UZASADNIENIE

postanowienia z dnia 24 stycznia 2013 r.

Postanowieniem z dnia 26 października 2012 r., sygn. akt I Co 111/12, Sąd Okręgowy w Tarnowie zabezpieczył roszczenie uprawnionego M. Z. (1) o zapłatę zachowku w kwocie 100 000 zł przysługującego mu wobec M. Z. (2) poprzez ustanowienie na rzecz uprawnionego hipoteki przymusowej do kwoty 70 000 zł na nieruchomości położonej w T. przy ul. (...), składającej się z działki nr (...), objętej księgą wieczystą nr (...) prowadzoną przez Wydział Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Tarnowie oraz poprzez ustanowienie hipoteki przymusowej do kwoty 30 000 zł na nieruchomości położonej w S. gmina K., składającej się z działki nr (...), objętej księgą wieczystą nr (...) prowadzoną przez Wydział Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Limanowie, a nadto wyznaczył M. Z. (1) dwutygodniowy termin do wniesienia powództwa o zapłatę zachowku w kwocie 100 000 zł przeciwko M. Z. (2). W uzasadnieniu postanowienia Sąd Okręgowy wskazał, że roszczenie uprawnionego o zachowek w kwocie 100 000 zł należy uznać za uprawdopodobnione, skoro jego dziadek Z. Z. w testamencie jedyną spadkobierczynią uczynił swoją żonę M. Z. (2), która w ten sposób stała się właścicielką nieruchomości położonych w T. i S., i jednocześnie wydziedziczył ojca uprawnionego. Zdaniem Sądu Okręgowego, uprawniony uprawdopodobnił także swój interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia, albowiem wskazał, iż odziedziczone nieruchomości stanowią jedyne wartościowe składniki majątku obowiązanej, która nie pracuje i utrzymuje się z dochodów z czynszu najmu lokali użytkowych znajdujących w budynku przy ul. (...) w T..

Powyższe postanowienie zostało zaskarżone w całości zażaleniem przez obowiązaną, która podniosła zarzut naruszenia przepisów postępowania, tj. art. 730¹ §1 k.p.c., poprzez przyjęcie, że uprawniony należycie wykazał swój interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia.

W uzasadnieniu zażalenia obowiązana podniosła, że spadek po zmarłym Z. Z. został zabezpieczony przez sąd w trybie art. 635 k.p.c. poprzez ustanowienie dozorcy nieruchomości. Nadto, sąd zlecił komornikowi sądowemu sporządzenie spisu inwentarza spadku po zmarłym Z. Z.. Zdaniem obowiązanej, uprawniony nie wykorzystał właściwej drogi do zabezpieczenia swego roszczenia, albowiem jeżeli uznawał ww. zabezpieczenia spadku za nieodpowiednie, to powinien wnioskować o ustanowienie innych zabezpieczeń określonych w art. 636 k.p.c. Obowiązana wskazała również, że aktualnie nie może zbyć ani obciążyć nieruchomości spadkowych, albowiem postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku jeszcze się nie zakończyło. Nie można tym samym mówić o obawie wyzbycia się przez nią odziedziczonych nieruchomości. Obowiązana wskazała również, że ojciec uprawnionego nie oświadczył, czy uznaje zasadność wydziedziczenia, a dopiero takie oświadczenie pozwalałoby twierdzić, że roszczenie uprawnionego jest uprawdopodobnione. Odnosząc się natomiast do kwestii możliwości zaspokojenia roszczenia, obowiązana podniosła, że jedna z nieruchomości spadkowych przynosi regularne dochody w postaci czynszów najmu lokali użytkowych w niej usytuowanych. Wprawdzie aktualnie czynsze te pobiera ustanowiony dozorca sądowy, jednakże docelowo przypadną one obowiązanej jako spadkobiercy i będą mogły zostać przeznaczone na spłatę zobowiązań wobec uprawnionego. Obowiązana powołała się również na to, że uprawniony zażądał zabezpieczeń ponad miarę, albowiem wartość każdej z nieruchomości spadkowych jest na tyle duża, że wystarczy na zaspokojenia całego roszczenia uprawnionego. Nie ma tym samym potrzeby, aby ustanawiać hipoteki na obydwu nieruchomościach.

W oparciu o przedstawioną argumentację obowiązana wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i zasądzenie na jej rzecz od uprawnionego kosztów postępowania.

W odpowiedzi na zażalenie uprawniony wniósł o jego oddalenie i zasądzenie na swoją rzecz od obowiązanej kosztów postępowania zażaleniowego według norm przepisanych, w tym kwoty 1 800 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa adwokackiego w postępowaniu zażaleniowym.

W uzasadnieniu odpowiedzi uprawniony podniósł, że postanowienie Sądu Rejonowego w Tarnowie z dnia 15 listopada 2012 r., sygn. akt I Ns 879/12, o stwierdzeniu nabycia spadku jest prawomocne. Z postanowienia tego wynika, że jedyną spadkobierczynią Z. Z. jest zobowiązana. Nie ulega tym samym wątpliwości, że ojciec uprawnionego nie kwestionował zasadności swego wydziedziczenia. Co się zaś tyczy interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia, uprawniony podał, że o trudnej sytuacji materialnej obowiązanej świadczy treść jej wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych, z którego wynika, że obowiązana z wykonywanej pracy uzyskuje bardzo niskie dochody (600 zł miesięcznie). Uprawniony wskazał również, że nie był uczestnikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku. Całkowicie bezpodstawne są zatem argumenty obowiązanej dotyczące możliwości żądania przez uprawnionego zabezpieczenia spadku w określony sposób w toku tego postępowania. Ponadto, uprawniony wskazał, że zabezpieczenie roszczenia w trybie art. 730 i następne k.p.c. oraz zabezpieczenie spadku w trybie art. 633 k.p.c. i następne to instytucje prawa procesowego służące odmiennym celom i jako takie nie mogą być traktowane zamiennie. Zaznaczył również, że prawomocne stwierdzenie nabycia spadku powoduje upadek zabezpieczenia spadku w trybie art. 633 i następne k.p.c. Odnosząc się natomiast do kwestii nadmiernej uciążliwości zabezpieczenia, uprawniony wskazał, że wierzyciel dysponujący tytułem wykonawczym może żądać ustanowienia hipotek przymusowych na dowolnych nieruchomościach dłużnika (takie uprawnienie wynika zdaniem uprawnionego z art. 111¹ ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece). Brak jest tym samym podstaw do uznania, że obciążenie obydwu nieruchomości spadkowych jest nadmierne. Tym bardziej, że podział hipoteki przymusowej znacznie zwiększa prawdopodobieństwo skutecznego wyegzekwowania zabezpieczonego roszczenia.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Zażalenie należało uznać za częściowo uzasadnione.

Jak wynika z treści wpisów w działach drugich ksiąg wieczystych nr (...) jedyną właścicielką nieruchomości objętych tymi księgami jest obowiązana M. Z. (2), a podstawą ujawnienia jej praw jest postanowienie Sądu Rejonowego w Tarnowie Wydział I Cywilny z dnia 15 listopada 2012 r., sygn. akt I Ns 879/12, o stwierdzeniu nabycia spadku po Z. Z.. Nie ulega tym samym wątpliwości, że sprawa o stwierdzenie nabycia spadku została prawomocnie zakończona, w związku z czym bezprzedmiotowe stały się argumenty obowiązanej dotyczące niemożności zbycia czy też obciążenia przez nią nieruchomości spadkowych, a także wskazujące na to, iż ojciec uprawnionego nie oświadczył, czy kwestionuje swoje wydziedziczenie.

Ponadto, za bezzasadne należy uznać zarzuty obowiązanej związane z faktem, iż spadek po zmarłym Z. Z. został zabezpieczony w trybie art. 633 i następne k.p.c. Jak bowiem trafnie wskazuje uprawniony, instytucja zabezpieczenia roszczenia służy innym celom niż instytucja zabezpieczenia spadku. Ta pierwsza ma bowiem zagwarantować powodowi, że przyszłe orzeczenie sądowe zasądzające na jego rzecz określoną kwotę zostanie realne wykonane, gdyż w majątku pozwanego zostaną na ten cel zabezpieczone określone środki. Druga zaś jest stosowana w przypadku istnienia zagrożenia, że rzeczy i prawa wchodzące w skład spadku zostaną zniszczone, usunięte bądź zbyte przez osobą do tego niepowołaną, co zachodzi najczęściej w wypadku, gdy spadkobierca jest nieznany, nieobecny albo nieporadny. Powyższe porównanie nie pozostawia wątpliwości co do tego, że nie można mówić o jakiejkolwiek ekwiwalentności wymienionych środków ochrony prawnej.

Nie może też odnieść skutku zarzut obowiązanej dotyczący niewłaściwej oceny jej sytuacji majątkowej, tj. nieuwzględnienia faktu, iż jako spadkobierczyni Z. Z. jest ona uprawniona do pobierania czynszów najmu lokali użytkowych znajdujących się w budynku usytuowanym na jednej z nieruchomości spadkowych. Podnosząc ten argument obowiązana nie podaje bowiem, chociażby w przybliżeniu, kwot, jakie ma możliwość uzyskać miesięcznie z tytułu czynszu najmu wspomnianych lokali. Nie ulega przy tym wątpliwości, że obowiązana dysponuje wiedzą na temat wysokości czynszów, gdyż przed ustanowieniem dozorcy sądowego najprawdopodobniej sama je pobierała, a przynajmniej może informacje na ten temat uzyskać od wspomnianego dozorcy. Brak określenia wysokości wpływów z tytułu czynszu najmu nie pozwala stwierdzić, czy obowiązana istotnie ma możliwość zgromadzenia w krótkim czasie środków potrzebnych na zaspokojenia roszczeń zachowkowych uprawnionego. Poza tym zauważyć należy, że nawet jeżeli taka możliwość jest realna, to obowiązana może doprowadzić do upadku zabezpieczenia poprzez wpłacenie na rachunek sądowy sumy zabezpieczenia (art. 742 §1 k.p.c.).

Za zasadny należy natomiast uznać zarzut obowiązanej dotyczący nadmiernej uciążliwości ustanowionego przez Sąd I instancji zabezpieczenia. W sytuacji, gdy jedna z nieruchomości spadkowych jest warta na tyle dużo, aby w wyniku jej zbycia doszło do zaspokojenia całego roszczenie uprawnionego, nie istnieją bowiem żadne usprawiedliwione powody, dla których dochodzone roszczenie winno być rozdzielone na dwie hipoteki ustanowione na obydwu nieruchomościach spadkowych. Nie przekonuje przy tym argument uprawnionego, że skoro wierzyciel dysponujący tytułem wykonawczym może ustanowić hipotekę przymusową na dowolnych nieruchomościach dłużnika, to takie samo uprawienie winno przysługiwać również uprawnionemu w ramach postępowania zabezpieczającego. W pierwszej kolejności należy bowiem zauważyć, że wbrew stanowisku uprawnionego takie uprawnienie wierzyciela legitymującego się tytułem wykonawczym wcale nie wynika z regulacji art. 111¹ ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece. Przepis ten dotyczy bowiem szczególnej sytuacji ustanowienia łącznej hipoteki przymusowej i wyraża zasadę, że ustanowienie takiej hipoteki jest niedopuszczalne, chyba że dane nieruchomości są już obciążone hipoteką łączną albo stanowią własność dłużników solidarnych. Natomiast jeżeli wierzyciel legitymujący się tytułem wykonawczym chce ustanowić hipotekę przymusową na więcej niż jednej nieruchomości dłużnika, to musi w tym celu uzyskać dalszy tytuł wykonawczy, przy czym uzyskanie takiego tytułu jest uzależnione od wykazania istnienia potrzeby prowadzenia egzekucji z kilku składowych części majątku tego samego dłużnika (art. 793 k.p.c.). Nie ulega tym samym wątpliwości, że swoboda wierzyciela dysponującego tytułem wykonawczym, a więc osoby, której roszczenia jest w większości sytuacji pewne, w ustanowieniu hipotek przymusowych na nieruchomościach dłużnika jest poddana kontroli sądu. Tym bardziej uzasadnione jest zatem ustanowienie takiej kontroli w przypadku osoby dążącej dopiero do zabezpieczenia swojego roszczenia, które nie zostało jeszcze stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu. Wyrazem tej kontroli jest właśnie regulacja art. 730¹ §3 k.p.c., zgodnie z którym sąd przy wyborze sposobu zabezpieczenia winien uwzględnić interesy stron w takiej mierze, aby uprawnionemu zapewnić należytą ochronę, a obowiązanego nie obciążać ponad potrzebę. Wskazać jednak należy, że stosowanie tej regulacji w przypadku zabezpieczenia roszczeń pieniężnych napotyka na istotne trudności, albowiem w przypadku takich roszczeń sąd jest związany sposobem zabezpieczenia wskazanym przez uprawnionego we wniosku (art. 738 k.p.c.). Nie może zatem przyjąć, że ze względu na interes obowiązanego zabezpieczenie winno nastąpić w inny sposób niż chce tego uprawniony (np. w niniejszej sprawie zmienić wysokość hipoteki obciążającej jedną z nieruchomości spadkowych). Przyjąć w związku z tym trzeba, że w wypadku, gdy uprawniony żąda zabezpieczenia jedynie w sposób, który obciąża zobowiązanego ponad potrzebę, ochrona interesu obowiązanego wymaga, aby wniosek o udzielenie zabezpieczeniu został przynajmniej w części oddalony (uprawniony może temu zapobiec poprzez przedstawienie we wniosku alternatywnych sposobów zabezpieczenia).

W niniejszej sprawie uprawniony poprzez podział roszczenia na dwie hipoteki przymusowe domaga się w zasadzie ustanowienia dwóch rodzajów zabezpieczeń w sytuacji, gdy dla ochrony jego interesu wystarczające jest ustanowienie jednej hipoteki przymusowej w kwocie odpowiadającej wysokości dochodzonego roszczenia. Wzgląd na interesy obowiązanego wymaga zatem, aby wniosek o ustanowienie hipoteki przymusowej w kwocie do 30 000 zł, a więc w niższej kwocie na drugiej nieruchomości spadkowej został oddalony.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji na podstawie art. 386 §1 k.p.c. i art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 §2 k.p.c.

Zgodnie z regulacją art. 745 §1 k.p.c. o kosztach postępowania zabezpieczającego rozstrzyga sąd w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie. Dlatego też należało pozostawić rozstrzygnięcie o kosztach niniejszego postępowania Sądowi I instancji.

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE