UZASADNIENIE

(...) sp. z o.o. w O. w pozwie skierowanym przeciwko Gminie O. – Zakładowi (...) w O. wniosła o ustalenie, że A. P. jest współwłaścicielem nieruchomości położonej w O. przy ulicy (...), którą nabył w dniu 23 listopada 2000 r. na podstawie aktu notarialnego Rep. A Nr (...). Podała, że oczekiwane rozstrzygnięcie wyeliminuje ryzyko naruszania w przyszłości prawa powoda do uprawnień zarządcy i administratora nieruchomością.

Gmina O. wniosła o oddalenie powództwa. Podała, że Zakład (...) w O. został powołany do (...), a zatem również nieruchomością położoną w O. przy ul. (...). Podniosła, że nie kwestionuje aktów notarialnych zawieranych i przedkładanych przez A. P., ale zaznaczyła, że ze zbioru dokumentów (...), prowadzonego dla przedmiotowej nieruchomości przez Sąd Rejonowy w Olsztynie VI Wydział Ksiąg Wieczystych, jak również innych postępowań sądowych prowadzonych na wniosek A. P., nie wynika, że spadkobiercy A. E. nabyli prawo własności do tej nieruchomości. R. O. nie mogła zatem skutecznie przenieść prawa własności, którego sama nie posiadała.

Wyrokiem z dnia 29 maja 2013 r. Sąd Okręgowy w Olsztynie oddalił powództwo, zasądził od powódki na rzecz pozwanej kwotę 3.600 zł tytułem zwrotu kosztów procesu oraz nakazał ściągnąć od powódki na rzecz Skarbu Państwa kwotę 10.000 zł tytułem nieuiszczonej opłaty od pozwu.

Orzeczenie to zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne.

(...) sp. z o.o. w O. zawarła z A. P. umowę zlecenia w zakresie zarządu i administrowania nieruchomością położoną w O. przy ul. (...).

Zakład (...) w O. został powołany z dniem 1 stycznia 2004 r. do (...). Na podstawie szeregu decyzji jest uprawniony do zarządzania i administrowania, m.in. nieruchomością położoną w O. przy ul. (...).

Nieruchomość ta nie ma założonej księgi wieczystej, zaś w prowadzonym Zbiorze Dokumentów (...) nie został ujawniony A. P. jako właściciel.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd unał, że powództwo nie zasługuje na uwzględnienie.

Wskazał, że powodowa spółka nie wykazała istnienia interesu prawnego w domaganiu się ustalenia istnienia prawa własności przysługującego A. P. (art. 189 k.p.c.). Podał, że nawet uwzględnienie pozwu nie doprowadziłoby do uzyskania ochrony wymaganej w tego typu sprawach, tj. prawa powódki, ani prawa A. P. jako osoby fizycznej nie zostałyby ujawnione w księdze wieczystej, gdyż dla spornej nieruchomości nie jest urządzona i prowadzona księga wieczysta.

Zauważył też, że A. P. w sprawie o sygn. akt (...) wniósł o założenie księgi wieczystej i wpis własności, ale wniosek ten został prawomocnie oddalony postanowieniem Sądu Rejonowego w Olsztynie z dnia 30 sierpnia 2012 r. i postanowieniem Sądu Okręgowego w Olsztynie z dnia 18 października 2012 r. (sygn. akt IX Ca 670/12). W ocenie Sądu żądanie ustalenia zgłoszone w niniejszej sprawie nie może zmierzać do ominięcia ustaleń i wniosków zawartych w prawomocnym postanowieniu Sądu Rejonowego w Olsztynie z dnia 30 sierpnia 2012 r.

Sąd wskazał też, że z okoliczności sprawy nie wynika, iż występuje jakakolwiek niepewność stanu prawego we wzajemnych stosunkach pomiędzy powodową spółką a pozwanym w zarządzaniu i administrowaniu nieruchomością przy ul. (...) w O., co pozwany jasno artukułował.

O kosztach procesu postanowił zgodnie z art. 98 k.p.c.

Apelację od tego wyroku wniosła powódka, która zarzuciła Sądowi I instancji naruszenie:

- art. 189 k.p.c. przez uznanie, że nie wykazała interesu prawnego w żądaniu ustalenia, że A. P. przysługuje prawo własności nieruchomości położnej w O., przy ul. (...),

- art. 233 § 1 k.p.c. przez dokonanie błędnej oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, a także dokonanie jej z przekroczeniem granic swobodnego uznania sędziowskiego, w szczególności poprzez ustalenie, że jest zleceniobiorcą i pełnomocnikiem A. P., a jako taka prezentuje jego interes prawny,

- art. 102 k.p.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie i obciążenie jej kosztami procesu.

Zarzuciła też bezpodstawne oddalenie wniosku o dokonanie zmiany podmiotowej po stronie powodowej i nierozpoznanie zarzutu nieważności postanowienia o urządzeniu zbioru dokumentów.

Wnosiła o zmianę wyroku i uwzględnienie powództwa albo uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Pozwana wniosła o oddalenie apelacji. Twierdziła, iż zgodnie z zapisami w KW OL (...) obecnie właścicielem spornej nieruchomości jest Skarb Państwa.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Podstawą wytoczonego przez powódkę roszczenia jest art. 189 k.p.c. Przepis ten, aczkolwiek zamieszczony w kodeksie postępowania cywilnego, ma charakter materialnoprawny, stanowi bowiem podstawę dochodzenia roszczenia o ustalenie prawa lub stosunku prawnego. Wykładnia tego przepisu prowadzi do wniosku, że powództwo o ustalenie stosunku prawnego lub prawa może być uwzględnione wtedy, gdy spełnione są dwie przesłanki merytoryczne: interes prawny oraz wykazanie prawdziwości twierdzeń powoda o tym, że dany stosunek prawny lub prawo rzeczywiście istnieje. Przy czym pierwsza z wymienionych przesłanek, określana jako przesłanka skuteczności, decyduje o dopuszczalności badania i ustalania prawdziwości twierdzeń powoda, czyli ustalania istnienia przesłanki zasadności powództwa (por. uchwalę Sądu Najwyższego z 19 listopada 1996 r., III CZP 115/96, OSNC 1997, nr 4, poz. 35; wyrok Sądu Najwyższego z 27 czerwca 2001 r., II CKN 898/00 - LEX nr 52 613).

W związku z tym, że powodowa spółka nie była w stanie precyzyjnie wskazać w czym upatruje istnienia własnego interesu prawnego w wytoczeniu niniejszego powództwa (w zasadzie domagała się bowiem ustalenia, że właścicielem nieruchomości jest jej wspólnik, a w dacie zamknięcia rozprawy przez Sąd Okręgowy likwidator – A. P.), Sąd Apelacyjny za słuszne uznał wyjaśnić, że przyjmuje się powszechnie w orzecznictwie i doktrynie, iż interes prawny, w rozumieniu art. 189 k.p.c. jest to obiektywna (czyli rzeczywiście istniejąca), a nie tylko hipotetyczna (czyli w subiektywnym odczuciu strony) potrzeba prawna uzyskania wyroku odpowiedniej treści, występująca wówczas, gdy powstała sytuacja rzeczywistego naruszenia albo zagrożenia naruszenia określonej sfery prawnej. Praktycznie rzecz biorąc, interes prawny występuje wtedy, gdy sam skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego, zapewni powodowi ochronę jego prawnie chronionych interesów, czyli definitywnie zakończy spór istniejący lub prewencyjnie zapobiegnie powstaniu takiego sporu w przyszłości, a jednocześnie interes ten nie podlega ochronie w drodze innego środka (por. komentarz do art. 189 k.p.c., Małgorzata Manowska, Lex Polonica). Z kolei brak interesu prawnego jako przesłanki powództwa z art. 189 k.p.c. zachodzi wówczas, gdy strona nie ma jakiejkolwiek potrzeby ustalania stosunku prawnego lub prawa, gdyż jego sfera prawna nie została ani naruszona, ani zagrożona przez pozwanego (uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 15 października 2002 r., II CKN 833/00).

Taka właśnie sytuacja ma miejsce w niniejszej sprawie, albowiem z poczynionych w sprawie ustaleń nie wynika, że powodowej spółce służą jakiekolwiek prawa w stosunku do nieruchomości położonej w O. przy ulicy (...), ani też że są one kwestionowane lub zagrożone ze strony pozwanej - Gminy O. - Zakładu (...) w O.. Tym samym obiektywnie rzecz biorąc nie istniały, według stanu sprawy w chwili wyrokowania przez Sąd Okręgowy, a tym bardziej przez Sąd Apelacyjny (z treści księgi wieczystej OL (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Olsztynie wynika, że obecnie właścicielem nieruchomości położonej w O. przy ulicy (...) jest Skarb Państwa – k. 426-428), żadne okoliczności uzasadniające przyjęcie, iż skarżąca potrzebuje ochrony prawnej w stosunku do Gminy O., w związku z niepewnością co do stanu prawnego nieruchomości, o którą chodzi w tym postępowaniu.

Z kolei okoliczność, że określone prawa do tej nieruchomości rości sobie wspólnik powodowej spółki (...), jak również to, że toczące się z jego inicjatywy postępowania sądowe, nie przyniosły oczekiwanego przez niego skutku w postaci potwierdzenia nabycia prawa własności przedmiotowej nieruchomości, nie może być podstawą uznania istnienia interesu prawnego po stronie spółki, której jest wspólnikiem. Zaznaczyć też należy, że interes prawny nie polega na tym, że strona może dochodzić swoich racji "w nieskończoność", ale na tym, że zgłaszane przez niego żądanie nie może być dochodzone w inny sposób. W rozpoznawanej sprawie po stronie powodowej spółki nie istnieje ryzyko naruszenia służących jej praw, zwłaszcza, że przy ocenie interesu prawnego należy stosować kryteria obiektywne a nie subiektywne. Niepewność stosunku prawnego lub prawa powinna zachodzić obiektywnie według rozumnej oceny sytuacji, a nie według odczucia skarżącej.

Reasumując, art. 189 k.p.c. określa materialnoprawne przesłanki powództwa o ustalenie, które muszą być spełnione łącznie aby powództwo mogło być uwzględnione. Oznacza to, że stwierdzenie braku interesu prawnego powódki w ustaleniu określonego stosunku prawnego lub prawa – niezależnie od tego, czy twierdzenia o istnieniu określonego stosunku prawnego lub prawa są zasadne, czy też nie – prowadzi do oddalenia powództwa. W takiej sytuacji zatem nieistotne dla rozstrzygnięcia sprawy są fakty dotyczące istnienia lub nie, prawa własności po stronie A. P., który nie jest stroną niniejszego postępowania.

Sprawa została wytoczona przez określony podmiot i była rozpoznawana zgodnie z zgłoszonym przez powódkę roszczeniem. W tej sprawie A. P. nie występował jako powód, a zatem spór zawężał się do badania przez Sądy interesu prawnego (...) sp. z o.o. w O., a nie interesu prawnego A. P..

Kierując się powyższymi względami Sąd Apelacyjny uznał, że słuszna była ocena Sądu Okręgowego co do barku interesu prawnego powódki i nie znajdując podstaw do uwzględnienia apelacji oddalił ją na podstawie art. 385 k.p.c.

W ocenie Sądu Apelacyjnego okoliczności faktyczne sprawy nie uzasadniały odstąpienia od ogólnych reguł dotyczących obciążania stron kosztami procesu w zależności od tego, która strona została uznana za stronę przegrywającą. Pozwana nie dawała podstaw do wytoczenia przeciwko niej z powództwem o ustalenie. Dlatego też brak podstaw do odstąpienia od obciążania powódki, tylko z tej przyczyny, iż znajduje się w likwidacji w upadłości układowej, kosztami procesu należnymi pozwanej.

O kosztach postępowania odwoławczego Sąd Apelacyjny postanowił zgodnie z wyrażoną w art. 98 § 1 i 3 k.p.c. zasadą odpowiedzialności za wynik procesu, obciążając powódkę poniesionymi przez pozwaną kosztami zastępstwa procesowego, których wysokość ustalono na podstawie § 6 pkt 6 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.

Na podstawie art. 351 k.p.c. Sąd dokonał sprostowania oznaczenia strony powodowej.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE