obowiązku naprawienia w całości albo w części szkody wyrządzonej przestępstwem została wprost wyłączona spod działania zasady indywidualizacji odpowiedzialności karnej. A zatem orzeczenie wobec współsprawców przestępstwa tytułem środka kompensacyjnego takiego obowiązku, w zależności od realiów procesowych sprawy, może nastąpić solidarnie, bądź w częściach równych lub stosownie do udziału każdego ze współsprawców w wyrządzonej szkodzie (pro rata parte)" (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26.07.2016 r., II KK 196/16, OSNKW 2016/11, poz. 72).

Wybór sposobu obowiązku naprawienia szkody w konkretnym wypadku, z uwzględnieniem także zasady odpowiedzialności indywidualnej każdego ze współsprawców, należy zawsze do sądu orzekającego. Jeśli zatem Sąd I instancji zastosował jedno z powołanych fakultatywnych rozstrzygnięć o obowiązku naprawienia szkody o jakim mowa w art. 46 § 1 k.k. to nie dopuścił się zarzucanej mu obrazy powołanego przepisu.

Obraza prawa materialnego nie polega na tym, że sąd nie zastosował jakiejś konstrukcji prawnej, jeżeli nie miał takiego obowiązku. Nie stanowi obrazy prawa materialnego niezastosowanie określonej instytucji, jeżeli ma ona charakter fakultatywny. Wówczas ustawodawca używa z reguły zwrotu „sąd może", np. warunkowo zawiesić wykonanie kary (art. 69 § 1 k.k.) – por. postanowienia SN: z 7.10.2010 r., II KK 246/10, OSNwSK 2010, poz. 1902; z 22.12.2010 r., II KK 279/10, OSNwSK 2010, poz. 2550; z 21.12.2006 r., V KK 368/06, OSNwSK 2006, poz. 2566.

Sąd I instancji w części motywacyjnej wyroku w sposób wyczerpujący uzasadnił jakie przesłanki przemawiały za przyjęciem solidarnej odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez współdziałających oskarżonych. Mianowicie wskazał, że oskarżeni przez cały okres trwania przestępstwa działali wspólnie i w porozumieniu, w ramach z góry określonego podziału ról, w różnych konfiguracjach osobowych oraz z zamiarem przywłaszczenia wszystkich wyłudzonych pieniędzy. Każdy z nich stanowił więc istotne ogniwo przestępczego procederu bez którego osiągnięcie końcowego efektu w postaci wyłudzenia mienia na szkodę pokrzywdzonych nie byłoby możliwe. Nie można więc przyjąć, że w zakresie roli jaką odegrali poszczególni oskarżeni zachodzą istotne różnice, które pozwalałyby uznać, że rola niektórych z nich była wiodąca, a innych marginalna. Nie ma również znaczących różnic w zakresie skorzystania przez nich z owoców przestępstwa, tym bardziej, że w procederze uczestniczyły również inne osoby nie objęte postępowaniem w niniejszej sprawie. Zasadnie więc skonstatował, że żaden ze współsprawców przestępstwa nie zasługuje na ulgowe potraktowanie.

Sąd Okręgowy rozważał również konstrukcję prawną polegającą na zasądzeniu na niektórych ze współsprawców obowiązku naprawienia szkody w częściach, jednak zgodnie z ugruntowanym stanowiskiem judykatury, winno to nastąpić tylko wówczas, gdy taki sposób zabezpieczy w pełni interesy osób pokrzywdzonych i zapewni im bardziej skuteczną rekompensatę całości wyrządzonej szkody, niż w przypadku zastosowania odpowiedzialności solidarnej (Postanowienia Sadu Najwyższego z dnia 26.0.2016 r., II KK 196/16). Podzielić należy stanowisko Sądu I instancji, że orzeczenie o obowiązku naprawienia szkody w częściach równych lub stosownie do udziału każdego ze współsprawców w wyrządzonej szkodzie (pro rata parte), nie zabezpieczyłoby w sposób bardziej skuteczny interesów osób pokrzywdzonych.

Regułą powinno być bowiem całościowe pokrycie szkody. Odstępowanie od zobowiązania do naprawienia szkody w całości należy ograniczyć do przypadków, gdy ujawniony w sprawie materiał dowodowy nie pozwala na ustalenie tej szkody w pełnej wysokości, gdy naprawienie szkody w całości byłoby nierealne, w końcu gdy sam pokrzywdzony przyczynił się do powstania szkody. W przypadku zaś gdy zobowiązanych do naprawienia szkody jest kilku sprawców, to można nałożyć na nich obowiązek spłaty w częściach, jeżeli sąd nabierze przekonania, że takie rozwiązanie zabezpieczy interes pokrzywdzonego i zrekompensuje mu w ten sposób całą szkodę. Jeśli powstałaby natomiast wątpliwość co do realności uzyskania odszkodowania od każdego ze sprawców, wtedy konieczne jest nałożenie solidarnego obowiązku zapłaty.

W uzasadnieniu stawianego zarzutu rażącej niewspółmierności kary orzeczonej wobec oskarżonego obrońca powołuje się na stopień winy oskarżonego, który przyznał się do popełnienia zarzucanego mu czynu oraz właściwości i warunki osobiste oskarżonego, a w szczególności jego dotychczasową niekaralność.

W istocie więc obrońca powołuje się na okoliczności, które jak wynika z treści uzasadnienia zaskarżonego wyroku Sąd I instancji uwzględnił przy wymiarze kary i właściwie ocenił, czego efektem było wymierzenie kar jednostkowych w granicach tylko nieznacznie przekraczających dolny próg ustawowego zagrożenia i zastosowanie przy wymiarze kary łącznej zasady asperacji w wyniku której kara podlegająca wykonaniu została efektywnie złagodzena w stosunku do wymiaru kary wynikającego z zasady kumulacji. Brak było natomiast podstaw do zastosowania przy wymiarze kary łącznej zasady pełnej absorpcji, które jest zawsze rozwiązaniem skrajnym, stosowanym wyjątkowo i wymagającym szczególnego uzasadnienia, zaś priorytetową zasadą przy orzekaniu kary łącznej powinna być zasada asperacji, czyli mieszana (vide Kodeks karny komentarz pod red. A. Zolla, Zakamycze 2004 tom I str. 1137, wyrok SA we Wrocławiu z dnia 14.03.2012 r., sygn. akt II Aka 51/12, LEX nr 1143438).

Takiemu rozstrzygnięciu sprzeciwiają się okoliczności obciążające oraz uzasadniające zaostrzenie kary, które Sąd I instancji również dostrzegł i zasadnie uwzględnił przy wymiarze kary, a były one dominujące. Chodzi tu o popełnienie przestępstw w warunkach określonych w art. 65 § 1 k.k., a więc uczynienie sobie z przestępczego procederu stałego źródła dochodu, wysoki stopień społecznej szkodliwości przypisanych mu czynów, motywy i pobudki działania zasługujące na szczególne potępienie, perfidia w działaniu, działanie w zorganizowanej grupie przestępczej oraz znaczny rozmiar wyrządzonej szkody.

Zarzut obrazy art. 624 § 1 k.p.k. jest niezasadny. Sąd I instancji zasadnie obciążył oskarżonego kosztami procesu w części jego dotyczącej, albowiem jak wynika z przedstawionych przez niego danych posiada on stałe źródło dochodu w postaci renty wraz z dodatkiem pielęgnacyjnym, dodatkowo uzyskuje dochody z pracy dorywczej i posiada majątek w postaci samochodu marki M. (k. 1108).

Wniosek

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Zarzuty podniesione w apelacji obrońcy są całkowicie bezzasadne.

Zarzut

5.Apelacja obrońcy oskarżonego R. W..

- zarzut obrazy przepisów postępowania, która mogła mieć wpływ na treść orzeczenia,

- zarzut błędu w ustaleniach faktycznych, mający wpływ na treść orzeczenia,

- zarzut rażącej niewspółmierności kary,

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Podniesiony w apelacji zarzut błędu w ustaleniach faktycznych oraz rażącej niewspółmierności kary orzeczonej wobec oskarżonego nie jest zasadny.

Brak podstaw do kwestionowania rozstrzygnięcia Sądu i instancji o solidarnym obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem.

Wraz z wejściem w życie od 1.07.2015 r. nowelizacji Kodeksu karnego dokonanej ustawą z 20.02.2015 r., Dz.U.2015.396 ) obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę został zaliczony do środków kompensacyjnych. Wobec tego, że obecnie obowiązek naprawienia szkody nie jest już środkiem karnym, na pierwszy plan wysuwa się teraz nie jego represyjna, lecz kompensacyjna funkcja. Zgodnie z treścią art. 46 § 1 k.k. orzekając obowiązek naprawienia szkody sąd stosuje przepisy prawa cywilnego, co oznacza, że w przypadku wyrządzenia szkody przez współsprawców przestępstwa zastosowanie ma art. 441 § 1 k.c., w świetle którego jeżeli kilka osób ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym, ich odpowiedzialność jest solidarna.

Obecnie nie znajdują już zatem normatywnej podstawy podnoszone uprzednio w doktrynie poglądy, że bardziej uzasadnione (z uwagi na zasadę indywidualizacji odpowiedzialności karnej) byłoby orzekanie obowiązku naprawienia szkody w częściach równych od każdego ze współdziałających lub stosownie do udziału każdego z nich w wyrządzonej szkodzie. „Z dniem 1 lipca 2015 r. przewidziana w art. 46 § 1 k.k. instytucja obowiązku naprawienia w całości albo w części szkody wyrządzonej przestępstwem została wprost wyłączona spod działania zasady indywidualizacji odpowiedzialności karnej. A zatem orzeczenie wobec współsprawców przestępstwa tytułem środka kompensacyjnego takiego obowiązku, w zależności od realiów procesowych sprawy, może nastąpić solidarnie, bądź w częściach równych lub stosownie do udziału każdego ze współsprawców w wyrządzonej szkodzie (pro rata parte)" (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26.07.2016 r., II KK 196/16, OSNKW 2016/11, poz. 72).

Wybór sposobu obowiązku naprawienia szkody w konkretnym wypadku, z uwzględnieniem także zasady odpowiedzialności indywidualnej każdego ze współsprawców, należy zawsze do sądu orzekającego. Jeśli zatem Sąd I instancji zastosował jedno z powołanych fakultatywnych rozstrzygnięć o obowiązku naprawienia szkody o jakim mowa w art. 46 § 1 k.k. to nie dopuścił się zarzucanej mu obrazy powołanego przepisu.

Obraza prawa materialnego nie polega na tym, że sąd nie zastosował jakiejś konstrukcji prawnej, jeżeli nie miał takiego obowiązku. Nie stanowi obrazy prawa materialnego niezastosowanie określonej instytucji, jeżeli ma ona charakter fakultatywny. Wówczas ustawodawca używa z reguły zwrotu „sąd może", np. warunkowo zawiesić wykonanie kary (art. 69 § 1 k.k.) – por. postanowienia SN: z 7.10.2010 r., II KK 246/10, OSNwSK 2010, poz. 1902; z 22.12.2010 r., II KK 279/10, OSNwSK 2010, poz. 2550; z 21.12.2006 r., V KK 368/06, OSNwSK 2006, poz. 2566.

Sąd I instancji w części motywacyjnej wyroku w sposób wyczerpujący uzasadnił jakie przesłanki przemawiały za przyjęciem solidarnej odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez współdziałających oskarżonych. Mianowicie wskazał, że oskarżeni przez cały okres trwania przestępstwa działali wspólnie i w porozumieniu, w ramach z góry określonego podziału ról, w różnych konfiguracjach osobowych oraz z zamiarem przywłaszczenia wszystkich wyłudzonych pieniędzy. Każdy z nich stanowił więc istotne ogniwo przestępczego procederu bez którego osiągnięcie końcowego efektu w postaci wyłudzenia mienia na szkodę pokrzywdzonych nie byłoby możliwe. Nie można więc przyjąć, że w zakresie roli jaką odegrali poszczególni oskarżeni zachodzą istotne różnice, które pozwalałyby uznać, że rola niektórych z nich była wiodąca, a innych marginalna. Nie ma również znaczących różnic w zakresie skorzystania przez nich z owoców przestępstwa, tym bardziej, że w procederze uczestniczyły również inne osoby nie objęte postępowaniem w niniejszej sprawie. Zasadnie więc skonstatował, że żaden ze współsprawców przestępstwa nie zasługuje na ulgowe potraktowanie.

Sąd Okręgowy rozważał również konstrukcję prawną polegającą na zasądzeniu na niektórych ze współsprawców obowiązku naprawienia szkody w częściach, jednak zgodnie z ugruntowanym stanowiskiem judykatury, winno to nastąpić tylko wówczas, gdy taki sposób zabezpieczy w pełni interesy osób pokrzywdzonych i zapewni im bardziej skuteczną rekompensatę całości wyrządzonej szkody, niż w przypadku zastosowania odpowiedzialności solidarnej (Postanowienia Sadu Najwyższego z dnia 26.0.2016 r., II KK 196/16). Podzielić należy stanowisko Sądu I instancji, że orzeczenie o obowiązku naprawienia szkody w częściach równych lub stosownie do udziału każdego ze współsprawców w wyrządzonej szkodzie (pro rata parte), nie zabezpieczyłoby w sposób bardziej skuteczny interesów osób pokrzywdzonych.

Regułą powinno być bowiem całościowe pokrycie szkody. Odstępowanie od zobowiązania do naprawienia szkody w całości należy ograniczyć do przypadków, gdy ujawniony w sprawie materiał dowodowy nie pozwala na ustalenie tej szkody w pełnej wysokości, gdy naprawienie szkody w całości byłoby nierealne, w końcu gdy sam pokrzywdzony przyczynił się do powstania szkody. W przypadku zaś gdy zobowiązanych do naprawienia szkody jest kilku sprawców, to można nałożyć na nich obowiązek spłaty w częściach, jeżeli sąd nabierze przekonania, że takie rozwiązanie zabezpieczy interes pokrzywdzonego i zrekompensuje mu w ten sposób całą szkodę. Jeśli powstałaby natomiast wątpliwość co do realności uzyskania odszkodowania od każdego ze sprawców, wtedy konieczne jest nałożenie solidarnego obowiązku zapłaty.

W uzasadnieniu stawianego zarzutu rażącej niewspółmierności kary orzeczonej wobec oskarżonego obrońca powołuje się na stopień winy oskarżonego, jego właściwości i warunki osobiste, postawę w procesie oskarżonego, który przyznał się do popełnienia zarzucanego mu czynu i złożył obszerne wyjaśnienia.

W tym zakresie więc obrońca powołuje się na okoliczności, które jak wynika z treści uzasadnienia zaskarżonego wyroku Sąd I instancji uwzględnił przy wymiarze kary i właściwie ocenił, czego efektem było wymierzenie kar jednostkowych w granicach tylko nieznacznie przekraczających dolny próg ustawowego zagrożenia i zastosowanie przy wymiarze kary łącznej zasady pełnej absorpcji w wyniku której kara podlegająca wykonaniu została efektywnie złagodzona w stosunku do wymiaru kary wynikającego z zasady kumulacji.

Dalszemu łagodzeniu kary sprzeciwiają się okoliczności obciążające oraz uzasadniające zaostrzenie kary, które Sąd I instancji również dostrzegł i zasadnie uwzględnił przy wymiarze kary, a były one dominujące. Chodzi tu o popełnienie przestępstw w warunkach określonych w art. 65 § 1 k.k., a więc uczynienie sobie z przestępczego procederu stałego źródła dochodu, wysoki stopień społecznej szkodliwości przypisanych mu czynów, motywy i pobudki działania zasługujące na szczególne potępienie, perfidia w działaniu, działanie w zorganizowanej grupie przestępczej oraz znaczny rozmiar wyrządzonej szkody.

Brak było podstaw do warunkowego zawieszenia wykonania orzeczonej wobec oskarżonego kary pozbawienia wolności na podstawie art. 60 § 5 k.k., albowiem oskarżony nie ujawnił organom ścigania wszystkich istotnych okoliczności popełnionych przestępstw. Na końcowym etapie śledztwa oskarżony nawet oświadczył, że nie będzie składał wyjaśnień i odpowiadał na zadane mu pytania (k. 3973-3975, 4715-4715, bądź też zasłaniał się niepamięcią i nie udzielał odpowiedzi na pytania (k. 5495).

Ponadto Sąd I instancji miał możliwość zastosowania wobec oskarżonego instytucji warunkowego zawieszenia wykonania kary bez odwoływania się do regulacji z art. 60 § 5 k.k., na co wskazuje wymiar orzeczonej kary łącznej, który nie przekracza progu o jakim mowa w art. 69 § 1 k.k. tj. 1 roku. Zasadnie uznał jednak, że dotychczasowy sposób życia oskarżonego, w tym jego uprzednia karalność za czyn tego samego rodzaju przeciwko mieniu (k. 3871), nie pozwalają na postawienie wobec niego pozytywnej prognozy o jakiej mowa w art. 69 § 1 k.k.

Zarzut obrazy art. 624 § 1 k.p.k. jest niezasadny. Sąd I instancji zasadnie obciążył oskarżonego kosztami procesu w części jego dotyczącej, albowiem jak wynika z przedstawionych przez niego danych, posiada on stałe źródło dochodu w postaci renty, dodatkowo uzyskuje dochody z handlu w wysokości około 1400 zł. (k. 448).

Wniosek

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Zarzuty podniesione w apelacji obrońcy są całkowicie bezzasadne.

Zarzut

6.Apelacja obrońcy oskarżonego R. G..

- zarzut rażącej niewspółmierności kary,

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Podniesiony w apelacji zarzut rażącej niewspółmierności kary łącznej orzeczonej wobec oskarżonego nie jest zasadny.

W uzasadnieniu stawianego zarzutu obrońca powołuje się na postawę w procesie oskarżonego, który przyznał się do popełnienia zarzucanych mu czynów, ustabilizowany tryb życia oskarżonego oraz jego sytuację rodzinną i materialną.

W istocie więc obrońca powołuje się na okoliczności, które jak wynika z treści uzasadnienia zaskarżonego wyroku Sąd I instancji uwzględnił przy wymiarze kary i właściwie ocenił, czego efektem było wymierzenie kar jednostkowych w granicach tylko nieznacznie przekraczających dolny próg ustawowego zagrożenia i zastosowanie przy wymiarze kary łącznej pozbawienia wolności zasady asperacji w wyniku której kara podlegająca wykonaniu została efektywnie złagodzona w stosunku do wymiaru kary wynikającego z zasady kumulacji.

W świetle dyspozycji art. 86 § 1 k.k. brak było natomiast podstaw do orzeczenia kary łącznej w wymiarze 8 miesięcy pozbawienia wolności, czego domaga się obrońca, w sytuacji, gdy najwyższa z kar jednostkowych został orzeczona w wymiarze 10 miesięcy pozbawienia wolności. W sytuacji, gdy obrońca zarzuca rażącą niewspółmierność kary łącznej, podnoszony w apelacji ustabilizowany tryb życia oskarżonego oraz jego sytuacja rodzinna i materialna, nie może zmienić oceny w tym przedmiocie..

Dalszemu łagodzeniu kary sprzeciwiają się również okoliczności obciążające oraz uzasadniające zaostrzenie kary, które Sąd I instancji również dostrzegł i zasadnie uwzględnił przy wymiarze kary, a były one dominujące. Chodzi tu o popełnienie przestępstw w warunkach określonych w art. 65 § 1 k.k., a więc uczynienie sobie z przestępczego procederu stałego źródła dochodu, wysoki stopień społecznej szkodliwości przypisanych mu czynów, motywy i pobudki działania zasługujące na szczególne potępienie, perfidia w działaniu oraz znaczny rozmiar wyrządzonej szkody.

Wniosek

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Zarzuty podniesione w apelacji obrońcy są całkowicie bezzasadne.

Zarzut

7.Apelacja obrońcy oskarżonego M. S..

- zarzut rażącej niewspółmierności kary,

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Podniesiony w apelacji zarzut rażącej niewspółmierności kary orzeczonej wobec oskarżonego nie jest zasadny.

Brak podstaw do kwestionowania rozstrzygnięcia Sądu i instancji o solidarnym obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem.

Wraz z wejściem w życie od 1.07.2015 r. nowelizacji Kodeksu karnego dokonanej ustawą z 20.02.2015 r., Dz.U.2015.396 ) obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę został zaliczony do środków kompensacyjnych. Wobec tego, że obecnie obowiązek naprawienia szkody nie jest już środkiem karnym, na pierwszy plan wysuwa się teraz nie jego represyjna, lecz kompensacyjna funkcja. Zgodnie z treścią art. 46 § 1 k.k. orzekając obowiązek naprawienia szkody sąd stosuje przepisy prawa cywilnego, co oznacza, że w przypadku wyrządzenia szkody przez współsprawców przestępstwa zastosowanie ma art. 441 § 1 k.c., w świetle którego jeżeli kilka osób ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym, ich odpowiedzialność jest solidarna.

Obecnie nie znajdują już zatem normatywnej podstawy podnoszone uprzednio w doktrynie poglądy, że bardziej uzasadnione (z uwagi na zasadę indywidualizacji odpowiedzialności karnej) byłoby orzekanie obowiązku naprawienia szkody w częściach równych od każdego ze współdziałających lub stosownie do udziału każdego z nich w wyrządzonej szkodzie. „Z dniem 1 lipca 2015 r. przewidziana w art. 46 § 1 k.k. instytucja obowiązku naprawienia w całości albo w części szkody wyrządzonej przestępstwem została wprost wyłączona spod działania zasady indywidualizacji odpowiedzialności karnej. A zatem orzeczenie wobec współsprawców przestępstwa tytułem środka kompensacyjnego takiego obowiązku, w zależności od realiów procesowych sprawy, może nastąpić solidarnie, bądź w częściach równych lub stosownie do udziału każdego ze współsprawców w wyrządzonej szkodzie (pro rata parte)" (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26.07.2016 r., II KK 196/16, OSNKW 2016/11, poz. 72).

Wybór sposobu obowiązku naprawienia szkody w konkretnym wypadku, z uwzględnieniem także zasady odpowiedzialności indywidualnej każdego ze współsprawców, należy zawsze do sądu orzekającego. Jeśli zatem Sąd I instancji zastosował jedno z powołanych fakultatywnych rozstrzygnięć o obowiązku naprawienia szkody o jakim mowa w art. 46 § 1 k.k. to nie dopuścił się zarzucanej mu obrazy powołanego przepisu.

Obraza prawa materialnego nie polega na tym, że sąd nie zastosował jakiejś konstrukcji prawnej, jeżeli nie miał takiego obowiązku. Nie stanowi obrazy prawa materialnego niezastosowanie określonej instytucji, jeżeli ma ona charakter fakultatywny. Wówczas ustawodawca używa z reguły zwrotu „sąd może", np. warunkowo zawiesić wykonanie kary (art. 69 § 1 k.k.) – por. postanowienia SN: z 7.10.2010 r., II KK 246/10, OSNwSK 2010, poz. 1902; z 22.12.2010 r., II KK 279/10, OSNwSK 2010, poz. 2550; z 21.12.2006 r., V KK 368/06, OSNwSK 2006, poz. 2566.

Sąd I instancji w części motywacyjnej wyroku w sposób wyczerpujący uzasadnił jakie przesłanki przemawiały za przyjęciem solidarnej odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez współdziałających oskarżonych. Mianowicie wskazał, że oskarżeni przez cały okres trwania przestępstwa działali wspólnie i w porozumieniu, w ramach z góry określonego podziału ról, w różnych konfiguracjach osobowych oraz z zamiarem przywłaszczenia wszystkich wyłudzonych pieniędzy. Każdy z nich stanowił więc istotne ogniwo przestępczego procederu bez którego osiągnięcie końcowego efektu w postaci wyłudzenia mienia na szkodę pokrzywdzonych nie byłoby możliwe. Nie można więc przyjąć, że w zakresie roli jaką odegrali poszczególni oskarżeni zachodzą istotne różnice, które pozwalałyby uznać, że rola niektórych z nich była wiodąca, a innych marginalna. Nie ma również znaczących różnic w zakresie skorzystania przez nich z owoców przestępstwa, tym bardziej, że w procederze uczestniczyły również inne osoby nie objęte postępowaniem w niniejszej sprawie. Zasadnie więc skonstatował, że żaden ze współsprawców przestępstwa nie zasługuje na ulgowe potraktowanie.

Sąd Okręgowy rozważał również konstrukcję prawną polegającą na zasądzeniu na niektórych ze współsprawców obowiązku naprawienia szkody w częściach, jednak zgodnie z ugruntowanym stanowiskiem judykatury, winno to nastąpić tylko wówczas, gdy taki sposób zabezpieczy w pełni interesy osób pokrzywdzonych i zapewni im bardziej skuteczną rekompensatę całości wyrządzonej szkody, niż w przypadku zastosowania odpowiedzialności solidarnej (Postanowienia Sadu Najwyższego z dnia 26.0.2016 r., II KK 196/16). Podzielić należy stanowisko Sądu I instancji, że orzeczenie o obowiązku naprawienia szkody w częściach równych lub stosownie do udziału każdego ze współsprawców w wyrządzonej szkodzie (pro rata parte), nie zabezpieczyłoby w sposób bardziej skuteczny interesów osób pokrzywdzonych.

Regułą powinno być bowiem całościowe pokrycie szkody. Odstępowanie od zobowiązania do naprawienia szkody w całości należy ograniczyć do przypadków, gdy ujawniony w sprawie materiał dowodowy nie pozwala na ustalenie tej szkody w pełnej wysokości, gdy naprawienie szkody w całości byłoby nierealne, w końcu gdy sam pokrzywdzony przyczynił się do powstania szkody. W przypadku zaś gdy zobowiązanych do naprawienia szkody jest kilku sprawców, to można nałożyć na nich obowiązek spłaty w częściach, jeżeli sąd nabierze przekonania, że takie rozwiązanie zabezpieczy interes pokrzywdzonego i zrekompensuje mu w ten sposób całą szkodę. Jeśli powstałaby natomiast wątpliwość co do realności uzyskania odszkodowania od każdego ze sprawców, wtedy konieczne jest nałożenie solidarnego obowiązku zapłaty.

W uzasadnieniu stawianego zarzutu rażącej niewspółmierności kary orzeczonej wobec oskarżonego, obrońca powołuje się na postawę oskarżonego, który przyznał się do popełnienia zarzucanego mu czynu, jego podrzędną rolę, niewielka korzyść majątkową uzyskaną z przestępstwa oraz jego trudną sytuację rodzinną i materialną.

W istocie więc obrońca powołuje się na okoliczności, które jak wynika z treści uzasadnienia zaskarżonego wyroku Sąd I instancji uwzględnił przy wymiarze kary i właściwie ocenił, czego efektem było wymierzenie kar jednostkowych w granicach tylko nieznacznie przekraczających dolny próg ustawowego zagrożenia i zastosowanie przy wymiarze kary łącznej pozbawienia wolności zasady asperacji w wyniku której kara podlegająca wykonaniu została efektywnie złagodzona w stosunku do wymiaru kary wynikającego z zasady kumulacji.

Dalsze jej łagodzenie do 8 miesięcy pozbawienia wolności oraz odstąpienie od wymierzenia kary grzywny nie znajduje uzasadnienia w sytuacji, gdy stopień winy oskarżonego i stopień społecznej szkodliwości przypisanych mu czynów są znaczne, zaś z procederu tego oskarżony osiągnął wymierne korzyści majątkowe. Ilość orzeczonych stawek dziennych grzywny oraz ich wysokość zostały przy tym dostosowane do rozmiaru osiągniętej przez oskarżonego korzyści majątkowej oraz jego obecnej sytuacji rodzinnej i materialnej. O ile sytuacja rodzinna i materialna oskarżonego będzie tego wymagać, w postępowaniu wykonawczym istnieje również możliwość rozłożenia orzeczonej grzywny na stosowne raty.

Wniosek

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Zarzuty podniesione w apelacji obrońcy są całkowicie bezzasadne.

Zarzut

8.Apelacja obrońcy oskarżonego S. M.

- zarzut rażącej niewspółmierności kary,

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Podniesiony w apelacji zarzut rażącej niewspółmierności kary orzeczonej wobec oskarżonego za czyny opisane w pkt : II, III, V, VII, XI-XV, XXXVI-XXVIII, XXX- XXXIII oraz czyny opisane w pkt IV, VI, VII, IX, X, XVI-XXV aktu oskarżenia nie jest zasadny.

W uzasadnieniu stawianego zarzutu obrońca powołuje się na postawę oskarżonego, który przyznał się do popełnienia zarzucanego mu czynu i złożył wniosek o dobrowolne poddanie się karze. Podnosi również, że czyny przypisane oskarżonemu zostały popełnione w krótkich odstępach czasu, polegały na naruszeniu tożsamych dóbr prawem chronionych.

W istocie więc obrońca powołuje się na okoliczności, które Sąd I instancji uwzględnił przy wymiarze kary i właściwie ocenił. Mianowicie przyjął, że czynów tych oskarżony dopuścił się w ramach ciągu przestępstw, a więc w warunkach określonych w art. 91 § 1 k.k. i orzekł za tak przypisane ciągi przestępstw jedną karę. Mimo, że oskarżony z popełnionych przestępstw uczynił sobie stałe źródło dochodu i obostrzeń wynikających z art. 65 § 1 k.k. orzeczone kary oscylują bliżej dolnych granic ustawowego zagrożenia.

Natomiast przy wymiarze kary łącznej Sąd I instancji zastosował zasadę asperacji w wyniku której kara podlegająca wykonaniu została efektywnie złagodzona w stosunku do wymiaru kary wynikającego z zasady kumulacji.

Dalsze łagodzenie tak orzeczonych kar jednostkowych i kary łącznej nie znajduje uzasadnienia w sytuacji, gdy w odniesieniu do S. M. dominują okoliczności obciążające do których zasadnie zaliczono znaczny stopień winy i stopień społecznej szkodliwości przypisanych mu czynów, ich wielość, motywy i pobudki działania oskarżonego zasługujące na szczególne potępienie, perfidia w działaniu, uczynienie z procederu stałe źródło dochodu, działanie w zorganizowanej grupie przestępczej, wysokość wyrządzonej szkody oraz uprzednią karalność oskarżonego (k. 4556).

Tak orzeczonej kary nie sposób postrzegać jako rażąco surowej.

Wniosek

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Zarzuty podniesione w apelacji obrońcy są całkowicie bezzasadne.