UZASADNIENIE

Pozwem z 25 lipca 2017 roku syndyk masy upadłości (...) Banku (...) w W. w upadłości likwidacyjnej z siedzibą w W. domagał się zasądzenia od Zarządu (...) sp. z.o.o. z siedzibą w W. 475 087,05 zł wraz z odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty liczonymi od 407 000 zł w wysokości czterokrotności stopy procentowej kredytu lombardowego NBP, zaś od 68 087,05 zł o odsetkami ustawowymi za opóźnienie; z tytułu wystawionego przez Zarząd (...) sp. z.o.o. z siedzibą w W., weksla własnego. W uzasadnieniu pozwu powód wskazał, że umowa o kredyt obrotowy została zabezpieczona wystawionym przez pozwaną wekslem in blanco. Od 1 października 2015 r. pozwana zaprzestała regulowania rat odsetkowych, nie odpowiadała na kierowane wezwania. Powód wypowiedział więc umowę kredytu, wypełnił weksel i wezwał pozwaną do jego wykupu.

Postanowieniem z 15 grudnia 2017 roku sąd okręgowy zawiesił postępowanie w sprawie na podstawie art. 174 § 1 pkt 2 k.p.c. wobec ustalenia, iż pozwana spółka nie posiada organu uprawnionego do jej reprezentacji oraz, że postanowieniem z 15 lutego 2017 roku ustanowiono dla pozwanej kuratora upoważnionego wyłącznie do niezwłocznego postarania się o powołanie zarządu spółki, a w razie potrzeby o jej likwidację (k. 82-83).

18 czerwca 2018 roku zobowiązano pełnomocnika powoda do podjęcia czynności w trybie art. 69 k.p.c. w terminie 14 dni pod rygorem zmiany podstawy zawieszenia na art. 177 § 1 pkt. 6 k.p.c. (k. 96).

Pismem z 28 czerwca 2018 roku pełnomocnik powoda wniósł o ustanowienie kuratora dla pozwanej, podjęcie postępowania i wydanie nakazu zapłaty (k. 98).

Postanowieniem z 5 września 2019 roku sąd okręgowy:

1. podjął postępowanie w sprawie;

2. ustanowił kuratora na podstawie art. 69 § 1 k.p.c. dla pozwanej spółki w ramach postępowania XX GNc 1388/17 z powództwa syndyka masy upadłości (...) Banku (...) w W. w upadłości likwidacyjnej z siedzibą w W. w osobie adw. W. G.;

3. o ustanowieniu kuratora dokonał ogłoszenia w budynku sądowym oraz lokalu gminy (...) W. przez okres 1 miesiąca (k. 147).

7 lutego 2020 roku doręczono kuratorowi procesowemu pozwanej odpis pozwu wraz z załącznikami i zarządzono wniesienie odpowiedzi na pozew w terminie 21 dni pod rygorem zwrotu pisma wniesionego po upływie zakreślonego terminu, pouczając przy tym o konsekwencjach braku odniesienia się do twierdzeń strony przeciwnej (k. 169-169v).

Pismem z 10 marca 2020 roku kurator procesowy pozwanego wystosował pismo zatytułowane „odpowiedź na pozew”, w którym wniósł jedynie o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie kosztów postępowania dla kuratora. W piśmie tym nie znalazły się żadne twierdzenia, ani odniesienia do twierdzeń zawartych w pozwie. Do wskazanego pisma nie dołączono również żadnych załączników (k. 170).

Zarządzeniem z dnia 15 czerwca 2020 roku sąd okręgowy uznał, że nie zachodziły podstawy do wydania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym ani upominawczym, zwrócił powodowi część zaliczki uiszczonej na poczet wynagrodzenia kuratora. Postanowieniem z tego samego dnia sąd okręgowy dopuścił dowody z dokumentów złożone do akt sprawy na okoliczność wysokości i zasadności zobowiązania wekslowego pozwanej (k. 172-173).

Wyrokiem z 15 czerwca 2020 roku sąd okręgowy:

1. zasądził od pozwanej na rzecz powoda 475.087,05 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 4 października 2017 r. do dnia zapłaty, w zakresie 407 000 zł nie większymi jednak od czterokrotności stopy procentowej kredytu lombardowego NBP;

2. oddalił powództwo w pozostałej części;

3. zasądził od pozwanej na rzecz powoda 21 076 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania, w tym 10 800 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego;

4. nakazał pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa 17 816 zł tytułem brakującej części opłaty;

5. przyznał kuratorowi pozwanej W. G. wynagrodzenie w kwocie 4 320 zł i nakazał je wypłacić z zaliczki wpłaconej przez powoda

Powyższe rozstrzygnięcie zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne i rozważania sądu I instancji:

23 kwietnia 2013 r. strony zawarły umowę o kredyt obrotowy nr (...) na kwotę 800 000 zł z terminem zapłaty do 31 sierpnia 2017 r. Cała kwota udzielonego kredytu została wypłacona 21 maja 2013 r. Na zabezpieczenie spłaty kredytu pozwana wystawiła weksel własny in blanco. Na wekslu nie zastrzeżono odsetek. Jednocześnie z wystawieniem weksla pozwana sporządziła deklarację wekslową.

Pozwana spłacała raty kredytu do 30 października 2015 r. Od 1 listopada 2015 r. pozwana zaprzestała regulowania zobowiązania kredytowego. Powód kilkakrotnie wzywał pozwaną do zapłaty, jednak pozwana nie odpowiadała na wezwania.

2 sierpnia 2016 r. powód wypowiedział umowę kredytu i wezwał pozwaną do zapłaty całego zadłużenia.

Powód wyplenił weksel na 475 087,05 zł datę wykupu weksla oznaczając na 24 lipca 2017 r.

Pismem z 30 czerwca 2017 r. powód wezwał pozwaną do wykupu weksla. Wezwanie zostało wysłane na adres siedziby pozwanej ujawniony w KRS. Pozwana odebrała wezwanie 17 lipca 2017 r.

Pozwana nie wykupiła weksla ani nie spłaciła zaległych rat kredytu wraz z odsetkami.

30 grudnia 2015 r. Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy X Wydział Gospodarczy dla spraw upadłościowych i naprawczych ogłosił upadłość (...) Banku (...) w W. z możliwością zawarcia układu. Kolejno postanowieniem z 22 lutego 2016 r. Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy X Wydział Gospodarczy dla spraw upadłościowych i naprawczych zmienił sposób prowadzenia postępowania upadłościowego na postępowanie obejmujące likwidację majątku upadłego. Sąd na syndyka masy upadłości wyznaczył A. W..

Sąd okręgowy dokonywała ustaleń faktycznych w sprawie wyłącznie w oparciu o twierdzenia i dokumentację przedłożoną przez powoda wraz z pozwem.

Wobec poczynionych ustaleń sąd okręgowy doszedł do przekonania o zasadności zgłoszonego roszczenia. Wystawiony przez pozwanego weksel własny spełniał w ocenie sądu I instancji wymagania prawa wekslowego. Po pierwsze, zawierał nazwę „weksel” w tekście dokumentu, w języku polskim. Po drugie, zawierał przyrzeczenie bezwarunkowej zapłaty sumy pieniężnej wpisanej zgodnie z deklaracją wekslową („zapłaci bez protestu za ten weksel własny”). Po trzecie, na wekslu oznaczono termin płatności na 24 lipca 2017 r. oraz miejsce płatności ul. (...) w W.. Po czwarte, wskazano, że weksel był płatny na zlecenie (...) Banku (...) w W.. Po piąte, oznaczono datę – 23 kwietnia 2015 r. oraz miejsce – W. wystawienia weksla. Po szóste, na wekslu zawarto podpis wystawcy prezesa zarządu pozwanej D. M. (1). Przy czym w ocenie sądu I instancji podpis pozwalał na identyfikację nazwiska osoby, która go złożyła. Ponadto w toku postępowania nie zostały sformułowane żadne zarzuty co do podpisania weksla.

W konsekwencji weksel był ważny i rodził odpowiedzialność wystawcy weksla za brak jego wykupienia, co zdaniem sądu okręgowego przemawiało za orzeczeniem o obowiązku zapłaty sumy wskazanej na wystawionym w sposób ważny wekslu własnym. Sąd okręgowy dostrzegł również, że na wekslu nie zastrzeżono odsetek, co zgodnie z art. 5 a contrario prawa wekslowego oznaczało, że nie można żądać zapłaty odsetek w innej wysokości niż odsetki ustawowe za opóźnienie. Z tych względów sąd I instancji na podstawie art. 481 k.c. zasądził odsetki ustawowe za opóźnienie od całej sumy wekslowej, jednakże z uwago na treść art. 321 k.p.c., ograniczył uprawnienie do domagania się odsetek ustawowych za opóźnienie do wysokości żądanych odsetek umownych (w tej części, w której powód domagał się zasadzenia odsetek umownych) w sytuacji, w której odsetki te okazałyby się w przyszłości niższe.

O kosztach sąd okręgowy orzekł na podstawie 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 100 k.p.c. obciążając pozwaną spółkę kosztami w całości jako przegrywającą proces.

Od powyższego wyroku apelację wniósł kurator pozwanej – adw. W. G.. Zaskarżając wyrok w części dotyczącej pkt. 1,3,4 i wnosząc o jego zmianę poprzez oddalenie powództwa w całości ewentualnie o jego uchylenie w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez sąd I instancji oraz o zasądzenie na rzecz kuratora kosztów procesu, zarzucił wyłącznie naruszenie prawa procesowego tj. art. 485 § 1 pkt 3 k.p.c. poprzez wydanie wyroku pomimo braku dostatecznego dowodu doręczenia pozwanej wezwania do zapłaty. W uzasadnieniu wskazano, iż brak było dowodów przesądzających, iż dołączone do pozwu wezwania do zapłaty zostały doręczone pozwanej (k. 210-211).

Pismem z 23 kwietnia 2021 roku kurator pozwanej W. G. złożył oświadczenie o cofnięciu wniesionej w sprawie apelacji (k. 225).

Pismem z dnia 19 kwietnia 2021 roku poinformowano o zawieszeniu adw. W. G. w wykonywaniu czynności zawodowych oraz o wyznaczeniu zastępstwa w osobie adw. B. C. (k. 229).

Wobec zwolnienia adw. B. C. z zastępstwa adw. W. G., sąd apelacyjny postanowieniem z 21 czerwca 2021 roku zmienił w części punkt 2 postanowienia Sądu Okręgowego w Warszawie z 5 września 2019 r., sygn. akt XX GNc 1383/17 w ten sposób, że na podstawie art. 69 § 1 k.p.c. wyznaczył dla pozwanej spółki kuratora w osobie adw. D. M. (2) w miejsce adw. W. G., wzywając jednocześnie nowo wyznaczonego kuratora do wywiedzenia się czy podtrzymuje oświadczenie o cofnięciu apelacji czy też je cofa (k. 259-259v).

Pismem z 12 lipca 2021 roku kurator pozwanej cofnął oświadczenie o cofnięciu apelacji, podtrzymał wniesioną w sprawie apelację formułując przy tym liczne zarzuty związane z brakiem po stronie pozwanej organów uprawnionych do reprezentacji pozwanej spółki od 28 kwietnia 2015 roku (k. 272-278).

W odpowiedzi na apelację powód wnosił o oddalenie apelacji podnosząc, iż cofnięcie oświadczenia o cofnięciu apelacji było nieskuteczne, a ponadto formułowanie nowych zarzutów przez kuratora po upływie terminu do złożenia apelacji było nieskuteczne (k. 288-290).

Sąd apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna w stopniu, w jakim prowadzi do uchylenia zaskarżonego wyroku w punktach 1, 3 i 4, zniesienia postępowania w części, oraz przekazania sprawy sądowi okręgowemu do ponownego rozpoznania.

Skład sądu wynikał z art. 367 § 3 zd. 2 k.p.c. zw. z art. 15 zzs¹ ust. 1 pkt 4) ustawy z dnia 2 marca 2020 roku o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem (...)19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych w brzmieniu nadanym ustawą z 28 maja 2021 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2021r, poz. 1090).

Zgodnie z art. 378 § 1 k.p.c. sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji; w granicach zaskarżenia bierze jednak pod uwagę z urzędu nieważność postępowania.

Z uwagi na kwalifikowane naruszenia przepisów postępowania przed sądem okręgowym w stopniu uniemożliwiającym ich konwalidację w postępowaniu apelacyjnym, należy stwierdzić, że pozwana została pozbawiana możności obrony swych praw w rozumieniu art. 379 pkt 5 k.p.c.

W pierwszej kolejności należało odnieść się do zarzutu powoda o braku możliwości odwołania oświadczenia o cofnięciu apelacji. Otóż w procesie cywilnym panuje ogólna zasada o możliwości odwołania własnych czynności procesowych, jednakże zasadniczo do czasu uprawomocnienia się rozstrzygnięcia podjętego w wyniku ich dokonania. Cofnięcie apelacji do momentu umorzenia postępowania apelacyjnego może zatem zostać odwołane, przy czym w stanie prawnym obowiązującym przed 7 listopada 2019 r., strona mogła to uczynić nawet w zażaleniu na postanowienie o umorzeniu postępowania apelacyjnego (tak SN w uzasadnieniu: postanowienia z 7 listopada 2013 r., V CZ 53/13; uchwały z 29 maja 2000 r., III CZP 6/00). Jest tak dlatego, że oświadczenie o odwołaniu cofnięcia apelacji jest składane drugiej stronie, lecz skutki związane z tym oświadczeniem powstają dopiero w następstwie umorzenia postępowania apelacyjnego. Wobec tego, że kurator pozwanej – adw. D. M. (2), ustanowiony w miejsce adw. W. G., w piśmie z 12 lipca 2021 r., cofnął oświadczenie o cofnięciu apelacji (k. 272), przed wydaniem postanowienia o umorzeniu postępowania apelacyjnego, wywołało ono skutek prawny i umożliwiło merytoryczne rozpoznanie apelacji w jej granicach.

Zapoznając się z treścią oświadczenia kuratora pozwanej – adw. D. M. (2) ustanowionego w miejsce adw. W. G., a zawartego w piśmie z procesowym z 12 lipca 2021 roku (k. 272-278), w szczególności w odniesieniu do podniesionych w nim zarzutów dotyczących braku organów pozwanej w okresie, w którym powód kierował do pozwanej oświadczenia woli, sąd apelacyjny doszedł do przekonania, iż w postępowaniu przed sądem okręgowym, jako sądem I instancji pozwana spółka została de facto pozbawiona możności obrony swych praw. Przekonanie to nie dotyczyło proceduralnego ustanowienia kuratora procesowego dla pozwanej spółki pozbawionej już w chwili wszczęcia postępowania organów uprawnionych do jej reprezentacji, ale zasadniczej „bezczynności” ustanowionego kuratora procesowego oraz sądu, który powinien w ocenie sadu apelacyjnego czuwać nad prawidłowością przebiegu postępowania, w tym, a nawet w szczególności, reagować na zaistniałe w tym postępowaniu nieprawidłowości mogące skutkować nieważnością postępowania.

Jak słusznie bowiem zaznaczył pełnomocnik powoda w odpowiedzi na apelację oraz załączonym doń piśmie procesowym, po upływie terminu do wniesienia apelacji, brak jest możliwości podnoszenia przez apelującego dalszych zarzutów. Jednocześnie wynikający z art. 378 § 1 k.p.c. obowiązek rozpoznania sprawy w granicach apelacji oznacza zarówno zakaz wykraczania poza te granice, jak i nakaz rozważenia wszystkich podniesionych w apelacji zarzutów i wniosków. Sąd apelacyjny jest związany jedynie takimi uchybieniami przepisów postępowania, które zostały podniesione w apelacji (tak SN w postanowieniu z 14 listopada 2013 r., IV CSK 145/13). Sąd II instancji w braku podniesienia w apelacji lub w toku postępowania apelacyjnego odpowiedniego zarzutu procesowego nie może go uwzględnić mimo dostrzegalnych uchybień prawu procesowemu popełnionych przez sąd I instancji i to choćby miały wpływ na wynik sprawy (tak SN w uzasadnieniu wyroku z 15 marca 2012 r., I CSK 368/11).

Celem ustanowienia kuratora na podstawie art. 69 § 1 k.p.c. jest sprawiedliwe załatwienie sprawy cywilnej z udziałem strony, u której zachodzą braki w składzie organów uniemożliwiające jej reprezentację. Osiągnięcie tego celu będzie możliwe, jeżeli zostanie jej zapewniona efektywna ochrona prawna. Nastąpi to w przypadku, gdy udział w procesie kuratora będzie rzeczywisty, a nie pozorny (por. post. SN z 3 marca 1997 r., III CKN 10/19). Realizacja obowiązków procesowych przez kuratora wpływa na ocenę, czy prawa strony, którą reprezentuje, były należycie chronione. Sąd, który z urzędu ustanowił kuratora, nie może uchylić się od obowiązku reagowania w razie oczywistej i nieusprawiedliwionej bezczynności kuratora. Ustanowienie kuratora przez sąd z urzędu realizuje bowiem interes publiczny państwa, którego istota polega na zapobieżeniu wydawania orzeczeń z udziałem strony, która ze względu na braki w składzie organów uniemożliwiających jej reprezentację, nie ma możności obrony swoich praw w procesie. Ponieważ kurator jest ustanawiany przez organ sądowy dla strony, która nie ma wpływu na wybór osoby kuratora, to ten ostatni musi posiadać przymioty pozwalające mu na dokonywanie wszystkich czynności łączących się ze sprawą, a ich kontrola należy do sądu. Jeżeli osoba powołana na kuratora nie spełnia tych przymiotów, powinna zostać przez sąd odwołana z pełnionej funkcji. Sprawowanie wymiaru sprawiedliwości nie może wszak oznaczać bezrefleksyjnego rozpoznawania sprawy cywilnej z utratą z pola widzenia praw strony w procesie. Nie można przyjąć, że strona miała zapewnioną należytą ochronę swych praw w sytuacji zupełnej bierności ustanowionego kuratora i nieprzedstawieniu żadnego stanowiska, czy wniosku na piśmie. Tolerowanie przez sąd takiego stanu stanowi naruszenie art. 69 §1 KPC (por. post. SN z 14 kwietnia 2016 r., IV CSK 412/15).

W sprawie ustanowiony kurator złożył jedno pismo z 10 marca 2020 r., zatytułowane „odpowiedź na pozew”, o treści: „w odpowiedzi na pozew wnoszę o oddalenie powództwa oraz o zasądzenie kosztów kuratora”, nie podejmując żadnych innych czynności w postępowaniu przed sądem I instancji. Złożenie zaś jednego pisma, niezawierającego żadnych twierdzeń i dowodów, poza wnioskiem o oddalenie powództwa i zwrot kosztów, nie można uznać za czynność procesową, mającą zapewnić stronie, dla której został ustanowiony efektywną ochronę prawną.

Dodatkowo sąd okręgowy całkowicie bezkrytycznie ograniczył przy tym własne ustalenia i rozważania wyłącznie do twierdzeń powoda, podczas gdy już ze złożonych wraz z pozwem dokumentów (KRS pozwanej k. 56-58v) wynikało, iż po stronie pozwanej brak było organów uprawnionych do reprezentacji od 12 lipca 2016 roku, a więc dalece przed złożenie pozwu w niniejszej sprawie, a ponadto w okresie w którym powód składał pozwanej oświadczenia woli (wypowiedzenie umowy kredytu k. 29-29v, 30-30v, wezwanie do wykupu weksla k. 54, 55), na które fakt ten mógł mieć wpływ.

Okoliczności sprawy w ocenie sądu apelacyjnego skłonić sąd I instancji do refleksji o niewłaściwym wykonywaniu przez kuratora powierzonej mu funkcji z należytą starannością, ewentualnie jego odwołania osoby powołanej na tę funkcję, tak aby prawa strony, co do której zachodzi przeszkoda procesowa w postaci braków w składzie organów uniemożliwiające jej reprezentację, były w należyty sposób chronione.

Wypadało dodać, że dominujące w orzecznictwie poglądy dotyczące zaistnienia przesłanki pozbawienia strony możności obrony swych praw wskazane w art. 379 pkt 5 k.p.c. pozwalają odnosić przywołaną podstawę nieważności postępowania do sytuacji, w których strona z powodu naruszenia przepisów postępowania przez sąd, wbrew swej woli, została faktycznie pozbawiona możności działania w postępowaniu lub jego istotnej części, jeżeli skutków tego uchybienia nie można było usunąć przed wydaniem orzeczenia w danej instancji (tak SN w uzasadnieniu: postanowienia z 10 grudnia 2009 r., III CSK 86/09; wyroku z 17 lutego 2004 r., III CK 226/02; wyroku z 14 marca 2007 r., I CSK 368/06). Taka sytuacja miała miejsce w niniejszej sprawie.

Trudno w powyższym zakresie uznać, iż pozwana miała w procesie realne szanse na bycie wysłuchanym, w tym na przedstawienie własnych argumentów mających wpływ na treść rozstrzygnięcia, skoro wyznaczony przez sąd okręgowy kurator w osobie adw. W. G. możliwości tej stronę zasadniczo pozbawił, ograniczając się zasadniczo do wniosku o oddalenie powództwa i zasądzenie na swoją rzecz kosztów. Ponadto, co nie uszło uwadze sądu apelacyjnego, we wniesionej w sprawie apelacji kurator pozwanej w osobie adw. W. G. podnosił jedynie zarzut naruszenia art. 485 § 1 pkt 3 k.p.c. wobec nieprzedstawienia dowodu doręczenia stronie pozwanej wezwania do zapłaty, przy czym w sprawie nie wydano nakazu zapłaty, zarzut ten nie odnosił się zatem w ogóle do niniejszego postępowania. Wobec niewłaściwie wykonywanych funkcji przez kuratora oraz zawieszenia W. G. w prawach wykonywania zawodu, sąd apelacyjny postanowieniem z 21 czerwca 2021 r. zmienił osobę kuratora. Etap postepowania, na jakim zmiana osoby kuratora nastąpiła, skutkowało brakiem możliwości usunięcia uchybień w postępowaniu przed sądem okręgowym wywołanych nieprawidłową postawą adw. W. G., zwłaszcza że kurator adw. D. M. (2) w piśmie przygotowawczym z 12 lipca 2021 r. przedstawił nowe twierdzenia i dowody.

Przemawiało za koniecznością stwierdzenia pozbawienia stron pozwanej możności obrony swych praw w postępowaniu przed sądem okręgowym od chwili wniesienia odpowiedzi na pozew.

Mając powyższe na uwadze, sąd apelacyjny, na podstawie art. 386 § 2 k.p.c. orzekł jak w sentencji.

Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania nastąpi wedle dyspozycji z art. 108 § 1 k.p.c. w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie.

Przemysław Feliga

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE