UZASADNIENIE

A. K. w dniu 14 stycznia 2021r. ustnie do protokołu złożył odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z 16 grudnia 2020r., znak: (...), wnosząc o uwzględnienie okresu praktycznej nauki zawodu od 1 września 1973r. do 30 czerwca 1976r. na podstawie zeznań świadków. Do odwołania ubezpieczony dołączył informację uzyskaną z Archiwum Państwowego w W. Oddział w P. w przedmiocie posiadania przez ww. instytucję dokumentacji osobowej i płacowej jedynie z Przedsiębiorstwa (...) w O. – zespół nr (...) oraz o nieodnalezieniu akt osobowych na nazwisko A. K. (protokół przyjęcia odwołania, k. 3 a.s.; pismo Archiwum Państwowego w W. Oddział w P. z 30 grudnia 2020r., k. 4 a.s.).

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wniósł o oddalenie odwołania na podstawie art. 477¹⁴ § 1 k.p.c., a uzasadniając swe stanowisko wskazał, że rozpoznając wniosek A. K. o emeryturę, złożony w dniu 24 lipca 2020r., nie uwzględniono okresu praktycznej nauki zawodu od 1 września 1973r. do 30 czerwca 1976r. w (...) O., ponieważ zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 2 lipca 1958r. o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy, zakład pracy przyjmując młodocianego na naukę zawodu w celu przyuczenia do określonej pracy oraz odbycia wstępnego stażu pracy jest obowiązany zawrzeć z nim na piśmie umowę określającą zawód albo rodzaj pracy, w jakim młodociany będzie szkolony, czas trwania nauki zawodu, przyuczenia do określonej pracy lub wstępnego stażu pracy oraz zasadnicze obowiązki i uprawnienia młodocianego. W związku z powyższym, okres nauki zawodu odbywany przez młodocianego na podstawie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego powinien być udokumentowany świadectwem pracy wydanym przez pracodawcę, u którego uczeń szkoły zawodowej był zatrudniony. Tymczasem A. K. na potwierdzenie okresu praktycznej nauki zawodu przedłożył jedynie dowód w postaci zeznań świadka, co nie mogło być uwzględnione przez ZUS i skutkowało wydaniem decyzji odmownej ( odpowiedź na odwołanie z dnia 3 lutego 2021r., k. 5-6 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

A. K., ur. (...), w dniu 1 września 1973r. rozpoczął naukę w (...) Szkole Zawodowej (...) w W. w zawodzie mechanik-kierowca pojazdów samochodowych. W trakcie nauki w szkole, podobnie jak wszyscy uczniowie jego klasy, odbywał praktyczną naukę zawodu w Przedsiębiorstwie (...) w O.. Praktyki w ww. zakładzie trwały przez trzy dni w tygodniu, a przez kolejne trzy odbywała się nauka w szkole. Okres wakacyjny był wolny zarówno od nauki, jak i od pracy. A. K. otrzymywał wynagrodzenie za pracę wykonywaną w ramach praktycznej nauki zawodu, przy czym wysokość tego wynagrodzenia wzrastała w kolejnych latach. Ubezpieczony zakończył naukę w szkole z dniem 19 czerwca 1976r. ( świadectwo ukończenia (...), k. 22 a.s., zeznania świadka K. W. (1), k. 23 a.s., pismo Zespołu Szkół nr (...) im. (...) w W., k. 36 a.s., zeznania ubezpieczonego, k. 45 a.s.).

Ubezpieczony od 18 lipca 1980r. był zatrudniony w (...) S.A., gdzie w okresie od 15 września 1981r. do 31 grudnia 2008r. wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy prace w szczególnych warunkach w budownictwie i przemyśle materiałów budowlanych, prace maszynistów ciężkich maszyn budowlanych lub drogowych; maszyniści maszyn transportu pionowego, zamieszczone w wykazie A, dział V, poz. 3B załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. (Dz. U. nr 8 poz. 43) na stanowisku maszynista żurawi samojezdnych kołowych i gąsienicowych, wymienionym w wykazie A, dział V, poz. 3B pkt 1 stanowiącym załącznik do Zarządzenia Prezesa Centralnego Urzędu Geologii z dnia 4 lipca 1983r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach pracy resortu: Centralnego Urzędu Geologii, a następnie Ministerstwa Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa ( świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach z 10 marca 2017r. – nienumerowane karty akt ZUS).

W dniu 24 lipca 2020r. A. K. złożył wniosek o przyznanie emerytury wraz z informacją o okresach składkowych i nieskładkowych. W dniu 11 sierpnia 2020r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wydał decyzję znak: (...), w której odmówił przyznania ubezpieczonemu emerytury z uwagi na nieudowodnienie 25-letniego okresu składkowego i nieskładkowego. Organ rentowy wskazał, że uwzględnił okres składkowy wymiarze 21 lat, 10 miesięcy i 2 dni oraz okres nieskładkowy w wymiarze 27 dni, w tym staż w szczególnych warunkach/charakterze – 17 lat, 2 miesiące i 22 dni ( wniosek z 24 lipca 2020r., decyzja z 11 sierpnia 2020r., znak: (...) – nienumerowane karty akt ZUS).

Ubezpieczony w dniu 21 sierpnia 2020r. wniósł o ponowne obliczenie świadczenia emerytalno-rentowego z uwzględnieniem okresu pobierania praktycznej nauki zawodu w okresie od 1 września 1973r. do 31 stycznia 1977r., kiedy był zatrudniony w (...) O. w charakterze mechanika pojazdów samochodowych. Ubezpieczony wskazał, że ww. zakład pracy obecnie nie istnieje, zaś w archiwum nie odnaleziono jakichkolwiek dokumentów, a nadto dołączył pisemne zeznanie świadka K. W. (1), który wskazał, że praca A. K. w (...) O. miała charakter stały, była wykonywana 3 razy w tygodniu po 6 godzin, a także wyjaśnił, że okoliczności te są mu znane, ponieważ odbywał praktyki szkolne wspólnie z ubezpieczonym. Organ rentowy rozpoznał wniosek A. K., wydając w dniu 4 września 2020r. decyzję o odmowie wszczęcia postępowania. W uzasadnieniu decyzji wskazał, że ubezpieczony nie udokumentował wystarczająco okresu zatrudnienia w (...) O. ( wniosek o ponowne obliczenie świadczenia z 21 sierpnia 2020r., zeznanie świadka K. W. (1), legitymacja ubezpieczeniowa K. W. (1), decyzja z 4 września 2020r. znak: (...) – nienumerowane karty akt ZUS).

W dniu 9 listopada 2020r. A. K. złożył w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych pismo (...) sp. z o.o. Zakład Usług (...) Akt z 15 lutego 2011r., informujące o przekazaniu dokumentacji z T. O. Oddział w O. do Archiwum Państwowego w P. i odnalezieniu jedynie karty wynagrodzeń z 1976r. wydanej na nazwisko A. K.. Rozpoznając wniosek ubezpieczonego i uwzględniając nowe dokumenty, organ rentowy w dniu 16 grudnia 2020r. wydał decyzję znak: (...), w której ponownie odmówił przyznania ubezpieczonemu emerytury z uwagi na nieudowodnienie 25-letniego okresu składkowego i nieskładkowego. Organ rentowy wskazał zarazem, że uwzględnił okres składkowy wymiarze 22 lat, 2 miesięcy i 7 dni oraz okres nieskładkowy w wymiarze 27 dni, w tym staż w szczególnych warunkach/charakterze – 17 lat, 2 miesiące i 22 dni. Zakład wskazał przy tym, że nie zaliczył ubezpieczonemu okresów: od 1 września 1973r. do 30 czerwca 1976r., gdyż nie został udokumentowany, od 25 września 1976r. do 30 września 1976r., tj. 6 dni urlopu bezpłatnego i od 12 listopada 1976r. do 31 stycznia 1977r., ponieważ ilość dni przepracowanych w listopadzie 1976r. i brak wynagrodzenia za grudzień 1976r. w karcie płac wskazują na nieobecność ( pismo z 15 lutego 2011r., karta wynagrodzeń, decyzja ZUS z dnia 16 grudnia 2020r. – nienumerowane karty akt ZUS).

Wskazany stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o wymienione dokumenty oraz na podstawie zeznań świadka K. W. (1) i zeznań ubezpieczonego. Zeznania z uwagi na to, iż są spójne, a także korespondują z pozostałym materiałem dowodowym zgromadzonym w sprawie, zostały ocenione jako wiarygodne. Takiej oceny Sąd dokonał również w odniesieniu do dokumentów. Ich autentyczność i zgodność z rzeczywistym stanem rzeczy nie budziła zastrzeżeń.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie A. K. podlegało uwzględnieniu.

Art. 184 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2022r., poz. 504 ze zm.) – dalej jako ustawa emerytalna, wskazuje, że ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:

1. okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz

2. okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.

Emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do Otwartego Funduszu Emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w Otwartym Funduszu Emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa.

Prace w szczególnych warunkach i w szczególnym charakterze zostały w sposób ścisły i jasny określone w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983r., Nr 8, poz. 43) – zwanym dalej rozporządzeniem w sprawie wieku emerytalnego. Na wykazach prac zawartych w tym akcie prawnym, nie kończą się jednak ograniczenia dotyczące uprawnień z tytułu wykonywania prac w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Aby daną pracę uznać za wykonywaną w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, pracownik musi ją wykonywać stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, obowiązującym na danym stanowisku pracy. Dodatkowo, zgodnie z powołanym rozporządzeniem, aby mężczyzna mógł nabyć prawo do emerytury powinien:

1. posiadać 25-letni okres zatrudnienia, liczony łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczanymi do okresów zatrudnienia (§ 3 rozporządzenia);

2. wykonywać pracę wymienioną w Wykazie A (Prace w szczególnych warunkach, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego), będącym załącznikiem do rozporządzenia;

3. osiągnąć wiek emerytalny wynoszący 60 lat (§ 4 ust. 1 pkt. 1 rozporządzenia) oraz

4. być zatrudnionym przez co najmniej 15 lat w szczególnych warunkach (§ 4 ust. 1 pkt. 3 rozporządzenia).

W rozpoznawanej sprawie nie było sporne, że ubezpieczony z dniem (...) ukończył 60 lat i posiada wynoszący ponad 15 lat staż pracy w warunkach szczególnych. Organ rentowy wskazał jednak, że nie został spełniony przez ubezpieczonego wymóg ogólnego stażu pracy. Łącznie okresy składkowe i nieskładkowe, według ZUS, na dzień 1 stycznia 1999r. wynoszą 22 lata, 3 miesiące i 4 dni. Ubezpieczony wniósł o uwzględnienie również okresu od 1 września 1973r. do 30 czerwca 1976r., kiedy podczas nauki w szkole był zatrudniony w Przedsiębiorstwie (...) - ekspozytura W. w ramach praktycznej nauki zawodu.

Analizując możliwość uwzględnienia ubezpieczonemu ww. okresu, Sąd miał na względzie, że zgodnie z art. 6 ust. 2 pkt 3 ustawy emerytalnej, za okresy składkowe uważa się również przypadające przed dniem 15 listopada 1991r. okresy zatrudnienia młodocianych na obszarze Państwa Polskiego na warunkach określonych w przepisach obowiązujących przed dniem 1 stycznia 1975r.

W okresie, kiedy A. K. odbywał praktyczną naukę zawodu i uczęszczał do zasadniczej szkoły zawodowej, w zakresie dotyczącym odbywania praktycznej nauki zawodu obowiązywały nadal przepisy ustawy z dnia 2 lipca 1958r. o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy (Dz. U. z 1958 roku, Nr 45, poz. 226 ze zm.). Co prawda w trakcie odbywania tejże nauki od dnia 1 czerwca 1975r. zaczęła obowiązywać ustawa z dnia 26 czerwca 1974r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 1974r., poz. 141), zawierająca regulacje dotyczące ww. problematyki, jednak w przepisach wprowadzających Kodeks pracy (Dz. U. z 1974r., poz. 142), ustawodawca w art. XVI zastrzegł, że pozostają w mocy obowiązujące w dniu wejścia w życie Kodeksu pracy umowy o naukę zawodu, przyuczenie do określonej pracy lub o odbycie wstępnego stażu pracy i do umów tych stosuje się przepisy dotychczasowe.

W art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 2 lipca 1958r. o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy przyjęto, że młodociani mogą być zatrudniani przez zakłady pracy tylko w celu:

1) nauki zawodu,

2) przyuczenia do określonej pracy,

3) odbycia wstępnego stażu pracy.

Z kolei zgodnie z art. 9 ust. 1 ww. ustawy zakład pracy, przyjmując młodocianego na naukę zawodu, w celu przyuczenia do określonej pracy oraz odbycia wstępnego stażu pracy, był obowiązany zawrzeć z nim na piśmie umowę określającą zawód albo rodzaj pracy, w jakim młodociany będzie szkolony, czas trwania nauki zawodu, przyuczenia do określonej pracy lub wstępnego stażu pracy oraz zasadnicze obowiązki i uprawnienia młodocianego.

Z powyższego wynika, że okresem składkowym w rozumieniu przepisu art. 6 ust. 2 pkt 3 ustawy emerytalnej może być tylko okres zatrudnienia wykonywanego na podstawie indywidualnej umowy między zakładem pracy a szkolącym się młodocianym. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 kwietnia 2009 roku (II UK 334/08) wyjaśnił, że młodociany odbywający naukę zawodu w ramach umowy zawartej z zakładem pracy na podstawie przepisów ustawy z dnia 2 lipca 1958 roku o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy (Dz. U. Nr 45, poz. 226), posiadał status pracownika w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym oraz ubezpieczeniu społecznym. Od takiej formy zatrudnienia, jak wskazana, należy jednak odróżnić praktyczną naukę zawodu, która mogła być prowadzona również w innej formie, a mianowicie na podstawie umowy zawieranej między szkołą a zakładem pracy. Przy czym w takim wypadku uczniowie wykonujący prace w ramach praktyki nie byli pracownikami tych zakładów pracy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 lutego 1996r., II URN 2/96). Z tego względu, dla wykazania, że dany okres może być uwzględniony jako okres składkowy, o którym mowa w art. 6 ust. 2 pkt 3 cyt. ustawy emerytalnej, konieczne jest ustalenie, czy nauka zawodu była pobierana przez młodocianego przy jego równoczesnym zatrudnieniu, czy też jako przedmiot praktyczny w programie nauki szkolnej – innymi słowy, czy nauczający zawodu był pracodawcą, czy też nauczycielem młodocianego (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 18 marca 2009r., III AUa 1213/08).

W najnowszym orzecznictwie, wbrew wcześniej dominującym poglądom, wskazuje się, że zakwalifikowanie okresu pracy młodocianego jako okresu składkowego w myśl art. 6 ust. 2 pkt 3 ustawy emerytalnej nie wymaga bezwzględnego dostarczenia dokumentacji potwierdzającej fakt zatrudnienia przez zakład pracy w celu przyuczenia do zawodu na podstawie indywidualnej umowy o pracę. Takie stanowisko zostało wyrażone m.in. w wyrokach Sądów Apelacyjnych: w Katowicach z dnia 28 marca 2013r. (III AUa 1362/12), w Gdańsku z dnia 23 stycznia 2015r. (III AUa 1176/14), czy w Poznaniu z dnia 15 grudnia 2015r. (III AUa 1919/14). Również Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 czerwca 2016r. (I UK 256/15) podkreślił, że czym innym jest forma czynności prawnej, zmaterializowana w dokumencie potwierdzającym zawarcie umowy o pracę, a czym innym skuteczność zobowiązania w świetle prawa ubezpieczeń społecznych. O ile pierwsza kwestia ma wyłącznie wymiar dowodowy, o tyle druga stanowi punkt wyjścia do określenia sytuacji prawnej ubezpieczonego, co oznacza, że nieprzedstawienie przez ubezpieczonego dokumentu potwierdzającego zawarcie umowy w celu nauki zawodu samoistnie nie przesądza o jej nieistnieniu, lecz może co najwyżej stanowić argument przemawiający za uznaniem, że strony nie realizowały określonej więzi prawnej. Oznacza to, że w przypadku rozstrzygania o możności zaliczenia okresu nauki zawodu jako okresu składkowego w myśl prezentowanego wyżej przepisu ustawy emerytalnej, decydujące jest ustalenie, czy wnioskodawca faktycznie wykonywał zatrudnienie na warunkach określonych w ustawie z dnia 2 lipca 1958r. o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy.

W przedmiotowej sprawie, analizując zgromadzony materiał dowodowy, Sąd ocenił, że możliwe jest zakwalifikowanie okresu odbywania przez A. K. praktycznej nauki zawodu jako okresu składkowego. Ubezpieczony – mimo braku umowy o praktyczną naukę zawodu, która jednak nie jest bezwzględnie wymagana - przedstawił inne dowody potwierdzające zarówno fakt kształcenia w szkole zawodowej, jak i odbywanie praktycznej nauki zawodu w warunkach zatrudnienia. Takim dowodem są przede wszystkim zeznania świadka K. W. (1), który uczęszczał do klasy wraz z ubezpieczonym i potwierdził, że zarówno on sam, jak i inni uczniowie uczący się wraz z nim w tej samej klasie, w tym A. K., odbywali praktyczną naukę zawodu w Zakładzie (...). Na potwierdzenie swych zeznań przedstawił kopię wybranych stron legitymacji ubezpieczeniowej. Zapisy tam dokonane wskazują jednoznacznie, że ww. zakład wystawił K. W. (2) legitymację ubezpieczeniową oraz potwierdził jego uprawnienie do świadczeń leczniczych. Można domniemywać, że w przypadku innych uczniów obowiązywały te same zasady. Potwierdził to ubezpieczony, składając zeznania. Podobnie jak świadek opisał wedle jakich reguł odbywała się praktyczna nauka zawodu. Wyjaśnił przez ile dni w tygodniu odbywały się zajęcia lekcyjne, a przez ile trwała praca. Przy tym wskazał, że za wykonywanie pracy było wypłacane wynagrodzenie. Wymienione okoliczności potwierdził świadek K. W. (1), zatem Sąd – mimo braku umowy o praktyczną naukę zawodu oraz świadectwa pracy za ten okres – uwzględnił ubezpieczonemu okres od 1 września 1973r. do 19 czerwca 1976r., a więc 2 lata 9 miesięcy i 19 dni. Wskazany okres po zsumowaniu z uwzględnionym przez ZUS okresem składkowym i nieskładkowym wynoszącym 22 lata, 3 miesiące i 4 dni, stanowi łącznie ponad 25 lat. W tej sytuacji warunek ogólnego stażu pracy musiał zostać uznany za spełniony.

W związku z powyższym Sąd zmienił zaskarżoną decyzję na podstawie art. 477¹⁴§ 2 k.p.c. w ten sposób, że przyznał A. K. prawo do emerytury od dnia 1 listopada 2020r., tj. od miesiąca, w którym został złożony wniosek skutkujący wydaniem zaskarżonej decyzji. Zgodnie z art. 129 ust. 1 ustawy emerytalnej świadczenia wypłaca się poczynając od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu, z uwzględnieniem ust. 2.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE