Sygn. akt I Ca 487/20
Dnia 26 maja 2021 roku
Sąd Okręgowy w Sieradzu I Wydział Cywilny
w następującym składzie:
Przewodniczący: sędzia Joanna Składowska
Sędziowie: Elżbieta Zalewska- Statuch
Katarzyna Powalska
po rozpoznaniu w dniu 26 maja 2021 roku w Sieradzu na posiedzeniu niejawnym
sprawy z powództwa M. G.
przeciwko (...) S.A. w W.
o zapłatę
na skutek apelacji powódki
od wyroku Sądu Rejonowego w Łasku z dnia 2 października 2020 roku,
sygn. akt I C 262/19
1. oddala apelację;
2. zasądza od M. G. na rzecz (...) S.A.
w (...) 700 (dwa tysiące siedemset) złotych z tytułu zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.
Sygn. akt I Ca 487/20
Zaskarżonym wyrokiem z 2 października 2020 r., wydanym pod sygn. akt I C 262/19, Sąd Rejonowy w Łasku oddalił powództwo M. G. przeciwko (...) S.A. w W. o zapłatę kwoty 55 000 złotych z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 2 października 2018 r. do dnia zapłaty (pkt 1); zasądzając od powódki na rzecz pozwanego 5 417 złotych z tytułu zwrotu kosztów procesu (pkt 2) oraz nie obciążając powódki wydatkami poniesionymi tymczasowo z sum budżetowych Skarbu Państwa (pkt 3).
Rozstrzygnięcie zapadło przy następujących ustaleniach i wnioskach:
Powódka M. G. zawarła z pozwanym (...) S.A. w W. umowę ubezpieczenia domu na okres od 8 listopada 2017 r. do 7 listopada 2018 r. Przedmiotowy dom miał konstrukcję niepalną i został wybudowany w 1958 r. Zgodnie z §15 ust.1 punkt 2 b) Ogólnych warunków ubezpieczenia (OWU), wysokość odszkodowania ustala się w kwocie odpowiadającej wysokości poniesionej szkody, nie wyższej jednak niż suma ubezpieczenia wskazana w umowie ubezpieczenia, z zastosowaniem następujących zasad:
- jeżeli na pierwszy dzień okresu ubezpieczenia wiek budynku przekraczał 45 lat - w wartości rzeczywistej. Zgodnie z § 2 punkt 127 OWU, wartość rzeczywista jest to wartość nowa pomniejszona o wartość stanowiącą iloczyn stopnia zużycia technicznego i wartości nowej. Zgodnie z § 2 punkt 125 OWU wartość nowa jest to wartość odpowiadająca kosztom przywrócenia mienia do stanu nowego, lecz nie ulepszonego.
W dniu 16 lutego 2018 r. przedmiotowy dom uległ zniszczeniu na skutek pożaru. Pozwany ustalił stopień zużycia technicznego przedmiotowego budynku na 53,83 %. Pozwany wypłacił powódce kwotę 42 769,81 złotych z tytułu świadczenia z umowy ubezpieczenia.
Koszt przywrócenia przedmiotowego budynku do stanu sprzed szkody wynosi 76 959,99 złotych.
Jak zauważył Sąd Rejonowy, podstawą odpowiedzialności pozwanego są przepisy art. 805 § 1 i 2 punkt 1 k.c. oraz OWU umowy ubezpieczenia DOM, z których wynika, że pozwany powinien wypłacić powódce wartość rzeczywistą, tj. wartość nową (wartość odpowiadająca kosztom przywrócenia mienia do stanu nowego, lecz nie ulepszonego) pomniejszoną o wartość stanowiącą iloczyn stopnia zużycia technicznego i wartości nowej. Wartość rzeczywista w niniejszej sprawie wynosi: 76 959,99 złotych (76 959,99 x stopień zużycia technicznego 53,83 %) = 35 532,43 złotych. Pozwany wypłacił powódce kwotę wyższą - 42 769,81 złotych.
Z powyższych względów powództwo oddalono.
O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 § 1 k.p.c., a o wydatkach na podstawie art.102 k.p.c. w związku z art.113 ust. 1 u.k.s.s.c.
Powódka wniosła apelację od wyroku Sądu Rejonowego, zaskarżając orzeczenie w części oddalającej powództwo (pkt 1 sentencji) oraz w części orzekającej o kosztach procesu (pkt 2 sentencji).
Skarżąca podniosła następujące zarzuty:
1. mające wpływ na wynik sprawy naruszenie przepisów postępowania, tj.:
a) art. 233 § 1 k.p.c. polegające na dokonaniu błędnej i dowolnej ocenie materiału dowodowego poprzez przyjęcie, że:
- opinia biegłego sądowego J. O. nie budzi wątpliwości, co w konsekwencji spowodowało oddalenie powództwa w całości, podczas gdy wszechstronne rozważenie całego zgromadzonego materiału winno doprowadzić Sąd do wniosku, że powódka udowodniła dochodzone roszczenie w całości;
- ustalenia pozwanego są miarodajne do przyjęcia stopnia zużycia technicznego w wysokości 53,83 %, podczas gdy biegły sądowy nie ustalił stopnia zużycia technicznego budynku;
- wysokość odszkodowania należnego powódce ustala się z uwzględnieniem stopnia zużycia technicznego w wysokości 53,83 % podczas gdy zgodnie z § 16 ust. 1 i 5 ogólnych warunków ubezpieczenia (...) wysokość odszkodowania z tytułu ubezpieczenia ustala się na podstawie kosztorysu sporządzonego w eksperckim systemie kosztorysowania robót i obiektów budowlanych lub w oparciu o cenniki budowlane opracowane przez podmioty wyspecjalizowane w zakresie budownictwa, ewentualnie na podstawie kosztorysu odbudowy lub naprawy dokonanej systemem gospodarczym sporządzonym zgodnie z zasadami kalkulacji i ustalania cen robót budowlanych, elektrycznych i instalacyjnych stosowanych w budownictwie, uwzględniającym dotychczasową konstrukcję i wymiary mienia oraz standard wykończenia, przy zastosowaniu takich samych lub najbardziej zbliżonych materiałów;
- wypłacona przez pozwanego na etapie postępowania likwidacyjnego kwota 42 769,81 złotych jest wyższa niż należne powódce odszkodowanie w związku ze szkodą (35 532,43 złotych);
b) art. 278 § 1 k.p.c. poprzez samodzielnie wypowiedzenie się przez Sąd co do kwestii wymagających wiadomości specjalnych, w sytuacji gdy przepis prawa nakładają na Sąd obowiązek dopuszczenia i przeprowadzenia przez Sąd opinii biegłego sądowego w wypadkach wymagających wiadomości specjalnych, co w konsekwencji doprowadziło do nieuprawnionego i wadliwego ustalenia przez Sąd stopnia zużycia technicznego w wysokości 53,83 %;
c) art. 227 k.p.c. w zw. art. 278 k.p.c. i w zw. z art. 286 k.p.c. poprzez ich niezastosowanie skutkujące pominięciem wniosku dowodowego powódki o dopuszczenie dowodu z uzupełniającej opinii biegłego sądowego pomimo, iż zachodziła taka potrzeba z uwagi na kwestionowanie przez powódkę sporządzonych opinii, a nadto zebrany w sprawie materiał dowodowy pozostawał niepełny i nie pozwalał na ustalenie wysokości szkody do jakiej doszło w domu należącym do powódki i kosztów koniecznych do przywrócenia budynku do stanu sprzed zdarzenia;
d) 328 § 2 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i nie wskazanie w uzasadnieniu wyroku pełnej podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, tj.: przyczyn, dla których Sąd odmówił wiarygodności i mocy dowodowej dowodom wskazanym przez powódkę, w szczególności w postaci kosztorysu inwestorskiego sporządzonego zgodnie z zasadami kalkulacji i ustalania cen robót budowlanych, elektrycznych i instalacyjnych stosowanych w budownictwie;
a w konsekwencji opisanych powyżej uchybień:
2) naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.: art. 361 § 2 k.c. przez jego niezastosowanie do ustalonego stany faktycznego i w konsekwencji nieprawidłowe ustalenie wysokości należnego powódce odszkodowania, co skutkowało oddaleniem powództwa w całości.
W oparciu o wskazane zarzuty powódka wniosła o:
1. zmianę wyroku w zaskarżonej części i uwzględnienie powództwa w całości, ewentualnie o:
2. uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do rozpoznania przez Sąd pierwszej instancji;
3. zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów postępowania za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych, a w przypadku oddalenia apelacji nieobciążanie pozwanej kosztami zastępstwa procesowego strony przeciwnej na zasadzie art. 102 k.p.c. z przyczyn wskazanych we wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych,
4. rozpoznanie przez Sąd w trybie art. 380 k.p.c. postanowienia Sądu pierwszej instancji z dnia 4 czerwca 2020 r., wydanego na posiedzeniu niejawnym, w przedmiocie pominięcia dowodu z uzupełniającej opinii biegłego J. O. wskazanego w piśmie procesowym powódki z dnia 2 czerwca 2020 r.
Pozwany domagał się oddalenia apelacji na koszt skarżącej.
Sąd Okręgowy zważył, co następuje:
Choć zgodzić się należy ze skarżącą, że doszło do uchybienia przez Sąd pierwszej instancji niektórym przepisom procesowym regulującym postępowanie dowodowe, pozostało to bez wpływu na prawidłowość rozstrzygnięcia.
Przede wszystkim należy jednak podkreślić, że naruszenie art. 328 § 2 k.p.c., określającego wymagania, jakim winno odpowiadać uzasadnienie wyroku sądu (w obecnym stanie prawnym art. 327 1 § 1 k.p.c.), może być zaś ocenione jako mogące mieć istotny wpływ na wynik sprawy w sytuacjach tylko wyjątkowych, do których zaliczyć można takie, w których braki w zakresie poczynionych ustaleń faktycznych i oceny prawnej są tak znaczne, że sfera motywacyjna orzeczenia pozostaje nieujawniona bądź ujawniona w sposób uniemożliwiający poddanie jej ocenie instancyjnej (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 07 lutego 2001 r., sygn. akt V CKN 606/00, LEX nr 53116). Taka sytuacja w sprawie przedmiotowej nie miała miejsca. Uzasadnienie rozstrzygnięcia zawiera wszystkie elementy wymienione we wskazanym przepisie i jasno wyraża motywy, jakimi kierował się Sąd pierwszej intencji wydając zaskarżony wyrok.
Trzeba natomiast przyznać rację skarżącej, że samodzielnie, tj. bez dopuszczenia na tę okoliczność dowodu z opinii biegłego, wypowiedzenie się przez Sąd co do kwestii wymagających wiadomości specjalnych uchybia art. 278 § 1 k.p.c., a taką stanowiło ustalenie stopnia zużycia technicznego ubezpieczonego budynku.
Wskazany błąd został naprawiony przez Sąd odwoławczy, który w trybie art. 382 k.p.c. dopuścił dowód z uzupełniającej opinii biegłego z zakresu budownictwa J. O., któremu zlecił wydanie opinii uzupełniającej, w której biegły określi koszt przywrócenia budynku powódki do stanu sprzed pożaru wg zasad określonych w Ogólnych warunkach ubezpieczenia (...), tj. wg wartości rzeczywistej, czyli wartości nowej pomniejszonej o wartość stanowiącą iloczyn stopnia zużycia technicznego i wartości nowej (§ 2 pkt 127, § 2 pkt 103 w zw. z § 15 ust. 1 pkt 2 podpunkt b OWU).
Na podstawie wydanej opinii Sąd Okręgowy ustalił, że zużycie techniczne budynku wyniosło 53,546%, a wysokość odszkodowania obliczona zgodnie ze wskazanymi zapisami OWU wynosić winna 42 197 złotych (wartość rzeczywista - 71 462 złotych x 0, (...)) - opinia - k. 218 - 224.
Warto zaznaczyć, do opinia biegłego podlega, jak inne dowody, ocenie według art. 233 § 1 k.p.c., lecz co odróżnia ją pod tym względem, to szczególne kryteria oceny, które stanowią: poziom wiedzy biegłego, podstawy teoretyczne opinii, sposób motywowania sformułowanego w niej stanowiska oraz stopień stanowczości wyrażonych w niej ocen, a także zgodność z zasadami logiki i wiedzy powszechnej. Specyfika oceny tego dowodu wyraża się w tym, że sfera merytoryczna opinii kontrolowana jest przez sąd, który nie posiada wiadomości specjalnych w istocie tylko w zakresie zgodności z zasadami logicznego myślenia i wiedzy powszechnej. Podważenie mocy dowodowej opinii poprzez zakwestionowanie wiadomości specjalnych, do których biegli się odwołują, bądź wywodzenie z takiej opinii dalszych wniosków opartych na wiadomościach tego rodzaju, z uwagi na treść art. 278 § 1 k.p.c., może nastąpić wyłącznie poprzez przeprowadzenie dowodu z uzupełniającej opinii tych samych biegłych lub z opinii innego biegłego. Potrzeba powołania innego biegłego lub dalsze uzupełnienie przedstawionej opinii powinny zaś wynikać z okoliczności sprawy, a nie z samego niezadowolenia strony z dotychczasowej opinii. O dopuszczeniu tego dowodu nie może zatem decydować wyłącznie wniosek strony, lecz zawarte w tym wniosku konkretne uwagi
i argumenty podważające miarodajność dotychczasowej opinii. W przeciwnym wypadku wniosek taki musi być uznany za zmierzający wyłącznie do nieuzasadnionej zwłoki.
Uzupełniająca opinia biegłego J. O. z 4 lutego 2021 r. została co prawda zakwestionowana przez powódkę, lecz Sąd Okręgowy nie zgodził się w tym zakresie ze skarżącą, uznając opinie za zupełną i jasną. Biegły ustosunkował się do podniesionych zarzutów. Po lekturze złożonych wyjaśnień, Sąd nie podzielił głównego zastrzeżenia powódki, że stanowisko biegłego jest niespójne skoro podaje dwie różne kwoty - 174 124 oraz 71 462 złotych i pominął w trybie art. 235 2 § 1 pkt 5 k.p.c. wniosek powódki o dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego z zakresu budownictwa. Nieporozumieniem jest odnoszenie się przez powódkę do wartości całego budynku przed szkodą, która wyniosła 174 124 złotych, bowiem szkoda nie obejmuje elementów nieuszkodzonych.
Podsumowując, pomimo pewnych braków w zakresie postępowania dowodowego, ustalenia Sądu Rejonowego uznać należy za prawidłowe także w zakresie stopnia zużycia technicznego budynku.
Nie doszło również do naruszenia prawa materialnego.
Zakład ubezpieczeń w przedmiotowej sprawie nie jest ani sprawcą deliktu, ani też ubezpieczycielem odpowiedzialności cywilnej sprawcy. Zastosowanie ma tu art. 805 k.c., zgodnie z którym przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku. Roszczenie powódki wynika z zawartej przez strony umowy i to umowa, której integralna częścią są Ogólne warunki ubezpieczenia (...) określa wymiar świadczenia, które winno być spełnione. Odszkodowanie ubezpieczeniowe należne z tytułu umowy ubezpieczenia mienia może różnić się (np. w zakresie sumy ubezpieczenia, udziału własnego, franszyzy, zasady proporcji, niedoubezpieczenia, sposobu ustalenia odszkodowania) od odszkodowania należnego na zasadach ogólnych jak to ma miejsce w przypadku odpowiedzialności ubezpieczeniowej OC i tzw. actio directa, do którego ma zastosowanie przede wszystkim art. 361 i 363 k.c. Innym słowy, chociaż odpowiedzialność ubezpieczyciela ma charakter odszkodowawczy, zakres odszkodowania określony normą art. 361 k.c. może być modyfikowany przez zapisy umowne i tak jest w sprawie przedmiotowej.
Powódka nie zakwestionowała przyjętego wieku budynku. Zgodnie zatem z § 15 ust. 1 pkt 2 podpunkt b OWU, wysokość odszkodowania winna być ustalona wg wartości rzeczywistej zdefiniowanej w § 2 pkt 127 - wartość nowa pomniejszona o wartość stanowiącą iloczyn zużycia technicznego i wartości nowej, a z kolei stopień zużycia technicznego definiuje § 2 pkt 103, jako wskaźnik zużycia mienia, wynikający z okresu jego eksploatacji, trwałości zastosowanych materiałów, jakości wykonanych robót budowlanych, instalacyjnych lub elektrycznych, sposobu użytkowania oraz prowadzonej gospodarki remontowej lub wykonanych napraw. Z powyższych uregulowań umownych wynika, że wartość kosztorysowa odszkodowania, o jakiej mowa w § 16 OWU winna być pomniejszona stosownie do stopnia zużycia technicznego, który został przez Sąd Rejonowy ustalony na właściwym poziomie.
Wobec powyższego - na podstawie art. 385 k.p.c. - Sąd Okręgowy oddalił apelację powódki jako bezzasadną.
O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.
Na koszty poniesione przez pozwanego złożyła się opłata za czynności pełnomocnika - 2 700 złotych. Stawkę wynagrodzenia określono zgodnie z § 6 pkt 6 oraz § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzeń Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.
Sąd nie znalazł podstaw do zastosowania, zgodnie z postulatem skarżącej art. 102 k.p.c.
W orzecznictwie sądowym i piśmiennictwie utrwaliła się wykładnia, zgodnie z którą zastosowanie przez sąd ww. przepisu powinno być oceniane z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego, w całokształcie okoliczności, które uzasadniają odstępstwo od podstawowych zasad decydujących o rozstrzygnięciu w przedmiocie kosztów procesu. Do kręgu „wypadków szczególnie uzasadnionych” należą przy tym zarówno okoliczności związane z samym przebiegiem postępowania, jak i leżące na zewnątrz. Do pierwszych zalicza się np. charakter żądania poddanego rozstrzygnięciu, jego znaczenie dla strony, subiektywne przekonanie strony o zasadności roszczeń, przedawnienie, do drugich sytuację majątkową i życiową strony. Za utrwalony w doktrynie i judykaturze uznać należy także pogląd, zgodnie z którym sama sytuacja ekonomiczna strony przegrywającej, nawet tak niekorzystna, że strona bez uszczerbku dla utrzymania własnego i członków rodziny nie byłaby w stanie ponieść kosztów, nie stanowi podstawy zwolnienia od obowiązku zwrotu kosztów przeciwnikowi, chyba że na rzecz tej strony przemawiają dalsze szczególne okoliczności, które same mogłyby być niewystarczające, lecz łącznie z trudną sytuacją ekonomiczną wyczerpują znamiona wypadku szczególnie uzasadnionego (J. Bodio, J. Domendecki, A. Jakubecki, O. Marcewicz, P. Telenga, M.P.Wójcik: Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Oficyna, 2008, wyd. III, postanowienie SN z dnia 11 sierpnia 2010 r., II PZ 21/10, LEX nr 661507).
Zważyć również trzeba, iż z treści art. 108 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych wynika, że zwolnienie od kosztów sądowych, oparte na ustaleniu, iż strona nie może ich pokryć bez uszczerbku dla utrzymania koniecznego, nie uchyla odpowiedzialności za wynik sporu w stosunku do przeciwnika procesowego, co oznacza, że przyczyny usprawiedliwiające ubieganie się przez stronę o zwolnienie od kosztów sądowych nie wystarczą, by wyłączyć działanie ustanowionej w art. 98 § 1 k.p.c. reguły, że ten kto przegrał spór zwraca koszty procesu temu, czyje racje zostały uznane za słuszne (por. postanowienie SN z dnia 26 stycznia 2007 r., V CSK 292/06, niepubl. postanowienie SN z dnia 13 grudnia 2007 r., I CZ 110/07 niepubl., postanowienie SN z dnia 11 lutego 2010 r., I CZ 112/09, LEX nr 564753).
Sama zatem trudna sytuacja majątkowa powódki nie może uzasadniać przerzucania kosztów zainicjowanej sprawy na pozwanego, gdy nie mamy do czynienia z jego niesumiennym, czy też oczywiście niewłaściwym postępowaniem.