UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 27.08.2018r. znak: (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P. odmówił M. N. prawa do emerytury pomostowej, wskazując, że wnioskodawca nie udowodnił okresu pracy w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze wynoszącego co najmniej 15 lat oraz przed dniem 01.01.1999r. nie wykonywał prac w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Do stażu pracy w warunkach szczególnych ZUS uwzględnił okresy zatrudnienia od 01.04.2005r. do 31.12.2014r. i od 01.09.2016r. do 31.12.2017r., co po wyłączeniu okresów nieskładkowych wynosi 10 lat 8 miesięcy i 21 dni. Do pracy w szczególnych warunkach ZUS nie uznał okresów zatrudnienia od 05.07.1977r. do 09.05.1984r. w Spółdzielni Kółek Rolniczych w D. ponieważ w tym okresie wnioskodawca wykonywał rolnicze prace polowe i nie można ich uznać za prace w transporcie oraz od 01.01.2015r. do 31.07.2016r. i od 01.01.2018r. do 22.06.2018r. ponieważ w tych okresach wnioskodawca nie został zgłoszony w ZUS jako pracownik zatrudniony w warunkach szczególnych.

Odwołanie od powyższej decyzji złożył M. N. domagając się jej zmiany poprzez przyznanie mu prawa do emerytury pomostowej.

Sąd Okręgowy – Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w P. wyrokiem z dnia 6 marca 2020 roku (sygn. akt: III U 816/18):

1. oddalił odwołanie,

2. zasądził od odwołującego na rzecz pozwanego kwotę 180 zł - tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Podstawę rozstrzygnięcia Sądu I instancji stanowiły następujące ustalenia i rozważania.

M. N. (ur. (...)) w dniu 09.07.2018r. złożył wniosek o przyznanie prawa do emerytury pomostowej.

Decyzją z dnia 27.08.2018r. znak: (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P. odmówił M. N. prawa do emerytury pomostowej, ponieważ nie udowodnił okresu pracy w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze wynoszącego co najmniej 15 lat oraz przed dniem 01.01.1999r. nie wykonywał prac w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Do stażu pracy w warunkach szczególnych ZUS uwzględnił okresy zatrudnienia od 01.04.2005r. do 31.12.2014r. i od 01.09.2016r. do 31.12.2017r., co po wyłączeniu okresów nieskładkowych wynosi 10 lat 8 miesięcy i 21 dni. Do pracy w szczególnych warunkach ZUS nie uznał okresów zatrudnienia od 05.07.1977r. do 09.05.1984r. w Spółdzielni Kółek Rolniczych w D. ponieważ w tym okresie wnioskodawca wykonywał rolnicze prace polowe i nie można ich uznać za prace w transporcie oraz od 01.01.2015r. do 31.07.2016r. i od 01.01.2018r. do 22.06.2018r. ponieważ w tych okresach wnioskodawca nie został zgłoszony w ZUS jako pracownik zatrudniony w warunkach szczególnych.

Wnioskodawca po otrzymaniu zaskarżonej decyzji domagał się zaliczenia do pracy w szczególnych warunkach pracy w SKR w D. od 05.07.1977r. do 09.05.1984r. i pracy w ZE PAK w latach 1990 – 1999 do przyznania prawa do emerytury pomostowej.

W toku przeprowadzonego postępowania Sąd ustalił, że M. N. w okresie od 20.10.1976r. do 18.05.1977r. pracował w (...) w T. na stanowisku kierowca ciągnikowy. W tym okresie odwołujący nie wykonywał pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.

Następnie w okresie od 05.07.1977r. do 09.05.1984r. odwołujący pracował w Spółdzielni Kółek Rolniczych w D.na stanowisku kierowca ciągnika. Pracował wówczas w transporcie ale również uczestniczył w pracach polowych. Pracując w transporcie odwołujący woził cegłę do K., woził również sól z K. do T., a także przewoził drzewo z tartaków. Transportował również buraki do Z., a także woził beton w pojemnikach na zaporę wodną na W.. W tym czasie odwołujący uzyskiwał wynagrodzenie wg stawki zaszeregowania określonej za pracę w transporcie oraz za wykonywanie prac polowych. Pracodawca wystawił odwołującemu świadectwo pracy w szczególnych warunkach wskazując, że w okresie od 05.07.1977r. do 09.05.1984r. był zatrudniony na stanowisku kierowcy - traktorzysty i wykonywał pracę wymienioną w wykazie w dziale VIII poz. 3 załącznika nr 1 do zarządzenia Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 14.07.1983r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach.

W dniu 14.05.1984r. odwołujący podjął zatrudnienie w Zespole Elektrowni (...) - K. na stanowisku kierowcy. Od dnia 01.03.1995r. stanowisko odwołującego określano jako kierowca samochodu ciężarowego o ciężarze całkowitym do 3,5 Mg. Z dniem 01.01.2000r. nastąpiło przejęcie (...) SA przez Przedsiębiorstwo Usług (...) Sp. z o.o. w K.. Odwołujący nadal pracował na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego o ciężarze całkowitym do 3,5 mg i był zatrudniony w tym zakładzie pracy do dnia 31.12.2003r. Pracodawca wystawiając odwołującemu świadectwo pracy w dniu 31.12.2003r. stwierdził, iż wykonywał on pracę kierowcy samochodu ciężarowego o ciężarze całkowitym do 3,5 mg i nie zaznaczył, że była to praca w szczególnych warunkach.

Od dnia 04.03.2004r. do dnia 31.07.2016r. wnioskodawca pracował w Przedsiębiorstwie (...) S.A. jako kierowca – konduktor, a od dnia 01.09.2016r. do dnia 22.06.2018r. pracował w Przedsiębiorstwie (...) w K. jako kierowca autobusu. Pracując w tych zakładach pracy odwołujący wykonywał pracę w szczególnych warunkach w okresach od 01.04.2005r. do 31.12.2014r. i od 01.09.2016r. do 31.12.2017r.

Na podstawie tak ustalonego stanu faktycznego Sąd Okręgowy uznał, iż odwołanie było bezzasadne.

Sąd Okręgowy podkreślał, iż warunki nabywania prawa do emerytury pomostowej określa art. 4 ustawy z dnia 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych (t. j. Dz.U.2018.1924), z uwzględnieniem art. 5-12. Nadto wskazał na art. 3 ust. 1 i ust. 3, art. 15 ust. 1 ustawy, powstaje z dniem spełnienia warunków wymaganych do nabycia tego prawa, a z literalnego brzmienia powołanych uregulowań prawnych wynika jednoznacznie, iż dla uzyskania prawa do emerytury pomostowej przesłanki nabycia prawa do tego świadczenia wymienione powyżej winny być spełnione łącznie, co oznacza, iż brak spełnienia chociażby jednego z wyszczególnionych warunków powoduje niemożność przyznania prawa do świadczenia.

Sąd I instancji zauważył także, że ustawa o emeryturach pomostowych przewiduje również odrębne od tych wymienionych w art. 4 warunki przejścia na emeryturę pomostową dla pracowników wykonujących różne rodzaje prac (art. 5-11, art. 13), a także dopuszcza odstępstwa od przesłanki wymienionej w art. 4 pkt 6. Wskazał na art. 49 ustawy pomostowej

Podkreślał jednocześnie, iż regulacja wynikająca z art. 49 ustawy ma charakter szczególny w stosunku do tej jaka wynika z art. 4.

W niniejszej sprawie prawo odwołującego do emerytury pomostowej należy ocenić na podstawie art. 4 ustawy o emeryturach pomostowych.

Bezspornym w sprawie jest, jak podkreślał Sąd Okręgowy, że wnioskodawca urodził się po dniu 31 grudnia 1948r. i w dniu 05.06.2018r. osiągnął wiek emerytalny 60 lat, posiada wymagany ponad 25-letni okres składkowy i nieskładkowy oraz po dniu 31.12.2008r. wykonywał prace w szczególnych warunkach.

Spornym pozostawało, czy wnioskodawca posiada wymagany 15 letni okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze oraz czy przed dniem 01.01.1999r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach.

Według pozwanego odwołujący nie wykazał 15 lat pracy w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze, ostatecznie pozwany uznał, że odwołujący wykazał 10 lat 8 miesięcy i 21 dni takiej pracy.

Zatem kwestią poddaną rozstrzygnięciu Sądu w niniejszej sprawie było to, czy do stażu pracy w warunkach szczególnych w rozumieniu przepisów ustawy zalicza się okres zatrudnienia wnioskodawcy w SKR w D. od 05.07.1977r. do 09.05.1984r. i okres pracy w Zespole Elektrowni (...) w latach 1990 – 1999.

Praca w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik nr 1 lub 2 do ustawy o emeryturach pomostowych. Decydujące znaczenie w analizie charakteru pracy ubezpieczonego z punktu widzenia uprawnień emerytalnych ma zatem możliwość jej zdefiniowania pod konkretną pozycję wymienioną w załącznikach. Chodzi zatem nie tyle o nazwę stanowiska, co charakter wykonywanej czynności.

Sąd Okręgowy zważył, iż z przeprowadzonego postępowania dowodowego wynika, że pracy odwołującego w Spółdzielni Kółek Rolniczych w D. w okresie od 05.07.1977r. do 09.05.1984r. nie można w całości zaliczyć do pracy wykonywanej w warunkach szczególnych. Odwołujący podnosił, że w tym okresie pracował w transporcie oraz że nie świadczył żadnych prac polowych. Również świadkowie wskazywali, że pracując w SKR w D. odwołujący pracował wyłącznie w transporcie i nie wykonywał żadnych prac polowych. Dla Sądu jednak takie zeznania są nieprzekonujące. Przedmiotem działalności Spółdzielni Kółek Rolniczych są bowiem głównie prace polowe. Ponadto w świadectwie pracy z SKR pracodawca wyraźnie zaznaczył, że wynagrodzenie odwołującego wynika ze stawki zaszeregowania, która określona została zarówno dla prac w transporcie, jak i prac polowych. Zdaniem Sądu zeznania świadków i odwołującego można uznać za wiarygodne jedynie w części i przyjąć, że np. tylko w okresie zimowym, gdzie prac polowych było mniej, odwołujący zajmował się wyłącznie transportem. Jednak z uwagi na to, że odwołujący pracował w SKR w okresie od 05.07.1977r. do 09.05.1984r. to okres prac w okresie zimowym może dać najwyżej 2 lata i 5 miesięcy co po dodaniu do udowodnionego okresu prac w szczególnych warunkach również nie uczyni wymaganych 15 lat pracy w warunkach szczególnych. Nadto należy również podkreślić, że nawet gdyby Sąd przyjął, że odwołujący pracował w SKR w D. w transporcie to nie spowoduje to przyznania odwołującemu prawa do emerytury, ponieważ nie jest to praca wymieniona w załącznikach do ustawy o emeryturach pomostowych.

Ponadto z przeprowadzonego w sprawie postępowania dowodowego nie wynika, że odwołujący pracując w ZE PAK w latach 1990 – 1999 wykonywał prace kierowcy karetki pogotowia. Zeznania świadków w tym zakresie Sąd bowiem uznał za niewiarygodne, ponieważ są sprzeczne z dokumentami z akt osobowych odwołującego, z których wynika niezbicie, że w latach 1990 – 1999 odwołujący pracował jako kierowca samochodu ciężarowego do 3,5 tony. We wszystkich dokumentach pracowniczych znajdujących się w aktach osobowych, przez cały okres zatrudnienia pracodawca konsekwentnie wskazuje, że odwołujący zajmował stanowisko kierowcy samochodu ciężarowego. W żadnym z dokumentów natomiast nie znajduje się wzmianka o tym, że odwołujący jeździł samochodem uprzywilejowanym.

Sąd I instancji podkreślał, że prawo do emerytury pomostowej jest pewnym przywilejem, który otrzymuje ubezpieczony i dlatego prawo to musi zostać wykazane w sposób nie budzący wątpliwości. Ustawodawca zawęził w znacznym stopniu kategorię prac zaliczanych do prac w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze. W tej kategorii prac nie ma już np. pracy w transporcie. Jako prace w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze uznana jest jedynie praca kierowców pojazdów uprzywilejowanych, praca kierowców autobusów, trolejbusów oraz motorniczych tramwajów w transporcie publicznym. Zebrany w niniejszej sprawie materiał dowodowy nie pozwolił w sposób niebudzący ustalić, że odwołujący w spornych okresach wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. W przedmiotowej sprawie istniały bowiem zbyt duże rozbieżności pomiędzy dokumentami pracowniczymi a zeznaniami świadków.

Tym samym Sąd I instancji uznał, że materiał dowodowy zebrany w niniejszej sprawie nie może spowodować przyznania odwołującemu prawa do emerytury pomostowej.

Mając na uwadze powyższe Sąd na mocy art. 477¹⁴ § 1 k.p.c., oddalił odwołanie M. N. (pkt 1 wyroku).

O kosztach zastępstwa procesowego Sąd I instancji orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z § 9 ust. 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz.U.2018.265) (pkt 2 wyroku).

Apelację od tego wyroku w całości złożył M. N. reprezentowany przez fachowego pełnomocnika, który zarzucił naruszenie przepisów prawa procesowego art. 233 k.p.c. poprzez dokonanie oceny materiału dowodowego w sposób wybiórczy i nie wszechstronny a nadto z pominięciem okoliczności istotnych dla sprawy i tak: - uznanie, że zeznania M. N. oraz powołanych przez niego - wszystkich świadków - nie zasługują na danie im wiary, albowiem z treści dokumentów jakie znajdowały się w aktach ZUS wynika jednoznacznie jakie stanowiska w spornym okresie zajmował odwołujący, podczas gdy w toku całego postępowania odwołujący twierdził, że w aktach osobowych nie znajdują się prawidłowe informacje dotyczące zatrudnienia M. N., zaś rzeczywisty charakter pracy opisywał sam odwołujący oraz świadkowie.

Wskazując na powyższą podstawę apelacji skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i przyznanie M. N. prawa do emerytury pomostowej oraz zasądzenie na rzecz M. N. kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego.

W odpowiedzi na apelację pozwany organ rentowy reprezentowany przez fachowego pełnomocnika wniósł o jej oddalenie i zasądzenie na jego rzecz od organu rentowego kosztów postepowania apelacyjnego w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja okazała się zasadna. Sąd Apelacyjny na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego przed sądem I instancji dokonał bowiem częściowo odmiennych ustaleń faktycznych.

Spór w analizowanej sprawie sprowadzał się do rozstrzygnięcia czy prawidłowo pozwany organ rentowy odmówił wnioskodawcy M. N. prawa do emerytury pomostowej, stwierdzając, że wnioskodawca nie udowodnił okresu pracy w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze wynoszącego co najmniej 15 lat oraz przed dniem 01.01.1999r. nie wykonywał prac w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.

Na wstępie niniejszych rozważań, należało powołać podstawy prawne orzeczenia.

Zgodnie z art. 4 ustawy z dnia 19.12.2008r. o emeryturach pomostowych tj. z dnia 14 września 2018 r. (Dz.U. z 2018 r. poz. 1924), prawo do emerytury pomostowej, z uwzględnieniem art. 5-12, przysługuje pracownikowi, który spełnia łącznie następujące warunki:

1) urodził się po dniu 31 grudnia 1948 r.;

2) ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat;

3) osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn;

4) ma okres składkowy i nieskładkowy, ustalony na zasadach określonych w art. 5-9 i art. 11 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn;

5) przed dniem 1 stycznia 1999 r. wykonywał prace w szczególnych warunkach lub prace w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS;

6) po dniu 31 grudnia 2008 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3;

7) nastąpiło z nim rozwiązanie stosunku pracy.

Zgodnie z treścią art. 3 ust. 1 tej ustawy prace w szczególnych warunkach to prace związane z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, wykonywane w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, które mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej stawiają przed pracownikami wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku. Wykaz prac w szczególnych warunkach określa załącznik nr 1 do ustawy. Decydujące o zakwalifikowaniu pracy jako pracy w warunkach szczególnych w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy z 2008 r. o emeryturach pomostowych są zawarte w załączniku nr 1 do niniejszej ustawy wykaz tego rodzaju prac. Wykaz prac określonych w art. 3 ust. 1 ustawy z 2008 r. o emeryturach pomostowych jest zamknięty i nie podlega uzupełnieniu.

Zgodnie z art. 3 ust. 4 i 5 ustawy o emeryturach pomostowych za pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach uważa się pracowników wykonujących po dniu wejścia w życie ustawy, w pełnym wymiarze czasu pracy, prace, o których mowa w ust. 1, a za pracowników wykonujących prace o szczególnym charakterze uważa się pracowników wykonujących po dniu wejścia w życie ustawy, w pełnym wymiarze czasu pracy, prace, o których mowa w ust. 3.

Poza sporem w niniejszej sprawie było to, iż wnioskodawca urodził się po dniu 31 grudnia 1948r. i w dniu 05.06.2018r. osiągnął wiek emerytalny 60 lat, posiada wymagany ponad 25-letni okres składkowy i nieskładkowy oraz po dniu 31.12.2008r. wykonywał prace w szczególnych warunkach.

Do stażu pracy w warunkach szczególnych ZUS uwzględnił okresy zatrudnienia od 01.04.2005r. do 31.12.2014r. i od 01.09.2016r. do 31.12.2017r., co po wyłączeniu okresów nieskładkowych wynosi 10 lat, 8 miesięcy i 21 dni.

Do pracy w szczególnych warunkach ZUS nie uznał okresów:

1) zatrudnienia od 05.07.1977r. do 09.05.1984r. w Spółdzielni Kółek Rolniczych w D. ponieważ w tym okresie wnioskodawca wykonywał rolnicze prace polowe i nie można ich uznać za prace w transporcie

2) od 01.01.2015r. do 31.07.2016r. jako kierowca autobusu PKS T. i

3) od 01.01.2018r. do 22.06.2018r. jako kierowca autobusu PKS K. ponieważ w tych okresach wnioskodawca nie został zgłoszony w ZUS jako pracownik zatrudniony w warunkach szczególnych.

W pierwszej kolejności Sąd Apelacyjny podkreśla, że dokonał odmiennej oceny materiału dowodowego dotyczącego zatrudnienia odwołującego M. N. w okresie od 05.07.1977r. do 09.05.1984r. w Spółdzielni Kółek Rolniczych w D..

W tym zakresie bowiem nie dając wiary zgodnym i spójnym zeznaniom świadków Sąd I instancji naruszył zasadę swobodnej oceny dowodów a w efekcie błędnie uznał, iż odwołujący wykonywał prace polowe a nie transportowe.

Zaakcentować należy, że zeznający w sprawie świadkowie (zawnioskowani przez odwołującego) w sposób spójny i obiektywny powoływali fakt wykonywania w spornym okresie czynności kierowcy wyłącznie w transporcie. Przedstawiali przy tym logiczne uzasadnienie tej okoliczności, przywoływali szczegółowy harmonogram przewozów (towar, odbiorca).

Stwierdzenie przez Sąd I instancji – wobec tak zebranego materiału dowodowego – iż „takie zeznania są nieprzekonujące” stanowi przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów nakreślonej art. 233 § 1 kpc.

Dowolne było także przyjęcie przez Sąd, że pracodawca jako przedmiot działalności wskazywał „głównie prace polowe”. Przeczy temu nie tylko świadectwo pracy w warunkach szczególnych wystawione odwołującemu, ale także szczegółowe zeznania świadków K. i K., a zwłaszcza wskazanie, że w SKR D. co prawda zatrudniano łącznie dwudziestu kierowców, ale pięciu z nich (w tym odwołujący) wykonywało jazdy wyłącznie w transporcie z uwagi na posiadane w tej mierze doświadczenie.

W dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalił się pogląd, zgodnie z którym wyodrębnienie prac w szczególnych warunkach uzasadniających nabycie prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym ma zasadniczo charakter branżowo-stanowiskowy. Usystematyzowanie prac o znacznej szkodliwości dla zdrowia i uciążliwości w oddzielnych działach oraz przypisanie poszczególnych stanowisk pracy do odrębnych gałęzi gospodarki nie jest bowiem przypadkowe, gdyż konkretne stanowisko jest narażone na ekspozycję czynników szkodliwych w stopniu mniejszym lub większym w zależności od tego, w którym dziale gospodarki (branży) jest umiejscowione. Dlatego konieczny jest bezpośredni związek wykonywanej pracy z procesem technologicznym właściwym dla danego działu gospodarki. Oznacza to, że przynależność pracodawcy do określonej gałęzi gospodarki ma znaczenie istotne i nie można dowolnie, z naruszeniem postanowień rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., wiązać konkretnych stanowisk pracy z branżami, do których nie zostały one przypisane w tym akcie prawnym (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 19 maja 2011 r., III UK 174/10, LEX nr 901652; z dnia 3 czerwca 2008 r., I UK 381/07, LEX nr 494112; z dnia 16 czerwca 2009 r., I UK 20/09, LEX nr 515698; z dnia 16 czerwca 2009 r., I UK 24/09, LEX nr 518067; z dnia 1 czerwca 2010 r., II UK 21/10, LEX nr 619638; z dnia 19 maja 2011 r., III UK 174/10, LEX nr 901652).

Takim właśnie założeniem kierował się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 grudnia 2013 r., I UK 172/13 (LEX nr 1467147), przyjmując, że nie ma najmniejszych podstaw do uznania, iż prace polowe, polegające na obsługiwaniu ciągnika, mogą być zaliczone do prac w transporcie, przewidzianych w wykazie A, Dziale VIII, pod pozycją 3. Wymienienie w tym wykazie prac kierowców ciągników i kombajnów nie oznacza, że za pracę w szczególnych warunkach powinno być uznane kierowanie tymi pojazdami przy wykonywaniu jakichkolwiek czynności, a nie tylko transportowych. Nieuzasadnione jest zatem stanowisko, zgodnie z którym praca kierującego ciągnikiem jest zawsze pracą w transporcie, nawet wówczas, gdy kierujący wykonuje przy pomocy ciągnika prace polowe. Bezzasadne jest bowiem swobodne lub też dowolne wiązanie konkretnych stanowisk pracy z branżami, do których nie zostały przypisane w rozporządzeniu. Prace uznane za wykonywane w warunkach szczególnych bez względu na miejsce i rodzaj zostały wymienione w dziale XIV, zatytułowanym „prace różne”.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, pogląd ten należy zaaprobować, podobnie jak wcześniej przedstawione poglądy judykatury, w szczególności uznając za przekonujący towarzyszący im wywód, z którego wynika, że za przyjęciem branżowo-stanowiskowego charakteru wyodrębnienia poszczególnych prac wykonywanych w szczególnych warunkach przemawia to, iż w zależności od działu gospodarki (branży), w którym jest umiejscowione konkretne stanowisko (konkretny rodzaj pracy), jest ono narażone na ekspozycję czynników szkodliwych w stopniu mniejszym lub większym. Jeśli więc prawodawca zdecydował o umieszczeniu określonego rodzaju pracy (stanowiska pracy) w wykazie prac wykonywanych w szczególnych warunkach, przypisując go do konkretnego działu gospodarki (przemysłu, branży), to okoliczność ta bez wątpienia świadczy o narażeniu tego rodzaju pracy właśnie w tym dziale gospodarki na ekspozycję czynników szkodliwych w stopniu większym niż w innych działach gospodarki.

Taki sposób traktowania wykazów prac w szczególnych warunkach nie ma (i nie może mieć) mieć jednak bezwzględnego charakteru (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 6 lutego 2014 r., I UK 314/13, LEK nr 1439383; z dnia 25 marca 2014 r., I UK 337/13, LEK nr 1458817; z dnia 6 lutego 2014 r, I UK 314/13, OSNP 2015 nr 5, poz. 66; z dnia 26 stycznia 2017 r., III UK 51/16, LEK nr 2258032). O ile wykonywanie pracy w ramach innej gałęzi gospodarki (branży), dla której wykaz nie znajduje odpowiednika, zazwyczaj będzie świadczyć o tym, że dany rodzaj pracy nie jest realizowany w narażeniu na ekspozycję czynników szkodliwych w takim stopniu, jak w przypadku pracy wykonywanej w ramach gałęzi gospodarki, dla której wykaz taką pracę przewiduje, o tyle może zdarzyć się, że konkretny rodzaj pracy, realizowany w ramach gałęzi gospodarki, dla której wykaz nie przewiduje uznania jej za pracę w szczególnych warunkach, jest wykonywany w warunkach tożsamych z tymi, które panują w branży, w której jest on wymieniony w wykazie, to znaczy jest narażony na ekspozycję takich samych czynników szkodliwych oraz w takim samym stopniu, jak w przypadku branży, w ramach której jest on uznawany za pracę w szczególnych warunkach. Należy zatem zawsze ocenić i rozważyć, czy konkretny rodzaj pracy (stanowisko pracy) jest narażony na ekspozycję na czynniki szkodliwe w różnym stopniu w zależności od tego, w którym dziale przemysłu jest realizowany. Jeżeli więc uciążliwość i szkodliwość dla zdrowia konkretnej pracy wynika właśnie z jej branżowej specyfiki, to należy odmówić tego szczególnego waloru (pracy wykonywanej w szczególnych warunkach) pracy wykonywanej w innym dziale gospodarki. Natomiast, w sytuacji gdy stopień szkodliwości czy uciążliwości danego rodzaju pracy nie wykazuje żadnych różnic w zależności od branży, w której praca ta jest wykonywana, brak jest podstaw do zanegowania świadczenia jej w warunkach szczególnych tylko dlatego, że w załączniku do rozporządzenia została ona przyporządkowana do innego działu gospodarki.

Podsumowując ten wątek rozważań, może się zdarzyć, iż konkretny zakład pracy wykonywał zadania całkowicie odpowiadające innemu działowi gospodarki, a co za tym idzie, szkodliwość prac wykonywanych w ramach realizacji tych zadań w pełni odpowiadała szkodliwości pracy przyporządkowanej do innej branży. Decydujące znaczenie w tym przypadku ma zaś to, czy pracownik w ramach swoich obowiązków stale i w pełnym wymiarze czasu pracy był narażony na działanie tych samych szkodliwych czynników, na które narażeni byli pracownicy innego działu gospodarki, w ramach którego takie same prace zaliczane są do prac w szczególnych warunkach.

Odnosząc przedstawione wyżej poglądy judykatury do okoliczności faktycznych ustalonych w niniejszej sprawie, stwierdzić należy, że zatrudniająca odwołującego w spornym okresie w Spółdzielnia Kółek Rolniczych w D. bez wątpienia była zakładem pracy funkcjonującym w ramach branży transportowej, albowiem nie była typowym stricte rolniczym zakładem. Świadczyła również prace transportowe dla podmiotów zewnętrznych.

Dział X wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, określający rodzaje prac „w rolnictwie i przemyśle rolno-spożywczym”, z całą pewnością nie wymienia prac kierowców ciągników (traktorzystów). Prace takie wymienia natomiast wyłącznie dział VIII „w transporcie i łączności”. Uwzględniając zatem przedstawione wyżej przesłanki, przy spełnieniu których istnieje możliwość odstępstwa od branżowo-stanowiskowego charakteru wykazów prac w szczególnych warunkach, takie odstępstwo musiałoby zostać poprzedzone niebudzącymi wątpliwości ustaleniami, że praca traktorzysty choć wykonywana co do zasady w rolnictwie, była realizowana w warunkach tożsamych z tymi, które panują w transporcie.

Zgodnie z jego słownikowym znaczeniem określenie „transport" oznacza przewóz ludzi i ładunków różnymi środkami lokomocji. Transport to także dział gospodarki obejmujący ogół środków i działań związanych z przewozem (tak: Słownik języka polskiego, PWN, Warszawa 1989, t. III). Umieszczenie przez prawodawcę prac kierowców ciągników, kombajnów lub pojazdów gąsiennicowych jako pracy wykonywanych w szczególnych warunkach właśnie w dziale VIII (poz. 3), a nie w innych działach wykazu A (np. w rolnictwie i przemyśle rolno-spożywczym) musi być więc odnoszone do szczególnych warunków panujących w transporcie (w tym przypadku w transporcie drogowym). Dlatego szkodliwość i uciążliwość tych prac, w rozumieniu art. 32 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach, należy wiązać ze specyfiką poruszania się w ruchu drogowym przez pojazdy o odmiennej w stosunku do „normalnych” uczestników tego ruchu charakterystyce, wymagającej wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Tylko taki sposób rozumienia szczególnego charakteru prac w transporcie lądowym (drogowym) uzasadnia bowiem umieszczenie prac wymienionych w poz. 3 w tym samym dziale gospodarki wraz z pracami wykonywanymi przez kierowców samochodów ciężarowych o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony, specjalizowanych, specjalistycznych (specjalnych), pojazdów członowych i ciągników balastowych, autobusów o liczbie miejsc powyżej 15, samochodów uprzywilejowanych w ruchu w rozumieniu przepisów o ruchu na drogach publicznych, trolejbusów i motorniczych tramwajów (poz. 2). Z całą pewnością nie można natomiast utożsamiać warunków, w jakich owe prace mają być wykonywane, z warunkami (zewnętrznymi) towarzyszącymi pracom polowym (drgania, zapylenie, hałas), zwłaszcza że prace te z całą pewnością nie są przecież pracami transportowymi (nie polegają na przewozie ludzi i ładunków), lecz typowymi pracami w rolnictwie polegającymi na orce, siewie, nawożeniu i zbiorach płodów rolnych z użyciem przypiętych do traktora maszyn rolniczych, realizowanymi poza drogami publicznymi, a przez to bez narażenia na zagrożenia charakterystyczne dla ruchu drogowego. Wymaga przy tym podkreślenia, że przedstawiona wyżej wykładnia przepisów wykazu A, Działu VIII, poz. 3 znajduje potwierdzenie w ugruntowanym już orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. wyroki: z dnia 3 grudnia 2013 r., I UK 172/13, LEX nr 1467147; z dnia 13 sierpnia 2015 r., II UK 298/14, LEX nr 1797093; z dnia 5 maja 2016 r., III UK 121/15, LEX nr 2080883; z dnia 5 maja 2016 r., III UK 132/15, LEX nr 2052411; z dnia 13 lipca 2016 r, I UK 218/15, LEX nr 2108499; z dnia 15 listopada 2016 r., II UK 397/15, LEX nr 2177089; z dnia 26 stycznia 2017 r., III UK 51/16, LEX nr 2258032; z dnia 16 lutego 2017 r., II UK 730/15, LEX nr 2252207; z dnia 9 lutego 2017 r., III UK 66/16, LEX nr 2238701; z dnia 8 listopada 2017 r., III UK 210/16 oraz z dnia 27 czerwca 2018 r, I UK 168/17, dotychczas niepublikowane).

Podzielając wykładnię Sądu Najwyższego zaprezentowaną powyżej, należy uznać, że wykonywane przez odwołującego prace przy użyciu ciągnika a polegające na transporcie materiałów po drogach publicznych do podmiotów zewnętrznych to czynności, które można utożsamiać z pracami typowo transportowymi (przewóz materiałów i surowców), które spełniają wymogi prac wykonywanych w szczególnych warunkach, wymienionych w Dziale VIII, poz. 3 wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.. Pracując w Spółdzielni Kółek Rolniczych w D. odwołujący woził bowiem cegłę do K., woził również sól z K. do T., a także przewoził drzewo z tartaków. Transportował również buraki do Z., a także woził beton w pojemnikach na zaporę wodną na W.. Łącznie w tym okresie odwołujący przepracował w warunkach szczególnych 6 lat, 10 miesięcy i 4 dni.

W dalszej kolejności wskazać należy na sporny okres zatrudnienia od 14.05.1984r. do 31.12.2003r. w (...) Sp. z o.o. w tym zakresie prawidłowo Sąd Okręgowy uznał, że odwołujący wówczas pracował na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego o ciężarze całkowitym do 3,5 Mg. W aktach osobowych brak jest jakiejkolwiek dokumentacji potwierdzającej powierzenie mu pracy kierowcy karetki a zatem pojazdu uprzywilejowanego. Pracodawca wystawiając odwołującemu świadectwo pracy w dniu 31.12.2003r. stwierdził, iż wykonywał on pracę kierowcy samochodu ciężarowego o ciężarze całkowitym do 3,5 mg i nie zaznaczył, że była to praca w szczególnych warunkach. Drobna wzmianka powołana przez pełnomocnika skarżącego w treści apelacji a mająca rzekomo świadczyć o powierzeniu odwołującemu prowadzenia podjazdu uprzywilejowanego tj. aneks z dnia 1 czerwca 1992r., wobec braku innych dokumentów wprost potwierdzających ten fakt, nie jest wystraczająca do uznania tego okresu jako pracy w warunkach szczególnych. Mowa w nim jest bowiem o jedynie o wykonywaniu dodatkowych czynności, co zdaniem Sądu Apelacyjnego nie jest przekonujące. Okresu tego nie można zatem zaliczyć do pracy w warunkach szczególnych

Kolejno wskazać należy na okres zatrudnienia 01.04.2005r. do 31.07.2016r. jako kierowca autobusu PKS T.. W ocenie Sądu Apelacyjnego okres ten należy w całości uznać do zatrudnienia w warunkach szczególnych z wyłączeniem okresu zasiłków chorobowych tj. 60 dni. Łącznie odwołujący wykazał 11 lat i 2 miesiące pracy w warunkach szczególnych. Przypomnieć należy raz jeszcze, iż pozwany organ rentowy nie uwzględnił do pracy w warunkach szczególnych okresu zatrudnienia odwołującego od dnia 01.01.2015r. do 31.07.2016r. jako kierowca autobusu PKS T. ponieważ w tych okresach wnioskodawca nie został zgłoszony w ZUS jako pracownik zatrudniony w warunkach szczególnych tj. jako ewentualny uprawniony do emerytury pomostowej. Ta okoliczność nie może jednak obciążać odwołującego lecz wyłącznie pracodawcę, wobec którego organ rentowy powinien zastosować odpowiednie procedury.

Następnie wskazać należy na okres zatrudnienia 01.09.2016r. do 22.06.2018r. jako kierowca autobusu PKS (...) oraz od dnia 03.09.2018r. do 30.04.2019r. jako kierowca (...) Handel Usługi Sp. z o.o. W obu tych okresach odwołujący był w rzeczywistości kierowcą autobusu szkolnego.

W wyroku z dnia 11 grudnia 2018 r. II UK 386/17 Sąd Najwyższy - Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wskazał, iż pod poz. 8 załącznika nr 2 do ustawy pomostowej zawierającym wykaz prac o szczególnym charakterze za tego rodzaju prace uznano prace kierowców autobusów, trolejbusów oraz motorniczych tramwajów w transporcie publicznym. Ustawodawca do tego rodzaju prac nie zakwalifikował prac kierowców samochodów ciężarowych, mimo iż praca kierowcy samochodu ciężarowego została uznana w rozporządzeniu z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) za pracę w warunkach szczególnych ze względu na wykonywanie czynności zawodowych wymagających odpowiednich predyspozycji i kwalifikacji (potwierdzonych odpowiednim dokumentem), a także wysokiej sprawności psychofizycznej z uwagi na bezpieczeństwo uczestników ruchu drogowego (zob. uzasadnienie do uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2018 r., III UZP 8/17, OSNP 2018 nr 7, poz. 94). Wobec powyższego decydujące dla zaliczenia wykonywanej pracy na stanowisku kierowcy autobusu do prac o szczególnym charakterze będzie powiązanie jej z transportem publicznym. Definicję transportu publicznego zawiera art. 4 pkt 14 ustawy o transporcie zbiorowym stanowiąc, że jest to powszechnie dostępny regularny przewóz osób wykonywany w określonych odstępach czasu i po określonej linii komunikacyjnej, liniach komunikacyjnych lub sieci komunikacyjnej. W tej sytuacji, , nie jest wystarczające ustalenie czy przewóz osób autobusem odbywa się po drogach publicznych, ale przede wszystkim czy nie ma do niego szczególnych ograniczeń dostępności. Z tego względu pomocniczo można odwołać się do zapisów ustawy z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 2200), która publiczny przewóz osób i ich bagażu w określonych odstępach czasu i określonymi trasami, na zasadach określonych w ustawie i w ustawie z dnia 15 listopada 1984 r. - Prawo przewozowe (Dz.U. z 2017 r. poz. 1983) wiąże z definicją przewozu regularnego (art. 4 pkt 7 ustawy). W doktrynie i orzecznictwie prezentowany jest pogląd, że cechą charakterystyczną przewozu regularnego jest jego publiczny charakter, a ponadto cykliczność, regularność (przewóz wykonywany jest w stałych, określonych odstępach czasu) oraz oznaczenie trasy przewozu (przewóz odbywa się po ustalonej trasie, zaś wsiadanie i wysiadanie pasażerów odbywa się na z góry wyznaczonych przystankach; zob. R. Strachowska, Ustawa o transporcie drogowym. Komentarz. Wydanie III. LEX/el 2012). Przewoźnik wykonujący ogólnie dostępny przewóz osób jest zatem obowiązany między innymi podać do publicznej wiadomości rozkład jazdy środków transportowych przez zamieszczenie informacji na przystankach wymienionych w rozkładzie jazdy.

Resumując dotychczasowe wywody, nie ulega wątpliwości, że do oceny czy pracownik wykonywał prace kierowcy w transporcie publicznym wymienione pod poz. 8 załącznika nr 2 do ustawy pomostowej decydujące znaczenie ma ustalenie, czy prace te wykonywał zgodnie z definicją zawartą w art. 4 pkt 14 ustawy o publicznym transporcie zbiorowym.

Takich cech jak publiczny charakter, a ponadto cykliczność, regularność (przewóz wykonywany jest w stałych, określonych odstępach czasu) oraz oznaczenie trasy przewozu nie ma praca jako kierowcy autobusu szkolnego którym przewożona jest wąska grupa pasażerów uprawnionych do przewozu wyłącznie dzieci szkolne, w sposób nieregularny. Spornych okresów okres zatrudnienia 01.09.2016r. do 22.06.2018r. jako kierowca autobusu PKS (...) oraz od dnia 03.09.2018r. do 30.04.2019r. jako kierowca (...) Handel Usługi Sp. z o.o. nie można zatem uznać do pracy w warunkach szczególnych.

Podkreślić jednak należy, iż zsumowanie uznanych okresów prac w warunkach szczególnych tj. zatrudnienia jako kierowca ciągnika w transporcie od 05.07.1977r. do 09.05.1984r. w Spółdzielni Kółek Rolniczych w D. oraz zatrudnienia jako kierowca autobusu (...).04.2005r. do 31.07.2016r.. daje łącznie 18 lat i 4 dni (6 lat, 10 miesięcy i 4 dni pracy w Spółdzielni Kółek Rolniczych w D. oraz 11 lat i 2 miesiące PKS T.).

Tym samym odwołujący spełnił wszystkie przesłanki niezbędne do nabycia prawa do emerytury pomostowej w szczególności wykazał okres pracy w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat.

Uwzględniając powyższe rozważania Sąd Apelacyjny na podstawie art.386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w punkcie 1 i przyznał M. N. prawo do emerytury pomostowej od dnia 1 maja 2019r. (pkt. 1 wyroku).

Orzeczenie o kosztach postępowania zawarte w punkcie 2 i 3 wyroku znajduje swoje uzasadnienie w treści art. 98 i art. 108 § 1 k.p.c. oraz § 9 ust. 2 w zw. z § 10 ust. 1 pkt. 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. (Dz.U.2015.1800) w sprawie opłat za czynności adwokackie.

Roman Walewski

Marta Sawińska

Małgorzata Woźniak-Zendran

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE