UZASADNIENIE

Powód Syndyk masy upadłości (...) w upadłości z siedzibą w B. w pozwie przeciwko (...) z siedzibą w T. domagał się zasądzenia od pozwanego kwoty 118.885,80 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w transakcjach handlowych od kwot:

a)  68 710,20 zł od dnia 7 września 2018 r. do dnia zapłaty,

b)  22 236,75 zł od dnia 22 września 2018 r. do dnia zapłaty,

c)  16 430,15 zł od dnia 22 września 2018 r. do dnia zapłaty,

d)  1 906,50 zł od dnia 22 września 2018 r. do dnia zapłaty,

e)  1 906,50 zł od dnia 22 września 2018 r. do dnia zapłaty,

f)  5 891,70 zł od dnia 26 września 2018 r. do dnia zapłaty,

g)  1 020,90 zł od dnia 1 października 2018 r. do dnia zapłaty,

h)  783,10 zł od dnia 8 października 2018 r. do dnia zapłaty,

a ponadto kwoty 1.372,58 zł tytułem rekompensaty za koszty dochodzenia wierzytelności oraz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu podniesiono, że należności będące jego przedmiotem wynikają z faktur VAT dokumentujących różnego rodzaju transakcje, które przez pozwanego co do zasady nie były kwestionowane. Pozwany powołał się natomiast na fakt kompensaty ww. należności z własną wierzytelnością, która wynikać miała z faktury VAT nr (...) z dnia 11 października 2018 r. Syndyk powodowej spółki podniósł jednak, że nie uznaje wierzytelności z tej faktury, wskazując, że faktura ta nie została ujęta w dokumentacji powoda, pomiędzy stronami brak było ustaleń w tej kwestii (na co musiałby zresztą wyrazić zgodę tymczasowy nadzorca sądowy ustanowiony w toku postępowania o ogłoszenie upadłości powoda).

W sprzeciwie od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu upominawczym pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda kosztów procesu.

W uzasadnieniu sprzeciwu pozwany podniósł że po jego stronie powstało roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia się przez powodową spółkę o bezpodstawnie zapłaconą kwotę 103.400 zł netto (równowartość kosztów zarządu rzekomo poniesionych przez powoda przed przejęciem przez pozwanego kontraktu z podmiotem trzecim (...)). Należność w tej kwocie została początkowo ujęta przez powodową spółkę na fakturze z dnia 31 lipca 2018 r. wystawionej pozwanemu na kwotę 489.372,09 zł, mającej obejmować zwrot kosztów, których nie zdążyła ona już zafakturować w związku z realizacją tej inwestycji. Zdaniem pozwanego ww. kwota nie została jednak ustalona w sposób ostateczny (rozliczenie miało nastąpić po zakończeniu inwstycji), a ww. faktura miała w istocie charakter zaliczkowy. W związku z tym, że zwrot ww. kosztów miał istotne znaczenie dla powodowej spółki – jako jedno z kluczowych źródeł finansowania jej działalności – doszło na podstawie umowy cesji do spłaty zobowiązań powoda względem jego wierzyciela (I.), a w pozostałej części należność z ww. faktury została skompensowana ze zobowiązaniami wzajemnymi przysługującymi powodowi. Gdy jednak doszło następnie w październiku 2018 r. do spotkania stron celem ostatecznego rozliczenia, fakt poniesienia kosztów zarządu w kwocie 103.400 zł netto nie został wykazany przez powodową spółkę. Pozwany zgodził się na przyjęcie faktur będących przedmiotem żądania pozwu, jednak pod warunkiem zaksięgowania przez powodową spółkę faktury VAT stwierdzającej obowiązek zwrotu ww. kwoty na rzecz pozwanego. Na tej podstawie doszło następnie do kompensaty ww. wierzytelności. Niezależnie od powyższego pozwany podniósł w tym zakresie zarzut potrącenia.

W odpowiedzi na sprzeciw powód podtrzymał dotychczasowe stanowisko, a ponadto podniósł, że nie kwestionuje, iż pomiędzy pozwanym, powodową spółką a (...) doszło do trójstronnej umowy cesji praw i obowiązków na podstawie której doszło do przejęcia ich przez pozwanego, przy czym koszty poniesione przez powodową spółkę, a nie rozliczone z (...), miały zostać zafakturowane na pozwanego – czego dotyczy m.in. faktura z dnia 31 lipca 2018 r. w kwocie 489.372,09 zł. Zaprzeczył jednak temu, aby ww. faktura miała charakter faktury zaliczkowej, a ujęte w niej koszty mogły podlegać korekcie. Wskazana faktura została przyjęta (uznana) i zaksięgowana przez pozwanego, a następnie rozliczona w całości między stronami – częściowo poprzez zapłatę na rzecz I., częściowo poprzez wzajemną kompensatę, a w pozostałym zakresie poprzez zapłatę na rachunek powodowej spółki. W październiku 2018 r. nie było żadnych uzgodnień warunkujących przyjęcie przez pozwanego faktur objętych pozwem (wystawionych wcześniej, bo w sierpniu i wrześniu 2018 r.), dokonaniem zwrotu rzekomo nienależnej powodowi kwoty 104.400 zł netto. Powód podkreślił, że nie ma podstaw aby uznawać, że ww. faktura nie dotyczyła poniesionych kosztów (ich refaktury), skoro pozwany w momencie przyjmowania jej nie zgłaszał w tym zakresie żadnych zastrzeżeń. Zdaniem powoda nie można w związku z tym przyjmować, że pozwany nie weryfikował zasadności obciążenia go ww. refakturą, a w szczególności nie zostało udowodnione, że w ramach kwoty 489.372,09 zł, należy rzekomo wyodrębnić nienależną pozycję „koszty zarządu” o wartości 104.400 zł netto. Ewentualna zgoda zarządu powodowej spółki na takie ustalenie byłaby ponadto bezskuteczna względem masy upadłości, jako prowadząca do pokrzywdzenia wierzycieli.

Pozwany w piśmie z dnia 29 lipca 2020 r. dodatkowo podniósł, że powodowa spółka – pomimo tego, że fakturę z dnia 31 lipca 2018 r. określiła jako refakturę – nie przedstawiła żadnych dokumentów źródłowych stanowiących podstawę jej wystawienia. Przyjęcie ww. faktury przez pozwanego związane było natomiast z faktem zapewnienia powodowej spółce środków finansowych dla dalszego funkcjonowania i spłaty jej wierzycieli (m.in. względem I.). Dlatego (po przejęciu przez pozwanego kontraktu z (...)) konieczne było wystawienie przez powodową spółkę faktury na jakąś przewidywaną kwotę kosztów podlegających refakturowaniu. Chodziło o to aby na podstawie takiej faktury stworzyć tytuł prawny (jakiś dokument księgowy) do dokonania cesji należności powodowej spółki względem pozwanego na rzecz I., żeby pozwany mógł spłacić w ten sposób dług powodowej spółki. To zobowiązanie było jednak szacunkowe i miało ono podlegać dalszej weryfikacji po zakończeniu procesu budowlanego i dostarczeniu przez powodową spółkę faktur źródłowych. Na moment zawarcia ww. umowy cesji i kompensat wzajemnych wierzytelności nie było ono jednak sporne, pozwany pozostawał bowiem w przekonaniu, że do ostatecznego rozliczenia dojdzie bowiem dotychczas współpraca między stronami układała się dobrze. Niezależnie od powyższego powodowa spółka otrzymawszy zapłatę za nieponiesione koszty zarządu zawarte w refakturze, uzyskała tym samym korzyść majątkową bez podstawy prawnej (art. 405 k.c.).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Powodowa spółka – (...) (obecnie w upadłości) wystawiła pozwanemu - (...) następujące faktury VAT dokumentujące transakcje między stronami:

a)  (...) z dnia 7 sierpnia 2018 r. z tytułu refaktury kosztów dotyczących zlecenia T., Z./S. - na kwotę 192 886,03 zł, z terminem zapłaty w dniu 6 września 2018 r. (do zapłaty pozostała kwota 68 710,20 zł),

b)  (...) z dnia 7 września 2018 r. z tytułu prac projektowych i wynajmu biura - na kwotę 22 236,75 zł, z terminem zapłaty w dniu 21 września 2018 r.,

c)  (...) z dnia 7 września 2018 r. z tytułu wynajmu pracownika, kosztów materiałowych i transportu dotyczących zlecenia P. - na kwotę 16 430,15 zł, z terminem zapłaty w dniu 21 września 2018 r.,

d)  (...) z dnia 7 września 2018 r. z tytułu wynajmu samochodu - na kwotę 1 906,50 zł, z terminem zapłaty w dniu 21 września 2018 r.,

e)  (...) z dnia 7 września 2018 r. z tytułu wynajmu samochodu - na kwotę 1 906,50 zł, z terminem zapłaty w dniu 21 września 2018 r.,

f)  (...) z dnia 18 września 2018 r. z tytułu sprzedaży stabilizatora ciśnienia gazu - na kwotę 5 891,70 zł, z terminem zapłaty w dniu 25 września 2018 r.,

g)  (...) z dnia 24 września 2018 r. z tytułu refaktury zakupu usług (kosztów wynajmu kontenera) - na kwotę 1 020,90 zł, z terminem zapłaty w dniu 30 września 2018 r.

h)  (...) z dnia 30 września 2018 r. z tytułu kosztów budowy - na kwotę 783,10 zł, z terminem zapłaty w dniu 7 października 2018 r.

Powyższe faktury pozwany przyjął i zaksięgował, a z tytułu faktury nr (...) do zapłaty pozostała kwota 68 710,20 zł.

Fakty bezsporne; faktury VAT (k. 18-25 akt), pismo z dnia 31.05.2019 r. wraz z wydrukiem z ksiąg handlowych pozwanego (k. 26-29 akt).

W dniu 3 października 2018 r. w Monitorze Sądowym i Gospodarczym obwieszczone zostało postanowienie Sądu Rejonowego w Bydgoszczy z dnia 25 września 2018 r., sygn. akt XV GU 532/18 o ustanowieniu dla powodowej spółki tymczasowego nadzorcy sądowego – w toku prowadzonego względem niej postępowania o ogłoszenie upadłości

Fakt bezsporny; postanowienie z dn. 25.09.2018 r. (k. 33 akt), ogłoszenie w MSiG (k. 34 akt).

W dniu 11 października 2018 r. pozwany wystawił powodowej spółce fakturę nr (...) na kwotę 127 182 zł (103 400 zł netto) z terminem płatności w dniu 10 listopada 2018 r., gdzie jako tytuł wpisano: „obciążenie po weryfikacji dokumentów”.

W treści ww. faktury zaznaczono, że jej wystawienie nastąpiło po zweryfikowaniu kosztów szacowanych do faktury z dnia 31 lipca 2018 r. nr (...), co miało mieć miejsce na spotkaniu reprezentantów stron w dniu 6 października 2018 r.

Dowód: faktura VAT (k. 30, 113 akt), zeznania świadków: D. J. (k. 201v – 203 akt), I. B. (k. 203v – 204), S. F. (k. 212-213v akt), a także: reprezentanta powodowej spółki K. M. (k. 214-214v akt).

Wskazana wyżej faktura VAT nr (...) została wystawiona przez powodową spółkę pozwanemu w dniu 31 lipca 2018 r. na kwotę 489.372,09 zł pod tytułem „Refaktura kosztów dot. zlecenia (...) P.” - z adnotacjami o kompensacie jako sposobie zapłaty i ze wskazaniem kwoty 92 931,01 zł - „M. zobowiązania wg zestawienia” oraz kwoty 378.910,56 zł – „I. dot. Faktury (...) (...)”.

Wystawienie ww. faktury wynikało z faktu zawarcia w dniu 30 czerwca 2018 r. trójstronnej umowy cesji praw i obowiązków na mocy której na pozwanego przeszedł ogół praw i obowiązków powodowej spółki wynikających z umowy nr (...) z dnia 21 lutego 2018 r. zawartej między (...) (jako wykonawcą), a powodową spółką (jako podwykonawcą) – dotyczącej wykonania robót na budowie Centrum (...).

Fakty bezsporne; faktura VAT (k. 110, 133 akt), umowa z dn. 21.02.2018 r. z załącznikami (k. 80-104 akt), umowa cesji z dn. 30.06.2018 r. (k. 105-109 akt),

Faktura VAT nr (...) z dnia 31 lipca 2018 r. została przyjęta i zaksięgowana przez pozwanego, a następnie stanowiła podstawę dalszych rozliczeń między stronami:

a)  w dniu 2 sierpnia 2018 r. zawarta została trójstronna umowa cesji gdzie powodowa spółka oświadczyła m.in., że przenosi na (...) we W. część wierzytelności przysługującej mu od pozwanego, wynikającej z ww. faktury – w kwocie 378.910,56 zł – na co pozwany wyraził zgodę, zobowiązując się do zapłaty ww. kwoty na rzecz wskazanego wierzyciela powodowej spółki (I.); oświadczono przy tym, że wskazana wierzytelność nie jest sporna, a dłużnik (pozwany) nie poinformował powodowej spółki o żadnych okolicznościach uniemożliwiających mu zapłatę,

b)  w pozostałym zakresie strony dokonały przed dniem 6 października 2018 r. kompensaty reszty wierzytelności wynikającej z faktury VAT nr (...) z dnia 31 lipca 2018 r. z wzajemnymi wierzytelnościami przysługującymi pozwanemu względem powodowej spółki.

Fakty bezsporne; faktura VAT (k. 133 akt), umowa cesji z dn. 2.08.2018 r. (k. 173-174), wydruk z ksiąg handlowych pozwanego (k. 27-29 akt), oświadczenia pełnomocnika pozwanego: w sprzeciwie (k. 53), a także w piśmie z dn. 29.07.2020 r. (k. 186).

W pismach z dnia 16 października 2018 r. i 23 listopada 2018 r. pozwany powołał się względem powodowej spółki na mającą mu przysługiwać wierzytelność z faktury VAT nr (...) z dnia 11 października 2018 r., informując o dokonaniu kompensaty z wzajemnymi wierzytelnościami, których dotyczy niniejszy pozew.

Fakty bezsporne; pisma pozwanego (k. 31, 32 akt).

W dniu 30 października 2018 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy ogłosił upadłość powodowej spółki.

Pozwany, pomimo wezwania przez powoda do zapłaty – pismem z dnia 14 października 2019 r. – nie uregulował wierzytelności dochodzonych pozwem.

W dniu 7 stycznia 2020 r. pozwany przesłał natomiast powodowi oświadczenie o potrąceniu wierzytelności mającej mu przysługiwać z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, z powołaniem się na fakturę VAT nr (...) z dnia 11 października 2018 r., z wzajemnymi wierzytelnościami, których dotyczy niniejszy pozew. Jednocześnie pozwany dokonał zgłoszenia wierzytelności z tego tytułu na kwotę 127.182 zł do masy upadłości.

Fakty bezsporne; postanowienie z dn. 30.10.2018 r. (k. 35-36 akt), wezwanie do zapłaty (k. 40), pismo z dn. 7.01.2020 r. z potwierdzeniem nadania (k. 116-117 akt), zgłoszenie wierzytelności z potwierdzeniem nadania (k. 118-121 akt).

Sąd zważył, co następuje:

Stan faktyczny niniejszej sprawy został ustalony przede wszystkim na podstawie przedłożonych przez strony dokumentów prywatnych, których autentyczność nie była kwestionowana w toku procesu i nie budziła również wątpliwości Sądu. Zeznania świadków: D. J., I. B., S. F., a także reprezentanta powodowej (upadłej) spółkiK. M., przesłuchanego w charakterze strony, także – w opisanym wyżej zakresie, istotnym dla rozstrzygnięcia (art. 227 k.p.c.) – zasługiwały na uwzględnienie.

Należy przy tym wyjaśnić, że stroną procesu w znaczeniu materialnym, pomimo ogłoszenia upadłości pozostaje bowiem upadły, gdyż to on jest podmiotem stosunku prawnego, na tle którego wyniknął spór, natomiast syndyka uważa się - na zasadzie tzw. podstawienia (subrogacji) - za stronę w znaczeniu procesowym (formalnym) (zob. m.in. wyrok SN z dnia 7 października 2004 r., IV CK 86/04, LEX nr 143176 oraz uzasadnienie uchwały tego Sądu z dnia 27 czerwca 2008 r., III CZP 4/08, OSNC 2009, nr 7-8, poz. 100).

Przechodząc do merytorycznej oceny żądania pozwu wskazać trzeba, że pozwany nie zakwestionował co do zasady roszczeń dochodzonych niniejszym pozwem – z tytułu transakcji handlowych w rozumieniu art. 4 pkt 1 ustawy z dnia z dnia 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2020 poz. 935 ze zm.; przed dniem 1 stycznia 2020: ustawa o terminach zapłaty w transakcjach handlowych – dalej jako „u.t.z.t.h.”) – w postaci należnego powodowi wynagrodzenia za świadczenie usług (art. 735 § 1 w zw. z art. 750 k.c.), bądź też ceny sprzedaży (art. 535 § 1 k.c.).

Nie był sporny ani charakter, ani też fakt wykonania przez powoda świadczeń z powyższych transakcji, jak i to, że pozwany nie uiścił w terminach wymagalności świadczeń wzajemnych (pieniężnych) – wynikających każdorazowo z faktur VAT, co spełniało wymóg wezwania dłużnika do zapłaty w myśl art. 455 k.c. (zob. wyrok SN z dnia 7 lipca 2005 r., IV CK 28/05, LEX nr 180911) – przypadających we wrześniu i październiku 2018 r. (zob. pozew – k. 4-5, faktury – k. 18-25 akt). Zbędne było więc w tym zakresie prowadzenie postępowania dowodowego (art. 229 i 230 k.p.c.).

Uzasadniało to w konsekwencji, co do zasady, obciążenie pozwanego odsetkami ustawowymi za opóźnienie w transakcjach handlowych okres od dnia wymagalności świadczeń pieniężnych wynikających z załączonych do pozwu faktur do dnia zapłaty (art. 7 ust. 1 i u.t.z.t.h.), a także – należnej od dnia nabycia uprawnienia do ww. odsetek – zryczałtowanej rekompensaty za koszty odzyskiwania należności stanowiącej równowartość kwoty 40 euro przeliczonej na złote według średniego kursu euro ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski ostatniego dnia roboczego miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym świadczenie pieniężne stało się wymagalne (art. 10 ust. 1 u.t.z.t.h.). Prawidłowość przedstawionego przez powoda w pozwie wyliczenia ww. należności na łączną kwotę 1.372,58 zł, przy uwzględnieniu danych NBP na koniec sierpnia i września 2018 r. (6 faktur x 40 euro x 4,2953 zł i 2 faktury x 40 euro x 4,2714 zł) – nie budziła wątpliwości (zob. pozew – k. 5-5v., tabele kursów – k. 42 i 43 akt).

Sposobem obrony strony pozwanej było natomiast powołanie faktu potrącenia dochodzonych pozwem wierzytelności z mającą przysługiwać pozwanemu względem powodowej spółki wierzytelnością wzajemną z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia (art. 405 k.c.) (zob. sprzeciw pozwanego – k. 54 akt). Chociaż pozwany z ostrożności sformułował w sprzeciwie od nakazu zapłaty także zarzut potrącenia o charakterze procesowym (zob. uzasadnienie uchwał Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2007 r., III CZP 58/07, OSNC 2008, Nr 5, poz. 44 i z dnia 13 października 2005 r., III CZP 56/05, OSNC 2006, Nr 7-8, poz. 119) – w niniejszej sprawie jednak nieskuteczny z uwagi na to, iż jego podstawą nie była wierzytelność pozwanego z tego samego stosunku prawnego co wierzytelności dochodzone pozwem, a nie była ona bezsporna, ani też nie została ona uprawdopodobniona dokumentem niepochodzącym wyłącznie od pozwanego (art. 203 ¹ § k.p.c.) – to jego twierdzenia podlegać musiały w istocie ocenie w kontekście materialnoprawnego zarzutu nieistnienia roszczenia powoda ze względu na umorzenie wierzytelności przed wszczęciem procesu na skutek potrącenia (art. 498 § 2 i art. 499 k.c.) (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 2013 r. II CSK 476/12, LEX nr 1314394).

Należy zauważyć, że wierzyciel, który chce skorzystać z prawa potrącenia względem upadłego, składa o tym oświadczenie nie później niż przy zgłoszeniu wierzytelności (art. 96 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe; tekst jedn.: Dz.U. z 2020 r., poz. 1228 ze zm.). Pozwany tego wymogu dochował, jednak nie można przyjąć aby udowodnił on, że może domagać się zwrotu przedstawionej do potrącenia wierzytelności wzajemnej z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia (nienależnego świadczenia) – w związku z regulacją art. 411 pkt 1 k.c., wyłączającą co do zasady możliwość żądania jego zwrotu w sytuacji gdy spełniający świadczenie wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany.

Ewentualnej podstawy prawnej roszczenia na które powołuje się pozwany należałoby upatrywać w treści art. 410 § 1 w zw. z art. 405 k.c., skoro – według twierdzeń tej strony – miałoby ono obejmować zwrot świadczenia nienależnego w związku z tym, że pozwany który je spełnił nie był zobowiązany, jak o tym stanowi przepis art. 410 § 2 k.c. ( conditio indebiti). Zdaniem pozwanego mające obciążać go względem powodowej spółki zobowiązanie obejmujące zwrot poniesionych przez nią kosztów (refaktura) – potwierdzone fakturą VAT nr (...) z dnia 31 lipca 2018 r. w kwocie 489.372,09 zł ( k. 133 akt) – nie istniało bowiem w całości, gdyż co do kosztów w kwocie 127.182 zł (103.400 zł netto) brak było dokumentów źródłowych.

Z zeznań świadków: D. J. i S. F. wynika, że po stronie pozwanego istniała świadomość „nieostateczności” (w istocie pozorności) ww. wierzytelności z tytułu refaktury kosztów, niepopartej jakimkolwiek materiałem źródłowym ( zob. k. 201v.- 202 i 205; 212v., 216 akt). Świadek I. B. (księgowa pozwanego) wskazywała na to, że dokumenty źródłowe mające stanowić podstawę refaktury, których się domagała miały być „uzupełnione”, co jednak nigdy nie nastąpiło, a od zarządu otrzymała jedynie później dyspozycję odnoszącą się do zafakturowania nienależnych rzekomo kosztów w kwocie 103.400 zł netto ( k. 203v i 205 akt). Reprezentant powodowej spółki K. M. zeznał z kolei, że już w lipcu 2018 r. od S. F. (zajmującego się z ramienia pozwanego rozliczeniem ww. inwestycji – zob. k. 202-203 i 213 akt) wiedział, że ta właśnie część refaktury była przez pozwanego kwestionowana ( k. 214, 216 akt)

Rzecz jednak w tym, że jeśli pozwany wiedział, że nie był w tej części do świadczenia zobowiązany, to jednak zobowiązanie z tego tytułu w całości i dobrowolnie zaspokoił – w ramach cesji części ww. wierzytelności i dokonanie zapłaty kwoty 378.910,56 zł na rzecz wierzyciela powodowej spółki (§ 1 ust. 1 i § 6 ust. 2 umowy z dnia 2 sierpnia 2018 r. – k. 173 i 174 akt), a w pozostałym zakresie poprzez kompensatę z bieżącymi wierzytelnościami wzajemnymi przysługującymi mu względem powodowej spółki (okoliczność bezsporna – zob. oświadczenia stron – k. 53, 129 i 186 akt) Zauważyć przy tym trzeba, że nie miałoby znaczenia, że nie doszło do zapłaty przelewem bądź gotówką. Instytucja potrącenia (kompensaty) realizuje bowiem m.in. funkcję zapłaty, gdyż dzięki złożeniu oświadczenia o potrąceniu następuje spłata dwóch długów ze wszystkimi tego konsekwencjami (zob. M. Pyziak-Szafnicka [w:] „System prawa prywatnego – Prawo zobowiązań, część ogólna”, t. 6, 2018 r., Wyd. 3, s. 1584).

Brak jest przy tym podstaw do uznawania, że zachodził którykolwiek z wyjątków dopuszczających zwrot spełnionego w taki sposób przez pozwanego świadczenia z tytułu nieistniejącego zobowiązania. Przy spełnieniu świadczenia nie zastrzeżono bowiem jego zwrotu, nie dokonano tego w celu uniknięcia przymusu, ani też w wykonaniu nieważnej czynności prawnej (por. art. 411 pkt 1 k.c.).

W judykaturze (zob. wyrok SN z dnia 21 marca 2018 r., V CSK 215/17, LEX nr 2500431) przyjmuje się, że negatywną przesłanką zwrotu świadczenia na podstawie art. 411 pkt 1 k.c. jest spełnienie świadczenia, które może być uznane za nienależne oraz wiedza spełniającego świadczenie o braku zobowiązania. Rozwiązanie to uniemożliwia skuteczne wystąpienie o zwrot świadczenia, gdy solvens wiedział, że nie ma obowiązku świadczenia, a ochronie podlega wyłącznie wtedy, gdy był w błędzie co do obowiązku świadczenia.

Wiedza o braku zobowiązania, czyli o podstawie prawnej odnosi się do chwili świadczenia. Przyjmuje się, że nie dotyczy to sytuacji, w której w czasie świadczenia nie ma podstawy prawnej, a ma ona powstać w chwili osiągnięcia zamierzonego i znanego stronom celu ( condictio ob rem), co pozwala dochodzić zwrotu świadczenia w razie nieosiągnięcia zamierzonego celu świadczenia (tak SN w wyroku z dnia 14 listopada 2013 r., II CSK 104/13, OSNC 2014, nr 7 - 8, poz. 82). W ocenie Sądu taki przypadek w żadnym razie nie zachodzi jednak w niniejszej sprawie, skoro – pomimo wiedzy o tym, że refakturowane koszty nie znajdują oparcia w rzeczywistości – pozwany w relacji z powodową spółką, a także podmiotem trzecim (wierzycielem powodowej spółki – I.) potwierdził stanowczo w § 2 ust. 1 i 2 umowy cesji, że „ wierzytelność (…) nie jest sporna, ani co do zasady, ani co do wysokości [pozwany] nie informował [powodowej spółki] o żadnych okolicznościach prawnych lub faktycznych uniemożliwiających mu zapłatę Wierzytelności w terminie, jak też nie zgłaszał żadnych zastrzeżeń w przedmiocie zasadności wierzytelności oraz jej wysokości i terminu zapłaty” ( k. 173 akt) . Jak pozwany sam wyjaśnił w piśmie z dnia 29 lipca 2020 r. chodziło o stworzenie „jakiegoś dokumentu księgowego” (w istocie fikcyjnego), tak aby umożliwić powodowej spółce spłatę długu względem I. w oparciu o cesję.

Co jednak, zdaniem Sądu, w niniejszej sprawie najistotniejsze takie oświadczenie pozwanego względem powodowej spółki o uznaniu w całości długu wynikającego z faktury VAT nr (...) z dnia 31 lipca 2018 r. musi nieść za sobą w procesie określone konsekwencje w sferze dowodowej. Wierzyciel przedstawiający dowód uznania długu przez dłużnika nie musi wykazywać w inny sposób istnienia swej wierzytelności, natomiast to dłużnika obciąża wówczas powinność wykazania, że uznana wierzytelność w rzeczywistości nie istnieje, lub istnieje ale w mniejszym wymiarze. Chociaż więc samo uznanie długu nie kreuje odrębnego stosunku zobowiązaniowego, a tym samym nie stoi na przeszkodzie wykazaniu nieistnieniu zobowiązania, to jednak musi temu podołać dłużnik (wyrok SN z dnia 20 lutego 1973 r., II CR 700/72, LEX nr 7218; a także uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 28 grudnia 2012 r., I ACa 715/12, LEX nr 1289572).

W niniejszej sprawie pozwany powołał się na całkowity brak przedstawienia przez powodową spółkę dokumentów źródłowych do refaktury. Zdaniem Sądu to jednak sam pozwany – skoro to on powołał się na nieistnienie ww. zobowiązania w części – powinien swoje twierdzenia w tym zakresie udowodnić (art. 6 k.c.). W żadnym razie nie można jednak uznać, aby wykazał to jedynie poprzez odwołanie się do ręcznie sporządzonych notatek ze spotkania w dniu 6 października 2018 r. oraz niepodpisanej tabeli ( k. 111 i 112 akt), bez przedstawienia dokumentacji źródłowej, którą pozwany powinien przecież dysponować, skoro zaaprobował refakturę w całości i przyjął ją do dalszych rozliczeń. Konsekwencje ewentualnego zaniechania w tej kwestii muszą więc obecnie obciążać wyłącznie pozwanego.

Jak zeznał K. M. ww. tabela obrazować miała rentowność całej inwestycji ( k. 214). Żadnych szczegółów dotyczących ww. rozliczenia nie potrafili natomiast podać przesłuchani świadkowie, poza gołosłownym „kwestionowaniem” dwóch pozycji z tej tabeli ( zob. k. 202-204, 213v-214 akt). Słusznie więc wskazywał powód w piśmie z dnia 23 marca 2020 r., że nie wiadomo, czy kwota 489.372,09 zł z faktury VAT nr (...) ( k. 133 akt) obejmowała w ogóle ww. pozycje (określone w tabeli na k. 111 jako „koszty zarządu” i „narzut kosztów zarządu” w łącznej wysokości 103.400 zł).

Nawet więc przy założeniu, że pozwany mógłby dochodzić zwrotu spełnionego nienależnie świadczenia w związku z nieosiągnięciem (odpadnięciem) zamierzonego i znanego celu, to wyjaśnienie powyższych wątpliwości i udowodnienie rzeczywistej wysokości zobowiązania z tytułu refaktury kosztów leżało po stronie pozwanego. Z tego też względu Sąd pominął wnioskowane przez drugą stronę dowody z zeznań świadków: K. G. i M. L. (art. 235 ² § 1 pkt 2 i 5 k.p.c.), a fragmentaryczną i niespójną dokumentację, jak i kolejne niepodpisane zestawienia dotyczące rozliczenia ww. inwestycji (przy piśmie powoda z dnia 23 marca 2020 r. - k. 147-153 akt) ocenił w ostatecznym rezultacie jako nieistotną dla rozstrzygnięcia.

Mając powyższe okoliczności na uwadze powództwo zasługiwało niemal w całości na uwzględnienie. Jedynie w przypadku odsetek za czas opóźnienia w spełnieniu świadczeń pieniężnych na podstawie faktur nr: (...) i (...), należało uwzględnić, że wyznaczony w nich termin zapłaty przypadał na niedziele (30.09.2018 r. i 7.10.2018 r. – k. 24 i 25 akt), co powodowało, że upływał w kolejnych dniach (art. 115 k.c.). Jedynie więc tej części powództwo podlegało oddaleniu (punkt II. wyroku).

O kosztach procesu Sąd orzekł stosując zasadę odpowiedzialności za jego wynik na podstawie art. 100 zd. 2 i art. 98 § 1 i 3 w zw. z art. 99 k.p.c., przy uwzględnieniu także § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r., poz. 1800 ze zm.). W świetle tych regulacji powodowi należał się zwrot kosztów w postaci opłaty od pozwu w kwocie 6.013 zł, wynagrodzenia z tytułu zastępstwa procesowego w kwocie 5.400 zł, a ponadto wydatków pełnomocnika będącego adwokatem - w kwocie 17 zł.

Na podstawie art. 83 ust. 2 w zw. z art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2020, poz. 755 ze zm.) Sąd nakazał ściągnąć od strony przegrywającej na rzecz Skarbu Państwa wydatki poniesione tymczasowo na dojazd świadka ( zob. k. 209-210).