UZASADNIENIE

(...) S.A. z siedzibą w W. wniósł
o zasądzenie w postępowaniu upominawczym kwoty 96 000,00 zł wraz
z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 27 grudnia 2018 r. do dnia zapłaty oraz kosztów procesu.

K. Z. wniósł o oddalenie powództwa w całości; zasądzenie
od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania; zasądzenie kosztów udzielonej pomocy prawnej z urzędu, nieuiszczonych w całości lub w części.

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

W dniu 16 sierpnia 2008 r. pozwany kierował samochodem osobowym będąc w stanie nietrzeźwości i umyślnie naruszył zasady bezpieczeństwa w ruchu drogowym w ten sposób, iż nie dostosował należytej prędkości jazdy do warunków panujących na drodze i na jej łuku zjechał na lewą część jezdni, gdzie potrącił idącą prawidłowo H. N., która zmarła na skutek doznanych obrażeń,
a następnie zbiegł z miejsca wypadku drogowego. Został za to skazany wyrokiem Sądu Rejonowego w Łasku wydanym w dniu 9 grudnia 2008 r. w sprawie o sygn. akt II K 188/08, (dowód: wyrok - k. 15) .

Pozwany był ubezpieczony w zakresie odpowiedzialności cywilnej
w powodowej spółce. Rodzina zmarłej dokonała zgłoszenia szkody. Powód wypłacił rodzinie zmarłej łączną kwotę 96 000,00 zł tytułem zadośćuczynienia. Wysokość zadośćuczynienia i odszkodowania została określona ostatecznie
na kwotę: 43 000,00 zł na rzecz D. N., 20 000,00 zł na rzecz J. K., 78 000,00 zł na rzecz J. N. i 55 000,00 zł na rzecz K. S.. W 2009 r. na rzecz D. N. powód wypłacił z tego tytułu kwotę 15 000,00 zł, na rzecz J. K. kwotę 5 000,00 zł, na rzecz J. N. kwotę 50 000,00 zł i na rzecz K. S. kwotę 20 000,00 zł, (dowód: potwierdzenie zawarcia polisy ubezpieczeniowej - k. 16 - 17; akta szkody - płyta - koperta - k. 33; potwierdzenia przelewów - k. 18 - 21) .

Pozwany jest kawalerem. Nie ma nikogo na utrzymaniu. Mieszka w domu należącym do jego brata. Pracuje i otrzymuje minimalne wynagrodzenie.
Nie ma długów i oszczędności. Wydaje około 600,00 zł miesięcznie
na wyżywienie; około 200,00 zł miesięcznie na odzież i obuwie; około 200,00 zł miesięcznie na środki czystości, higieny i kosmetyki; około 50,00 zł miesięcznie na telefon komórkowy; około 50,00 zł miesięcznie na telewizję i internet; około 200,00 zł miesięcznie na dojazd do pracy. Przekazuje bratu około 200,00 zł miesięcznie na energie elektryczną i wodę oraz około 1 500,00 - 2 000,00 zł rocznie na opał. Pozwany nie choruje na nic przewlekle, a w przypadku infekcji, sam ponosi koszty leczenia. Pozwany ma wyrzuty sumienia w związku
z przedmiotowym zdarzeniem drogowym. Nie oferował pomocy rodzinie zmarłej, w tym pomocy finansowej, (dowód: zeznania pozwanego - k. 107 - 107 verte
i nagranie rozprawy z 7 października 2021 r. - płyta - koperta - k. 112, minuta od 00:36:24 do 00:46:31, w związku z informacyjnymi wyjaśnieniami - k. 87
- 87 verte i nagraniem rozprawy z 9 września 2021 r. - płyta - koperta - k. 112, minuta od 00:05:25 do 00:17:59) .

H. N. pełniła bardzo ważną rolę w życiu swoich dzieci. Łączyła ich bardzo silna więź i bardzo dobre relacje. Zmarła pomagała przy opiece nad wnukami, prowadziła gospodarstwo domowe. K. S. mieszkała wraz z nią do chwili jej śmierci. Pomagały sobie wzajemnie, hodowały warzywa, które później sprzedawały. Zmarła stanowiła dla niej wsparcie duchowe. K. S. i D. N. po śmierci matki korzystali z pomocy psychologa. Wszystkie dzieci zmarłej uczestniczyły w jej pogrzebie. J. N., K. S. i D. N. często wspominają matkę, (dowód: zeznania świadka J. N.
- k. 106 verte i nagranie rozprawy z 7 października 2021 r. - płyta - koperta
- k. 112, minuta od 00:07:12 do 00:14:46; zeznania świadka K. S. - k. 106 verte i nagranie rozprawy z 7 października 2021 r. - płyta - koperta - k. 112, minuta od 00:14:46 do 00:21:43; zeznania świadka D. N. - k. 106 verte - 107 i nagranie rozprawy z 7 października 2021 r. - płyta - koperta
- k. 112, minuta od 00:21:43 do 00: 28:49 oraz od 00:29:26 do 00:34:15) .

Powód wezwał pozwanego do zapłaty kwoty 96 000,00 zł. Wyznaczył
mu termin 7 dni od dnia doręczenia wezwania, co nastąpiło 3 czerwca 2020 r., (dowód: wezwanie - k. 22; potwierdzenie doręczenia wezwania - k. 23 - 23 verte) .

W dniu 27 listopada 2020 r. Sąd Rejonowy Lublin - Zachód w Lublinie wydał nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym i zasądził od pozwanego kwotę 96 000,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 27 grudnia 2018 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 1 200,19 zł tytułem zwrotu kosztów procesu wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia się nakazu zapłaty do dnia zapłaty, (dowód: nakaz zapłaty - k. 7 verte) .

W dniu 18 grudnia 2020 r. pozwany wniósł sprzeciw od powyższego nakazu zapłaty i dlatego Sąd Rejonowy Lublin - Zachód w Lublinie umorzył postępowanie, (dowód: sprzeciw - k. 9 - 10 verte; postanowienie - k. 12) .

Powyższy stan faktyczny został ustalony w oparciu o przedstawione
w sprawie dowody z dokumentów, których prawdziwości strony nie kwestionowały, a także w oparciu o zeznania pozwanego i świadków: J. N., K. S. i D. N., którym Sąd przyznał wiarę w zakresie istotnym dla rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie prawie w całości.

Zgodnie z treścią art. 43 ustawy z 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (tekst jedn., Dz. U. z 2021 r., poz. 854, ze zm.), zakładowi ubezpieczeń oraz Ubezpieczeniowemu Funduszowi Gwarancyjnemu,
w przypadkach określonych w art. 98 ust. 2 pkt 1, przysługuje prawo dochodzenia od kierującego pojazdem mechanicznym zwrotu wypłaconego z tytułu ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych odszkodowania, jeżeli kierujący: wyrządził szkodę umyślnie, w stanie po użyciu alkoholu lub w stanie nietrzeźwości albo po użyciu środków odurzających, substancji psychotropowych lub środków zastępczych w rozumieniu przepisów o przeciwdziałaniu narkomanii; wszedł w posiadanie pojazdu wskutek popełnienia przestępstwa; nie posiadał wymaganych uprawnień do kierowania pojazdem mechanicznym, z wyjątkiem przypadków, gdy chodziło o ratowanie życia ludzkiego lub mienia albo o pościg za osobą podjęty bezpośrednio po popełnieniu przez nią przestępstwa; zbiegł
z miejsca zdarzenia.

Przesłanką konieczną do powstania prawa regresu w stosunku
do kierującego jest wypłacenie przez zakład ubezpieczeń świadczeń na rzecz poszkodowanego oraz wystąpienie wyszczególnionych w przepisie przesłanek podmiotowych po stronie kierującego. Kiedy owe przesłanki wystąpią, w chwili wypłacenia przez zakład ubezpieczeń na rzecz poszkodowanego świadczenia,
z mocy samego prawa powstaje po stronie zakładu ubezpieczeń prawo zwrotnego dochodzenia roszczenia, które z tą samą chwilą staje się wymagalne. W ten sposób powstaje nowa wierzytelność, która jest jednak uzależniona od istnienia wierzytelności pierwotnej, jaka została zaspokojona przez zapłatę świadczenia ubezpieczeniowego. Wobec powyższego, aby uzyskać świadczenie zwrotne, ubezpieczyciel musi udowodnić, że istniały podstawy prawne do wypłaty świadczenia na rzecz osoby poszkodowanej oraz że jego wysokość była adekwatna do rozmiaru powstałej szkody.

Mając powyższe na uwadze należy stwierdzić, że okoliczności wypadku komunikacyjnego nie budziły wątpliwości, gdyż nie były w niniejszej sprawie przedmiotem sporu. Bezspornym jest zatem to, że sprawcą przedmiotowego wypadku był pozwany, który będąc w stanie nietrzeźwości kierował samochodem osobowym i spowodował wypadek, w którym zginęła H. N.. Powyższe ustalenia wynikały jednoznacznie z wyroku karnego i wiązały w tym zakresie Sąd - zgodnie z treścią art. 11 k.p.c. Bezspornym było również to, że pojazd mechaniczny, którym poruszał się sprawca, był wówczas objęty obowiązkowym ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych na skutek umowy ubezpieczenia zawartej z powodem.

Należy dalej dodać, że odpowiedzialność powoda za skutki wypadku wynikała wobec tego z treści art. 822 § 1 k.c., zgodnie z którym ubezpieczyciel przez umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej zobowiązuje
się do zapłacenia określonego w umowie odszkodowania za szkody wyrządzone osobom trzecim, wobec których odpowiedzialność za szkodę ponosi ubezpieczający albo ubezpieczony. Uprawniony do odszkodowania w związku
ze zdarzeniem objętym umową ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej może przy tym dochodzić roszczenia bezpośrednio od ubezpieczyciela (§ 4). Jednocześnie z treści art. 34 ust. 1 wyżej wymienionej ustawy z 22 maja 2003 r.
o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, odpowiedzialność ubezpieczyciela z tytułu zawartej przez posiadacza pojazdu mechanicznego umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej (OC) wynika, że odszkodowanie z ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych przysługuje, jeżeli posiadacz lub kierujący pojazdem mechanicznym
są obowiązani do odszkodowania za wyrządzoną w związku z ruchem tego pojazdu szkodę, której następstwem jest śmierć, uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia bądź też utrata, zniszczenie lub uszkodzenie mienia. Szczegółowe zasady wypłacania świadczenia z tytułu umowy ubezpieczenia zostały określone w innych przepisach ustawy (tj. art. 13 i następne).

W świetle przytoczonych okoliczności odpowiedzialność powodowej spółki za negatywne skutki wypadku drogowego była niewątpliwa. Ponadto spełnione zostały przesłanki formalne do żądania przez ubezpieczyciela zwrotu równowartości świadczenia wypłaconego najbliższym zmarłej H. N., gdyż pozwany kierował pojazdem pod wpływem alkoholu i uciekł z miejsca zdarzenia.

Przedmiotem rozpoznania w niniejszej sprawie był regres zgłoszony przez ubezpieczyciela, który wypłacił poszkodowanemu należne mu odszkodowanie,
w stosunku do sprawcy szkody. W orzecznictwie i doktrynie tak ujęty regres,
w przeciwieństwie do regresu wynikającego z treści art. 828 § 1 k.c., zgodnie
z którym z dniem zapłaty odszkodowania przez zakład ubezpieczeń, roszczenie ubezpieczającego przeciwko osobie trzeciej odpowiedzialnej za szkodę przechodzi z mocy prawa na zakład ubezpieczeń do wysokości zapłaconego odszkodowania, określany jest jako „nietypowy”. Jego nietypowość polega bowiem na tym, że roszczenie regresowe wykracza podmiotowo poza strony umowy ubezpieczenia, gdyż przysługuje przeciwko kierującemu pojazdem, którym nie musi być ubezpieczający się posiadacz. Roszczenie ubezpieczyciela służy więc przeciwko kierowcy, będącemu sprawcą szkody, niezależnie od tego, czy był
on stroną umowy ubezpieczenia.

Rozpoznając roszczenie zakładu ubezpieczeń o zwrot wypłaconego świadczenia ubezpieczeniowego, sąd nie jest bezwzględnie związany wysokością faktycznie wypłaconego odszkodowania. Granicą odpowiedzialności sprawy szkody jest bowiem jej rzeczywista wysokość, przy czym w wypadku „regresu nietypowego” nie może ona przekraczać faktycznie wypłaconego przez ubezpieczyciela odszkodowania. W toku procesu pozwany sprawca szkody może kwestionować wysokość i zakres świadczeń wypłaconych przez zakład ubezpieczeń podnosząc w szczególności, że ubezpieczyciel świadczył nadmiernie w stosunku do szkody poniesionej przez pokrzywdzonego. Wykazanie przez sprawcę szkody, że zakład ubezpieczeń spełnił świadczenie zbędne lub nadmierne skutkować będzie oddaleniem lub odpowiednim obniżeniem wysokości dochodzonego roszczenia regresowego (patrz: J. M., K. N.,
P. S., Ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych. Komentarz, Warszawa 2012, uwaga 9 do art. 43).

Mając na uwadze zebrany w sprawie materiał dowodowy należy stwierdzić, że pozwany nie udźwignął ciężaru dowodu określonego w art. 6 k.c. i nie udowodnił, że wypłacając J. N., K. S., D. N. i J. K. zadośćuczynienie lub odszkodowanie
za znaczne pogorszenie się ich sytuacji życiowej powód świadczył nadmiernie.
Na tę okoliczność pozwany nie przedstawił w zasadzie żadnego dowodu. Natomiast powód wykazał, że na skutek śmierci H. N. wyżej wymienione osoby doznały szkody oraz że relacji i więzi rodzinne zmarłej z siostrą i dziećmi nie były zachwiane, złe lub anormalne. Należy w tym miejscu zwrócić uwagę
na to, że wysokość samego tylko zadośćuczynienia zasądzanego przez sądy powszechne w podobnych sprawach kształtuje się na poziomie około 100 000,00 zł dla dzieci i około 40 000,00 zł na rzecz rodzeństwa. Natomiast w niniejszej sprawie najwyższa suma świadczeń na rzecz dziecka nie przekroczyła kwoty 78 000,00 zł tytułem odszkodowania i zadośćuczynienia.

W dalszej kolejności Sąd musiał rozważyć, czy w niniejszej sprawie należy zastosować klauzulę generalną określoną w art. 5 k.c.

Klauzula generalna niedopuszczalności czynienia ze swego prawa użytku sprzecznego z zasadami współżycia społecznego ma na celu zapobieganie stosowaniu prawa w sposób prowadzący do skutków nieetycznych
lub rozmijających się w sposób zasadniczy z celem danej regulacji prawnej.
Jeśli więc uwzględnienie powództwa, zgodnego z literą prawa, powodowałoby
skutki rażąco niesprawiedliwe i krzywdzące (summum ius summa iniuria),
nie dające się zaakceptować z punktu widzenia norm moralnych i wartości
powszechnie uznawanych w społeczeństwie, art. 5 k.c. zezwala na jego oddalenie.
Odmowa udzielenia ochrony osobie, która korzysta z przysługującego jej prawa
podmiotowego w sposób zgodny z jego treścią, może mieć miejsce zupełnie
wyjątkowo i musi być umotywowana istnieniem szczególnych okoliczności
uzasadniających przyjęcie, że w określonym układzie stosunków uwzględnienie
powództwa prowadziłoby do skutków szczególnie dotkliwych i nieakceptowanych.
Zastosowanie art. 5 k.c. wymaga zawsze rozważenia przeciwstawnych wartości,
dokonania pogłębionej oceny wszystkich okoliczności rozpatrywanego przypadku oraz unikania wszelkiego schematyzmu (patrz wyroki Sądu Najwyższego:
z 25 sierpnia 2011 r., II CSK 640/10; z 22 listopada 1994 r., II CRN 127/94,
niepublikowane i z dnia 2 października 2015 r., II CSK 757/14, niepublikowane; z 24 stycznia 2013 r., II CSK 286/12, niepublikowane; z 3 lipca 2015 r., IV CSK 595/14, niepublikowane i z 20 sierpnia 2015 r., II CSK 555/14, niepublikowane).

W ocenie Sądu Okręgowego zarzut naruszenia art. 5 k.c. jest niezasadny. Za takim wnioskiem przemawia przede wszystkim okoliczność rażąco nagannego zachowania pozwanego, który jechał pod wpływem alkoholu i zbiegł z miejsca wypadku, przez co naruszył zasady współżycia społecznego, czyli - jak przyjmuje się w orzecznictwie - niemodyfikowane powszechne normy postępowania, funkcjonujące aktualnie w społeczeństwie polskim, mające na celu ochronę społecznie akceptowalnych wartości (czyli stanów rzeczy) lub dóbr niematerialnych, o silnym zabarwieniu aksjologicznym, co zbliża je do norm moralnych. W orzecznictwie zwraca się uwagę, że z art. 5 k.c. wiąże się „zasada czystych rąk”, co oznacza, że osoba, która sama narusza zasady współżycia społecznego, nie może korzystać z ochrony przewidzianej w tym przepisie (patrz wyroki Sądu Najwyższego: z 13 czerwca 2000 r., V CKN 448/00, Legalis
i z 20 stycznia 2011 r., I PK 135/10, Monitor Prawa Pracy 2011, Nr 9, s. 475). Zakaz nadużycia prawa powinien bowiem być stosowany przy uwzględnieniu roli prewencyjno - wychowawczej art. 5 k.c. , która może być zapewniona tylko wówczas, gdy bierze się pod uwagę nastawienie podmiotów danego stosunku cywilnoprawnego względem powinności przestrzegania zasad współżycia społecznego (patrz wyrok Sądu Najwyższego z 9 marca 1972 r., III CRN 566/71, Legalis). W konsekwencji stwierdzić należy, że pozwany, który sam naruszył prawo nie może obecnie zarzucać nadużycia prawa powodowi, który dochodzi jedynie zwrotu spełnionych świadczeń na rzecz poszkodowanych.

Wobec tego, na podstawie art. 43 pkt 1 w zw. z art. art. 98 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (tekst jedn., Dz. U. z 2018 r., poz. 473 ze zm.), Sąd orzekł,
jak w pkt 1 a wyroku, uznając przy tym, że roszczenie nie jest przedawnione, bowiem wypłaty nastąpiły 6 listopada 2018 r., zatem od tego dnia biegnie trzyletni termin przedawnienia, który został przerwany przez wniesienie niniejszego powództwa 5 marca 2021 r. (patrz: uchwały Sądu Najwyższego z: 16 października 1981 r, IV CR 63/81, OSNC 1981, nr 12, poz. 242 i 16 listopada 2012 r., III CZP 61/12. OSNC 2013/4/47; wyroki Sądu Najwyższego z: 12 lipca 1968 r., I CR 265/68, OSNC 1969, nr 7 - 4, poz. 138 i z 1 czerwca 1973 r., II PR 97/73, OSPiKA 1974, nr 1, poz. 84; wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 3 czerwca 2016 r., sygn. akt I ACa 205/16).

Na podstawie art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 476 k.c. S ąd zasądził o powyższej kwoty odsetki ustawowe za opóźnienie od 11 czerwca 2020 r., gdyż wezwanie
do zapłaty pozwany otrzymał 3 czerwca 2020 r. Został mu wyznaczony termin
7 dni na uregulowania zadłużenia. Zatem od 11 czerwca 2020 r. pozwany pozostaje w zwłoce. Mając to na uwadze Sąd oddalił powództwo o odsetki
w pozostałej części, o czym orzekł, jak w pkt 2 wyroku.

Sąd nie rozłożył zasądzonej kwoty na raty ze względu na brak przesłanek określonych w art. 320 k.p.c. Zgodnie z treścią tego przepisu, w szczególnie uzasadnionych wypadkach sąd może w wyroku rozłożyć na raty zasądzone świadczenie.

W doktrynie i orzecznictwie wskazuje się, że celem tego unormowania jest umożliwienie realizacji wyroku bez potrzeby przeprowadzenia egzekucji. Zastosowanie powyższego przepisu może mieć miejsce jedynie w wypadkach „szczególnie uzasadnionych”, które zachodzą wówczas, gdy natychmiastowe wykonanie wyroku byłoby rażąco sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, np. jeżeli ze względu na stan majątkowy, zdrowotny, czy rodzinny niezwłoczne spełnienie świadczenia lub jednorazowe spełnienie zasądzonego świadczenia przez pozwanego byłoby niemożliwe, bardzo utrudnione lub narażałoby pozwaną albo jej bliskich na niepowetowaną szkodę.

Pojęcia sytuacji szczególnych nie można przy tym interpretować wyłącznie jako sytuacji skrajnych, związanych z nadzwyczaj trudnym położeniem pozwanego. W takich bowiem sytuacjach pozwany nie posiadałby wystarczających środków, by spłacać zadłużenie w częściach lub też możliwe
do zaakceptowania przez niego raty są tak niskie, że w żaden sposób nie stanowią realnego zabezpieczenia powoda. Wówczas sąd zmuszony byłby do oddalenia wniosku o rozłożenia świadczenia na raty. Zatem chodzi o takie stany faktyczne, z których wynika, że sytuacja pozwanego jest trudna na tyle, że wyłącza możliwość spełnienia świadczenia, z drugiej zaś strony na tyle dobra, aby pozwany był
w stanie realnie płacić raty w wysokości zadawalającej powoda.

Mając powyższe na uwadze oraz zebrany w sprawie materiał dowodowy należy uznać, że nie zachodzą „szczególne okoliczności” uzasadniające rozłożenie zasądzonego świadczenia na raty. Pozwany nie posiada wystarczających dochodów, które pozwalają mu na spłatę zobowiązania
w ratach. Wystarczają one na pokrycie potrzeb dnia codziennego. Ponadto należy dodać, że rozłożenie na raty kwoty zasądzonej w wyroku - zgodnie z żądaniem pozwanego - doprowadziłoby do znacznego pokrzywdzenia powoda, który swoją należność otrzymałby w całości dopiero po 40 latach.

O kosztach procesu należnych powodowi, Sąd orzekł, jak w pkt 1 b wyroku, na podstawie art. 98 k.p.c., obciążając nimi pozwanego - jako przegrywającego sprawę. Na zasądzoną kwotę składa się opłata stosunkowa w wysokości 4 800,00 zł oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa w wysokości 17,00 zł.

O kosztach pomocy prawnej udzielonej pozwanemu z urzędu, Sąd orzekł jak w pkt 3 wyroku, na podstawie § 1 - 4 i § 8 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata
z urzędu (tekst jedn., Dz. U. z 2019 r., poz. 18).

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE