UZASADNIENIE

W dniu 10 czerwca 2017r. M. A. złożył w Sądzie Okręgowym w Warszawie odwołanie od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 24 maja 2017r., nr ewid. (...), w przedmiocie ponownego ustalenia wysokości emerytury policyjnej oraz z dnia 24 maja 2017r., nr ewid. (...), w przedmiocie ponownego ustalenia wysokości renty inwalidzkiej. Zaskarżonym decyzjom zarzucił naruszenie:

- art. 2 Konstytucji RP, polegające na arbitralnym obniżeniu przysługującego świadczenia emerytalnego oraz świadczenia rentowego, jako naruszające zasadę ochrony praw nabytych i zasadę sprawiedliwości społecznej, a także zasadę zaufania obywatela do państwa i tworzonego przez nie prawa oraz niedziałania prawa wstecz, wynikającego z zasady demokratycznego państwa prawnego;

- art. 67 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP polegające na arbitralnym obniżeniu przysługującego świadczenia emerytalnego oraz świadczenia rentowego, co stanowi nieproporcjonalne i nieuzasadnione naruszenie przysługującego prawa do zabezpieczenia społecznego po osiągnięciu wieku emerytalnego;

- art. 30 oraz art. 47 Konstytucji RP w związku z art. 8 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności polegające na naruszeniu godności, prawa do ochrony czci, dobrego imienia, prawa do prywatności i prawa do poszanowania życia rodzinnego poprzez przyjęcie, że jego służba w okresie przed 31 lipca 1990r. stanowiła „służbę na rzecz totalitarnego państwa”, a tym samym arbitralne przypisanie - w akcie prawnym rangi ustawy - winy za działania związane z naruszeniami praw człowieka, których dopuszczali się niektórzy przedstawiciele władzy publicznej PRL oraz niektórzy funkcjonariusze organów bezpieczeństwa PRL, a do których ubezpieczony nie przyczynił się w żaden sposób;

- art. 32 ust. 1 w związku z art. 64 ust. 1 i 2 oraz art. 67 ust. 1 Konstytucji RP w związku z art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności w związku z art. 14 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, polegające na nieuzasadnionym, dyskryminującym zróżnicowaniu uprawnień o charakterze majątkowym wynikających ze służby po roku 1990 i obniżeniu świadczeń emerytalnych oraz rentowych należnych z tytułu tej służby, w stosunku do osób, które nie pełniły służby w okresie PRL, w sposób naruszający zasadę równości wobec prawa;

- art. 45 ust. 1 w związku z art. 10 ust. 1 i 2 Konstytucji RP oraz art. 42 ust. 1 Konstytucji RP w związku z art. 6 ust. 2 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, polegające na zastosowaniu represji bez wykazania winy indywidualnej, zastąpienie w tym zakresie władzy sądowniczej władzą ustawodawczą i odwróceniu w ten sposób zasad domniemania niewinności przez uznanie wszystkich funkcjonariuszy będących w służbie przed 31 lipca 1990r. za winnych działań zasługujących na penalizację;

- art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 67 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP w związku z art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności w związku z art. 14 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, polegające na arbitralnym naruszeniu osobistych praw majątkowych i prawa do poszanowania mienia, które podlegają równej dla wszystkich ochronie, na skutek nieproporcjonalnego naruszenia prawa do zabezpieczenia społecznego, co stanowi przejaw nieuzasadnionej represji ekonomicznej.

Powołując się na wskazane zarzuty ubezpieczony wniósł o zmianę zaskarżonych decyzji przez przyznanie świadczenia emerytalnego w dotychczasowej wysokości, tj. w kwocie 5.608,72 zł oraz świadczenia rentowego w dotychczasowej wysokości, tj. w kwocie 5.608,72 zł, jak również o zasądzenie od organu rentowego kosztów postępowania według norm przepisanych (odwołania z dnia 10 czerwca 2017r., k. 1-9 i 26-32 a.s.).

Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wniósł o oddalenie odwołań oraz o zasądzenie od ubezpieczonego zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Uzasadniając swe stanowisko organ rentowy wskazał, że zgodnie z brzmieniem art. 15c ust. 1 ustawy z dnia 16 grudnia 2016r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. 2016r., poz. 708 z późn. zm.), w przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999r., emerytura wynosi:

1. 0% podstawy wymiaru - za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b;

2. 2,6% podstawy wymiaru - za każdy rok służby lub okresów równorzędnych ze służbą, o których mowa w art. 13 ust. 1 pkt 1, 1a oraz 2-4.

Powołany przepis zawiera także obostrzenie zawarte w ust. 3, zgodnie z którym wysokość emerytury ustalonej zgodnie z ust. 1 i 2 nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej emerytury wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z FUS, ogłoszonej przez Prezesa ZUS. Natomiast w odniesieniu do zasad ustalania wysokości policyjnej renty inwalidzkiej należy stosować art. 22a. Przepis ten stanowi, że w przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b, rentę inwalidzką ustaloną zgodnie z art. 22 zmniejsza się o 10% podstawy wymiaru za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b. Przy zmniejszaniu renty inwalidzkiej okresy służby, o której mowa w art. 13b, ustala się z uwzględnieniem pełnych miesięcy. Również ten przepis zawiera obostrzenie, zgodnie z którym wysokość renty inwalidzkiej, ustalonej zgodnie z cytowanym ust. 1, nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej renty z tytułu niezdolności do pracy wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ogłoszonej przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Natomiast w przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b i została zwolniona ze służby przed dniem 1 sierpnia 1990r. rentę inwalidzką wypłaca się w kwocie minimalnej według orzeczonej grupy inwalidzkiej.

W dalszej części organ rentowy wyjaśnił, że zaskarżone decyzje zostały wydane zgodnie z zasadami obliczania wysokości emerytury określonymi w art. 15c oraz zasadami obliczania renty inwalidzkiej określonymi w art. 22a powyższej ustawy, w oparciu o informację o przebiegu służby ubezpieczonego nr (...), sporządzoną przez Instytut Pamięci Narodowej w dniu 17 marca 2017r. Zgodnie z art. 13a ust. 5 powołanej ustawy z dnia 18 lutego 1994r., informacja o przebiegu służby jest równoważna z zaświadczeniem o przebiegu służby sporządzanym na podstawie akt osobowych przez właściwe organy. Informacja o przebiegu służby była tym samym wiążąca dla organu emerytalno-rentowego przy wydaniu przedmiotowej decyzji (odpowiedź na odwołania z dnia 16 lipca 2018r., k. 49-52 a.s.).

Na wniosek Sądu Okręgowego w Warszawie, postanowieniem z dnia 25 lutego 2019r., Sąd Apelacyjny w Warszawie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu Warszawa-Praga w Warszawie na podstawie art. 44 k.p.c. (k. 66 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

M. A., ur. (...) po ukończeniu zasadniczej służby zawodowej w dniu 16 grudnia 1981r. wstąpił do Milicji Obywatelskiej. Początkowo pracował jako funkcjonariusz Zmotoryzowanego Obwodu Komendy (...) Milicji Obywatelskiej w W.. Następnie został skierowany do Wyższej Szkoły (...) im. gen. (...) w S., którą ukończył w dniu 18 czerwca 1986r., uzyskując dyplom ukończenia wyższych studiów zawodowych w zakresie prawno-administracyjnym oraz ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego (akta IPN: ślubowanie, k. 26; orzeczenie nr (...) z 10 maja 1983r., k. 31; przebieg służby, k. 45-47; raport z 8 lutego 1983r., k. 51; opinia służbowa, k. 52, raport z 12 maja 1983r., k. 54; opinia służbowa z 18 czerwca 1986r., k. 61).

Po ukończeniu studiów ubezpieczony został mianowany inspektorem w Wydziale (...) Biura Śledczego MSW, gdzie brał udział w przeszukaniach i przesłuchaniach świadków pod nadzorem prokuratora w sprawach gospodarczych dotyczących m.in. przemytu na dużą skalę, bądź katastrofy samolotu na K.. Po przeprowadzeniu przesłuchania, z protokołem przesłuchania udawał się do przełożonego, który go sprawdzał. W roku akademickim 1988/1989 odbył zaoczne studia magisterskie w Akademii Spraw Wewnętrznych. Następnie na swój wniosek, od dnia 1 listopada 1988r. został przeniesiony do pracy na stanowisku inspektora w Głównym Inspektoracie (...). W tym okresie uczestniczył w prowadzeniu postępowań przygotowawczych, wykonując określone czynności procesowe. Zajmował się czynnościami kontrolnymi w trakcie prowadzonych kontroli w różnych województwach. Posiadał dostateczną znajomość w zakresie czynności procesowych i współdziałania z jednostkami operacyjnymi resortu (akta IPN: dyplom z 18 czerwca 1986r., k. 32; wniosek personalny z 6 czerwca 1986r., k. 62; raport z 22 września 1988r., k. 66-67; opinia służbowa z 28 października 1988r., k. 68-71; notatka służbowa, k. 87; zeznania M. A., k. 117 a.s.).

W opiniach dotyczących ww. okresu wskazywano, że M. A. jest sumienny i obowiązkowy, dobrze wywołuje się z zadań służbowych oraz wyróżnia się aktywnością. Na nowym stanowisku w Głównym Inspektoracie (...) wykazał dużo chęci w toku zapoznawania się ze specyficzną problematyką fizycznej i technicznej ochrony uspołecznionych zakładów pracy i w ostatnim okresie rozpoczął samodzielnie stosować obowiązujące zasady pracy i wdrażać obowiązujące metody pracy w praktycznej działalności m.in. w przeprowadzaniu kontroli stanu ochrony zakładów pracy i działalności uzbrojonych specjalistycznych formacji ochronnych. Dobrze wywiązywał się z zadania wydawania, przedłużania i ewidencjonowania przepustek specjalnych oraz upoważnień do kontroli. Z dniem 24 stycznia 1990r. pozytywnie przeszedł weryfikację i został mianowany na stanowisko inspektora Wydziału (...) Urzędu Spraw Wewnętrznych (akta IPN: opinia służbowa z 28 października 1988r., k. 68-71; notatka z 18 stycznia 1990r., k. 76-77, opinia służbowa z 20 stycznia 1990r., k. 78-81; karta przeniesienia z 24 stycznia 1990r., k. 82-84; zeznania M. A., k. 117 a.s.).

M. A. kontynuował pracę w Policji do 30 kwietnia 2005r. Decyzją Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 9 maja 2005r., nr ewid. (...), przyznano mu prawo do emerytury policyjnej od 30 kwietnia 2005r. Następnie decyzją z 9 maja 2005r., nr ewid. (...), uzyskał prawo do policyjnej renty inwalidzkiej (opinia o służbie, k. 25 a.s.; wysługa, k. 5 akt organu rentowego; decyzje Dyrektora ZER MSWiA: z 9 maja 2005r., k. 1 i 2 akt organu rentowego; zeznania M. A., k. 117 a.s.).

Pismem z dnia 17 marca 2017r. Instytut Pamięci Narodowej poinformował Zakład Emerytalno-Rentowy MSWiA, że na podstawie posiadanych akt osobowych stwierdził, iż M. A. w okresie od 18 czerwca 1986r. do 23 stycznia 1990r. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której jest mowa w art. 13b ustawy z dnia 18 lutego 1994r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Służby Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (informacja o przebiegu służby z 17 marca 2017r., k. 4 akt organu rentowego).

W związku z powyższym Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wydał w dniu 24 maja 2017r. dwie decyzje:

-: nr ewid. (...), w której, w oparciu o art. 22a w zw. z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z 18 lutego 1994r., ustalił wysokość policyjnej renty inwalidzkiej M. A. na kwotę 1.510,71 zł;
-: nr ewid. (...), w której, stosując art. 15c w zw. z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z 18 lutego 1994r., ustalił wysokość emerytury M. A. na kwotę 1.716,81 zł (decyzje Dyrektora ZER MSWiA z 24 maja 2017r., k. 6-9 akt organu rentowego).

Przed wydaniem decyzji z dnia 24 maja 2017r., od 1 marca 2017r. wysokość emerytury policyjnej M. A. wynosiła po waloryzacji 5.633,40 zł brutto (decyzja Dyrektor ZER MSWiA z 27 lutego 2017r., k. 3 akt organu rentowego).

Sąd Okręgowy ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie dokumentów zgromadzonych w aktach organu rentowego oraz aktach służbowych ubezpieczonego dotyczących okresu jego służby w latach 1986-1990. Ich wiarygodności nie kwestionował zarówno ubezpieczony, jak i organ rentowy, a zatem okoliczności wynikające z treści tych dokumentów zostały uwzględnione podczas dokonywania ustaleń faktycznych.

Dodatkowo Sąd uwzględnił zeznania M. A.. Są one spójne i logiczne, a nadto korespondują z treścią dokumentów, wobec czego nie budziły wątpliwości i zostały ocenione jako wiarygodne.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołania M. A. podlegały uwzględnieniu.

Na wstępie podkreślić należy, że ubezpieczony kwestionował możliwość uznania, by służba, jaką pełnił w okresie od 18 czerwca 1986r. do 23 stycznia 1990r., była wykonywana na rzecz państwa totalitarnego. Podnosił przy tym szereg zarzutów sprzeczności zastosowanych przepisów art. 15c i art. 22a ustawy z dnia 18 lutego 1994r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2020r., poz. 723 ze zm.) - dalej jako ustawa zaopatrzeniowa - z normami Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej oraz przepisami Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.

Powołane, zastosowane wobec ubezpieczonego, przepisy wprowadzono na mocy art. 1 ustawy nowelizującej z 16 grudnia 2016r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. 2016r., poz. 2270), zwanej dalej ustawą zmieniającą i jest to już druga regulacja powodująca obniżenie emerytur, a teraz także rent inwalidzkich osobom, które pełniły „służbę w organach bezpieczeństwa PRL”. Obecnie pojęcie to zastąpiono pojęciem „służby na rzecz państwa totalitarnego”, art. 15c wskazuje bowiem, że w przypadku osoby, która pełniła „służbę na rzecz totalitarnego państwa” i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999r., emerytura wynosi: 0% podstawy wymiaru - za każdy rok tej służby, a poza tym, emerytury nie podwyższa się zgodnie z treścią art. 15 ust. 2 i 3 ustawy nowelizowanej, jeżeli okoliczności uzasadniające podwyższenie wystąpiły w związku z pełnieniem służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b. Jednocześnie ustawodawca wprowadził ograniczenie, zgodnie z którym wysokość emerytury ustalonej zgodnie z art. 15c ust. 1 i 2 nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej emerytury wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Analogiczne rozwiązania przewiduje art. 22a w odniesieniu do ustalania wysokości rent inwalidzkich.

Należy wspomnieć, że w rozwiązaniach, poprzedzających ustawę nowelizującą z dnia 16 grudnia 2016r., przyjętych wcześniej w ustawie z dnia 23 stycznia 2009r. (Dz. U. z 2009r., Nr 24, poz. 245) obniżono po raz pierwszy wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury za każdy rok służby w organach bezpieczeństwa państwa do 1990r. z 2,6% do 0,7%. Zarówno Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 20 stycznia 2010r. (sygn. KP 6/09), jak i Europejski Trybunał Praw Człowieka w decyzji z dnia 14 maja 2013r. (15189/10, Lex nr 1324219) uznały wówczas, że nowe rozwiązania nie nałożyły na tę grupę emerytów nadmiernego obciążenia i dotyczyły jedynie praw nabytych niesłusznie, a więc nie można skuteczne kwestionować ich konstytucyjności. W przywołanym orzeczeniu Trybunał Praw Człowieka podkreślił również, że rozpatrywał już sprawy, w których pojawiał się problem uprzywilejowanej pozycji w sferze praw emerytalnych członków elity komunistycznej i policji politycznej w krajach postkomunistycznych oraz potwierdził prawo ustawodawcy chcącego wyeliminować niesprawiedliwe lub nadmierne świadczenia z ubezpieczeń społecznych, dążącego do likwidacji przywilejów byłych funkcjonariuszy reżimów totalitarnych do tego rodzaju działań. Równocześnie Trybunał zwrócił uwagę, że podjęte środki nie mogą być nieproporcjonalne. Rozważania jakie zostały poczynione przez Trybunał Konstytucyjny oraz Europejski Trybunał Praw Człowieka na gruncie poprzedniej „ustawy dekomunizacyjnej" będą pomocne także i przy ocenie niniejszej sprawy, właśnie z uwzględnieniem faktu, że mamy do czynienia z kolejnym swoistym rozliczaniem się z osobami arbitralnie uznanymi za służące państwu totalitarnemu.

W rozpatrywanej sprawie organ rentowy wydał zaskarżone decyzje w oparciu o przepisy wprowadzone na mocy wspomnianego art. 1 ustawy zmieniającej. W uzasadnieniu do projektu tej ustawy wskazano, że ma ona na celu wprowadzenie rozwiązań zapewniających w pełniejszym zakresie zniesienie przywilejów emerytalnych związanych z pracą w aparacie bezpieczeństwa PRL przez ustalenie na nowo świadczeń emerytalnych i rentowych osobom pełniącym służbę na rzecz totalitarnego państwa w okresie od 22 lipca 1944r. do 31 lipca 1990r. Stwierdzono również, że emerytury i renty osób pełniących służbę ustalono na znacznie korzystniejszych zasadach wynikających z ustawy zaopatrzeniowej, w stosunku do osób pobierających te świadczenia na podstawie ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Zdaniem Sądu Okręgowego, ustawa zaopatrzeniowa, jak też wydane na jej podstawie decyzje, zasadnie budzą wątpliwości odnośnie ich zgodności z zasadą godności jednostki, zasadą rządów prawa, zasadą równości, czy zasadą proporcjonalności, z uwagi na ich wydanie po niemal 27 latach od transformacji ustrojowej oraz z zasadą sądowego wymiaru sprawiedliwości. Ustawa zaopatrzeniowa wprowadza w art. 13b oraz art. 15c i art. 22a odpowiedzialność zbiorową i swoim zakresem podmiotowym obejmuje, bez wyjątków, wszystkich byłych funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa państwa, niezależnie od ich postawy patriotycznej, etycznej i moralnej, rodzaju wykonywanych czynności, czy zajmowanego stanowiska. Tego rodzaju regulacje zaprzeczają istocie zasady rządów prawa. Zasada ta oznacza obowiązek władz publicznych traktowania osób w sposób adekwatny i proporcjonalny do ich postawy, zasług i przewinień. Niedopuszczalne zatem jest zastosowanie jakichkolwiek represji w stosunku do osób tylko za to, że pracowały lub służyły w okresie poprzedzającym zmianę ustroju państwa polskiego. Nawet uznanie, że niektóre instytucje funkcjonujące przed tą zmianą działały w sposób budzący dziś poważne wątpliwości prawne i moralne, nie uprawnia prawodawcy do stwierdzenia, że wszystkie osoby tam zatrudnione były przestępcami. W tym też kontekście, zdaniem Sądu, działania ustawodawcy polegające na arbitralnym obniżeniu wysokości emerytury i renty ubezpieczonego trudno jest uzasadnić dążeniem do jakiegokolwiek słusznego celu leżącego w interesie publicznym. Zastosowanie nowego wskaźnika emerytury oraz renty inwalidzkiej miało charakter automatyczny, bez uwzględnienia faktycznie wykonywanych obowiązków, jak również pełnionej funkcji przez M. A.. Ustawa zmieniająca w gruncie rzeczy zadziałała bez rozróżnienia pomiędzy funkcjonariuszami, którzy w rzeczywistości dopuścili się czynów przestępczych oraz tymi, którzy jedynie należeli do personelu technicznego. Ponadto nie należy pomijać faktu, że zgodnie z art. 10 ust. 1 i 2 ustawy zaopatrzeniowej prawo do emerytury policyjnej nie przysługuje funkcjonariuszowi skazanemu prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo umyślne lub przestępstwo skarbowe umyślne, ścigane z oskarżenia publicznego, popełnione w związku z wykonywaniem czynności służbowych i w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, albo za przestępstwo określone w art. 258 kodeksu karnego lub wobec którego orzeczono prawomocnie środek karny pozbawienia praw publicznych za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, które zostało popełnione przed zwolnieniem ze służby. Jednakże w takim przypadku prawomocnie skazanemu przestępcy przysługuje świadczenie na ogólnych zasadach obowiązujących w powszechnym systemie emerytalnym. Przytoczony wyżej przepis wskazuje, że ustawa zmieniająca wprowadziła pozasądową zbiorową odpowiedzialność za nieokreślony czyn z naruszeniem prawa jednostki do sądu i sprawiedliwego procesu. Obniżono określonym podmiotom emerytury i renty w sposób bardziej niekorzystny, niż jest to obecnie dopuszczalne nawet wobec funkcjonariuszy prawomocnie skazanych przez sąd za popełnione przestępstwa. Ci ostatni funkcjonariusze mogą zostać pozbawieni świadczeń emerytalnych przysługujących funkcjonariuszom służb mundurowych przez obniżenie ich do poziomu przysługującego w ramach powszechnego systemu emerytalnego.

W przedmiotowej sprawie Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wydał zaskarżone decyzje jedynie na podstawie informacji o przebiegu służby ubezpieczonego, sporządzonej przez Instytut Pamięci Narodowej w dniu 17 marca 2017r. Ten dokument stanowił podstawę obniżenia emerytury policyjnej oraz policyjnej renty inwalidzkiej, a przecież ogranicza się on jedynie do stwierdzenia, że ubezpieczony pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której jest mowa w art. 13b ustawy zaopatrzeniowej od 18 czerwca 1986r. do 23 stycznia 1990r. Treść dokumentu nie precyzuje natomiast, na jakiej dokładnie podstawie służba ubezpieczonego została tak zakwalifikowana. W tym kontekście Sąd Okręgowy zwraca uwagę na pogląd wyrażony w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2011r. (II UZP 10/11) – który w całości podziela – zgodnie z którym sąd ubezpieczeń społecznych, rozpoznający sprawę w wyniku wniesienia odwołania od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. w sprawie ponownego ustalenia (obniżenia) wysokości emerytury policyjnej byłego funkcjonariusza Służby Bezpieczeństwa, nie jest związany treścią informacji o przebiegu służby w organach bezpieczeństwa państwa przedstawionej przez Instytut Pamięci Narodowej zarówno co do faktów (ustalonego w tym zaświadczeniu przebiegu służby), jak i co do kwalifikacji prawnej tych faktów (zakwalifikowania określonego okresu służby jako służby w organach bezpieczeństwa państwa). Z tego wynika, że ustalenia faktyczne i interpretacje prawne Instytutu Pamięci Narodowej nie mogą wiązać również sądu rozpoznającego przedmiotową sprawę.

W aktualnym stanie prawnym Sąd Najwyższy także wyraził swój pogląd. W sprawie o sygn. akt III UZP 1/20 podjął w składzie 7-osobowym uchwałę z dnia 16 września 2020r., w której stwierdził, że kryterium „służby na rzecz totalitarnego państwa” określone w art. 13b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej powinno być oceniane na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka.

Wprawdzie powołana uchwała zapadła w sprawie jednostkowej, ale pogląd prawny, jaki wyraził w niej Sąd Najwyższy, Sąd Okręgowy podziela. To z kolei oznacza, że w analizowanym przypadku stwierdzenie o pełnieniu przez M. A. służby na rzecz totalitarnego państwa w okresie od 18 czerwca 1986r. do 23 stycznia 1990r. nie może być dokonane wyłącznie na podstawie informacji Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (kryterium formalnej przynależności do służy). Skoro sądu powszechnego nie wiąże informacja o przebiegu służby, to w razie stosownego zarzutu przeciwko osnowie tej informacji, sąd jest zobowiązany do rekonstrukcji jej przebiegu w konkretnym wypadku, na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w szczególności na podstawie długości okresu pełnienia służby, jej historycznego umiejscowienia w okresie od 22 lipca 1944r. do 31 lipca 1990r., miejsca pełnienia służby, czy też zajmowanego stanowiska (§ 59 uchwały SN). Sąd Najwyższy w powołanej uchwale składu 7 sędziów zwrócił także uwagę na potrzebę sięgania do opinii służbowych funkcjonariuszy, uwzględniania ogólnych reguł dowodzenia: rozkładu ciężaru dowodu, dowodu prima facie, domniemań faktycznych, wynikających z informacji o przebiegu służby (§ 60 uchwały SN). Przy ocenie zasadności objęcia konkretnej osoby zakresem ustawy okolicznością, której nie można pominąć, jest również sam fakt weryfikacji w 1990r. (§ 92 uchwały SN).

Uwzględniając powołane poglądy, Sąd Okręgowy przeprowadził w przedmiotowej sprawie postępowanie dowodowe, w wyniku którego ustalił, że w przypadku ubezpieczonego M. A. nie zachodziły okoliczności pozwalające na zakwalifikowanie jego służby w okresie od 18 czerwca 1986r. do 23 stycznia 1990r. jako służby na rzecz państwa totalitarnego. Zdaniem Sądu zebrany materiał dowodowy nie daje podstaw do stanowczego i jednoznacznego ustalenia, że ubezpieczony swoimi działaniami w jakikolwiek sposób naruszał prawa człowieka podczas służby na rzecz państwa totalitarnego, bądź też popełnił jakiekolwiek przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego czy prywatnego.

Z poddanych analizie akt służby M. A. wynika, że z dniem 18 czerwca 1986r. został przeniesiony do służby w Wydziale (...) Biura Śledczego MSW i mianowany inspektorem. W tym okresie brał udział w przeszukaniach i przesłuchaniach świadków pod nadzorem prokuratora w sprawach gospodarczych dotyczących m.in. przemytu na dużą skalę, bądź katastrofy samolotu na K.. Następnie na własny wniosek od dnia 1 listopada 1988r. został przeniesiony do pracy na stanowisku inspektora w Głównym Inspektoracie (...). W tym okresie uczestniczył w prowadzeniu postępowań przygotowawczych, wykonując określone czynności procesowe. Zajmował się czynnościami kontrolnymi w trakcie prowadzonych kontroli w różnych województwach. Służbę w Głównym Inspektoracie (...) pełnił do 24 stycznia 1990r., kiedy pozytywnie przeszedł weryfikację i został mianowany na stanowisko inspektora w Wydziale (...) Urzędu Spraw Wewnętrznych.

Zgodnie z art. 13b ust. 1 pkt 5 lit. c ustawy zaopatrzeniowej – co stanowiło podstawę negatywnej kwalifikacji spornego okresu służby ubezpieczonego przez IPN – za służbę na rzecz totalitarnego państwa uznaje się służbę od dnia 22 lipca 1944r. do dnia 31 lipca 1990r. m.in. w służbach i jednostkach organizacyjnych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i ich poprzedniczkach oraz odpowiednikach terenowych wypełniających zadania Służby Bezpieczeństwa, w tym w (...) oraz w Głównym Inspektoracie (...), gdzie służbę pełnił M. A.. W świetle cytowanego wcześniej orzecznictwa okoliczność ta nie jest jednak wystarczająca do zakwalifikowania spornego okresu służby ubezpieczonego jako służby na rzecz państwa totalitarnego, ze skutkiem w postaci obniżenia przysługującej mu emerytury oraz renty inwalidzkiej, tym bardziej że dokumenty zgromadzone w aktach służby, nie zawierają precyzyjnych informacji dotyczących tego, na czym polegała wykonywana przez niego praca. Z treści opinii służbowych, a także uzasadnień wniosków personalnych oraz wniosku o nadanie odwołującemu stopnia chorążego MO wynika jedynie to, że po ukończeniu studiów z dniem 18 czerwca 1986r. został mianowany inspektorem w Wydziale (...) Biura Śledczego MSW. Odnosząc się do tej kwestii, odwołujący zeznał, co Sąd ocenił jako wiarygodne, że jego praca polegała na uczestnictwie w przeszukaniach i przesłuchaniach świadków pod nadzorem prokuratora w sprawach gospodarczych dotyczących m.in. przemytu na dużą skalę czy choćby katastrofy samolotu na K.. Z kolei w roku akademickim 1988/1989 ubezpieczony odbył zaoczne studia magisterskie w Akademii (...). Następnie na własny wniosek od dnia 1 listopada 1988r. został przeniesiony do pracy na stanowisku inspektora w Głównym Inspektoracie (...). Odnosząc się do tego okresu zatrudnienia zeznał, co Sąd również ocenił jako wiarygodne, że jego praca polegała na wykonywaniu czynności kontrolnych w trakcie prowadzonych kontroli w różnych województwach. Z opinii służbowych wynika, że na nowym stanowisku we wskazanej jednostce, odwołujący wykazał dużo chęci w toku zapoznawania się ze specyficzną problematyką fizycznej i technicznej ochrony uspołecznionych zakładów pracy i rozpoczął samodzielnie stosować obowiązujące zasady pracy i wdrażać obowiązujące metody pracy w praktycznej działalności m.in. w przeprowadzaniu kontroli stanu ochrony zakładów pracy i działalności uzbrojonych specjalistycznych formacji ochronnych. Dobrze wywiązywał się z zadania wydawania, przedłużania i ewidencjonowania przepustek specjalnych oraz upoważnień do kontroli. Natomiast z dniem 24 stycznia 1990r. pozytywnie przeszedł weryfikację i został mianowany na stanowisko inspektora Wydziału (...) Urzędu Spraw Wewnętrznych.

W oparciu o zgromadzony materiał dowodowy nie można stwierdzić, by M. A. zajmował się w jakimkolwiek zakresie realizacją zadań operacyjnych. W pierwszym okresie wykonywał pod nadzorem zadania o charakterze procesowym (przesłuchania, przeszukiwania), przy czym dotyczyły one przestępstw o charakterze gospodarczym. Ubezpieczony nie miał więc do czynienia ze sprawami o charakterze politycznym, nie zajmował się przesłuchaniami czy przeszukaniami w tego rodzaju sprawach, a w każdym razie zgromadzony materiał dowodowy tego nie potwierdza. Również i w odniesieniu do okresu pracy w Głównym Inspektoracie (...) nie ma podstaw do stwierdzenia, by służba ubezpieczonego koncentrowała się na realizacji zadań państwa niedemokratycznego, związanych z naruszeniem praw i wolności jednostek czy też określonych środowisk. Pracując w ww. Inspektoracie M. A. zajmował się kwestiami związanymi z ochroną przemysłu, z tym że w głównej mierze dokonywał kontroli w poszczególnych województwach. W aktach jego służby nie ma jakiejkolwiek wzmianki, by sam zajmował się ochroną fizyczną, w szczególności, aby służył w formacjach zbrojnych i dokonywał czynów godzących w prawa i wolności poszczególnych jednostek czy też środowisk. Sąd zatem nie stwierdził, by właściwe było zakwalifikowanie jego służby w analizowanym okresie jako służby na rzecz państwa totalitarnego. Zdaniem Sądu, M. A. wypełniał takie zadania, jakie realizują również państwa demokratyczne, a przy tym swoimi działaniami nie godził w dobro innych jednostek. W związku z tym został pozytywnie zweryfikowany w 1990r. i jeszcze przez kilkanaście lat pracował, wykonując zadania o podobnym charakterze jak w (...).

Poza wskazanymi okolicznościami, zaakcentowania wymaga również i to, że zgodnie z zasadą kontradyktoryjności obowiązującą w procesie cywilnym, to na stronach postępowania ciąży obowiązek udowodnienia swoich twierdzeń poprzez prezentowanie materiału dowodowego na ich poparcie. W myśl art. 232 k.p.c. to strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Zasada kontradyktoryjności i dowodzenia swoich twierdzeń obowiązuje również w odrębnym postępowaniu w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2008r., I UK 151/08). Zaskarżenie decyzji organu emerytalnego nie powoduje zmiany w rozkładzie ciężaru dowodu. Natomiast w sytuacji, gdy zmiana decyzji organu rentowego następuje niejako z inicjatywy organu, to na organie spoczywa powinność udowodnienia faktów, z których wywodzi skutki prawne w postaci zmiany decyzji. Tymczasem w przedmiotowej sprawie organ rentowy nie wykazał się inicjatywą dowodową i nie zakwestionował argumentów przedstawionych przez stronę odwołującą, a dotyczących zadań wykonywanych w latach 1986-1990. Swoje stanowisko w zakresie oceny przebiegu służby odwołującego oparł wyłącznie na informacji Instytutu Pamięci Narodowej, nie czyniąc zadość obowiązkowi dowodzenia, o którym była mowa. Jednocześnie, w ocenie Sądu, w świetle wspomnianych wyżej rozważań prawnych i poglądów orzecznictwa nie sposób przyjąć, że do zastosowania ustawy wystarczający jest sam fakt pozostawania przez odwołującego na etacie danej jednostki, jak również potwierdzenie prawidłowości informacji o przebiegu służby przez Instytut Pamięci Narodowej.

Wobec powyższego, Sąd Okręgowy zważył, że w przypadku ubezpieczonego przepisy ustawy zmieniającej z dnia 16 grudnia 2016r. nie mogły mieć zastosowania. Biorąc pod uwagę, że w toku procesu nie ujawniono żadnych dowodów przestępczej działalności M. A., to zarzut współudziału w bezprawiu w okresie pełnienia służby w latach 1986-1990, bez badania indywidualnej winy i popełnionych czynów, jest bezpodstawny. Stwierdzając zatem brak podstaw do zastosowania art. 15c i art. 22a ustawy zaopatrzeniowej, na podstawie art. 477¹⁴ § 2 k.p.c., Sąd Okręgowy zmienił zaskarżone decyzje w sposób określony w sentencji wyroku.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE