UZASADNIENIE

(wyroku z dnia 15 września 2021 roku – k. 127)

Powód (...) S.A. w W. domagał się od J. B. oraz P. B. zasądzenia solidarnie kwoty 23.397,50 złotych.

W pozwie powód wskazał, iż wierzytelność wynikają z umowy kredytu gotówkowego zawartej ze zmarłym I. B., którego pozwani są spadkobiercami.

Jednocześnie powód wskazał, iż z uwagi na ograniczenie odpowiedzialności spadkobierców wynikające z nabycia spadku z dobrodziejstwem inwentarza wnosi o ujęcie tego ograniczenia w wydanym tytule wykonawczym.

Na kwotę wierzytelności składają się kwota 22.976,54 złotych tytułem niespłaconej wierzytelności głównej oraz kwota 420,96 zł tytułem odsetek umownych za okres od dnia 29 czerwca 2016 roku do dnia 31 marca 2019 roku, to jest dnia śmierci kredytobiorcy.

Powód powołał się na próbę ugodowego rozwiązania sporu poprzedzająca złożenie pisma procesowego.

(pozew – k. 3-6)

W sprzeciwie od wydanego nakazu pozwani wnieśli o oddalenie powództwa w całości.

Pozwani zaprzeczyli, aby w jakikolwiek sposób mieli ponosić odpowiedzialność za powołaną w pozwie wierzytelność.

Powołali się na to, iż w dniu 7 lutego 2020 komornik sądowy sporządził spis inwentarza po zmarłym I. B., w którym ustalono stan czynny spadku na kwotę 1.185,47 zł.

Powód miał świadomość treści spisu inwentarza i w wezwaniu do zapłaty wezwał pozwanych do zapłaty jedynie kwoty 226,32 zł.

Pozwani postawili zarzut spełnienia świadczenia, które opierali na założeniu dokonania spłaty wierzycieli proporcjonalnie do wartości stanu czynnego spadku. Skoro bowiem pozwani wyczerpali limit swojej odpowiedzialności przez spłatę wierzycieli do wysokości stanu czynnego spadku nie odpowiadają względem powoda w żaden sposób.

Ponadto pozwani wskazali, iż J. B. jest osobą schorowaną, jedynym jego dochodem jest świadczenie emerytalne w wysokości 3.700,18 zł oraz dochód z praw autorskich w kwocie 652,12 zł.

(odpowiedź na pozew – k. 61- 66)

W piśmie procesowym z dnia 12 maja 2021 roku pełnomocnik powoda podtrzymał dotychczasowe stanowisko. Powód wskazał, iż kwestia czy długi spadkowe przekraczają stan czynny spadku wobec jego przyjęcia z dobrodziejstwem inwentarza, nie podlega badaniu w ramach postepowania rozpoznawczego. Ustalenie tego, czy istnieje spadek pozwalający na zaspokojenie przypadającej od dłużnika należności należy do postępowania egzekucyjnego.

(pismo powoda – k. 97-100)

Stan faktyczny:

I. B. związany był z powodem umową kredytu gotówkowego nr (...) z dnia 28 czerwca 2016 roku. Umowa wygasała z chwilą śmierci kredytobiorcy. Ten zmarł dnia 31 marca 2019 roku. Na dzień śmierci kredytobiorcy wysokość niespłaconego kapitału kredytu wynosiła 22.976,54 zł, natomiast wysokość odsetek umownych za okres obowiązywania umowy wynosiła 420,96 zł.

(fakty bezsporne nadto potwierdzone: umową – k. 23-31, potwierdzeniem – k. 32, regulaminem – k. 33-37, warunkami – k. 38-39, zestawieniem operacji – k. 46-48)

Spadek po zmarłym kredytobiorcy na podstawie ustawy w udziałach wynoszących po 1/2 części spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

(fakt bezsporny nadto potwierdzony: aktem poświadczenia dziedziczenia – k. 44-45)

Komornik dokonał spisu inwentarza po zmarłym i ustalił stan czynny na kwotę 1.185,47 zł, a stan bierny na kwotę 46.739,16 zł, przy w długach nie uwzględniono wierzytelności powoda objętej pozwem. Stan czynny spadku wyniósł - 45.553,69 zł.

(fakty bezsporne nadto potwierdzone: protokołem spisu inwentarza – k. 71-71v.)

Pozwany J. B. dokonał proporcjonalnych spłat na poczet wierzytelności ujętych w spisie inwentarza w łącznej wysokości odpowiadającej stanowi czynnemu spadku, tj. kwoty 1.185,47 zł.

(fakt bezsporny nadto potwierdzony: zestawieniem operacji – k. 72, potwierdzeniami przelewów – k. 73-79, 114)

Pozwany pismami z dnia 2 lipca 2020 roku wezwał pozwanych do zapłaty kwoty 226,32 zł tytułem wierzytelności wynikającej z zawartej umowy ze spadkodawcą z uwzględnieniem wyliczenia udziału w stanie czynnym masy spadkowej przy założenie, że stan bierny dokonanego spisu inwentarza nie uwzględniał wierzytelności względem powoda.

(fakt bezsporny nadto potwierdzony: wezwaniami – k. 49, 50)

Ocena dowodów:

Stan faktyczny pozostawał bezsporny. Strony nie kwestionowały wiarygodności złożonych do akt sprawy dokumentów, z których część stanowiła dokumenty urzędowe.

Kwalifikacja prawna:

Podstawę prawną powództwa stanowił przepis art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Prawo bankowe (Dz.U. Nr 140, poz. 939 ze zm.) zgodnie z którym przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. W świetle przywołanego przepisu obowiązkiem kredytobiorcy jest zwrot kredytu na zasadach określonych w umowie.

Pomiędzy stronami bezsporny był fakt związania spadkodawcy umową kredytu z powodem, wygaśnięcia umowy z dniem śmierci kredytobiorcy oraz wysokości zobowiązania.

Spór oparty był na prawie, a dokładniej wykładni art. 1031 § 2 zdanie pierwsze k.c. w relacji do art. 319 k.p.c.

Zgodnie z jego treścią art. 1031 § 2 zdanie pierwsze k.c. w razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku. Odpowiedzialność ta jest więc ograniczona (odpowiedzialność pro viribus hereditatis) do ustalonej wysokości. Wyczerpanie sumy wyznaczającej granice odpowiedzialności w zasadzie zwalnia spadkobiercę od dalszej odpowiedzialności.

Jednocześnie art. 319 k.p.c., uprawnia sąd do ograniczenia w sentencji wyroku zakresu odpowiedzialności dłużnika za dług spadkowy do wartości stanu czynnego spadku, jednak nie daje podstawy do oddalenia powództwa wytoczonego przez wierzyciela spadkodawcy tylko na tej podstawie, że zmarły nie pozostawił spadku bądź że pozostawiony spadek nie wystarczy na pokrycie istniejących, wymagalnych zobowiązań.

Kwestia bowiem, jakim majątkiem dysponuje dłużnik, jest dla sądu procesowego obojętna, gdyż ocena tego zagadnienia należy do zakresu postępowania egzekucyjnego (wyrok SN z 09.09.1976 r., IV PR 135/76, OSNC 1977/4/80).

Tym samym w ocenie Sądu nie istniała podstawa do oddalenia powództwa na tej podstawie, iż dłużnik – pozwany wykazał to, iż dokonał spłaty wierzycieli zgodnie z ich wykazem ustalonym przy spisie inwentarza, jak również stosownie do wysokości stanu czynnego spadku.

Określenie stanu czynnego spadku nie jest stałe, albowiem ustawodawca dopuszcza możliwość uzupełnienia stanu inwentarza w chwili ujawnienia dodatkowych składników majątkowych spadkodawcy. A zatem wierzycielowi może zależeć na uzyskaniu tytułu egzekucyjnego, zaś ewentualne oddalenie powództwa z powołaniem się na brak możliwości wyegzekwowania należności zamykałoby mu drogę do zaspokojenia w przyszłości. Z kolei zwłoka w dochodzeniu wierzytelności mogłaby prowadzić do przedawnienia wierzytelności i niemożności uzyskania tytułu egzekucyjnego. Skoro zatem jedynym zarzutem był zarzut niemożności skutecznego prowadzenia egzekucji to w ocenie Sądu winien on być podniesiony na etapie postępowania egzekucyjnego prowadząc do jego umorzenia w oparciu o przepis art. 824 par. 1 punkt 6 k.p.c.

Ponadto należy zauważyć, iż analiza sposobu dokonania spłaty przez pozwanych pozwala na przyjęcie, iż została ona oparta na założeniu tego, iż przyjęta wartość stanu czynnego spadku jest wspólna dla wszystkich spadkobierców z ograniczeniem odpowiedzialności. Tymczasem ten sposób realizowania spłaty wierzycieli jest wyrazem jedynie części poglądów komentatorów, podczas gdy literalna wykładnia przepisu art. 1031 k.c. skłania raczej do przyjęcia tego, iż każdy ze spadkobierców ponosi własną odpowiedzialność w granicach sumy wyznaczonej stanem czynnym spadku. Stąd wierzyciele od każdego z nich z osobna mogą żądać zaspokojenia do stanu czynnego spadku, zaś spłata dokonana w tych granicach przez jednego ze spadkobierców nie zwalnia pozostałych z ich odpowiedzialności wobec wierzycieli – wyznaczonych granicą wartości stanu czynnego spadku.

Tym samym – mając na względzie ten sposób interpretacji przepisu o ograniczonej odpowiedzialności spadkobierców wyłączenie odpowiedzialności na etapie egzekucji obejmowałoby jedynie pozwanego J. B..

Należy jednocześnie wskazać, iż w toku przesłuchania pozwany wskazywał na to, iż nie dysponował pełną wiedza co do stanu majątkowego spadkodawcy, to zaś pozwala na przyjęcie, iż nie tylko pasywa, ale również aktywa mogą znajdować się poza jego wiedzą co pełnego stanu majątkowego spadkodawcy.

Mając na względzie powyższe Sąd uwzględnił w całości żądanie powoda z ograniczeniem pozwanych do stanu czynnego spadku.

Zamieszczenie powyższego zastrzeżenia w wyroku, pomimo redakcji przepisu „może” nie pozostawia sądowi dowolności w tej kwestii i jest jego obowiązkiem (por. wyrok SN z 22.10.1977 r., II CR 335/77, OSNC 1978/9/159).

Za powyższą koncepcją przemawia również fakt, że po wydaniu orzeczenia kończącego w sprawie możliwe jest ujawnienie majątku spadkowego spadkodawcy, natomiast w razie oddalenia powództwa wierzyciel zostałby w tej sytuacji pozbawiony możliwości zaspokojenia.

Dla przykładu możliwego pokrzywdzenia wierzyciela w razie odmiennej wykładni warto wskazać, że wyjątkowo ograniczenie to nie będzie wchodziło w rachubę, np. spadkobierca nie może się na nie skutecznie powoływać wobec wierzyciela, który jeszcze za życia spadkodawcy zabezpieczył swoją wierzytelność zastawem lub hipoteką, jeśli obecnie przedmiot takiego zastawu lub hipoteki wchodzi w skład spadku (co wynika odpowiednio z art. 316 k.c. oraz art. 74 ustawy o księgach wieczystych i hipotece) – E. N., w: A. K., Komentarz KC, t. 4, 2012, s. 321 (tak w odniesieniu do wierzytelności zabezpieczonej hipoteką: postanowienie SN z 21.1.2016 r., III CZP 96/15, LEX nr 2007799) (E. Gniewek, P. Machnikowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 10, Warszawa 2021, Legalis).

Z kolei zobowiązani spadkobiercy nie są zagrożeni egzekucją powyżej stan czynnego spadku, albowiem w razie skierowania wniosku egzekucyjnego do całości roszczenia – pomimo zastrzeżenia odpowiedzialności – w odpowiednim zakresie zostanie umorzona na podstawie art. 824 § 1 pkt 6 k.p.c.

Rozstrzygnięcie:

Zatem uznając, że roszczenie powoda w niekwestionowanej wysokości 23.397,50 zł było zasadne Sąd w punkcie I. wyroku uwzględnił powództwo w całości na podstawie art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Prawa bankowego.

Natomiast w punkcie II. wyroku na podstawie art. 319 k.p.c. zastrzeżono pozwanym prawo do powołania się na ograniczenie odpowiedzialności do wartości ustalonego w spisie inwentarza stanu czynnego spadku po I. B., gdzie materialno-prawną podstawę rozstrzygnięcia w tym zakresie stanowił art. 1031 zdanie pierwsze k.c.

Koszty procesu:

O kosztach Sąd orzekł na podstawie art. 102 k.p.c. mając na uwadze względy słuszności.

Zdaniem Sądu specyfika niniejszego procesu pozwala na wyprowadzenie wniosku, że mamy do czynienia ze szczególnie uzasadnionym przypadkiem. W rzeczywistości pozwani nie są zobowiązani do zapłaty powyżej stan czynnego spadku, jednak mimo to należy ich traktować jako przegrywających proces.

Niemniej jednak należy zauważyć, iż pozwani przed wytoczeniem powództwa podjęli oni działania zmierzające do spłaty wierzytelności – zgodnie z przyjętą przez nich zasadą odpowiedzialności. Doprowadzili do sporządzenia spisu inwentarza, a następnie J. B. spłacił wierzytelności w granicach odpowiedzialności. Nieujawnienie powoda jako wierzyciela było wynikiem nieprecyzyjnego wezwania skierowanego do banku przez komornika, a zatem znajdowało się poza zakresem odpowiedzialności pozwanych.

Z kolei słusznie pozwani podnieśli, iż koszty procesu znajdują się poza zakresem ich ograniczonej odpowiedzialności, a zatem stanowiłyby ich osobiste obciążenie niezależne od zasady ograniczonej odpowiedzialności.

A zatem w ocenie Sądu w tak specyficznej sytuacji, w której dłużnik poczynił starania do ustalenia kręgu dłużników i dokonania ich uczciwej spłaty względy słuszność przemawiają za odstąpieniem od obciążenia pozwanych kosztami procesu.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE