UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem Sądu Rejonowego w Wieluniu z dnia 15 marca 2021 r. wydanym w sprawie I C 515/20 z powództwa (...) S.A. z siedzibą w B. przeciwko W. P. uchylono w całości nakaz zapłaty wydany w postępowaniu nakazowym w sprawie I Nc 655/20 (pkt 1), zasądzono od pozwanej na rzecz powoda kwotę 1 483,60 zł z odsetkami umownymi w wysokości dwukrotności odsetek ustawowych za opóźnienie liczonymi od kwoty 1,434,85 zł od dnia 29 maja 2020 r. do dnia zapłaty (pkt 2), umorzono postępowanie co do kwoty 684,00 zł wobec cofnięcia pozwu (pkt 3), oddalono powództwo w pozostałym zakresie (pkt 4) jak również zasądzono od powoda na rzecz pozwanej kwotę 5,771,80 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Apelacje od powyższego orzeczenia wywiodły obie stron.

Pełnomocnik strony powodowej, zaskarżając powyższy wyrok w części oddalającej powództwo ( pkt 4) i co do kosztów postępowania ( pkt 5), zarzucił:

1. naruszenie art 10 ustawy z 28 kwietnia 1936 r. - Prawo wekslowe w zw. z art. 48 ustawy z 28 kwietnia 1936 r. - Prawo wekslowe i art. 6 kc poprzez przyjęcie, iż ciężar dowodu w niniejszej sprawie spoczywał na stronie powodowej w sytuacji, gdy powództwo zostało oparte na podstawie weksla in blanco a tym samym sprawa niniejsza nosiła charakter sprawy wekslowej powodując, iż obowiązek udowodnienia wad wypełnionego weksla, niezgodności z deklaracją wekslową czy też nieistnienia zobowiązania, bądź wykazania, iż zobowiązanie to nie opiewa na kwotę wskazaną w treści weksla zgodnie z zawartym przez strony porozumieniem obarcza stronę pozwaną a nie powodową, co w konsekwencji doprowadziło to do częściowego oddalenia powództwa.

2. naruszenie art. 36a ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim poprzez jego niezastosowanie, co doprowadziło do odmowy zasądzenia przez Sąd I instancji całości kwot z tytułu pozaodsetkowych kosztów kredytu konsumenckiego, podczas gdy koszty mieszczące się w limicie wprowadzonym przez ww. przepis wyłączone są spod możliwości badania, czy stosowe postanowienia stanowią niedozwolone klauzule umowne.

3. naruszenie art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim poprzez przyjęcie, że wysokość Prowizji, i opłaty za Twój Pakiet zawartych w umowie pożyczki nr (...) wiążącej strony jest niedopuszczalna, podczas gdy łączna kwota powyższych kosztów wraz z opłatą przygotowawczą - nie przekracza limitu kosztów pozaodsetkowych zawartych w ustawie o kredycie konsumenckim w art. 36a ustawy.

4. naruszenie art. 385(1) § 1 i n. kc poprzez błędne ich zastosowania do stosowanych przez stronę powodową opłat w postaci prowizji oraz opłaty za usługę (...) i uznanie wskazanych wyżej opłat za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, a także stanowiące niedozwolone klauzule umowne co prowadzi do naruszenia interesów konsumenta, co w konsekwencji doprowadziło do oddalenia powództwa w zakresie wyżej powołanych opłat.

5. naruszenie art. 3 kpc, art. 227 kpc, art. 232 kpc i art. 233 § 1 kpc w zw. z art. 6 kc oraz art. 101 ustawy dnia 28.04.1936 r. - Prawo wekslowe poprzez nieuwzględnienie powództwa w całości w przypadku powódka oparła swoje roszczenie na przedstawionym do zapłaty, prawidłowo wypełnionym i ważny dokumencie wekslowym, a pozwany nie złożył skutecznie wniosków dowodowych przeciwko żądaniu pozwu, a tym samym nie wykazał, że żądanie pozwu jest niezasadne, co miało wpływ na rozstrzygnięcie i w konsekwencji doprowadziło do częściowego oddalenia powództwa.

Przy tak sformułowanych zarzutach skarżący wniósł o:

1. zmianę wyroku w zaskarżonym zakresie i uwzględnienie powództwa w całości oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów postępowania wraz z kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych za I instancję od całości żądania zgłoszonego w pozwie.

2. zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów postępowania apelacyjnego wraz z kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych,

ewentualnie o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia Sądowi I instancji z pozostawieniem tego Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach instancji odwoławczej.

Pełnomocnik pozwanej, zaskarżając wyrok w części, tj. w zakresie punktu 2 i 5. zarzucił:

1. naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy, tj. naruszenie art. 233 § 1 k.p.c, a to przez przekroczenie zasad swobodnej oceny dowodów poprzez wyprowadzenie ze zgromadzonego materiału dowodowego wniosków nielogicznych, wewnętrznie sprzecznych oraz nieznajdujących pokrycia w tym materiale, tj. w odniesieniu do faktu nieobowiązywania umowy w zakresie kwoty prowizji oraz opłaty za (...) i faktu wymagalności roszczenia - podczas gdy już z podstawowych zasad doświadczenia życiowego wynika, że zadłużenie kapitałowe niższe o niemal 100% od samego początku powoduje inny sposób zarachowania wpłat dokonywanych przez pozwaną i inną wysokość wierzytelności;

2. naruszenie prawa materialnego, nie wskazując zarazem na czym naruszenie to miałoby polegać.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty skarżący wniósł o:

a. zmianę wyroku w zaskarżonym zakresie poprzez oddalenie powództwa (pkt 2) także co do kwoty 1,483,60 zł z odsetkami umownymi w wysokości dwukrotności odsetek ustawowych za opóźnienie liczonymi od kwoty 1.434,85 zł od dnia 29 maja 2020 roku do dnia zapłaty oraz poprzez zasądzenie od strony powodowej na rzecz strony pozwanej kosztów procesu za pierwszą instancję według norm przepisanych (pkt 5), a także opłaty skarbowej od pełnomocnictwa w wysokości 17,00 zł oraz kosztów postępowania apelacyjnego w sprawie I Ca 382/20;

b. zasądzenie od strony powodowej na rzecz strony pozwanej kosztów procesu za drugą instancję według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Jedynie apelacja strony powodowej zasługiwała na uwzględnienie w części. Apelacja strony pozwanej z kolei jako niezasadna w całości podlegała oddaleniu.

Na wstępie podnieść należy, że niniejsza sprawa była rozpoznawana w postępowaniu uproszczonym. Wobec tego - zgodnie z art. 505¹³ § 2 k.p.c. - skoro Sąd drugiej instancji nie przeprowadził postępowania dowodowego, uzasadnienie wyroku zawiera jedynie wyjaśnienie jego podstawy prawnej z przytoczeniem przepisów prawa. Trzeba mieć także na uwadze, że w postępowaniu uproszczonym apelacja ma charakter ograniczony, a celem postępowania apelacyjnego nie jest ponowne rozpoznanie sprawy, ale wyłącznie kontrola wyroku wydanego przez Sąd I instancji w ramach zarzutów podniesionych przez skarżącego. Innymi słowy, apelacja ograniczona wiąże Sąd Odwoławczy, a zakres jego kompetencji kontrolnych jest zredukowany do tego, co zarzuci w apelacji skarżący. Wprowadzając apelację ograniczoną, ustawodawca jednocześnie określa zarzuty, jakimi może posługiwać się jej autor i zakazuje przytaczania dalszych zarzutów po upływie terminu do wniesienia apelacji – co w polskim porządku prawnym wynika z art. 505⁹ § 1¹ i 2 k.p.c. (tak też Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały składu 7 sędziów z dnia 31 stycznia 2008 roku, sygn. III CZP 49/07, publ. OSNC Nr 6 z 2008 r., poz. 55; tak również M. M. w: „Apelacja w postępowaniu cywilnym. Komentarz. Orzecznictwo”, W. 2013, s. 305 – 306). Tym samym w ramach niniejszego uzasadnienia poprzestać należy jedynie na odniesieniu się do zarzutów apelacji, bez dokonywania analizy zgodności zaskarżonego rozstrzygnięcia z prawem w pozostałym zakresie

Trafny zarazem okazał się zarzut pełnomocnika strony powodowej dotyczący niezasadnego uznania za abuzywny postanowienia umowy dotyczącego wynagrodzenia prowizyjnego w całości. Limity wyznaczone przez przepisy prawa w tym zakresie mają bowiem nie tylko funkcję ochronną względem kredytobiorców narażonych na skrajnie niekorzystne, lichwiarskie rozwiązania, ale pełnią również funkcję gwarancyjną w stosunku do kredytodawców, którzy posiłkując się przepisami ustawy wiedzieć muszą, do jakiej wysokości mogą kształtować adresowane do konsumentów oferty.

Na uwagę zasługuje, że zakwestionowana prowizja stanowi pozaodsetkowy koszt kredytu, a jej wysokość odpowiada właściwym przepisom, tj. art. 36a ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim, bowiem została ustalona w oparciu o wzór: (...) < (K x 25%) + (K x n/r x 30%), gdzie: (...) oznacza maksymalną wysokość pozaodsetkowych kosztów kredytu; K - całkowitą kwotę kredytu ( (...)); n - okres spłaty wyrażony w dniach, a R - liczbę dni w roku. Skoro zaś sam ustawodawca w celu ochrony konsumentów zdefiniował pojęcie nadmiernych pozaodsetkowych kosztów kredytu konsumenckiego, wskazując w ust. 3 powołanego unormowania, że nie należą się one w części przekraczającej maksymalne pozaodsetkowe koszty kredytu obliczone w sposób określony w ust. 1 lub całkowitą kwotę kredytu, to tym samym co do zasady należy przyjmować, że koszty mieszczące się we wskazanych ramach interesu podmiotów chronionych ustawą o kredycie konsumenckim nie naruszają. Trzeba zauważyć, że formą wynagrodzenia za korzystanie z cudzego kapitału są nie tylko odsetki. Zresztą pełnią one także funkcję waloryzacyjną, a więc kompensują spadek wartości nabywczej pieniądza, co może mieć miejsce szczególnie w sytuacji, gdy spłata zobowiązania pieniężnego jest rozciągnięta w czasie, co miało miejsce w sprawie przedmiotowej. Wobec powyższego, zgodzić należy się z zarzutem pełnomocnika powódki, iż uznanie całości wysokości opłaty prowizyjnej za abuzywną przez Sąd I instancji było niezasadne.

Całkowity koszt kredytu obejmuje wszelkie elementy kosztów, które konsument jest zobowiązany ponieść w związku z określoną umową o kredyt konsumencki. Art. 5 pkt 6 lit. a - b ustawy o kredycie konsumenckim wylicza także opłaty, prowizje i marże; przy czym wyliczenie rodzajów kosztów ma charakter przykładowy. Pożyczkodawca zawarł umowę w ramach prowadzanej działalności gospodarczej nakierowanej na osiąganie zysku. Dla jego uzyskania konieczne jest przede wszystkim pokrycie kosztów działalności: wynajmu pomieszczeń, zatrudnienia pracowników, działań marketingowych, windykacyjnych, zużycia paliwa, amortyzacji samochodów służbowych, obsługi teleinformatycznej, ciężarów publicznoprawnych, zakupu koniecznego wyposażenia, materiałów biurowych, przesyłu korespondencji itp. Opłaty, marże i prowizje nie wiążą się zatem jedynie z obsługą i kosztami danego stosunku zobowiązaniowego, lecz - w stosownej części - wszelkich kosztów ponoszonych przez przedsiębiorcę i stanowią należne zryczałtowane wynagrodzenie za przeprowadzenie całego procesu, składającego się zarówno z czynności faktycznych, jak i prawnych, mających na celu udzielenie pożyczki. Nie bez znaczenia pozostaje również problematyka związana z niespłacalnością kredytów konsumenckich. W stosunku do instytucji pożyczkowych możliwość weryfikacji części informacji na temat potencjalnego pożyczkobiorcy jest ograniczona, a zatem towarzyszy tym instytucjom wyższe niż w przypadku banków ryzyko kredytowe, rozumiane jako zagrożenie niewywiązania się dłużnika ze zobowiązań powstałych na podstawie umowy pożyczki gotówkowej. Tym samym prowizja stanowi swego rodzaju element rekompensaty ryzyka ewentualnego braku spłaty zaciągniętej przez pożyczkobiorcę pożyczki. Warto zauważyć, że nakładając w ustawie o kredycie konsumenckim na pożyczkodawcę szereg obowiązków, ustawodawca nie wprowadził wymogu specyfikowania, w jaki sposób wyliczona została pobrana prowizja, poprzez wyliczenie konkretnych kosztów, jakie ma pokryć, ryzyka, jakie ma zabezpieczyć, planowanego zysku. Gdyby taka intencja istniała, to ustawodawca nałożyłby na instytucje pożyczkowe obowiązek zawarcia takich informacji w formularzu informacyjnym. Obowiązek taki nie jest znany także w innych branżach. Trudno również wyobrazić sobie sytuację, iż każdorazowo każdy konsument, już po kupnie lub świadczeniu usługi, neguje wysokość wynagrodzenia lub cenę, która była mu wcześniej znana, poprzez żądanie wykazania i wyliczenia, co składało się na wynagrodzenie sprzedającego czy też zleceniobiorcy, jaką część stanowiły koszty związane z działalnością przedsiębiorcy, czy z daną usługą. Podsumowując, zastrzeżenie w postanowieniach zawartej umowy prowizji jako dodatkowego kosztu pożyczki, niezależnego od odsetek kapitałowych, jest nie tylko dopuszczalne w przypadku kredytów konsumenckich, udzielanych na podstawie przepisów ustawy o kredycie konsumenckim przez przedsiębiorców, ale także stanowi powszechnie akceptowalną praktykę rynkową, stosowaną nie tylko wśród instytucji pożyczkowych, ale także i innych instytucji sektora finansowego.

Powyższe rozważania są o tyle ważne, o ile należało uznać za niedopuszczalną tylko część dochodzonej w niniejszej sprawie prowizji. Skoro bowiem prowizja ma rekompensować kredytodawcy koszty związane z obsługą dłużnika i koszty towarzyszące, o tyle jest ona zasadna tak długo, jak długo trwa stosunek zobowiązaniowy w pierwotnie ustalonej przez strony formie. Innymi słowy – w niniejszej sprawie zasadne jest naliczanie przez powoda prowizji tak długo, jak pozwana spłacała raty pożyczki, a zatem była „obsługiwana” przez powoda. W sytuacji, w której na skutek wypowiedzenia umowy i wezwania do zapłaty całość zadłużenia stała się w stosunku do pozwanej wymagalna, o tyle jest już brak jest podstaw do naliczania prowizji ze strony powoda. Z 48 rat na jakie opiewała umowa zawarta między stronami powódka uiściła kwotę odpowiadającą 33 ratom, tj. 69%. W ocenie Sądu Okręgowego, skoro prowizja jest należna za czas trwania umowy, a umowa była skutecznie realizowana w 69%, to jedynie w takiej części pozwana winna zapłacić przypadającą na nią prowizję. Tym samym, ustalając wysokość zasądzonej kwoty, Sąd przyjął, że jedynie kwota 7846 zł (11371 zł x 69%) tytułem prowizji może być uznana jako dopuszczalna i w tym zakresie powództwo jest zasadne.

Jednocześnie Sąd nie miał żadnych wątpliwości co do abuzywnego charakteru postanowień umowy odnoszących się do usługi (...). Przepis art. 385¹§ 3 k.c. wprowadza dla konsumenta domniemanie, w myśl którego nie są indywidualnie uzgodnione te postanowienia, które zostały przejęte z wzorca zaproponowanego przez kontrahenta. Chodzi tu niewątpliwie o same postanowienia wzorca, ale także i te, które uprzednio zawarte w nim włączone zostały do treści umowy. W niniejszej sprawie trudno uznać, że powód zawierając umowę z pozwaną posługiwał się wzorcem, na treść którego pozwana mogła mieć rzeczywisty wpływ, w szczególności w kwestii ekwiwalentności świadczeń w zakresie wysokości wynagrodzenia prowizyjnego i opłaty za (...), która jest automatycznie narzucana pożyczkobiorcy przy zawarciu umowy.

W konfrontacji z powyższym wnioskowaniem jako niezasadne w całości jawią się zarzuty apelującej pozwanej, zwłaszcza że co do naruszenia prawa materialnego nie zostały one sprecyzowane. Odnosząc się zaś do argumentacji zawartej jedynie w uzasadnieniu, nie sposób zaakceptować rozumowania autora wniesionego środka zaskarżenia, że przy uznaniu choćby częściowej abuzywności postanowień umowy dochodzi do nadpłaty w okresach wykonywania porozumienia , to zaś prowadzi do uznania braku podstaw dokonania wypowiedzenia.

O uznaniu pewnych postanowień umownych za klauzule niedozwolone orzeka sąd po poddaniu umowy w tym względzie jego ocenie. Tymczasem o dopuszczalności lub braku podstaw dokonania wypowiedzenia decyduje strona, bazując na określonych w tej mierze warunkach zawartej umowy. Są to zatem dwie różne płaszczyzny oceny i późniejsza ocena dokonana przez sąd w aspekcie abuzywności nie może wpływać na prawidłowość dokonywanej uprzednio przez stronę czynności wypowiedzenia.

Przy tak ustalonych okolicznościach Sąd Okręgowy uznał, że w wykonaniu umowy na stronie pozwanej ciąży obowiązek zapłaty łącznej sumy 27 307 zł, na którą składa się 13 500 zł tytułem pożyczki, kwota 5832 zł tytułem odsetek umownych, kwota 129 zł tytułem opłaty przygotowawczej oraz wspomniana kwota 7846 zł tytułem opłaty prowizyjnej. Ponieważ pozwana zapłaciła już dotychczas kwotę 20 548 zł, pozostała część do zapłaty w wykonaniu umowy wynosi 6 759 zł, którą zasądzono w punkcie I. lit. A orzeczenia.

Powyższa zmiana ukształtowanej przez Sąd I instancji należnej powodowi kwoty musiała skutkować również zmianą orzeczenia w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach procesu, przy zastosowaniu zasady ich stosunkowego rozdzielenia (art. 100 k.p.c.). Ponieważ finalnie powód wygrał proces w 55%, w takim też zakresie za koszty procesu odpowiedzialna będzie strona pozwana. Przy ustaleniu sumy kosztów procesu na 10 535 zł, pozwana winna ponieść koszty w kwocie 5 794 zł (10 535 zł x 55%). Uwzględniając przy tym poniesione przez pozwaną dotąd koszty na poziomie 6 730 zł (w tym za postępowanie apelacyjne na skutek którego sprawę przekazano do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji), zasądzono od powoda na rzecz pozwanej zwrot kosztów procesu w kwocie 936 zł, o czym w odniesieniu do kosztów pierwszoinstancyjnych orzeczono w pkt I. lit B. orzeczenia.

Z tych względów z apelacji powoda zmieniono wyrok na gruncie art. 386 § 1 k.p.c. i oddalono w całości apelację pozwanej jako niezasadną na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach procesu w postępowaniu apelacyjnym orzeczono na gruncie art. 100 zdanie pierwsze k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c, znosząc wzajemnie między stronami koszty postępowania apelacyjnego, skoro apelacja powoda została uwzględniona w 52 %, a strony ponosiły porównywalne koszty w tym postępowaniu.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE