UZASADNIENIE

W dniu 7 kwietnia 2020r. W. Z. złożyła odwołanie od decyzji Prezesa KRUS z dnia 31 marca 2020r., znak: (...) wnosząc o jej zmianę poprzez przyznanie prawa do niezrealizowanego świadczenia po zmarłym bracie A. W. (1).

W uzasadnieniu odwołania ubezpieczona wskazała, że organ rentowy w zaskarżonej decyzji niesłusznie odmówił jej prawa do niezrealizowanego świadczenia. Argumentując zasadność swojego żądania wyjaśniła, że od stycznia 2020r. jej brat pozostawał bez środków do życia, albowiem świadczenie rentowe i zasiłek opiekuńczy przyznane były jedynie do grudnia 2019r. Od tego czasu do daty śmieci brat pozostawał na jej utrzymaniu. To właśnie ubezpieczona zapewniała mu wyżywienie, a także niezbędne środki potrzebne do codziennego funkcjonowania. Zaznaczyła również, że brat był osobą niezdolną do samodzielnej egzystencji. Na wniosek z grudnia 2019r. KRUS ponownie przyznał mu prawo do renty oraz do świadczenia uzupełniającego, ale ich wypłata została przewidziana dopiero na kwiecień 2020r. Wobec tego, zdaniem ubezpieczonej, należy jej się niezrealizowane świadczenie po zmarłym A. W. (1) (odwołanie z dnia 6 kwietnia 2020r., k. 4 a.s.).

Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego wniósł o oddalenie odwołania W. Z. na podstawie art. 477¹⁴ § 1 k.p.c.

Uzasadniając swe stanowisko, organ rentowy wyjaśnił, że W. Z. nie należy do kręgu osób uprawnionych do niezrealizowanego świadczenia po zmarłym A. W. (1). Dodatkowo wskazane zostało, że umową darowizny z dnia 14 listopada 2014r. A. W. (1) przekazał swoje gospodarstwo rolne W. Z., zobowiązując obdarowaną w § 3 umowy do zapewnienia mu mieszkania, pomocy i opieki, a obdarowana darowiznę przyjęła (odpowiedź na odwołanie z dnia 17 kwietnia 2020r., k. 8 a.s., pismo organu rentowego z dnia 13 października 2020r., k. 28 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Ubezpieczona W. Z. jest siostrą zmarłego A. W. (1) (oświadczenie o danych osobowych, k. 23 nieoznaczony tom a.r., odpis skrócony aktu zgonu, k. 24 nieoznaczony tom a.r.).

A. W. (1), urodzony (...), był kawalerem. Nie miał potomstwa. Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego przyznała mu prawo do renty rolniczej począwszy od dnia 1 grudnia 2014r. Jej wysokość wraz z dodatkiem pielęgnacyjnym wynosiła 1.024,00 zł miesięcznie. Renta była przyznawana corocznie (odpis skrócony aktu zgonu A. W. (1), k. 29 nieoznaczony tom a.r.; decyzje Prezesa KRUS przyznające rentę: z dnia 12 grudnia 2014r., k. 22 nieoznaczony tom a.r., z dnia 14 grudnia 2015r., k. 16 nieoznaczony tom a.r.; decyzja Prezesa KRUS z dnia 16 listopada 2015r. przyznająca dodatek pielęgnacyjny, k. 12 nieoznaczony tom a.r.; decyzja Prezesa KRUS z dnia 5 listopada 2015r., k. 21 nieoznaczony tom a.r.; decyzja Prezesa KRUS z dnia 13 stycznia 2016r., k. 25 nieoznaczony tom a.r.; zeznania W. Z., k. 34 a.s.).

W dniu 9 grudnia 2019r. A. W. (1) złożył ponowny wniosek o rentę z tytułu niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym. Został on rozpoznany dopiero w dniu 5 marca 2020r. W tej dacie Prezes KRUS przyznał A. W. (1) rentę rolniczą wraz z dodatkiem pielęgnacyjnym w łącznej wysokości 1.260,96 zł. Wypłata renty została przewidziana na kwiecień 2020r., ale A. W. (1) przed datą wypłaty świadczenia zmarł. Jego zgon nastąpił w dniu 12 marca 2019r. (wniosek o rentę, k. 1 nieoznaczony tom a.r.; decyzja Prezesa KRUS z dnia 5 marca 2020r., k. 17 nieoznaczony tom a.r.).

W dniu 18 listopada 2014r. A. W. (1) i W. Z. podpisali umowę darowizny. Na podstawie tej umowy A. W. (1) darował siostrze należącą do niego nieruchomość w zamian za zapewnienie mu mieszkania, pomocy i opieki. Na darowanej nieruchomości obdarowana ustanowiła na rzecz A. W. (1) dożywotnio i nieodpłatnie służebność osobistą polegającą na korzystaniu z budynków w całości (kopia umowy darowizny, k. 3 - 4 nieoznaczony tom a.r.; zeznania W. Z., k. 34 a.s.).

A. W. (1) do daty śmierci zamieszkiwał samotnie w miejscowości N. (...). Od wielu lat był osobą schorowaną. Cierpiał na chorobę nowotworową z przerzutami. Poza tym nie chodził samodzielnie, ponieważ miał niezrośniętą nogę po złamaniu (karta informacyjna leczenia szpitalnego, k. 29 a.s.; zeznania W. Z., k. 34 a.s.; zeznania świadka P. Z., k. 33 a.s.; zeznania świadka D. W., k. 33 verte a.s.).

Pomocy A. W. (1) w sprawach życia codziennego udzielała w szczególności siostra W. Z., a także jej syn P. Z., który woził wuja na badania i chemioterapię. Ubezpieczona od kilku lat odwiedzała A. W. (1) w zależności od potrzeb. Przywoziła mu ciepłe posiłki, a także wykonywała prace porządkowe. Poza tym kupowała bratu węgiel i drewno oraz z własnych środków wyremontowała i wyposażyła łazienkę, z której A. W. (1) mógł korzystać. Od Świąt Bożego Narodzenia w 2019r. W. Z. zamieszkała z bratem na stałe z uwagi na bardzo zły stan jego zdrowia. A. W. (1) był już wówczas osobą leżącą, nie mógł korzystać z toalety, wymagał stosowania pieluch oraz codziennej pielęgnacji. W tym czasie miał już wstrzymaną wypłatę renty, wobec czego ubezpieczona do daty śmierci brata, ponosiła wszystkie koszty jego utrzymania. Kupowała ze swoich środków leki dla A. W. (1), żywność, pieluchy, podkłady na łóżko oraz pokrywała inne niezbędne wydatki. A. W. (1), z uwagi na niską rentę oraz ponoszone wydatki, nie posiadał oszczędności. W. Z. pokryła również koszty jego pogrzebu (zeznania W. Z., k. 34 a.s.; zeznania świadka P. Z., k. 33 a.s.; zeznania świadka D. W., k. 33v. a.s.; wniosek o wypłatę zasiłku pogrzebowego, k. 22 nieoznaczony tom a.r.; faktura, k. 25 nieoznaczony tom a.r.; decyzja z dnia 20 marca 2020r., k. 27 nieoznaczony tom a.r.).

Ubezpieczona od kilku lat przebywa na emeryturze. Otrzymuje świadczenie w kwocie 815,00 zł netto. Dodatkowo, z racji tego, że przez wiele lat wykonywała prace dorywcze, posiada oszczędności. Z zaoszczędzonych środków zrobiła łazienkę w domu zamieszkiwanym przez brata, a także w ostatnim okresie jego życia, kiedy brat nie otrzymywał renty, utrzymywała go (zeznania W. Z., k. 34 a.s.; zeznania świadka P. Z., k. 33 a.s.; zeznania świadka D. W., k. 33v. a.s.).

W dniu 16 marca 2020r. W. Z. złożył w Placówce Terenowej Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego w M. wniosek o wypłatę niezrealizowanego świadczenia po zmarłym A. W. (1) (wniosek z dnia 16 marca 2020r., k. 28 nieoznaczony tom a.r.). Decyzją z dnia 31 marca 2020r., znak: (...), Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego odmówił W. Z. prawa do niezrealizowanego świadczenia po zmarłym A. W. (1) na tej podstawie, że nie należy ona do grona osób uprawnionych do renty po zmarłym (decyzja Prezesa KRUS z 31 marca 2020r., k. 30 nieoznaczony tom a.r.).

Sąd Okręgowy ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie powołanych dokumentów, a także w oparciu o zeznania ubezpieczonej W. Z. oraz świadków: P. Z. i D. W.. Dokumenty nie budziły wątpliwości w zakresie ich wiarygodności, szczególnie że w głównej mierze pochodziły od samych stron procesu. Nie były więc przez strony kwestionowane, a zatem informacje z nich wynikające stały się podstawą dokonanych w sprawie ustaleń. Również złożone w postępowaniu zeznania Sąd ocenił jako wiarygodne, uwzględniając okoliczność, że świadkowie i ubezpieczona w spójny sposób, korespondujący z dokumentacją medyczną, przedstawili stan zdrowia A. W. (1). Ich zeznania korespondowały ze sobą także w zakresie okoliczności dotyczących opieki sprawowanej przez W. Z. nad bratem, jej zakresu oraz utrzymywania brata w okresie jego choroby, ze szczególnym nasileniem w ostatnim czasie, kiedy A. W. (1) nie chodził, wymagał stałej pielęgnacji i nie pobierał – z uwagi na długotrwałość procedur przed KRUS – żadnych świadczeń.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie W. Z. podlegało uwzględnieniu.

Istota sporu w rozpatrywanej sprawie sprowadzała się do ustalenia, czy ubezpieczonej przysługuje prawo do niezrealizowanego świadczenia, należnego zmarłemu w dniu 12 marca 2020r. A. W. (1). Ustawa z dnia 20 grudnia 1990r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (tekst jedn. Dz. U. z 2020r., poz. 174) nie reguluje kwestii związanych w wypłatą niezrealizowanych świadczeń, dlatego zgodnie z art. 52 tej ustawy, zastosowanie w tym zakresie znajdzie art. 136 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2020r., poz. 53), zwanej dalej ustawą emerytalną. Zgodnie z treścią tego przepisu w razie śmierci osoby, która zgłosiła wniosek o świadczenia określone ustawą, świadczenie należne jej od dnia śmierci wypłaca się małżonkowi, dzieciom, z którymi osoba ta prowadziła wspólne gospodarstwo, a w razie ich braku – małżonkowi i dzieciom, z którymi osoba ta nie prowadziła wspólnego gospodarstwa domowego, a w razie ich braku – innym członkom rodziny uprawnionym do renty rodzinnej lub na których utrzymaniu pozostawała ta osoba.

W. Z. z oczywistych względów nie mieści się ani w pierwszej, ani w drugiej grupie osób uprawnionych, na jakie wskazuje art. 136 ust. 1 ustawy emerytalnej. Osób, które należałyby do tego kręgu w ogóle zresztą brak, ponieważ A. W. (1) nie miał ani żony, ani dzieci. Z kolei trzecia grupa uprawnionych to inni członkowie rodziny uprawnieni do renty rodzinnej lub na których utrzymaniu pozostawała osoba, która do dnia swojej śmierci nie pobrała należnych jej świadczeń. Zgodnie z art. 29 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, do renty rodzinnej uprawnieni są następujący członkowie rodziny:

1) dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione;

2) przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, z wyłączeniem dzieci przyjętych na wychowanie i utrzymanie w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka;

3) małżonek (wdowa i wdowiec);

4) rodzice.

W świetle cytowanej regulacji ubezpieczona jako siostra A. W. (1) nie może być zaliczona do grona uprawnionych do renty rodzinnej po zmarłym. Tym samym prawo do niezrealizowanego świadczenia po bracie może uzyskać jedynie pod warunkiem, że A. W. (1) pozostawał w chwili śmierci na jej utrzymaniu.

Użyte w art. 136 ust. 1 ustawy emerytalnej pojęcie „pozostawania przez zmarłego na utrzymaniu” ma ściśle materialne znaczenie, a miarą jego jest zapewnienie środków pieniężnych koniecznych do zaspokojenia usprawiedliwionych potrzeb osoby będącej na utrzymaniu (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 22 marca 2011r., sygn. III AUa 2026/10, Lex nr 1102954). Ponadto za osoby pozostające na utrzymaniu innych członków rodziny w rozumieniu powołanego przepisu uważa się osoby, które bądź to nie posiadają żadnych własnych świadczeń emerytalno-rentowych (gdyż dopiero wystąpiły z wnioskiem o nie), bądź pobierają wprawdzie takie świadczenia, ale w tak niskiej kwocie, że nie wystarczają one na zaspokojenie ich usprawiedliwionych potrzeb. Dla zaistnienia sytuacji, którą można określić jako pozostawanie na utrzymaniu konieczna jest bez wątpienia stałość świadczeń oraz silna ekonomiczna zależność od osoby utrzymującej ( wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 24 kwietnia 2013r., III AUa 1439/12; wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 19 stycznia 2005r., III AUa 2766/03; wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 22 marca 2011r., III AUa 2026/10). Katalog podstawowych, usprawiedliwionych potrzeb, które należy mieć na względzie dokonując oceny z punktu widzenia analizowanej regulacji, może się różnić w zależności od okoliczności w jakich znajduje się dana osoba, jednakże w każdym przypadku będzie można do nich zaliczyć potrzeby najprostsze, takie jak wyżywienie, opieka medyczna, ubranie stosowne do okoliczności, warunki mieszkaniowe i pokrywanie związanych z nimi kosztów (np. media).

Analizując okoliczności rozpatrywanej sprawy, Sąd doszedł do przekonania, że brat ubezpieczonej pozostawał na jej utrzymaniu, w szczególności w okresie od stycznia 2020r. do daty śmierci. W tym czasie jego wniosek o ponowne ustalenie prawa do renty był w trakcie rozpatrywania, skutkiem czego A. W. (1) nie posiadał żadnych własnych świadczeń emerytalno-rentowych, a same tylko koszty leków, które przyjmował, wynosiły około 200 zł miesięcznie. Dodatkowo w ostatnim okresie jego życia zachodziła konieczność zakupu pieluch, albowiem brat ubezpieczonej nie wstawał już z łóżka. Do stałych wydatków należały także te związane z wyżywieniem oraz opłaty za prąd i opał. A. W. (2) z racji braku oszczędności oraz braku bieżących dochodów nie był w stanie samodzielnie ponosić ww. kosztów związanych z utrzymaniem domu, wyżywieniem, środkami czystości czy leczeniem. Jak wynika z zeznań świadków i ubezpieczonej, to właśnie ubezpieczona finansowała wszystkie wymienione potrzeby brata. Ważne jest, że robiła to nie tylko w ostatnim okresie jego życia, ale i wcześniej, choć w mniejszym zakresie, gdyż A. W. (1) pobierał rentę wraz z dodatkiem pielęgnacyjnym. Część wydatków był więc w stanie pokryć we własnym zakresie, inne zaś, takie jak zakup opału czy żywności finansowała ubezpieczona. W okresie ostatnich kilku miesięcy życia zmieniło się to o tyle, że W. Z. musiała w pełnym zakresie utrzymywać brata, który nie posiadał własnych środków finansowych. Pozostawał więc na utrzymaniu swej siostry, która może i powinna być uznana za osobę, na której utrzymaniu A. W. (1) pozostawał.

Powołane okoliczności wskazują, że pomoc ubezpieczonej świadczona bratu, nie była wyłącznie zwyczajowo przyjętą pomocą rodzinną. A. W. (1) od kilku miesięcy przed śmiercią pozostawał bowiem w pełnym zakresie na utrzymaniu swej siostry. Natomiast okoliczność, że ubezpieczona otrzymała od brata darowiznę w zamian za opiekę i pomoc, nie wpływa na jej prawo do uzyskania niezrealizowanego świadczenia. Darowizna została udzielona za zapewnienie mieszkania oraz pomoc i opiekę. W umowie darowizny nie ma zaś mowy o finansowaniu potrzeb darczyńcy, natomiast ubezpieczona, oprócz opieki i pomocy, do czego zobowiązała się w akcie notarialnym darowizny, świadczyła także pomoc finansową, która z punktu widzenia brzmienia art. 136 ustawy emerytalnej jest najistotniejsza.

Reasumując, Sąd ocenił, że W. Z. udowodniła w toku postępowania swój wkład finansowy w utrzymanie A. W. (1). Istniały więc podstawy, by przyjąć, że A. W. (1) w dacie swej śmierci pozostawał na jej utrzymaniu. To z kolei oznacza, że decyzja Prezesa KRUS jest wadliwa. Wobec powyższego Sąd na podstawie art. 477¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał W. Z. prawo do niezrealizowanego świadczenia należnego A. W. (1).

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE