UZASADNIENIE

WYROKU WSTĘPNEGO

Powodowie E. G. i A. G. oraz K. G. i Z. G. reprezentowani przez fachowego pełnomocnika wnieśli o ustalenie, że umowa kredytu mieszkaniowego WŁASNY KĄT hipoteczny nr (...) ( (...)) zawarta w dniu 4 lipca 2008 roku pomiędzy powodami, a pozwanym jest nieważna i nie wiąże powodów. Wobec nieważności umowy wnieśli o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kwoty 38.503,30 PLN w związku z uiszczonymi przez powodów od dnia 22 grudnia 2010 roku do dnia 30 maja 2012 roku ratami kapitałowo-odsetkowymi oraz kwoty 19.147,97 CHF w związku z uiszczonymi przez powodów od dnia 30 lipca 2012 roku do dnia 28 maja 2015 roku ratami kapitałowo-odsetkowymi, obie kwoty wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 18 listopada 2020 roku do dnia zapłaty. W przypadku gdyby Sąd stwierdził, iż umowa jest ważna, wnieśli o ustalenie iż postanowienia tejże umowy są bezskuteczne wobec powodów i nie wiążą ich w zakresie:

1) §4 ust. 2 Części Ogólnej Umowy ( (...)): „W przypadku wypłaty kredytu albo transzy w walucie polskiej, stosuje się kurs kupna dla dewiz, obowiązujący w (...) SA w dniu realizacji zlecenia płatniczego, według aktualnej Tabeli kursów”,

2) §22 ust. 2 pkt. 1 Części Ogólnej Umowy „W przypadku dokonywania spłat zadłużenia Kredytobiorcy z: (...) środki z rachunku będą pobierane w walucie polskiej w wysokości stanowiącej równowartość kwoty kredytu lub raty spłaty kredytu w walucie wymienialnej, w której udzielony jest kredyt, przy zastosowaniu kursu sprzedaży dla dewiz, obowiązującego w (...) SA w dniu , o którym mowa w §7 ust. 5 (...), według aktualnej Tabeli kursów ”,

3) §32 ust. 1 Części Ogólnej Umowy: „Niespłacenie przez Kredytobiorcę części albo całości raty spłaty kredytu w terminie określonym w umowie, spowoduje że należność z tytułu zaległej spłaty staje się zadłużeniem przeterminowanym i może zostać przez (...) SA przeliczona na walutę polską, przy zastosowaniu kursu sprzedaży dla dewiz, obowiązującego w (...) SA w dniu, o którym mowa w §7 ust. 5 (...), według aktualnej Tabeli kursów ”

4) §39 ust. 2 pkt. 1 i 3 Części Ogólnej Umowy:„ W przypadku wystąpienia nadpłaty na rachunku do spłaty wyższej niż dwukrotność kosztu pocztowej przesyłki poleconej do Kredytobiorcy, wyrażonej w walucie polskiej przy zastosowaniu kursu średniego Narodowego Banku Polskiego, obowiązującego w dniu spłaty kredytu, o którym mowa w §7 ust. 5 (...), zgodnie z aktualną Tabelą kursów, wypłata przez (...) SA kwoty nadpłaty zostanie dokonana w formie przelewu na: 1) wskazany przez Kredytobiorcę rachunek prowadzony w walucie polskiej, przy zastosowaniu obowiązującego w (...) SA w dniu wypłaty kursu kupna dla dewiz, zgodnie z aktualną Tabelą kursów, (...) 3) wskazany przez Kredytobiorcę rachunek prowadzony w walucie innej niż waluta kredytu, przy zastosowaniu kursów kupna / sprzedaży dla walut, obowiązujących w (...) SA w dniu wypłaty, według aktualnej Tabeli kursów ”

5) §40 pkt 2 i 4 Części Ogólnej Umowy: (...) SA może wypowiedzieć umowę w części dotyczącej warunków spłaty w przypadku: (...) 2) naruszenia przez kredytobiorcę postanowień umowy, (...) 4) utraty lub przewidywanej, według oceny (...) SA, utraty zdolności Kredytobiorcy do spłaty kredytu, zwiększenia zadłużenia z tytułu wzrostu kursów waluty kredytu lub zmniejszenia się wartości zabezpieczenia, (...) SA może wypowiedzieć umowę w części dotyczącej warunków spłaty lub domagać się ustanowienia przez Kredytobiorcę dodatkowego zabezpieczenia spłaty kredytu, a w przypadku gdy kredyt jest wypłacany w transzach - wstrzymać dalszą wypłatę kredytu ”

6) §43 Części Ogólnej Umowy: „W przypadku utraty lub spodziewanej, według oceny (...) SA, utraty zdolności Kredytobiorcy do spłaty całości wynikającego z umowy zadłużenia, zwiększenia zadłużenia z tytułu wzrostu kursów waluty kredytu lub zmniejszenia się wartości zabezpieczenia, (...) SA może wypowiedzieć umowę w części dotyczącej warunków spłaty lub domagać się ustanowienia przez Kredytobiorcę dodatkowego zabezpieczenia spłaty kredytu, a w przypadku, gdy kredyt jest wypłacany w transzach — wstrzymać dalsze wypłaty kredytu. ”

7) z uwagi na fakt, iż stanowią one niedozwolone postanowienia umowne w rozumieniu art. 385¹ Kodeksu cywilnego i w związku z tym wnoszę o zasądzenie od Pozwanego na rzecz Powodów kwoty 100.339,83 PLN (słownie: sto tysięcy trzysta trzydzieści dziewięć złotych 83/100) tytułem zwrotu nadpłaconych przez Powodów od dnia 22 grudnia 2010 roku do dnia 12 sierpnia 2020 roku środków przy spłacie rat kapitałowo-odsetkowych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 18 listopada 2020 roku do dnia zapłaty.

Ewentualnie na wypadek kwestionowania przez stronę pozwaną wyliczeń nadpłaty należnej stronie powodowej, dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu bankowości na okoliczność wyliczenia kwoty należnej powodom przy założeniu, że klauzule denominacyjne z umowy są nieważne, a kredyt należy traktować jako udzielony w złotych polskich przy jednoczesnym zachowaniu wszelkich innych warunków wynikających z umowy, w tym oprocentowania (opartego na stawce LIBOR) i marży. Wnieśli o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych w wysokości dwukrotności stawki minimalnej określonej stosownymi przepisami.

W uzasadnieniu pozwu powodowie podali, że umowa łącząca strony zawiera postanowienia, które pozostają w sprzeczności z art. 69 ust. 1 Ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku - Prawo bankowe w zw. z art. 353 ¹, 358§ 2, 5 k.c. i jako takie na podstawie art. 58 § 1 k.c. są nieważne, co pociąga za sobą nieważność całej Umowy.

Ostatecznie, pismem z dnia 16 sierpnia 2021 r. wnieśli o ustalenie, że umowa kredytu mieszkaniowego WŁASNY KĄT jest nieważna i nie wiąże powodów (k. 261-269).

Pozwany (...) Bank (...) Spółka Akcyjna reprezentowany przez fachowego pełnomocnika wniósł o oddalenie powództwa w całości, zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego wedle norm przepisanych wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictw.

W uzasadnieniu odpowiedzi na pozew pozwana zaprzeczyła wszelkim twierdzeniom strony powodowej zawartym w pozwie, których wyraźnie nie przyznała w toku procesu. Zakwestionowała co do zasady oraz co do wysokości roszczenia dochodzone pozwem. Za całkowicie niezasadne pozwana uznała zarzuty w przedmiocie nieważności Umowy kredytu oraz możliwości kwalifikowania kwestionowanych przez powodów postanowień umownych, jako postanowień niedozwolonych w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. Pozwany podniósł, że strona powodowa nie udowodniła wbrew dyspozycji art. 6 k.c. w zw. z art. 232 k.c. przesłanki istnienia interesu prawnego w zakresie roszczeń opartych na podstawie art. 189 k.p.c.

Sąd Okręgowy w Łomży ustalił co następuje:

Powodowie: A. G. E. G., Z. G. i K. G. zawarli w dniu 04 lipca 2008 roku z pozwanym (...) Bankiem (...) Spółką Akcyjną Oddział 1 G. Umowę kredytu mieszkaniowego Własny K. hipoteczny nr (...) ( (...)). Umowa składała się z części szczegółowej umowy zwanej (...) i części ogólnej umowy zwanej (...), które w sposób łączny określały strony, przedmiot umowy oraz prawa i obowiązki stron.

Przedmiotem mowy było, zgodnie z §1 i 2 (...) pozostawienie do dyspozycji kredytobiorców kwoty w wysokości 164.832,23 CHF, z przeznaczeniem na nabycie i remont spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego. Kredyt został udzielony na 360 miesięcy, licząc od dnia zawarcia umowy.

Stosownie do § 3 (...) szacunkowy całkowity koszt kredytu w dniu sporządzenia umowy wynosił 282.488,67 zł, a szacunkowa wysokość kosztu, który kredytobiorca był zobowiązany ponieść z tytułu odsetek określona została na kwotę 127.771,63 CHF, a szacunkowa łączna kwota wszystkich kosztów, opłat i prowizji w związku z zawartą umową określona została na kwotę 271.464,92 zł.

Zabezpieczeniem kredytu była hipoteka zwykła na spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu mieszkalnego, należącego do A. i E. G. związanym z nieruchomością położoną w P. przy ul. (...), dla nowo założonej księgi wieczystej przez Sąd Rejonowy w Pruszkowie w kwocie 164.832,23 CHF oraz hipoteka kaucyjna na spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu mieszkalnego należącego do A. i E. G., związanym z nieruchomością położoną w P. przy ul. (...) dla nowo założonej księgi wieczystej przez Sąd Rejonowy w Pruszkowie do kwoty 49.449,67 CHF (§ 4 (...)).

Zgodnie z § 6 (...) wypłata kredytu albo pierwszej transzy nastąpić miała w terminie 12 miesięcy od dnia zawarcia umowy jednorazowo. Wypłata kredytu nastąpić miała przelewem na rachunek zbywcy nieruchomości, kredytobiorcy.

Zgodnie z § 7 (...), kredytobiorca był zobowiązany do spłaty całości zadłużenia wynikającego z umowy w terminie do dnia 1 sierpnia 2038 r. Spłata kredytu nastąpić miała w ratach kapitałowo-odsetkowych annuitetowych. Środki pieniężne na spłatę kredytu miały być pobierane z rachunku nr (...). Spłata raty miała nastąpić pierwszego dnia każdego miesiąca.

Stosownie do § 8 (...): kredytobiorca był obowiązany do przedłożenia umowy sprzedaży w formie aktu notarialnego do dnia 31 lipca 2008 r. oraz odpisu z właściwej księgi wieczystej z prawomocnym wpisem hipoteki na rzecz (...) S.A. w ciągu 30 dni od uprawomocnienia się wpisu nie później niż do 30 czerwca 2009 roku, oraz przelewu wierzytelności pieniężnej z umowy ubezpieczenia nieruchomości od ognia i innych zdarzeń losowych, potwierdzonej przez ubezpieczyciela w ciągu 30 dni od podpisania aktu notarialnego.

Część szczegółowa umowy zawierała postanowienie, iż kredytobiorca został poinformowany, iż ponosi ryzyko zmiany kursów waluty, polegające na wzroście wysokości zadłużenia z tytułu kredytu oraz wysokości rat kredytu wyrażonych w walucie polskiej, przy wzroście kursów waluty kredyt, stopy procentowej, polegające na wzroście raty spłty przy wzroście stawki referencyjnej (§ 11 (...)).

Stosownie do § 4 Części ogólnej umowy ( (...)) kredyt jest wypłacany w walucie wymienialnej na finansowanie zobowiązań Kredytobiorcy poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej oraz w przypadku zaciągnięcia kredytu na spłatę kredytu walutowego, w walucie polskiej – na finansowanie zobowiązań w Rzeczypospolitej Polskiej. W przypadku wypłaty kredytu albo transzy w walucie polskiej, stosuje się kurs kupna dla dewiz obowiązujący w (...) S.A. w dniu realizacji zlecenia płatniczego, według aktualnej Tabeli kursów. Stosownie do § 4 ust. 3 w przypadku wypłaty kredytu albo transzy w walucie wymienialnej innej niż waluta kredytu stosuje się kursy kupna/sprzedaży dla dewiz obowiązujące w (...) S.A. w dniu realizacji zlecenia płatniczego, według aktualnej Tabeli kursów.

Zgodnie z § 18 ust. 1 i 2 (...) Kredytobiorca jest zobowiązany do spłaty całości wynikającego z umowy zadłużenia w terminie, o którym mowa w § 7 ust. 1 (...). Kredytobiorca jest zobowiązany do spłat kredytu w ratach kapitałowo-odsetkowych, płatnych w terminie, o którym mowa w § 7 ust. 5 (...), zgodnie z zawiadomieniami o wysokości raty, spłaty kredytu, doręczanymi kredytobiorcy i poręczycielom.

Stosownie do § 21 (...) spłata zadłużenia z tytułu kredytu i odsetek następuje w drodze potrącania przez (...) S.A. wierzytelności pieniężnych z tytułu udzielonego kredytu z wierzytelnościami pieniężnymi kredytobiorcy z tytułu środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku (...), rachunku walutowym, rachunku technicznym prowadzonych przez (...) S.A. Zgodnie z § 22 (...) w przypadku dokonywania spłat zadłużenia kredytobiorcy z (...), rachunku walutowego lub rachunku technicznego, kredytobiorca jest zobowiązany do zapewnienia w dniu o którym mowa w § 7 ust. 5 (...), środków pieniężnych w wysokości co najmniej równej racie spłaty kredytu. W przypadku dokonywania spłat zadłużenia kredytobiorcy z (...) środki z rachunku będą pobierane w walucie polskiej w wysokości stanowiącej równowartość kwoty kredytu lub raty spłaty kredytu w walucie wymienialnej, w której udzielony jest kredyt, przy zastosowaniu kursu sprzedaży dla dewiz, obowiązującego w (...) S.A. w dniu o którym mowa w § 7 ust. 5 (...) według aktualnej Tabeli kursów.

Zgodnie z § 36 (...) Jeżeli spłata zadłużenia przeterminowanego i odsetek nastąpi w walucie innej niż waluta polska w formie gotówkowej –kwota wpłaty zostaje przeliczona na kwotę stanowiącą równowartość w walucie polskiej – według kursu kupna dla dewiz, obowiązującego w (...) S.A. w dniu wpływu środków na rachunek z którego następuje spłata rat kredytu zgodnie z aktualną Tabelą kursów; w formie gotówkowej –kwota wpłaty zostaje przeliczona na kwotę stanowiącą równowartość w walucie polskiej – według kursu kupna dla pieniędzy, obowiązującego w (...) S.A. w dniu wpływu środków na rachunek z którego następuje spłata rat kredytu zgodnie z aktualną Tabelą kursów.

Stosownie do § 3 (...) pozwana stawia kredyt albo pierwsza transzę do dyspozycji kredytobiorcy w terminie do 3 dni roboczych, po stwierdzeniu spełnienia przez kredytobiorcę warunków wypłaty kredytu z zastrzeżeniem złożenia przez kredytobiorcę pisemnej dyspozycji wypłaty kredytu. W przypadku zaś konieczności kontroli inwestycji (...) S.A. stawia transzę do dyspozycji kredytobiorcy w terminie do 10 dni roboczych, po stwierdzeniu spełnienia przez kredytobiorców warunków wypłaty transzy.

Powodowie wniosek o kredyt złożyli w dniu 6 maja 2008 roku. Wniosek zawierał oświadczenie, iż nie skorzystali oni z przedstawionej im w pierwszej kolejności przez (...) S.A. oferty w walucie polskiej i dokonali wyboru oferty w walucie wymienialnej, mając pełną świadomość ryzyka związanego z kredytami zaciągniętymi w walucie wymienialnej, polegającego na tym, iż w przypadku wzrostu kursu walut podwyższeniu ulega zarówno rata spłaty jak i kwota zadłużenia wyrażone w walucie polskiej, w przypadku wypłaty kredytu w walucie polskiej kredyt jest wypłacany po ustalanym przez (...) S.A. kursie kupna dla dewiz (kursy walu zamieszczone są w Tabeli kursów (...) S.A.), w przypadku spłaty kredytu w walucie polskiej kredyt jest spłacany po ustalonym przez (...) S.A. kursie sprzedaży dla dewiz (kursy walut zamieszczone są w Tabeli kursów (...) S.A.).

Zgodnie z dyspozycją wypłaty kredytu powodowie zgodzili się na wypłate kwoty 164.832,23 CHF jednak nie więcej niż równowartość 325.000 zł.

W dniu 31 lipca 2013 r. strony zawarły aneks do umowy który zmieniał termin spłaty całości zadłużenia na dzień 20.07.2038 r. oraz określał spłatę terminu każdej raty w dniu 20-go każdego miesiąca .Do aneksu dołączony był harmonogram spłat rat.

Środki z kredytu zostały wypłacone w dniu 18 lipca 2008 roku, kwota w wysokości 164.832,23 CHF, co stanowiło równowartość 323.071,17 PLN (zastosowany kurs 1,9600). Kredytobiorcy spłacali zaciągnięte zobowiązanie od 1 września 2008 r. Do dnia 12 sierpnia 2020 r. kredytobiorcy w związku z zaciągniętym zobowiązaniem spłacili kapitał w kwocie 46.510,79 CHF, a 38.237,97 PLN, odsetki w wysokości 35.796,42 CHF, co stanowiło 53.656,10 PLN i odsetki karne w wysokości 415,34 CHF, co stanowiło 501,72 PLN.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o: umowę kredytu (70-76v), zaświadczenie banku (k. 77-91), wezwanie do zapłaty wraz z dowodem doręczenia (92-96), odpis KRS (k. 97-99), wniosku o kredyt (k. 157-169), dyspozycji wypłaty kredytu (k. 171), oświadczenia o ustanowieniu hipoteki (172-173), aneksu wraz z harmonogramem (174-179), zeznań J. R. (k. 240-242).

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Zgodnie z treścią art.189 k.p.c. strona powodowa była legitymowana do ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy wykaże, że ma w tym interes prawny.

O występowaniu interesu prawnego w żądaniu ustalenia świadczy możliwość stanowczego zakończenia w tym postępowaniu sporu między stronami, natomiast przeciwko jego istnieniu – możliwość uzyskania przez powoda pełniejszej ochrony w drodze innego powództwa. Pojęcie to powinno być interpretowane z uwzględnieniem szeroko pojmowanego dostępu do sądu w celu zapewnienia należytej ochrony prawnej, której nie można się domagać w drodze innego powództwa (wyrok SN z dnia 15 maja 2014 r., III CSK 254/12, LEX nr 1353202, wyrok SN z dnia 31 stycznia 2008 r., II CSK 378/07, LEX nr 863958). Podkreśla się też, że ocena istnienia interesu musi uwzględniać, czy wynik postępowania doprowadzi do usunięcia niejasności i wątpliwości co do danego stosunku prawnego i czy definitywnie zakończy spór na wszystkich płaszczyznach tego stosunku lub mu zapobiegnie, a zatem czy sytuacja powoda zostanie jednoznacznie określona. Wskazuje się też, że interes prawny w świetle art. 189 k.p.c. rozumieć należy jako obiektywną potrzebę uzyskania wyroku określonej treści, wywołaną rzeczywistym naruszeniem, albo zagrożeniem sfery prawnej podmiotu występującego z powództwem ustalającym.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 marca 2019 r., I CSK 80/18, LEX nr 2630603, wskazał na możliwość żądania ustalenia faktu prawotwórczego, lub też ustalenia bezskuteczności takiego faktu i wyjaśnił, że nie należy zbyt rygorystycznie pojmować zasady, że powództwo o ustalenie nie jest dopuszczalne, jeżeli możliwe jest do pomyślenia w danym przypadku jakiekolwiek świadczenie. Należy bowiem kierować się względami celowości i ekonomii procesowej, zwłaszcza gdy spór dotyczy samej tylko zasady.

Powodowie w przedmiotowej sprawie wystąpili o uznanie umowy za nieważną i zasądzenie kwoty 38.503,30 zł. W przypadku zaś uznania, że umowa jest ważna powodowie wnieśli o zasądzenie kwoty 100.339,83 zł. Żądanie ustalenia jest roszczeniem dalej idącym, a ewentualne rozstrzygnięcie wyrokiem wstępnym zasadności roszczenia rozstrzygnie stan niepewności, a powodowie będą mogli wnieść roszczenie o zapłatę.

W konsekwencji, Sąd Okręgowy nie miał wątpliwości, że powodom przysługiwał interes prawny, o jakim mowa w art. 189 k.p.c.

Na uwzględnienie zasługiwało główne żądanie powodów w części dotyczącej ustalenia nieważności umowy.

Stosownie do art. 69 ust. 1 prawa bankowego przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Podkreślić należy, że udzielanie kredytów wraz z przyjmowaniem depozytów pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym są to czynności, które określa się jako czynności stricte bankowe (czynności zasadnicze bankowe). Działalność depozytowo-kredytowa stanowiła i stanowi nadal podstawową działalność bankową, odróżniającą bank od innych podmiotów rynku finansowego. Dokonywanie tej czynności bankowej – określonej jako udzielanie kredytów – następuje w drodze zawieranych umów o kredyt (określanych także jako: umowy kredytowe, umowy kredytu, kredyty). E. negotii umowy kredytu stanowią: oddanie przez bank do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwoty środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel oraz zobowiązanie kredytobiorcy do korzystania z oddanych do dyspozycji środków pieniężnych na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu (A. K., komemntarz do prawa bankowego, uwagi do art. do art. 69).

Z punktu widzenia prawa cywilnego umowa kredytowa jest umową nienazwaną. Zasady udzielania kredytów określone zostały w prawie bankowym lub w innych ustawach z zakresu prawa bankowego oraz w regulaminach bankowych. Regulacje zawarte w instrukcjach służbowych przeznaczonych dla pracowników banku mają jedynie charakter wewnętrznych zarządzeń i z tej przyczyny nie mogą stanowić dyrektywy interpretacyjnej prowadzącej do uzupełnienia treści zawartej przez bank umowy kredytu. Umowa kredytowa jest umową konsensualną, dwustronnie zobowiązującą oraz odpłatną.

Jak wynika z treści umowy kredytu zawartej przez strony waluta kredytu została określona w § 1 ust. 1 jako franki szwajcarskie. Kredyt natomiast spłacany był złotych, w takiej też walucie kredyt został uruchomiony. Zgodnie z treścią umowy bank przekazał do dyspozycji kredytobiorców nieokreśloną kwotę złotych polskich stanowiących równowartość określonych w umowie franków szwajcarskich. Wartość ta była ustalona przy zastosowaniu kursu kupna dla dewiz obowiązującego w (...) S.A. w dniu realizacji zlecenia płatniczego, według Tabeli kursów. Umowa nie przewidywała oddania do dyspozycji kredytobiorców wskazanej w umowie kwoty kredytu we frankach szwajcarskich, wskazanych jako waluta kredytu ani też możliwości spłaty (zwrotu) kredytu w walucie kredytu czyli frankach szwajcarskich.

Tak skonstruowana umowa była umową kredytu złotowego (a nie walutowego), denominowanego do franka szwajcarskiego, skoro zarówno wypłata, jak i spłata miały następować w złotych polskich, a waluta określona w umowie tj. frank szwajcarski służył w dniu zawarcia umowy zasadniczo do saldowania zadłużenia. Przy tym kwota kredytu określona została w umowie w franku szwajcarskim, zaś wypłacenie kredytu nastąpiło kilka dni później w złotych polskich po przeliczeniu wg kursu z dnia tej wypłaty obowiązującego w tabeli banku. Oznacza to, że podpisując umowę, powodowie nie wiedzieli, jaki kredyt zostanie im kilka dni później wypłacony.

W ocenie Sądu Okręgowego tak skonstruowana umowa jest nieważna na podstawie art. 58 § 1 k.c. w całości zawiera bowiem liczne odstępstwa od definicji legalnej zawartej w prawie bankowym. Do essentialia negotii umowy kredytu bankowego godnie z ust. 2 art. 69 prawa bankowego należą w szczególności precyzyjnie określone strony, kwota i waluta, w której udzielony jest kredyt, oraz termin i sposób pozostawienia do dyspozycji środków pieniężnych. W niniejszej sprawie kwota kredytu została wyrażone we franku szwajcarskim, natomiast wypłata kredytu, ustalenie wysokości raty odnosiły się do złotych polskich. Tym samym kredytobiorca nie spłacał nominalnej wartości kredytu, bowiem z uwagi na różnice kursowe zawsze będzie to inna kwota. Cecha ta stanowi znaczne odstępstwo od ustawowej konstrukcji kredytu, której istotnym elementem jest obowiązek zwrotu kwoty otrzymanej. Powyższe wynika z włączenia do umowy kredytu klauzuli waloryzacyjnej, która powoduje, że wysokość zobowiązania wyrażonego w (...), wypłaconego w walucie polskiej z obowiązkiem wpłaty w walucie polskiej jest modyfikowana innym miernikiem wartości. W niniejszej sprawie można byłoby sformułować tezę, że mechanizm przeliczenia kwoty do wypłaty i spłaty został uzgodniony przez strony i że składając wniosek o wypłatę kredytu lub jego transzy lub dokonując spłaty raty kredytowej kredytobiorca może się dowiedzieć, jaki jest w danym dniu kurs waluty. Jednak w niniejszej sprawie teza ta nie da się obronić. Wskazać bowiem należy, że umowa kredytu została zawarta między stronami w dniu 4 lipca 2008 r. Kredyt zaś miał zostać uruchomiony po spełnieniu przez kredytobiorców formalności wyszczególnionych w § 8 (...) tj. po przedstawienia aktu notarialnego umowy sprzedaży, odpisu z właściwej księgi wieczystej oraz przelewu wierzytelności pieniężnej z umowy ubezpieczenia w terminach określonych we wskazanym §. Stosownie do § 2 ust. 1 (...) kwota udzielonego kredytu stanowiła kwotę 164.832,23 CHF. Przy tym po spełnieniu wymagań z § 8 (...) umowy pozwany bank stawiał do dyspozycji kredyt w terminie do 3 dni roboczych, w przypadku zaś konieczności kontroli inwestycji (...) S.A. mógł stawić transzę kredytu do dyspozycji kredytobiorców w terminie do 10 dni roboczych, po stwierdzeniu spełnienia warunków wypłaty transzy. Przy tym pozwany bank wypłacając kredyt w walucie wymienialnej innej niż waluta kredytu stosował kursy kupna/sprzedaży dla dewiz obowiązujące w (...) S.A. w dniu realizacji zlecenia płatniczego. W praktyce zatem kredytobiorca nie miał zasadniczego wpływu na wybór dnia wypłaty kredytu, nie mógł też dowolnie wybrać dnia spłaty raty kredytowej. To zaś oznacza, że kredytobiorca nie miał wpływu na to według jakiego kursu otrzyma kredyt oraz według jakiego kursu będzie spłacał kredyt. Tak skonstruowana umowa sprawiała, że to bank pozostawał jedynym podmiotem kształtującym istotne warunki umowy kredytu tj. wysokość kredytu wypłaconego kredytobiorcy i wysokość raty. Taki jednostronny wpływ banku jest sprzeczny nie tylko z opisaną wyżej definicją kredytu ale również z granicami swobody umów wyznaczonymi przez art. 353 ¹k.c.

Jednocześnie należy podkreślić, że ustawa antyspreadowa z 29 lipca 2011 roku nie wprowadziła żadnych zapisów, które wchodziłyby do treści umów kredytowych denominowanych lub indeksowanych, zawartych przed dniem wejścia jej w życie. Umowy nieważnej nie można uczynić ważną za pomocą późniejszej ustawy.

Niezależnie od powyższego zgodnie z art. 385¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. § 2 stanowi, że jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. Stosownie do § 3 wskazanej regulacji prawnej nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Zgodnie z § 4 ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje. Stosownie do art. 385² k.c. oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny.

Przepisy art. 385¹ i n. k.c. stanowią implementację dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.04.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz. UE 1993 L 95, s. 29, ze zm.). Przepisy te wprowadzają instytucję niedozwolonych postanowień (klauzul) umownych, które bywają też nazywane klauzulami abuzywnymi.

Artykuł 385¹ k.c. stosuje się do umów zawieranych między przedsiębiorcą, a konsumentem. Ochrona przewidziana komentowanym artykułem obejmuje jedynie te postanowienia, które nie zostały indywidualnie uzgodnione. Artykuł 385¹ § 3 k.c. definiuje takie postanowienia jako klauzule, na które konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień przejętych z wzorca umowy. Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje (art. 385¹ § 4).

W ocenie Sądu zostały spełnione przesłanki wynikające z ww. przepisu. Powodowie posiadali status konsumenta. Zgodnie z art. 22¹ k.c. za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Jak wynika z treści umowy powodowie zaciągali kredyt na cele mieszkaniowe niezwiązane z prowadzeniem działalności gospodarczej. W świetle wskazanej regulacji posiadają oni status konsumenta.

Oczywistym jest, że umowa zawarta miedzy stronami stanowiła wzorzec umowny, według której bank udzielał kredytów w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, co oznacza, że autorem wzorca umowy był Bank. Należy również podkreślić, że postanowieniem indywidualnie uzgodnionym w myśl art. 385¹ k.c. nie jest postanowienie, którego treść konsument mógł negocjować, lecz takie postanowienie, które rzeczywiście powstało na skutek indywidualnego uzgodnienia (tak Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 20 maja 2015 roku, sygn. akt VI ACa 995/14 ). Powyższe oznacza, że o rzeczywistym wpływie można mówić wtedy, gdy konkretne postanowienia umowne zostały sformułowane przez konsumenta i włączone do umowy na jego żądanie, bądź też gdy postanowienia umowne były przedmiotem negocjacji pomiędzy konsumentem, a przedsiębiorcą, a konsument miał realny wpływ na ich treść i zdawał sobie z tego faktu sprawę.

W realiach niniejszej sprawy pozwany Bank wnioskował o przesłuchanie świadka w osobie J. R. (pracownika banku).

Nie budziło wątpliwości sądu, w świetle zeznań złożonych przez świadka, pracownika banku udzielającego kredytu powodom, że warunki umowy poza wybraniem kwoty, waluty, w ograniczonym zakresie terminu spłaty kredytu – nie były negocjowane (uzgadniane indywidualnie). W szczególności należy podkreślić, że świadek zeznała, że powodowie mieli negocjowane kursy walut, sami decydowali po jakim kursie zostanie wypłacony kredyt w przeliczeniu na złotówki. Powyższe w ocenie Sądu nie polega na prawdzie. Z treści umowy z nie wynika jaki miał być kurs złotówki do franka szwajcarskiego ani w dniu uruchomienia kredytu ani w dniu wymagalności spłaty poszczególnych rat kredytu. Jedynie z zaświadczenia pozwanego banku z dnia 8 września 2020 r. wynika jaki został zastosowany kurs przy uruchomieniu kredytu. Takiej wiedzy powodowie nie posiadali w dniu podpisania umowy. Ponadto powodowie nie otrzymali zestawienia płatności rat z której wynikałby jaki będzie kurs franka szwajcarskiego przy płatności poszczególnych rat (nie posiadali wiedzy w jakiej wysokości będzie płatna dana rata). Przy tym świadek J. R. sama wskazała, że informowanie o ryzyku walutowym wyglądało w ten sposób, że była wydawana informacja o ryzyku kredytowym, były to broszurki wręczane razem z symulacją. Dodatkowo z jej wyjaśnień nie wynika, aby kredytobiorcy w omawianej sprawie byli szczegółowo poinformowani o rzeczywistym rozmiarze ryzyka, w jaki sposób odbywają się przeliczenia walutowe, na czym polega konstrukcja denominacji, nie przedstawiono im symulacji związanych z kredytem w przypadku zmiany kursu waluty obcej. Tym samym w ocenie Sądu takie informowanie o ryzyku walutowym miało charakter blankietowy, osoba która nie była zorientowana w działalności banku, nie posiadała wiedzy w zakresie ekonomii i rynku finansowego nie zorientowała się, że zobowiązanie które zaciąga może okazać się z perspektywy czasu dla niej krzywdzące i znacznie naruszające jej interes.

Uznać należy, że Bank formułował treść umowy, a powodowie mogli wyłącznie podpisać umowę bądź też zrezygnować z jej zawarcia. Z pewnością nie zostały negocjowane postanowienie zawarte w § 4 ust. 2 Części ogólnej umowy ( (...)), § 22 ust. 2 pkt 1 Części ogólnej umowy ( (...)), § 32 ust. 1 Części ogólnej umowy ( (...)), § 39 ust. 2 pkt 1 i 3 Części ogólnej umowy ( (...)), § 40 pkt 2 i 4 ( (...)), § 43 Części ogólnej umowy. W omawianej sprawie wypłata kredytu w złotych polskich i zawarcie w umowie klauzuli waloryzacyjnej powodowały niemożliwość określenia świadczenia zarówno co do wysokości kredytu, jak i rat spłacanego zobowiązania. W ocenie Sądu, klauzule te są nieodzownymi klauzulami umownymi, bowiem kształtują prawa i obowiązki konsumentów - kredytobiorców - w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszają ich interesy. Jako sprzeczne z dobrymi obyczajami kwalifikowane są w szczególności wszelkie postanowienia, które zmierzają do naruszenia równorzędności stron umowy, nierównomiernie rozkładając uprawnienia i obowiązki między partnerami stosunku obligacyjnego. Natomiast o rażącym naruszeniu interesów konsumenta można mówić w przypadku prawnie relewantnego znaczenia tego nierównomiernego rozkładu praw i obowiązków stron umowy. Bank przyznał sobie prawo do jednostronnego regulowania wysokości rat kredytu. Jednocześnie prawo banku do ustalania kursu waluty w świetle zawartej przez strony umowy nie doznawało żadnych ograniczeń. Skoro bank może wybrać dowolne i niepoddające się weryfikacji kryteria ustalania kursów kupna i sprzedaży walut obcych, wpływając na wysokość własnych korzyści finansowych i generując dla kredytobiorcy dodatkowe i nieprzewidywalne co do wysokości koszty kredytu, klauzule te rażąco naruszają zasadę równowagi kontraktowej stron na niekorzyść konsumentów, a także dobre obyczaje, które nakazują, by ponoszone przez konsumenta koszty związane z zawarciem i wykonywaniem umowy, o ile nie wynikają z czynników obiektywnych, były możliwe do przewidzenia, a sposób ich generowania poddawał się weryfikacji.

W ocenie Sądu odwołanie się do kursów walut obowiązujących w „Tabeli kursów” banku oznacza naruszenie równorzędności stron umowy przez nierównomierne rozłożenie uprawnień i obowiązków. Uprawnienie banku wynikające z wzorca umowy umożliwiające ustalenie przez Bank kursu waluty nie może być dowolne tzn. nie doznawać żadnych ograniczeń w postaci ogólnie dostępnych skonkretyzowanych kryteriów zmian stosowanych kursów walutowych. Powyższe należy ocenić jako element treści umowy skutkujący nierównomiernym rozkładem praw i obowiązków stron umowy kredytowej prowadzący do naruszenia interesów konsumenta, w tym przede wszystkim interesu ekonomicznego. Należy też istotne znaczenie przypisać wymaganiu właściwej przejrzystości i jasności postanowienia umownego, czyli odpowiedzi na pytanie, czy zawarta umowa wskazuje w sposób jednoznaczny powody i specyfikę mechanizmu przeliczania waluty, tak by konsument mógł przewidzieć, na podstawie transparentnych i zrozumiałych kryteriów, wynikające dla niego z tego faktu konsekwencje ekonomiczne (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 2019 r. V CSK 347/18). W przedmiotowej sprawie z treści umowy wynikało wyłącznie, że przeliczenia nastąpią w oparciu o kurs ustalany przez bank. Nie wskazano żadnych wytycznych w oparciu o które kurs ten miałby zostać wyznaczany.

W sprawie żadna z części umowy tj. ani (...) ani (...) nie przedstawiał sposobu ustalania kursu waluty oraz możliwości zmiany tych kursów i ich wpływu na wysokość zobowiązania. Powodowie nie zostali w sposób właściwy poinformowani o oferowanym przez pozwanego produkcie, zasadach dotyczących ustalenia kapitału kredytu jak i rat kredytowych, a także podstaw użycia przez pozwanego różnych kursów walut w obrębie jednej umowy tj. jednego kursu na potrzeby wypłaty kwoty kredytu i drugiego kursu na potrzeby obliczania wysokości rat kapitałowo-odsetkowych.

W ocenie Sądu zakwestionowane w sprawie niniejszej klauzule umowne nie mogą zostać uznane za jednoznacznie sformułowane w rozumieniu art. 385¹ § 1 zd. II k.c., bowiem na ich podstawie powodowie nie byli w stanie oszacować kwot, jakie w przyszłości będą zobowiązani świadczyć na rzecz banku (tak również w wyroku SN z dnia 27 listopada 2019 r., II CSK 483/18, niepubl., wydanym już po rozstrzygnięciu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18 K. D. i J. D. przeciwko (...))

W tym miejscu należy wskazać, że stosownie do stanowiska Rzecznika (...)Mapy klauzul niedozwolonych w umowach kredytów „walutowych”(W., listopad 2020 r.) postanowienia zawarte w umowie o kredyt z (...) Banku (...) S.A. o treści:

Kredyt może być wypłacany:

1) w walucie wymienialnej – na finansowanie zobowiązań za granicą i w przypadku zaciągnięcia kredytu na spłatę kredytu walutowego,

2) w walucie polskiej – na finansowanie zobowiązań w kraju jest klauzulą abuzywną skutkującą nieważnością całej umowy. W niniejszej sprawie taką treść miał § 4 ust. 1 i 2 (...).

Podsumowując, okolicznościami świadczącymi o wystąpieniu przesłanek do ustalenia nieważności umowy są: jej nietransparentność polegająca na nie przedstawieniu przejrzystych i konkretnych mechanizmów wymiany waluty obcej, tak by powodowie - konsumenci byli w stanie samodzielnie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, jaka kwota środków pieniężnych w polskiej walucie zostanie im wypłacona na podstawie umowy kredytu, brak odwołania się do ustalonego w sposób obiektywny kursu (...) lub innych wskaźników, na które żadna ze stron nie miała wpływu i przyznanie Bankowi prawa do jednostronnego ustalania wysokości środków pieniężnych wypłacanych kredytobiorcom w walucie polskiej poprzez wyznaczanie w tabelach kursowych kursu kupna (...) przy jednoczesnym pozbawieniu kredytobiorców - konsumentów jakiegokolwiek wpływu na tą czynności, nierównomiernemu rozkładowi ryzyka związanego z zaciągnięciem kredytu denominowanego, niejasność określenia zasad spłaty odsetek, oprocentowania kredytu, ustalenia wysokości prowizji i opłat.

Niewątpliwie powodowie posiadają interes prawny w ustaleniu nieważności umowy. Na chwilę obecną są zobowiązani do spłacania rat kredytu, stąd istnieje niepewność co do ważności umowy i w konsekwencji jego zobowiązania oraz wymagalności.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy na mocy art. 69 ust. 1 i 2 Ustawy Prawo bankowe w zw. z art. 385¹§ 1 k.c. w zw. z art. 189 k.p.c. orzekł, jak w wyroku wstępnym.

WYROK WSTĘPNY

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE

ZARZĄDZENIE