UZASADNIENIE

wyroku z dnia 19 listopada 2020 roku

Decyzją z dnia 1 lipca 2020 r. znak: (...) ZUS Oddział w R. odmówił B. Ś. prawa do emerytury, z uwagi na to, że wnioskodawca nie przedłożył nowych dowodów pozwalających uznać jego pracę w (...) R. jako zatrudnienie w warunkach szczególnych, na podstawie art. 114 ustawy emerytalnej. Oświadczenia świadków stanowiły już dowód w sprawie zakończonej prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Rzeszowie z dnia 14 marca 2019 r.

W odwołaniu od powyższej decyzji B. Ś. wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji. Wskazał, że organ rentowy naruszył art. 114 ustawy emerytalnej poprzez jego niezastosowanie, art. 32 w zw. z art. 184 ustawy emerytalnej oraz przepisy rozporządzenia Rady Ministrów. Argumentując w przedmiocie toku sprawy IV U 597/17, skarżący podawał, że już na etapie postępowania apelacyjnego ubezpieczony wnosił o przesłuchanie w charakterze świadków: T. M. i W. S., jednakże Sąd II instancji powyższy wniosek oddalił, na podstawie art. 381 KPC. Tym samym, Sąd Apelacyjny w Rzeszowie nie dokonywał oceny, czy pomimo posiadania przez ww. angażu „pomocnik kierowcy” nie wykonywał faktycznie pracy kierowcy samochodów ciężarowych o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony.

W odpowiedzi na odwołanie ZUS O/R. wniósł o oddalenie odwołania w całości, podtrzymując dotychczas prezentowaną argumentację. Wniósł także o zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych. W uzasadnieniu powoływał się na tok postępowania prowadzonego przed tut. Sądem pod sygn. akt IV U 597/17 i zważania Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie zawarte w uzasadnieniu do wyroku.

Kwestią sporną w sprawie pozostawało zatrudnienie wnioskodawcy w warunkach szczególnych w (...) w okresie od 18 listopada 1977 r. do 28 lutego 1979 r.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Wnioskodawca B. Ś. urodził się w dniu (...)

W dniu 28 maja 2020 r. ponownie złożył wniosek o emeryturę.

Po ukończeniu szkoły podstawowej wnioskodawca rozpoczął 3-letnią (...) w zawodzie mechanik pojazdów samochodowych, którą ukończył w 28 sierpnia 1975 r. Szkoła ta znajdowała się w R.. W okresie od 1 września 1972 r. do 28 sierpnia 1975 r. wnioskodawca odbywał w (...)w R. (obecnie (...)) praktyczną naukę w zawodzie mechanik pojazdów samochodowych. W ramach nauki zawodu wnioskodawca naprawiał samochody ciężarowe w kanale remontowym. Wnioskodawca 3 dni w tygodniu pobierał naukę teoretyczną, a przez kolejne 3 dni odbywał naukę w formie praktycznej nauki zawodu. W okresie wakacji wnioskodawca przebywał na miesięcznym urlopie.

Pismem z dnia 10 września 1975 r. powierzono wnioskodawcy od 1 września 1975 r. stanowisko mechanika napraw pojazdów samochodowych. W dniu 12 września 1975 r. wnioskodawca samowolnie porzucił pracę, stąd też z tym samym dniem został zwolniony.

Od 28 października 1975 r. do 5 listopada 1977 r. wnioskodawca odbywał zasadniczą służbę wojskową.

W okresie od 18 listopada 1977 r. do 28 lutego 1979 r. B. Ś. był zatrudniony w (...) Oddział I w R. na stanowisku pomoc kierowcy. W świadectwie pracy B. Ś. widnieje informacja w zakresie rodzaju pracy: „pomocnik kierowcy”.

W (...) obowiązywała zasada, że kierowcy podejmujący pracę, byli pomocnikami kierowcy, tj. przyuczali się do tej pracy przez okres 1-2 tygodni. Następnie część z nich podejmowała pracę jako kierowcy. W ten sposób pracę rozpoczął W. S., z którego świadectwa pracy wynika, że pracował jako kierowca. Z kolei, T. M. nie był nigdy pomocnikiem kierowcy.

Wnioskodawca uzyskał prawo jazdy kategorii C uprawniające do prowadzenia pojazdów powyżej 3,5 tony w dniu 28 lipca 1978 r.

W dniu 10 lutego 2017 r. B. Ś. złożył pierwszy wniosek o emeryturę.

Prawomocnym wyrokiem z dnia 14 grudnia 2017 r. sygn. akt IV U 597/17 tut. Sąd oddalił odwołanie wnioskodawcy od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. z dnia 31 marca 2017 r. znak:(...) wskazując na przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. nr 8, poz. 43). Tym samym, odmówił B. Ś. prawa do emerytury, albowiem do dnia 1 stycznia 1999 r. nie udowodnił on co najmniej 15 lat pracy wykonywanej w szczególnych warunkach, a jedynie 14 lat 3 miesiące i 10 dni. Sąd Apelacyjny w Rzeszowie, wyrokiem z dnia 14 marca 2019 r. (III AUa 130/18), oddalił apelację wnioskodawcy od powyższego wyroku. Na etapie postępowania apelacyjnego ubezpieczony wnosił o przesłuchanie w charakterze świadków: T. M. i W. S., jednakże sąd II instancji powyższy wniosek oddalił, na podstawie art. 381 KPC. Sąd Apelacyjny wskazał w uzasadnieniu do wyroku, że „wykazanie kolejnego okresu pracy wnioskodawcy w warunkach szczególnych - nie naprowadzanego dotąd tak przed ZUS, jak i sądem pierwszej instancji, nie mogło być skuteczne, albowiem zarzut skarżącego dotyczył pierwotnie wyłącznie oceny charakteru zatrudnienia wnioskodawcy w czasie praktycznej nauki zawodu w (...). Prawo do emerytury w wieku obniżonym (niższym) nie może zostać tylko uprawdopodobnione, stąd same zeznania świadków, gdy nie znajdują potwierdzenia w dokumentach pracowniczych, nie stanowią miarodajnego dowodu pracy w szczególnych warunkach (zob. wyroki SA: w Białymstoku z 12.11.2013 r., III AUa 220/13; w Katowicach z 27.6.2013 r., III AUa 1632/12 i w Łodzi z dnia 16.10.2013 r., III AUa 211/13). Sąd Apelacyjny wskazał również na „absurdalne wręcz uzasadnienie spóźnienia w zgłoszeniu tych [dowodowych – przyp. Aut.] wniosków, a więc, że wnioskodawca sam się miał do pewnego czasu zasugerować treścią angaży z okresu zatrudnienia w (...) R. Oddział 1 w R.”, tak jakby nie wiedział jaką pracę w rzeczywistości świadczył w tym okresie” (k. 96v).

B. Ś., w okresie spornym, świadczył pracę jako pomocnik kierowcy samochodu ciężarowego typu JELCZ, KAMAZ, STAR.

Wnioskodawca nie jest członkiem Otwartego Funduszu Emerytalnego. Posiada udowodniony staż ogólny w wysokości 26 lat 1 miesiąc i 15 dni okresów składkowych i nieskładkowych. Wnioskodawca posiada również udowodniony staż pracy w szczególnych warunkach wynoszący łącznie 14 lat 3 miesiące i 10 dni.

(dowód: akta organu rentowego, akta osobowe wnioskodawcy, akta emerytalne W. S., akta sprawy IV U 597/17, w tym wyrok SA w Rzeszowie z dnia 14 marca 2019 r., III AUa 130/18, częściowo zeznania świadków: W. S. – k. 46-47, i T. M. – k. 45-46, częściowo zeznania wnioskodawcy B. Ś. – k. 47-48)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o niekwestionowaną i tym samym wiarygodną dokumentację złożoną w aktach organu rentowego.

Aspekt wiarygodności posiadają ujawnione w toku postępowania dowody z dokumentów. Ich treść i autentyczność nie budzi wątpliwości, stanowiąc odzwierciedlenie stanu rzeczywistego.

Sąd, czyniąc ustalenia w sprawie, oparł się częściowo na zeznaniach świadków: T. M. i W. S. posiadających wiedzę w zakresie rodzaju pracy wykonywanej przez wnioskodawcę w okresie spornym. Twierdzenia ich korelują z wypowiedziami wnioskodawcy B. Ś. i jako jasne, logiczne i rzeczowe były podstawą ustalenia stanu faktycznego. Wskazać jednak należy, że wątpliwe pozostają twierdzenia świadków, dotyczące stanowiska pracy skarżącego, tj. że po okresie ponad 40 lat są oni w stanie przesądzić, że wnioskodawca pracował nie jako pomocnik kierowcy, a kierowca. Jak wynika z ich wypowiedzi, W. S. był pomocnikiem kierowcy jedynie przez okres ok. 2 tygodni. Co istotne, z jego akt emerytalnych wynika stanowisko pracy: kierowca. Z kolei, T. M. nie był nigdy pomocnikiem kierowcy. Oznacza to, że w przedsiębiorstwie funkcjonowały dwa stanowiska: kierowcy i pomocnika kierowcy, a dla części kierowców to drugie mogło stanowić odpowiednik okresu próbnego – przyuczenia.

Powyższe przekłada się również na ocenę zeznań wnioskodawcy B. Ś.. Należy podkreślić, że w poprzednim postępowaniu sądowym wnioskodawca w żaden sposób nie naprowadzał, że w przedsiębiorstwie(...) miałby wykonywać pracę kierowcy. Do tego dochodzi treść dowodów z dokumentów, w tym świadectwo pracy ww., wskazujące, jako rodzaj pracy, pomocnik kierowcy. Nie bez znaczenia pozostaje również ustalenie, że wnioskodawca uzyskał prawo jazdy kategorii C dopiero w dniu (...) r., co rodzi wniosek o niemożności wykonywania wskazywanego rodzaju pracy przed tym okresem. Można wprawdzie bronić wniosku, że okolicznością przesądzającą pozostaje rodzaj faktycznie wykonywanej pracy, nawet bez uprawnień formalnych, jednakże powyższe ustalenie komponuje się z całokształtem niespójnej argumentacji wnioskodawcy prowadzącej do przekonania sądu o nieudowodnieniu 15-letniego okresu pracy w warunkach szczególnych.

Sąd zważył, co następuje:

Przedmiotem sporu w niniejszej sprawie było ustalenie uprawnień wnioskodawcy B. Ś. do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym na podstawie art. 184 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2020 r., poz. 53), zwanej dalej „ustawą emerytalną”.

Organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję na podstawie art. 114 ww. ustawy, zgodnie z którym, w sprawie zakończonej prawomocną decyzją organ rentowy, na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, uchyla lub zmienia decyzję i ponownie ustala prawo do świadczeń lub ich wysokość, jeżeli:

1) po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono nowe okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość;

2) decyzja została wydana w wyniku przestępstwa;

3) dowody, na podstawie których ustalono istotne dla sprawy okoliczności faktyczne, okazały się fałszywe;

4) decyzja została wydana na skutek świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego przez osobę pobierającą świadczenie;

5) decyzja została wydana w oparciu o inną decyzję lub orzeczenie sądu, które zostało następnie uchylone, zmienione albo stwierdzono jego nieważność;

6) przyznanie świadczeń lub nieprawidłowe obliczenie ich wysokości nastąpiło na skutek błędu organu rentowego (ust. 1).

Uchylenie lub zmiana decyzji, o której mowa w ust. 1, nie może nastąpić, jeżeli od dnia jej wydania upłynął okres:

1) 10 lat - w przypadkach określonych w ust. 1 pkt 2-4;

2) 5 lat - w przypadkach określonych w ust. 1 pkt 1 i 5;

3) 3 lat - w przypadku określonym w ust. 1 pkt 6 (ust. 1e).

Art. 114 ustawy emerytalnej, umożliwiający organowi rentowemu ponowne ustalenie prawa do świadczeń lub ich wysokości, jest konsekwencją zasady wyrażonej w art. 100 ust. 1 tej ustawy, iż prawa do świadczeń z ubezpieczeń społecznych powstają z mocy przepisu ustawy, a decyzja organu rentowego lub wyrok sądu pracy i ubezpieczeń społecznych ma, co do zasady, charakter deklaratoryjny. Tym samym, w przypadku wadliwości decyzji organu rentowego, dotkniętej np. wadliwością materialnoprawną, czyli uchybieniem w zakresie rozstrzygnięcia o faktach warunkujących nabycie prawa do emerytury, renty lub innego świadczenia z ubezpieczeń społecznych - dopuszczalna jest zmiana takiej decyzji, gdyż decyzja organu rentowego nie ma przymiotu powagi rzeczy osądzonej. W przypadku wadliwego ustalenia prawa z ubezpieczeń społecznych lub jego wysokości ubezpieczony nie może także powołać się na ochronę praw nabytych, gdyż prawa nabyte mogą powstać jedynie po spełnieniu wszystkich warunków określonych w ustawie. Wydanie zaś przez organ rentowy decyzji administracyjnej, samo z siebie nie tworzy tych warunków, ani nie konwaliduje ich braku. Jednocześnie nie każde uchybienie w zakresie ustalenia prawa do świadczeń czy też określenia ich wysokości powinno skutkować przywróceniem stanu zgodnego z prawem. Ubezpieczony ma prawo działać w zaufaniu do decyzji i ustaleń organów administracji publicznej i oczekiwać nie tylko rzetelności i prawidłowości wydawanych przez nie aktów stosowania prawa, lecz także stałości sytuacji prawnej jednostki ukształtowanej lub zadeklarowanej tym aktem administracyjnym. SN w wyroku z dnia 24.3.2011 r. (I UK 317/10) wskazał, że w wypadku, gdy prawo do świadczenia zostało ustalone niezasadnie, wyłącznie z przyczyn leżących po stronie organu rentowego lub innych podmiotów wykonujących funkcje publiczne, należałoby uznać, że nowe dowody lub okoliczności nie miały wpływu na prawo do świadczeń i odmówić uchylenia wcześniejszej decyzji – gdy ingerencja w to prawo wiązałaby się z istotnymi, negatywnymi skutkami dla ubezpieczonego, w szczególności gdy jest wysoce prawdopodobne, iż ubezpieczony nie mógłby przystosować się do zmienionych okoliczności ze względu na wiek, stan zdrowia lub sytuację rodzinną. Z jednej strony nie można tolerować stanu niezgodnego z przepisami prawa, tzn. pobierania świadczeń, co do których nie spełniło się wymagań ustawowych albo w nieuzasadnionej wysokości, a z drugiej, należy chronić zaufanie obywateli do państwa. Dlatego też ponowne ustalenie prawa do świadczeń lub ich wysokości może nastąpić, jeżeli zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem decyzji - jeżeli tylko te nowe dowody lub ujawnione okoliczności mają wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość. Z powyższego wynika podstawowa konsekwencja, że w przypadku braku nowych dowodów lub nieujawnienia okoliczności istniejących przed wydaniem decyzji organu rentowego – nie można ponownie ustalić prawa na podstawie art. 114 ust. 1 ustawy. Jednoznacznie za powyższym stanowiskiem przemawia także wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28.2.2012 r. (K 5/11), na mocy którego art. 114 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z FUS został uznany za niezgodny z przepisami art. 2 i art. 67 ust. 1 Konstytucji (por. także wyrok SA w Poznaniu z 27.5.2020 r., III AUa 359/20). W ponawianym postępowaniu organ rentowy dąży do ustalenia, czy popełnione uchybienia (przede wszystkim w zakresie prawa materialnego, ale także procesowego) lub przedłożone dowody albo ujawnione fakty mają wpływ na zmianę dokonanych wcześniej ustaleń, od których zależy potwierdzenie uprawnienia ubezpieczonego do określonego świadczenia. Treść tego przepisu wyraźnie wskazuje zatem, że jest on adresowany wyłącznie do organu rentowego, którego decyzja podlega zaskarżeniu na ogólnych zasadach (por. wyrok SN z 4.10.2018 r., III UK 153/17). W razie złożenia odwołania od decyzji organu rentowego wydanej w trybie art. 114 ust. 1 ustawy, nie obowiązuje prekluzja dowodowa, ograniczająca możliwość zgłaszania wniosków dowodowych do etapu postępowania administracyjnego poprzedzającego wydanie tejże decyzji. Ubezpieczony może zatem także w postępowaniu sądowym powoływać się na nowe okoliczności oraz dowody uzasadniające wznowienie postępowania w trybie tego przepisu i rzutujące na jego prawo do wnioskowanego świadczenia. Prawomocny wyrok oddalający odwołanie od decyzji organu rentowego odmawiającej przyznania prawa do emerytury ma zatem powagę rzeczy osądzonej w sprawie z odwołania od decyzji wydanej wskutek złożenia wniosku na podstawie art. 114 ust. 1, jeżeli jej podstawą są te same okoliczności faktyczne i prawne, co przyjęte w uprzednim prawomocnym wyroku sądu. Natomiast wyrok w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych nie ma powagi rzeczy osądzonej, jeśli dotyczy odmowy przyznania świadczenia z ubezpieczenia społecznego, a po jego uprawomocnieniu się organ rentowy wydał w trybie art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej nową decyzję, opartą na nowych dowodach mających wpływ na ujawnienie rzeczywistego stanu faktycznego i jego prawidłową ocenę, gdyż wydanie nowej decyzji uprawnia ubezpieczonego do złożenia od niej odwołania i zobowiązuje sąd do sprawdzenia jej prawidłowości. Jeśli zatem zostaną spełnione przesłanki określone w tym przepisie, tj. wnioskodawca powoła nowe okoliczności lub przedstawi nowe dowody mające znacznie dla oceny jego prawa do świadczenia bądź jego wysokości, organ rentowy, a w przypadku wniesienia odwołania od negatywnej decyzji tego organu - sąd ubezpieczeń społecznych, może dokonać odmiennych niż w poprzednim postępowaniu sądowym ustaleń w zakresie stanu faktycznego sprawy i tę nową podstawę faktyczną roszczeń ubezpieczonego poddać ocenie w świetle przepisów prawa materialnego normujących warunki nabywania uprawnień emerytalnych lub rentowych. To swoiste "wznowienie postępowania" w sposób oczywisty ogranicza prawomocność, czy też niewzruszalność decyzji organu rentowego (por. ww. wyrok SN z 18.4.2018 r.).

Przypomnieć należy, że w toku postępowania prowadzonego pod sygn. akt IV U 597/17 uwaga Sądu Okręgowego w Rzeszowie była skoncentrowana na zatrudnieniu wnioskodawcy w warunkach szczególnych w (...) w okresie od 1 września 1972 r. do 12 września 1975 r. Wnioskodawca domagał się wówczas uwzględnienia do 15-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach również okresu, w którym odbywał zasadniczą służbę wojskową, tj. od 28 października 1975 r. do 5 listopada 1977 r. Z kolei, w przedmiotowym odwołaniu naprowadza na zatrudnienie w(...) w okresie od 18 listopada 1977 r. do 28 lutego 1979 r., co zostało po raz pierwszy zaprezentowane w apelacji od poprzedniego orzeczenia. Sąd Apelacyjny Rzeszowie, rozpoznając apelację, wskazał w uzasadnieniu do wyroku, że wykazanie kolejnego okresu pracy wnioskodawcy w warunkach szczególnych - nie naprowadzanego dotąd tak przed ZUS, jak i sądem pierwszej instancji, nie mogło być skuteczne, albowiem zarzut skarżącego dotyczył pierwotnie wyłącznie oceny charakteru zatrudnienia wnioskodawcy w czasie praktycznej nauki zawodu w (...). Sąd Apelacyjny wskazał również na „absurdalne wręcz uzasadnienie spóźnienia w zgłoszeniu tych [dowodowych – przyp. Aut.] wniosków, a więc, że wnioskodawca sam się miał do pewnego czasu zasugerować treścią angaży z okresu zatrudnienia w (...) R. Oddział 1 w R.”, tak jakby nie wiedział jaką pracę w rzeczywistości świadczył w tym okresie” (k. 96v).

Zgodnie z art. 184 ustawy emerytalnej, ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:

1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz

2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 (ust. 1).

Emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa (ust. 2).

Z art. 27 ustawy emerytalnej wynika, że ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r. przysługuje emerytura, jeżeli spełnili łącznie następujące warunki:

1) osiągnęli wiek emerytalny wynoszący co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn;

2) mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, z zastrzeżeniem art. 27a.

Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. z 1983 r., poz. 43) okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Okresy pracy, o których mowa w ust. 1, stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia, lub w świadectwie pracy (§ 2). Przepis ten zatem wyraźnie wskazuje, że okresem pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest tylko okres wykonywania pracy, a nie cały okres pozostawania w zatrudnieniu. Inaczej mówiąc, do szczególnego stażu ubezpieczeniowego wliczane są tylko okresy, za które pracownik otrzymał wynagrodzenie za pracę (w tym także za urlop wypoczynkowy). Pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

1) osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn,

2) ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach (§ 4 ust. 1 i 2 ww. rozporządzenia).

Istotną przesłanką nabycia prawa do emerytury jw. jest spełnienie warunku posiadania co najmniej 15-letniego stażu pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze. Do dnia wejścia w życie ustawy (1 stycznia 1999 r.) należy wykazać posiadanie zarówno stażu ogólnego, jak i stażu pracy szczególnej. Wiek określony w art. 32, 33, 39 i 40 może być ukończony później (po 2008 r.). Za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Katalog prac uznawanych za wykonywane w szczególnych warunkach zawierają wykazy A i B, stanowiące załącznik do wskazanego rozporządzenia z 1983 r. Przyporządkowanie danego rodzaju pracy do określonej branży ma istotne znaczenie dla jej kwalifikacji, jako pracy w szczególnych warunkach. Usystematyzowanie prac o znacznej szkodliwości i uciążliwości do oddzielnych działów oraz poszczególnych stanowisk w ramach gałęzi gospodarki nie jest dowolne, gdyż należy przyjąć, że konkretne stanowisko narażone jest na ekspozycję na czynniki szkodliwe w stopniu mniejszym lub większym w zależności od tego, w którym dziale przemysłu jest umiejscowione. Konieczny jest bezpośredni związek wykonywanej pracy z procesem technologicznym właściwym dla danego działu gospodarki (por. wyrok SN z 11.1.2017 r., I UK 493/15).

Praca kierowcy pojazdu o ładowności - dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony jest usytuowana w rozporządzeniu Rady Ministrów jw., wykaz A, w dziale VIII pod poz. 2 i Załączniku nr 1 do Zarządzenia nr 3 Ministra Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego z dnia 30 marca 1985 r. w sprawie stanowisk pracy, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu hutnictwa i przemysłu maszynowego (Dz. U. MHPM nr 1-3, poz. 1) w dziale VIII (w transporcie i łączności) pod poz. 2 (prace kierowców samochodów ciężarowych o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony, specjalizowanych, specjalistycznych (specjalnych), pojazdów członowych i ciągników samochodowych balastowych, autobusów o liczbie miejsc powyżej 15, samochodów uprzywilejowanych w ruchu w rozumieniu przepisów o ruchu na drogach publicznych, trolejbusów i motorniczych tramwajów) pkt 5 (kierowca samochodu ciężarowego o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony).

Prawo do emerytury w niższym wieku emerytalnym to prawo związane z wykonywaniem określonego rodzaju pracy, stąd niezbędnym warunkiem nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym jest przepracowanie określonego czasu na danym stanowisku lub w danym zawodzie. Wymagany staż pracy uprawniający do niższego wieku emerytalnego wynosi z reguły 15 lat (przy ogólnym stażu 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn). Staż ten musi się składać z pracy wymienionej w danym wykazie i dziale i nie może być łączony z innym. Jako okresy pracy szczególnej do stażu ubezpieczeniowego mogą więc zostać zaliczone tylko okresy prac wymienionych w ustawowych katalogach tych prac, jeżeli były wykonywane stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy (§ 2 ust. 1 rozporządzenia z 1983 r.). W konstrukcji prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym okres pracy szczególnej jest wyodrębnioną częścią pewnej całości składającej się z okresów zatrudnienia szczególnego, okresów innego zatrudnienia, pozostałych okresów składkowych i nieskładkowych.

Konieczność spełnienia stażu pracy szczególnej i stażu ogólnego na dzień wejścia w życie ustawy oznacza, że ocena posiadanego stażu pracy szczególnej dokonywana jest według przepisów obowiązujących w dniu 1 stycznia 1999 r. (wyrok SN z 10.4.2018 r., I UK 63/17). Spełnienie w tym dniu warunku 15-letniego okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze należy więc oceniać na podstawie reguł ustalonych w rozporządzeniu Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego, spełnienie natomiast warunku stażu ogólnego (20/25 lat) na podstawie katalogów zawartych w art. 6 (okresy składkowe) i w art. 7 (okresy nieskładkowe) ustawy z 17 grudnia 1998 r.

Struktura stażu emerytalnego niezbędnego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej jest więc następująca: wymagany okres wykonywania pracy szczególnej (tj. wymienionej w rozporządzeniu Rady Ministrów 1983 r.) uzupełniony do 20/25 lat innymi okresami składkowymi i okresami nieskładkowymi wymienionymi w katalogach art. 6 i 7 ustawy emerytalnej, które mogą być uwzględnione w rozmiarze 1/3 posiadanych okresów pracy szczególnej i pozostałych okresów składkowych (por. wyrok SN z 12.07.2017 r., II UK 293/16).

Przewidziane w art. 32 w zw. z art. 184 ustawy emerytalnej prawo do emerytury w niższym niż określony w art. 27 tej ustawy wieku emerytalnym jest ściśle związane z szybszą utratą zdolności do zarobkowania z uwagi na szczególne warunki lub szczególny charakter pracy. Prawo to stanowi przywilej i odstępstwo od tej zasady, a zatem regulujące je przepisy należy wykładać w sposób gwarantujący zachowanie celu uzasadniającego to odstępstwo (por. wyrok SN z 12.4.2018 r., II UK 25/17).

W spornej sprawie, sąd orzekający ustalił, że wnioskodawca B. Ś. nie udowodnił 15-letniego okresu stażu w warunkach szczególnych.

W postanowieniu z 10.4.2018 r. (I UK 242/17) SN wskazał, że stwierdzenie przez organ rentowy, że „warunki szczególne stwierdza pracodawca” w sposób oczywisty nie jest przyznaniem faktu wykonywania pracy w warunkach szczególnych w okresie objętym świadectwem wykonywania pracy w szczególnych warunkach (art. 229 KPC) ani nie można z tego wywodzić, że jest to fakt niezaprzeczony przez organ rentowy (art. 230 KPC). Skoro mimo przedłożenia tego świadectwa organ rentowy odmawia prawa do emerytury, nie uznając wymienionej w nim pracy za pracę w warunkach szczególnych i to właśnie stanowi przedmiot postępowania sądowego, to fakt ten jest między stronami sporny, a ciężar jego udowodnienia ( onus probandi) spoczywa na ubezpieczonym, zgodnie z ogólną regułą wyrażoną w art. 6 KC. Wnioskodawca zaoferował na powyższą okoliczność dowody, jednakże nieskutecznie. Jak wynika z ustaleń sądu, B. Ś. świadczył pracę w (...) jako pomocnik kierowcy, a nie kierowca.

Powyższe ustalenia sądu pozostają zgodne z założeniem, że zaliczenie nieudokumentowanych okresów składkowych do uprawnień emerytalnych wymaga dowodów niebudzących wątpliwości, spójnych i precyzyjnych. Do takich dowodów należą również zeznania świadków, które powinny być jednak traktowane – zwłaszcza odnośnie zdarzeń sprzed kilku dziesięcioleci – jako dowód uzupełniający.

Należy wskazać, że zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego wyrażonym w wyroku z dnia 9.4.2009 r. (I UK 316/08) w postępowaniu przed sądem ubezpieczeń społecznych w sprawach o świadczenia emerytalno-rentowe prowadzenie dowodu z zeznań świadków lub z przesłuchania stron nie podlega żadnym ograniczeniom. Nie może zatem ulegać wątpliwości, że pracownik albo ubezpieczony ubiegający się o świadczenie z ubezpieczenia społecznego może w postępowaniu przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych wszelkimi dowodami wykazywać okoliczności, od których zależą jego uprawnienia z tytułu ubezpieczenia - także wówczas, gdy z dokumentu (np. zaświadczenia o zatrudnieniu) wynika coś innego (art. 473 KPC). Należy jednak stwierdzić, że okres zatrudnienia w szczególnych warunkach organ rentowy stwierdza na podstawie wystawianych przez zakład pracy świadectw pracy. Oczywiście pracownik nie może ponosić ujemnych konsekwencji za niedokładności w określaniu stanowisk pracy przez pracodawcę, albo braku wystawienia stosownych zaświadczeń, jednakże powinien, w sposób niebudzący wątpliwości, wykazać na wykonywanie pracy stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Odnosząc się końcowo do ustaleń sądu, należy podkreślić, że w przedsiębiorstwie (...) funkcjonowały dwa stanowiska pracy: kierowcy i pomocnika kierowcy, a dla części kierowców to drugie mogło, ale nie musiało stanowić odpowiednik okresu próbnego – przyuczenia. W poprzednim postępowaniu sądowym wnioskodawca w żaden sposób nie naprowadzał, że w przedsiębiorstwie(...) miałby wykonywać pracę kierowcy, na co zwrócił uwagę Sąd Apelacyjny w Rzeszowie z uzasadnieniu do wyroku. Do tego dochodzi treść dowodów z dokumentów, w tym świadectwo pracy ww., wskazujące, jako rodzaj pracy, pomocnik kierowcy. Nie bez znaczenia pozostaje również ustalenie, że wnioskodawca uzyskał prawo jazdy kategorii C dopiero w dniu 28 lipca 1978 r. Powstaje pytanie, czy wobec niespełnienia formalnych wymogów wnioskodawca mógł faktycznie świadczyć pracę w okresie od listopada 1977 r. do lipca 1978 r. Co do zasady, na to pytanie, należy udzielić odpowiedzi przeczącej. Można wprawdzie bronić wniosku, że okolicznością przesądzającą pozostaje każdorazowo rodzaj faktycznie wykonywanej pracy, nawet bez uprawnień formalnych, jednakże powyższe ustalenie komponuje się z całokształtem niespójnej argumentacji wnioskodawcy prowadzącej do przekonania sądu o nieudowodnieniu 15-letniego okresu pracy w warunkach szczególnych.

Już zupełnie na marginesie należy dodać, powtarzając za Sądem Okręgowym w Rzeszowie (uzasadnienie w sprawie IV U 597/17 – k. 47-48), że w okresie od 28 października 1975 r. do 5 listopada 1977 r., kiedy skarżący odbywał zasadniczą służbę wojskową, obowiązywała ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz.U. nr, 44 poz. 220). W myśl art. 108 ust. 1 tej ustawy, czas odbywania zasadniczej lub okresowej służby wojskowej wlicza się pracownikowi do okresu zatrudnienia w zakresie wszelkich uprawnień związanych z tym zatrudnieniem, jeżeli po odbyciu tej służby podjął on zatrudnienie w tym samym zakładzie pracy, w którym był zatrudniony przed powołaniem do służby - przy czym warunkiem wliczenia służby wojskowej do okresu zatrudnienia jest zachowanie terminów, o których mowa w art. 106 ust. 1 lub w art. 107 ust. 1 (ust. 3).

Wnioskodawca od 1 września 1975 r. pracował w (...) w R. na stanowisku mechanika napraw pojazdów samochodowych. Po 12 września 1975 r. wnioskodawca samowolnie porzucił pracę. Zasadniczą służbę wojskową rozpoczął natomiast 28 października 1975 r., a więc po rozwiązaniu stosunku pracy. Z art. 105 powyższej ustawy (w brzmieniu obowiązującym do 6 sierpnia 1979 r.) wynika natomiast, że w okresie między powołaniem pracownika do czynnej służby wojskowej a jej odbyciem stosunek pracy nie może być przez zakład pracy wypowiedziany ani rozwiązany. Z przepisów tych płynie wniosek, że - pod warunkiem w nich wskazanym - zachowana jest ciągłość pracy, a okres zasadniczej służby wojskowej jest okresem zatrudnienia na takich samych warunkach, jak przed powołaniem do tej służby, poborowy zaś odbywający tę służbę uważany jest za pracownika. Innymi słowy, w zakresie zatrudnienia żołnierz czynnej służby wojskowej jest pracownikiem wykonującym pracę w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, jeżeli wykonywał ją w taki sam sposób (stale i w pełnym wymiarze czasu pracy) przed powołaniem do służby i do zatrudnienia tego powrócił po jej zakończeniu w przepisanym terminie. Nie można bowiem inaczej zinterpretować sformułowania: "wlicza się czas odbywania służby wojskowej do okresu zatrudnienia (...) w zakresie wszelkich uprawnień związanych z zatrudnieniem (...) oraz w zakresie szczególnych uprawnień uzależnionych od wykonywania pracy na określonym stanowisku lub w określonym zawodzie" (por wyrok SN z dnia 24.5.2012 r., II UK 265/11). W spornej sprawie realizacja powyższego założenia nie nastąpiła.

W świetle powołanych wyżej przepisów i argumentacji prawnej, działając na podstawie art. 477¹⁴§ 1 KPC, oddalił odwołanie.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 KPC w zw. z art. 108 KPC i § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2018 r., poz. 265) – 180,00 zł.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE