UZASADNIENIE

Decyzją z 14 stycznia 2020 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C. odmówił ubezpieczonej M. R. przyznania prawa do rekompensaty argumentując, że ubezpieczona nie udowodniła wymaganego 15-letniego okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach.

W odwołaniu od powyższej decyzji ubezpieczona domagała się jej zmiany i przyznania jej prawa do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych. Ubezpieczona wskazywała, że wykonywała pracę w warunkach szczególnych w pełnym wymiarze czasu pracy od 4 czerwca 1986 r. do 31 października 2017 r. pracując jako księgowa przy monitorach ekranowych.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podtrzymując swoje stanowisko zawarte w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Sąd ustalił, co następuje:

Ubezpieczona M. R. urodziła się (...)

Decyzjami z 28 maja 2019 r. przyznano ubezpieczonej od 12 maja 2019 r. emeryturę z powszechnego wieku oraz okresową emeryturę kapitałową.

W dniu 31 grudnia 2019 r. ubezpieczona złożyła wniosek o prawo do rekompensaty z tytułu pracy w szczególnych warunkach.

Zaskarżoną decyzją z 14 stycznia 2020 r. ZUS Oddział w C. odmówił ubezpieczonej prawa do rekompensaty, argumentując iż nie udowodniła na dzień 1 stycznia 2009 r. wymaganego 15-letniego okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach.

Organ rentowy nie zaliczył ubezpieczonej do stażu pracy w szczególnych warunkach okresu zatrudnienia w (...) S.A. w Z. od 4 czerwca 1986 r. do 31 grudnia 2008 r., ponieważ w przedłożonym przez ubezpieczoną zaświadczeniu z (...) S.A. z 16 grudnia 2019 r. pracodawca określił, że zaświadczenie to nie stanowi zaświadczenia o okresach pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.

W okresie od 17 grudnia 1979 r. do 31 maja 1986 r. ubezpieczona była zatrudniona w Spółdzielni (...) w R. jako księgowa (do 4 listopada 1982 r.) oraz samodzielny referent ds. płac i ubezpieczeń społecznych (od 5 listopada 1982 r.). W tym czasie ubezpieczona nie pracowała przy komputerze.

W okresie od 4 czerwca 1986 r. do 31 października 2017 r. ubezpieczona była zatrudniona w (...) S.A. w Z., przy czym do 30 września 2003 r. było to Przedsiębiorstwo (...) Sp. z o.o. w Z., od 1 października 2003 r. do 31 lipca 2009 r. Przedsiębiorstwo (...) Sp. z o.o. w P., od 1 sierpnia 2009 r. do 30 kwietnia 2011 r. (...) S.A. w Z., a od 1 maja 2011 r. (...) S.A. w Z.. Ubezpieczona zajmowała następujące stanowiska:

-: księgowej w okresie od 4 czerwca 1986 r. do 31 lipca 1987 r.,
-: inspektora ds. księgowości w okresie od 1 sierpnia 1987 r. do 28 lutego 1991 r.,
-: księgowej w okresie od 1 marca 1991 r. do 30 września 1995 r.,
-: specjalisty w okresie od 1 października 1995 r. do 29 lutego 1996 r.,
-: kierownika działu w okresie od 1 marca 1996 r. do 30 czerwca 1996 r.,
-: starszego inspektora w okresie od 1 lipca 1996 r. do 30 kwietnia 2001 r.,
-: księgowej w okresie od 1 maja 2001 r. do 30 września 2003 r.,
-: starszej księgowej w okresie od 1 października 2003 r. do 31 lipca 2009 r.,
-: samodzielnej księgowej w okresie od 1 sierpnia 2009 r. do 30 kwietnia 2011 r.,
-: specjalisty w okresie od 1 maja 2011 r. do 31 października 2017 r.

W całym okresie zatrudnienia od 4 czerwca 1986 r. do 31 października 2017 r. ubezpieczona, pomimo różnych nazw stanowisk, wykonywała prace związane z księgowością. Już podczas rozpoczęcia pracy w Przedsiębiorstwie (...) Sp. z o.o. w Z. od 1986 r. ubezpieczona do księgowania wykorzystywała komputer. Na początku wprowadzała dane z faktur do systemu COIG w komputerze, a od 1987 r. również dane dotyczące środków trwałych. Oprócz tego robiła inwentaryzacje – sporządzała wydruki, które następnie trafiały do oddziałów, gdzie były spisywane środki trwałe przez zespoły spisowe, a następnie papierowe arkusze spisowe wracały do ubezpieczonej, która weryfikowała ich poprawność w systemie. Ubezpieczona odpowiadała za prawidłowe rozliczenie amortyzacji i umorzenia poszczególnych środków trwałych. Po wprowadzeniu dokumentów do systemu COIG, musiała sprawdzić czy stawka amortyzacji jest prawidłowa i czy jest dobrze naliczona. Z tego systemu robiła polecenie księgowania, rozpisując amortyzację na poszczególne stanowiska kosztów. Ubezpieczona mogła te czynności wykonać bezpośrednio w systemie, ale wolała najpierw wykonać je ręcznie na papierze. Ubezpieczona używała wówczas komputera starego typu z małym monitorem połączonego z system COIG.

W 1993 r. w przedsiębiorstwie odstąpiono od dotychczasowego systemu COIG wykorzystywanego do księgowania i wprowadzono nowy system danych. W związku ze zmianą systemu ubezpieczona musiała przesłać z COIG do nowego systemu wszystkie środki trwałe, których było ponad 2 tysiące. Nie było możliwości bezpośredniego przekazania danych między systemami, więc ubezpieczona musiała robić wydruki z COIG i ręcznie wprowadzała dane do nowego systemu. Wówczas wprowadzono w przedsiębiorstwie komputery bez połączenia z systemem COIG. Komputery były wyposażone w monitory kineskopowe z jaskrawym, pulsującym obrazem.

W 1996 r. ubezpieczona pracowała w biurze do spraw gospodarski środkami trwałymi. Odpowiadała wówczas za rozmieszczenie wszystkich środków trwałych, które były w majątku Przedsiębiorstwa (...), na poszczególne spółki. Czynności te ubezpieczona wykonywała w systemie. Ponadto wprowadzała do systemu dane z faktur, które przychodziły z różnych kopalń.

Od 2001 r., kiedy następowało scalanie firmy, ubezpieczona wróciła do księgowości finansowej – prowadziła rejestr faktur, wprowadzała faktury do systemu, sporządzała zestawienie wiekowe należności i zobowiązań poszczególnych kontrahentów, raporty kasowe. Czynności te wykonywała w komputerze, ale pracowała również z papierowymi dokumentami: fakturami, wydrukami, które sama sporządzała, wyciągami bankowymi. Raporty kasowe otrzymywała w wersji papierowej od kasjerki i wprowadzała je do systemu w komputerze. Również takie dokumenty jak spis z natury ubezpieczona otrzymywała w formie papierowej, a następnie – według indeksów materiałowych – wprowadzała dane do systemu komputerowego.

Ubezpieczona, podobnie jak inne księgowe zatrudnione w firmie, otrzymywała dodatek za pracę w szkodliwych warunkach oraz dofinansowanie do okularów. Nowsze komputery z nieszkodliwymi monitorami były wprowadzane w firmie po roku 2000.

Praca ubezpieczonej w spornym okresie, mimo wykonywania większości czynności przy komputerze z monitorem ekranowym, była pracą biurową, w której bardzo często musiała korzystać z dokumentów papierowych.

Razem z ubezpieczoną w spornym okresie pracowały: J. K. (zatrudniona od 1996 r.), E. M. (zatrudniona w latach 1987-2019), T. N. (zatrudniona w latach 1985-2015), H. R. (zatrudniona w larach 1992-2015), E. D. (zatrudniona od 1996 r.).

W zaświadczeniu z 16 grudnia 2019 r. (k.10) (...) S.A. wskazała, że ubezpieczona w okresie od 4 czerwca 1986 r. do 30 września 2003 r. ( Przedsiębiorstwo (...) Sp. z o.o. w Z.), od 1 października 2003 r. do 31 lipca 2009 r. ( (...) Sp. z o.o.), od 1 sierpnia 2009 r. do 31 października 2017 r. ( (...) S.A.) w związku z wykonywaniem obowiązków pracowniczych wykonywała między innymi pracę przy monitorach kineskopowych. Dodała również, że zaświadczenie to nie stanowi zaświadczenia o okresach pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie: akt organu rentowego, akt osobowych ubezpieczonej z (...) S.A. w Z. zestawienia dodatków szkodliwych wypłacanych ubezpieczonej (k.33-36), kserokopii fotografii przedłożonych przez pełnomocnika ubezpieczonej, zeznań świadków J. K., E. M., T. N., H. R. (nagranie z rozprawy z 31 lipca 2020 r. k.44) i E. D. (nagranie z rozprawy z 9 października 2020 r.) oraz przesłuchania ubezpieczonej (nagranie z 9 października 2020 r.).

Zebrany materiał dowodowy Sąd uznał za kompletny i spójny, a tym samym za wystarczający do poczynienia ustaleń faktycznych oraz rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie ubezpieczonej nie zasługuje na uwzględnienie.

Kwestia sporna w przedmiotowej sprawie dotyczy uprawnień ubezpieczonej do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych.

Zgodnie z art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 1924) rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat.

Zgodnie z ust. 2 rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych określa ogólne warunki nabycia prawa do rekompensaty, czyli – zgodnie z definicją legalną zamieszczoną w art. 2 pkt 5 ustawy – do odszkodowania za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub pracy w szczególnym charakterze przez osoby, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej.

Prawo do rekompensaty przysługuje ubezpieczonemu, który legitymuje się co najmniej 15 – letnim okresem pracy w szczególnych warunkach lub pracy w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Chodzi w tym przypadku o pracę, o której mowa w art. 32, 33, 39, 40 i 50c ustawy (art. 21 ust. 1).

Przesłankami uprawniającymi do rekompensaty są:

- utrata przez ubezpieczonego możliwości przejścia na emeryturę w związku z wygaśnięciem po dniu 31 grudnia 2008r. – w stosunku do ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948r., a przed dniem 1 stycznia 1969r. – podstawy normatywnej przewidującej takie uprawnienie;

- niespełnienie przez ubezpieczonego warunków uprawniających go do emerytury pomostowej;

- legitymowanie się przez ubezpieczonego co najmniej 15 – letnim okresem pracy w szczególnych warunkach lub pracy w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS;

- nieuzyskanie przez ubezpieczonego prawa do wcześniejszej emerytury według zasad przewidzianych w ustawie o emeryturach i rentach z FUS.

Bezspornie ubezpieczona jest uprawniona do emerytury z powszechnego wieku emerytalnego, w oparciu o przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 53 ze zm.). Jednak nabycie prawa do emerytury na zasadach ogólnych nie wpływa w żaden sposób na uprawnienia do rekompensaty.

Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 17 grudnia 2015r. sygn. akt III AUa 717/15 (LEX nr 1964970), celem rekompensaty jest złagodzenie skutków utraty możliwości przejścia na wcześniejszą emeryturę przed osiągnięciem wieku emerytalnego przez pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach. Nie polega ona jednak na stworzeniu możliwości wcześniejszego zakończenia aktywności zawodowej, ale na odpowiednim zwiększeniu podstawy wymiaru emerytury z FUS, do której osoba uprawniona nabyła prawo po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego. Zauważyć także trzeba, iż skoro zgodnie z art. 23 ustawy z 2008 r. o emeryturach pomostowych rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego, a zgodnie z art. 173 u.e.r.f.u.s. kapitał początkowy ustala się dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., za których były opłacane składki na ubezpieczenia społeczne przed dniem 1 stycznia 1999 r., to warunek sformułowany w art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych należy rozumieć w taki sposób, że rekompensata jest adresowana wyłącznie do ubezpieczonych objętych systemem emerytalnym zdefiniowanej składki, którzy przed osiągnięciem podstawowego wieku emerytalnego nie nabyli prawa do emerytury z FUS obliczonej według formuły zdefiniowanego świadczenia. Jedynie więc nabycie prawa do wcześniejszej emerytury stanowi przesłankę negatywną przyznania prawa do rekompensaty, natomiast nabycie prawa do emerytury na zasadach ogólnych nie wpływa w żaden sposób na uprawnienia do rekompensaty.

Okoliczność sporna w przedmiotowej sprawie dotyczyła zatem posiadania przez ubezpieczoną na dzień 1 stycznia 2009 r. wymaganego 15 – letniego okresu pracy wykonywanej w warunkach szczególnych, bowiem ZUS Oddział w C. w zaskarżonej decyzji nie uwzględnił jej w okresów zatrudnienia w (...) S.A. w Z. od 4 czerwca 1986 r. do 31 grudnia 2008 r., ponieważ w przedłożonym przez ubezpieczoną zaświadczeniu z (...) S.A. z 16 grudnia 2019 r. pracodawca określił, że zaświadczenie to nie stanowi zaświadczenia o okresach pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.

W świetle zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego Sąd przyjął, że ubezpieczona nie posiada wymaganego 15-letniego okres pracy wykonywanej w warunkach szczególnych.

Z zebranego w sprawie materiału dowodowego, w tym z zeznań świadków oraz ubezpieczonej wynika, iż ubezpieczona w całym spornym okresie zatrudnienia – od 4 czerwca 1986 r. do 31 października 2017 r. – pomimo różnych nazw stanowisk, wykonywała prace związane z księgowością. Sąd dał wiarę zeznaniom świadków oraz wyjaśnieniom ubezpieczonej, że już od 1986 r. ubezpieczona korzystała w pracy z komputera – początkowo z archaicznego urządzenia z małym monitorem, połączonego do systemu COIG, zmienionego w latach 90-tych na komputer wyposażony w monitor kineskopowy z jaskrawym, pulsującym obrazem, a po roku 2000 w nowocześniejszy komputer z ekranem nieobciążającym narządu wzroku. Za wiarygodne Sąd uznał również zeznania świadków i ubezpieczonej dotyczące charakteru jej pracy. W ocenie Sądu ubezpieczona rzeczywiście w większości pracowała z użyciem komputera, w szczególności wprowadzając dane do systemów księgowych, jednakże dane te nie były transferowane z innych systemów, czy programów komputerowych, natomiast były wprowadzane z papierowych dokumentów. Zarówno faktury, spisy inwentaryzacyjne, spisy środków trwałych, wyciągi bankowe, raporty kasowe, spisy z natury trafiały do ubezpieczonej w formie papierowej. Ubezpieczona musiała analizować te dokumenty i wprowadzać odpowiednie z nich dane do systemu komputerowego. Sama również sporządzała wydruki z systemu, które trafiały do obiegu między wydziałami firmy.

W ocenie Sądu opisana wyżej praca ubezpieczonej w spornym okresie stanowi pracę biurową, nie zaś wykonywaną stale i w pełnym wymiarze czasu pracy pracę w warunkach szczególnych, o której mowa w wykazie A dziale XIV poz. 5 załącznika nr 1 do Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U.1983.8.43) – prace szczególnie obciążające narząd wzroku i wymagające precyzyjnego widzenia - w kartografii, montażu mikroelementów wymagającego posługiwania się przyrządami optycznymi oraz przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych.

Należy wskazać – na co zwrócił uwagę Sąd Najwyższy w wyroku z 4 czerwca 2019 r., sygn. III UK 150/18 – że prawodawca wartościuje prace obciążające narząd wzroku i wymagające precyzyjnego widzenia. Obie te właściwości muszą wystąpić w stopniu kwalifikowanym. W zindywidualizowanym stanie faktycznym zachodzi zatem konieczność przesądzenia, czy wykonywana praca szczególnie obciążała narząd wzroku i wymagała precyzyjnego widzenia, czy też cechy te wystąpiły, jednak nie w natężeniu "szczególnym". Właściwość ta nawiązuje do pojęcia pracy o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagającej wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia, o której mowa w art. 32 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Dalej Sąd Najwyższy wskazał, że co do wymienionych w przepisie prac przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych w judykaturze wyjaśniono, że nie chodzi o samo posługiwanie się komputerem na stanowisku pracy. Brak jest bowiem pozytywnej regulacji normatywnej, która ex definitione pozwalałaby przyjąć, że każda praca w pełnym wymiarze czasu na stanowisku wyposażonym w monitor ekranowy jest pracą w szczególnych warunkach w rozumieniu powołanego przepisu. Takiej kwalifikacji prawnej podlega jedynie praca przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych, jeżeli oddziaływa na wzrok pracownika i wymaga precyzyjnego widzenia, bo z tej przyczyny została ujęta w wykazie prac szczególnie szkodliwych na podstawie dotychczasowych przepisów. Chodzi wszak o pracę o znacznej szkodliwości i uciążliwości, co powinno pozostawać w związku z określoną czynnością polegającą na obsłudze, a nie tylko na posługiwaniu się w pracy elektronicznym monitorem ekranowym. Przy powszechnym posługiwaniu się komputerami w pracy na wielu różnych stanowiskach, odmienna interpretacja tego przepisu prowadziłoby do zatarcia różnic między pracą w szczególnych warunkach i pracą, w której pracownik posługuje się komputerem.

Biorąc pod uwagę powyższe, Sąd uznał, że praca ubezpieczonej w spornym okresie nie stanowiła pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Wobec tego ubezpieczona nie spełniła przesłanki dotyczącej legitymowania się co najmniej 15-letnim stażem pracy w szczególnych warunkach na dzień 1 stycznia 2009 r., a w konsekwencji nie uzyskała prawa do rekompensaty.

Wobec powyższego Sąd uznał, że zaskarżona decyzja jest prawidłowa i na mocy art. 477¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie ubezpieczonej.

(-) sędzia Patrycja Bogacińska-Piatek

Przewodniczący	sędzia Patrycja Bogacińska-Piątek
Protokolant	Iwona Sławińska

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE