UZASADNIENIE

Płatnik A. Z. (1) odwołał się od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. z dnia 7 grudnia 2016 r. stwierdzającej, że odwołujący jest dłużnikiem pozwanego na łączną kwotę 12.706,89 zł z tytułu niepłaconych składek na ubezpieczenia społeczne za okres od stycznia 2014 r. do września 2015 r. w kwocie 9.929,32 zł i odsetek za zwłokę w kwocie 1.565 zł oraz na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od stycznia 2014 r. do sierpnia 2015 r. w kwocie 1.064,57 zł i odsetek za zwłokę w kwocie 148 zł. Zdaniem skarżącego, w spornym okresie prawidłowo naliczał i opłacał składki z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej od preferencyjnej podstawy wymiaru składek tj. zgodnie z art. 18a ust 1 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U.2020.266 t.j. – dalej „ustawa systemowa”), gdyż w okresie 5 lat poprzedzających ten okres nie prowadził działalności gospodarczej.

Pozwany wniósł o oddalenie odwołania. Wyjaśnił, że płatnik w okresie od 1 lipca 1989 r. do 28 lutego 2011 r. prowadził działalność gospodarczą, dlatego stosownie do art. 18a ust 2 pkt 1 ustawy systemowej, w spornym okresie nie miał prawa do opłacania składek od preferencyjnej podstawy wymiaru.

Sąd Okręgowy w Toruniu IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 10 sierpnia 2017 r., sygn. akt IV U 128/17 oddalił odwołanie A. Z. (1). Sąd I instancji w uzasadnieniu wyroku wskazał, że ubezpieczony od dnia 1 stycznia 2008 r. był zatrudniony w Urzędzie Miejskim w G. na stanowisku leśniczego. Od dnia 1 lipca 1989 r. zarejestrował prowadzenie jednoosobowej działalności gospodarczej pod nazwą Zakład (...), której przedmiotem było świadczenie usług leśnych, wycinki drzew i pielęgnacji terenów zielonych. W ramach prowadzonej działalności gospodarczej zatrudniał około 17-20 pracowników stałych, a dodatkowo pracowników w ramach robót publicznych. Do 2011 r. obsługę księgową Zakładu (...)prowadziło zewnętrzne biuro rachunkowe. Z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej ubezpieczony uzyskał przychód w 2008 r. w łącznej kwocie - 193.668,65 zł, przy wydatkach - 208.416,54 zł, w 2009 r. - brak przychodów, przy wydatkach - 2.751,67 zł, w 2010 r. - brak przychodów, przy wydatkach - 1.209,12 zł, w 2011 r. - brak przychodów, przy wydatkach - 81,30 zł. Ubezpieczony nie zgłaszał zawieszenia działalności gospodarczej, natomiast aktem notarialnym umowy darowizny z dnia 29 grudnia 2010 r. wraz z małżonką darował synowi A. Z. (2) przedsiębiorstwo w znaczeniu art. 55^{(

1)} k.c., prowadzone dotychczas pod nazwą Zakład (...). Ostatecznie wyrejestrował on działalność z rejestru działalności gospodarczej z dniem 28 lutego 2011 r. Ubezpieczony od dnia 16 stycznia 2014 r. ponownie rozpoczął prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej, tym razem pod firmą Przedsiębiorstwo (...), prowadzące działalność usługową związaną z zagospodarowaniem terenów zieleni i z tego tytułu dokonał zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego w okresie od dnia 16 stycznia 2014 r. do dnia 17 września 2015 r. z podstawą wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne w kwocie nie niższej niż 30 % minimalnego wynagrodzenia, a także do ubezpieczenia zdrowotnego od dnia 18 września 2015 r. z uwagi na jednoczesne zatrudnienie na podstawie umowy o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy. Decyzją z dnia 4 maja 2016 r., która stała się ostateczna z dniem 25 maja 2016 r., Dyrektor (...) Oddziału Wojewódzkiego NFZ w B. ustalił, że ubezpieczony od dnia 2 lipca 2007 r. do dnia 28 lutego 2011 r. podlegał obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej numer (...).

W odwołaniu od zaskarżonej w niniejszym postępowaniu decyzji organu rentowego ubezpieczony twierdził, że w okresie od listopada 2008 r. do dnia 28 lutego 2011 r. zaprzestał faktycznego prowadzenia działalności gospodarczej pod nazwą Zakład (...), a więc rozpoczynając ponownie prowadzenie działalności gospodarczej pod nazwą Przedsiębiorstwo (...)nabył prawo do opłacania składek na preferencyjnych warunkach, czyli liczonych według podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej, stanowiącej zadeklarowaną kwotę nie niższą niż 30 % minimalnego wynagrodzenia za pracę przez okres pierwszych 24 miesięcy prowadzenia tej działalności. Przy takich ustaleniach faktycznych Sąd Okręgowy uznał odwołanie za nieuzasadnione, bowiem brak było jakichkolwiek dowodów potwierdzających, aby ubezpieczony zaprzestał prowadzenia działalności gospodarczej po 2008 r. Choroba jego małżonki nie wyjaśniała, dlaczego Zakład (...)przekazał synowi dopiero w grudniu 2010 r. oraz dlaczego - do momentu przekazania - nie zawiesił działalności gospodarczej. Ubezpieczony nie wykazał, że prowadził pozarolniczą gospodarczą tylko do 2008 r., a o zaprzestaniu jej prowadzenia nie może świadczyć okoliczność, iż księgi rachunkowe oraz deklaracje podatkowe za lata 2009 - 2011 wykazywały brak dochodów z tej działalności. O tym, że ubezpieczony prowadził pozarolniczą działalność gospodarczą do 2011 r. świadczy zaś decyzja Dyrektora Oddziału Wojewódzkiego NFZ w B. stwierdzająca, że ubezpieczony podlegał obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej od dnia 2 lipca 2007 r. do dnia 28 lutego 2011 r. oraz fakt, że Zakład (...) był obsługiwany przez biuro rachunkowe do 2011 r. (zeznania podatkowe ubezpieczonego według wzoru PIT - 36 obejmowały lata 2009 - 2011). Zatem ubezpieczony po raz pierwszy zarejestrował działalność gospodarczą w okresie od dnia 1 lipca 1989 r. do dnia 28 lutego 2011 r. pod firmą Zakład (...), a następnie od dnia 16 stycznia 2014 r. pod firmą Przedsiębiorstwo (...). Sąd Okręgowy uznał, że na dzień wydania zaskarżonej decyzji ubezpieczony prowadził pozarolniczą działalność w okresie ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych przed podjęciem działalności gospodarczej, co stanowi negatywną przesłankę prawa do opłacania przez niego składek na ubezpieczenia społeczne od podstawy wymiaru wynoszącej 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia (art. 18a ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych t.j. Dz.U. z 2020 r., poz. 300 ze zm./) i w konsekwencji oddalił odwołanie.

Apelację od powyższego wyroku wniósł ubezpieczony zaskarżając go w całości i zarzucając naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, tj.: art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i dokonanie tej oceny w sposób dowolny poprzez bezpodstawne przyjęcie, że odwołujący się w okresie 2008 r. do dnia 28 lutego 2011 r. prowadził pozarolniczą działalność gospodarczą, podczas gdy z pełnej analizy zebranego w sprawie materiału dowodowego, zwłaszcza z zeznań świadka A. Z. (2), zeznań samego odwołującego się, jak i z dokumentów zgromadzonych w aktach bezsprzecznie wynika, iż w tym czasie A. Z. (1) faktycznie nie podejmował żadnych czynności zmierzających do prowadzenia działalności gospodarczej. Apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i przyjęcie, że podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej przez ubezpieczonego w okresie pierwszych 24 miesięcy prowadzenia działalności może stanowić zadeklarowana kwota nie niższa niż 30 % minimalnego wynagrodzenia za pracę oraz o zasądzenie od organu na rzecz odwołującego się kosztów postępowania sądowego, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 22 maja 2018 r., III AUa 1646/17 zmienił zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję i stwierdził, że z tytułu składki na ubezpieczenia społeczne za okres od stycznia 2014 r. do września 2015 r. i z tytułu składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od stycznia 2014 r. do sierpnia 2015 r. podstawa wymiaru składek z tytułu prowadzonej przez ubezpieczonego działalności gospodarczej stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa niż 30 % kwoty minimalnego wynagrodzenia (punkt pierwszy) oraz zasądził od organu rentowego na rzecz ubezpieczonego kwotę 450 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje (punkt drugi).

W ocenie Sądu Apelacyjnego, istota sporu sprowadzała się do ustalenia, w jakiej wysokości ubezpieczony miał opłacać składki na ubezpieczenia społeczne z tytułu prowadzonej od dnia 16 stycznia 2014 r. pozarolniczej działalności gospodarczej. Ubezpieczony uważał, że składki powinny być liczone od podstawy wymiaru, która wynosi 30 % kwoty minimalnego wynagrodzenia, zaś organ rentowy i Sąd Okręgowy, iż od podstawy wynoszącej 60 % prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia, bowiem ubezpieczony nie może skorzystać z przewidzianej w art. 18a ust. 1 ustawy systemowej preferencyjnej podstawy wymiaru składek (30 % kwoty minimalnego wynagrodzenia), gdyż obejmuje go wyłączenie zastosowania tego przepisu przewidziane w art. 18a ust. 2 pkt 1 ustawy systemowej. Sąd Apelacyjny dokonał odmiennej oceny zgromadzonego przez Sąd pierwszej instancji materiału dowodowego, przyjmując, że ubezpieczony prowadził pozarolniczą działalność gospodarczą do końca listopada 2008 r. Z dokumentacji księgowej wynika, że do końca listopada 2008 r. Zakład (...)osiągał przychody pochodzące z kontraktów zawartych w latach wcześniejszych oraz że od grudnia 2008 r. ubezpieczony ponosił wyłącznie koszty związane z utrzymaniem biura rachunkowego, a okoliczności tych organ rentowy nie kwestionował. Ubezpieczony w sposób wiarygodny wyjaśnił powody zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej od dnia 1 stycznia 2008 r., kiedy objął stanowisko Leśniczego Lasów Komunalnych w Urzędzie Miejskim w G.. Otrzymał wówczas od wiceprezydenta polecenie zakończenia prowadzenia działalności gospodarczej, niewątpliwie sprzecznej z zajęciami, które wykonywał w ramach obowiązków służbowych, co wynika z art. 30 ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (t.j.: Dz.U. z 2018 r., poz. 1260). W obliczu istniejących konsekwencji prawnych niezaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej Sąd Apelacyjny dał wiarę ubezpieczonemu, że faktycznie działalności tej nie prowadził. Wprawdzie ubezpieczony miał świadomość, że działalności tej nie zawiesił, gdyż nie odwołał się od decyzji Dyrektora Oddziału Wojewódzkiego NFZ w B., jednak okoliczność ta nie może mieć decydującego znaczenia dla stwierdzenia podlegania ubezpieczeniom społecznym. Istotą problemu w sprawie jest bowiem nie kwestia przyczyn, dla których ubezpieczony nie zawiesił formalnie działalności gospodarczej, lecz kwestia faktycznego prowadzenia tej działalności. Ponadto ubezpieczony w sposób logiczny wyjaśnił, że przekazanie firmy synowi trwało aż do grudnia 2010 r. z uwagi na chorobę żony, uniemożliwiającą jej jako współwłaścicielowi świadome podjęcie decyzji rozporządzającej mieniem. Skoro ubezpieczony faktycznie zaprzestał prowadzenia działalności gospodarczej od grudnia 2008 r., a ponownie podjął działalność gospodarczą od dnia 16 stycznia 2014 r. - to jest po upływie 60 miesięcy od zakończenia prowadzenia poprzedniej działalności - to w świetle art. 18a ust. 1 i 2 pkt 1 ustawy systemowej może skorzystać z tzw. preferencyjnej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe w zadeklarowanej kwocie, nie niższej jednak niż 30 % kwoty minimalnego wynagrodzenia.

Organ rentowy w całości zaskarżył skargą kasacyjną wyrok Sądu Apelacyjnego, wnosząc o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu oraz o zasądzenie od ubezpieczonego na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 3 marca 2020 r. w sprawie II UK 296/18 uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w Gdańsku do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu orzeczenia wskazał, że prawidłowo organ rentowy zwracał uwagę, że przedmiotem zaskarżonej decyzji było zadłużenie ubezpieczonego z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne oraz Fundusz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych. Jest to tzw. „decyzja wymiarowa”, określająca kwoty zaległych składek obciążających ubezpieczonego, a nie decyzja ustalająca podstawę wymiaru składek. Decyzja wymiarowa wyznaczała więc zakres i podmiot rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym, co oznacza, że przedmiotem wyrokowania powinno być jedynie istnienie lub nieistnienie zadłużenia ubezpieczonego wobec organu rentowego, a nie ustalenie podstawy wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne. To, że w odwołaniu oraz apelacji od wyroku Sądu Okręgowego ubezpieczony zawarł żądanie zmiany zaskarżonej decyzji i przyjęcia, że podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu prowadzenia przez niego pozarolniczej działalności gospodarczej w okresie pierwszych 24 miesięcy prowadzenia działalności może stanowić zadeklarowana kwota nie niższa niż 30 % minimalnego wynagrodzenia za pracę, może jedynie stanowić argument na poparcie jego twierdzeń, że nie ma zadłużenia z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne wobec organu rentowego. Przed sądem ubezpieczony może żądać jedynie korekty stanowiska zajętego przez organ rentowy i wykazywać swoją rację, odnosząc się do przedmiotu sporu objętego zaskarżoną decyzją, natomiast nie może żądać czegoś, o czym organ rentowy nie decydował. Uznanie zasadności zarzutu naruszenia art. 321 § 1 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. oraz art. 477¹⁴ § 2 k.p.c. wystarczy do uchylenia zaskarżonego wyroku, gdyż nastąpiło naruszenie przez Sąd Apelacyjny podstawowej zasady jaką jest zakaz orzekania ponad żądanie.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelację należało oddalić, nie zawierała bowiem zarzutów skutkujących koniecznością zmiany lub uchylenia zaskarżonej decyzji.

Przedmiotem sporu pozostawało, czy organ rentowy decyzją z dnia 7 grudnia 2016 r. prawidłowo określił wysokość zadłużenia składkowego ubezpieczonego za okresy w niej wskazane.

Zdaniem Sądu II instancji zaskarżony wyrok odpowiada prawu. Sąd Odwoławczy akceptuje jako prawidłowe i przyjmuje za własne ustalenia faktyczne Sądu I instancji, co czyni zbędnym ich ponowne powoływanie.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, rozpoznającego sprawę w niniejszym składzie, istotne znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy miała decyzja Dyrektora (...) Oddziału Wojewódzkiego NFZ w B. z dnia 4 maja 2016 r., która stała się ostateczna z dniem 25 maja 2016 r., a którą ustalano, że płatnik od dnia 2 lipca 2007 r. do dnia 28 lutego 2011 r. podlegał obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej numer (...).

Art. 109 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz.U. z 2020 r., poz. 1398 ze zm.; dalej „ustawa”) w ust. 1 stanowi, że Prezes Funduszu rozpatruje indywidualne sprawy z zakresu ubezpieczenia zdrowotnego. Do indywidualnych spraw z zakresu ubezpieczenia zdrowotnego zalicza się sprawy dotyczące objęcia ubezpieczeniem zdrowotnym i ustalenia prawa do świadczeń. W świetle art. 109 ust. 2 ustawy do spraw, o których mowa w ust. 1, nie należą sprawy z zakresu wymierzania i pobierania składek na ubezpieczenie zdrowotne należące do właściwości organów ubezpieczeń społecznych. Z kolei zgodnie z art. 109 ust. 3 ustawy, wniosek o rozpatrzenie sprawy, o której mowa w ust. 1, zgłasza ubezpieczony, a w zakresie objęcia ubezpieczeniem zdrowotnym wniosek może zgłosić w szczególności Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego lub członek rodziny ubezpieczonego, także w zakresie dotyczącym objęcia ubezpieczeniem w okresie poprzedzającym złożenie wniosku. Decyzja Prezesa Funduszu wydana w sprawach, o których mowa w ust. 1, jest ostateczna i przysługuje od niej skarga do sądu administracyjnego (art. 109 ust. 5 ustawy).

A. Z. (1) z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej w okresie od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia 1 lipca 2007 r. dokonał zgłoszenia do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego, natomiast od dnia 2 lipca 2007 r. do dnia 28 lutego 2011 r. wyłącznie do obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego z uwagi na równoczesne zatrudnienie na podstawie umowy o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy. Ponieważ A. Z. (1) w okresie od dnia 2 lipca 2007 r. do dnia 28 lutego 2011 r. nie mógł podlegać obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej, gdyż podlegał obowiązkowo tym ubezpieczeniom z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę (art . 9 ust 1 ustawy systemowej) , wyłącznie uprawnionym do rozstrzygnięcia decyzją, czy skarżący podlegał w tym okresie ubezpieczeniu zdrowotnemu z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej był, stosownie do art. 109 ust 1 ustawy, Dyrektor (...)Oddziału Wojewódzkiego NFZ w B.. Zasadnie zatem pozwany, jako organ do którego należało wymierzanie i pobieranie składek na FUZ, w dniu 16 marca 2016 r., złożył do (...)Oddziału Wojewódzkiego Narodowego wniosek o ustalenie obowiązku podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu przez A. Z. (1) z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej w okresie od dnia 2 lipca 2007 r. do 28 lutego 2011 r. na podstawie zaświadczenia o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej prowadzonej przez Urząd Miejski w G. numer (...).

Przypomnieć w tym miejscu trzeba, że zgodnie z art. 66 ust. 1 pkt 1 ustawy obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego podlegają osoby spełniające warunki do objęcia ubezpieczeniami społecznymi lub ubezpieczeniem społecznym rolników, które są: - lit. „a” pracownikami w rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, - lit. „c” osobami prowadzącymi działalność pozarolniczą lub osobami z nimi współpracującymi, z wyłączeniem osób, które zawiesiły wykonywanie działalności gospodarczej na podstawie przepisów ustawy z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców (Dz. U. z 2019 r. poz. 1292 i 1495 oraz z 2020 r. poz. 424 i 1086) lub przepisów o ubezpieczeniach społecznych lub ubezpieczeniu społecznym rolników. Art. 82 ust. 1 ustawy stanowi, że w przypadku gdy ubezpieczony uzyskuje przychody z więcej niż jednego tytułu do objęcia obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego, o którym mowa w art. 66 ust. 1, składka na ubezpieczenie zdrowotne opłacana jest z każdego z tych tytułów odrębnie. Stosownie do art. 69 ust. 1 ustawy, że obowiązek ubezpieczenia zdrowotnego osób, o których mowa w art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. a i c-i, powstaje i wygasa w terminach określonych w przepisach o ubezpieczeniach społecznych.

Zgodnie z art. 13 pkt 4 ustawy systemowej, osoby prowadzące pozarolniczą działalność podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu podlegają osoby fizyczne - od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania tej działalności, z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności zostało zawieszone na podstawie art. 36aa oraz przepisów ustawy z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców.

Podstawą faktyczną ostatecznej decyzji Dyrektora (...)Oddziału Wojewódzkiego NFZ w B. z dnia 4 maja 2016 r., było zatem ustalenie, że A. Z. (1) faktycznie wykonywał działalność gospodarczą w okresie od 2 lipca 2007 r. do 28 lutego 2011 r., gdyż jak wynika z powołanych przepisów art. 13 pkt 4 ustawy systemowej w związku z art. 69 ust 1 w związku z art. 66 ust 1 pkt 1c ustawy, tylko takie ustalenie pozwalało na stwierdzenie, że podlegał w tym okresie obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego ugruntowana jest wykładnia, podzielana również przez Sąd II instancji, że sąd w postępowaniu cywilnym obowiązany jest uwzględniać stan prawny wynikający z osnowy ostatecznej decyzji administracyjnej, chyba że decyzja została wydana przez organ niepowołany lub niewłaściwy lub w zakresie przedmiotu orzeczenia bez jakiejkolwiek podstawy w obowiązującym prawie materialnym, względnie z oczywistym naruszeniem reguł postępowania administracyjnego (np. decyzja niepodpisana lub wydana bez zachowania jakiejkolwiek procedury); w tych przypadkach sąd nie jest związany decyzją administracyjną, ponieważ jest ona bezwzględnie nieważna (nieistniejąca prawnie) i - mimo jej formalnego nieuchylenia - nie wywołuje skutków prawnych (z uzasadnienia powołanego wyżej wyroku Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca 2008 r., I UK 376/07). Natomiast w razie stwierdzenia innych wad (wymienionych zwłaszcza w art. 156 § 1 k.p.a.) konieczne jest wszczęcie odpowiedniego postępowania administracyjnego w celu stwierdzenia nieważności decyzji i wyeliminowania jej z obrotu prawnego (zob. tezę 2 wyroku SN z dnia 3 lutego 2011 r., II UK 271/10, LEX nr 817528; tezę 3 wyroku Sądu Najwyższego z dnia 9 września 2010 r., II UK 98/10, LEX nr 707423; tezę 1 wyroku Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 2010 r., I UK 252/09, LEX nr 577824 oraz tezę 1 postanowienia z dnia 14 stycznia 2010 r., I UK 238/09, LEX nr 577819).

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 czerwca 2008 r., I UK 376/07, OSNP 2009/21-22/295 wyjaśnił, że powszechnie przyjmuje się zasadę uwzględniania przez sądy powszechne skutków prawnych orzeczeń organów administracyjnych, która ma swoje źródło w prawnym rozgraniczeniu drogi sądowej i drogi administracyjnej, czego wyrazem są art. 2 § 3 i art. 177 § 1 pkt 3 k.p.c. oraz art. 16 i 97 § 1 pkt 4 k.p.a., a pod rządami Konstytucji także w idei podziału władz (art. 10) oraz działania organów władzy publicznej na podstawie i w granicach prawa (art. 7). Zasada ta doznaje ograniczenia jedynie w myśl koncepcji tzw. bezwzględnej nieważności decyzji administracyjnej, która nie ma normatywnego umocowania, ale znajduje oparcie w orzecznictwie Sądu Najwyższego, wyrażającym od kilkudziesięciu lat niezmienny pogląd, że decyzja administracyjna nie może wywoływać skutków prawnych, pomimo jej formalnego nieuchylenia, jeśli jest dotknięta wadami, godzącymi w jej istotę jako aktu administracyjnego. Do takich wad zalicza się brak organu powołanego do orzekania w określonej materii oraz niezastosowanie jakiejkolwiek procedury lub oczywiste naruszenie zasad postępowania administracyjnego (por. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 31 maja 1946 r., C. III. 217/46, OSN 1947 nr 1, poz. 25; z dnia 15 października 1951 r., C. 653/51, OSN 1952 nr 3, poz. 75; z dnia 29 czerwca 1957 r., 2 CR 499/57, OSN 1959 nr 3, poz. 88, z dnia 27 sierpnia 1959 r., 1 CR 1051/58, Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego 1960 nr 2, s. 58; z dnia 4 listopada 1959 r., 2 CR 669/59, OSPiKA 1962 nr 4, poz. 106; uchwały z dnia 21 listopada 1980 r., III CZP 43/80, OSNCP 1981 nr 8, poz. 142; z dnia 21 września 1984 r., III CZP 53/84, OSNC 1985 nr 5-6, poz. 65; z dnia 27 listopada 1984 r., III CZP 70/84, OSNCP 1985 nr 8, poz. 108 oraz postanowienie z dnia 9 listopada 1994 r., III CRN 36/94, OSNCP 1995 nr 3, poz. 54 i wyrok z dnia 7 kwietnia 1999 r., I CKN 1079/97, OSNC 1999 nr 11, poz. 189). Koncepcja bezwzględnej nieważności decyzji administracyjnej w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego dotyczy wad decyzji, które dyskwalifikują ją jako indywidualny akt administracyjny z punktu widzenia podstawowych cech kreatywnych przesądzających o bycie prawnym aktu administracyjnego w ogóle. Możność badania, a ściślej - kwestionowania decyzji administracyjnej wyłącznie w ograniczonym zakresie, w myśl wypracowanej w judykaturze Sądu Najwyższego koncepcji bezwzględnej nieważności (nieistnienia) decyzji administracyjnej, stanowi jedyne odstępstwo od zasady związania sądu cywilnego decyzją administracyjną.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 lutego 2010 r., I CSK 312/09 (LEX nr 565992) wyjaśnił, że jeśli rozpoznanie sprawy cywilnej poddane zostało postępowaniu administracyjnemu, to wydana w następstwie tego rozpoznania decyzja administracyjna jest wiążąca w postępowaniu cywilnym, a uchylenie jej, zmiana, stwierdzenie nieważności oraz wznowienie postępowania może nastąpić, stosownie do art. 16 k.p.a., tylko w przypadkach przewidzianych w kodeksie postępowania administracyjnego lub innych ustawach, do których nie należy kodeks postępowania cywilnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 2004 r., V CK 251/04, niepubl. oraz uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 9 października 2007 r., III CZP 46/07, OSNC 2008/3/30).

Odnosząc powyższe rozważania do konkretnego sporu stwierdzić należy, że brak było podstaw do stwierdzenia, że ostateczna decyzja administracyjna Dyrektora (...) Oddziału Wojewódzkiego NFZ w B. z dnia 4 maja 2016 r. została wydana przez organ niepowołany lub niewłaściwy lub w zakresie przedmiotu orzeczenia bez jakiejkolwiek podstawy w obowiązującym prawie materialnym, względnie z oczywistym naruszeniem reguł postępowania administracyjnego (np. decyzja niepodpisana lub wydana bez zachowania jakiejkolwiek procedury), zatem, że jest bezwzględnie nieważna. Dlatego sądy ubezpieczeń społecznych były nią związane w niniejszej sprawie, a w konsekwencji ustaleniem Dyrektora NFZ, że A. Z. (1) prowadził od dnia 2 lipca 2007 r. do dnia 28 lutego 2011 r. pozarolniczą działalność gospodarczą, gdyż ustalenie to warunkowało wydanie pozytywnej decyzji o podleganiu przez niego ubezpieczeniu zdrowotnemu. W konsekwencji zbędnym i niedopuszczalnym było prowadzenie w niniejszej sprawie postępowania dowodowego na okoliczność czy w ww. okresie A. Z. (1) działalność gospodarczą w ww. okresie faktycznie prowadził. Z tych względów zarzut naruszenia art. 233 § 1 kpc nie był skuteczny.

Skutkiem ustalenia, że w okresie od dnia 2 lipca 2007 r. do dnia 28 lutego 2011 r. skarżący faktycznie prowadził działalność gospodarczą, było wyłączenie zastosowania przepisu art. 18a ust 1 pkt 1 ustawy systemowej do ustalenia wysokości podstawy wymiaru składek a w konsekwencji wysokości składek za sporne okresy z tytułu kolejnej działalności gospodarczej jaką wykonywał skarżący. Przypomnieć w tym miejscu trzeba, że zgodnie z art. 18 a ust 1 ustawy systemowej, podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonych, o których mowa w art. 8 ust. 6 pkt 1, w okresie pierwszych 24 miesięcy kalendarzowych od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia. Jednakże zgodnie z ust. 2 pkt 1 art. 18 a ustawy systemowej przepisy ust. 1 nie mają zastosowania do osób, które prowadzą lub w okresie ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych przed dniem rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej prowadziły pozarolniczą działalność.

Ubezpieczony prowadził poprzednio działalność gospodarczą do dnia 28 lutego 2011 r. (nie została ona formalnie zawieszona, ani przed tą datą wykreślona ze stosownej ewidencji), a kolejną działalność gospodarczą rozpoczął z dniem 16 stycznia 2014 r., a więc zanim upłynęło 60 miesięcy kalendarzowych. Zatem w okresie objętym zaskarżoną decyzją nie mógł stosować preferencyjnej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, co oznacza, że pozwany zasadnie w zaskarżonej decyzji ustalił wysokości zadłużenia ubezpieczonego z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne stosownie do art. 18 ust 8 ustawy systemowej. W myśl tego przepisu, podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonych, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 5 i 5a, stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek, ogłoszonego w trybie art. 19 ust. 10 na dany rok kalendarzowy. Składka w nowej wysokości obowiązuje od dnia 1 stycznia do dnia 31 grudnia danego roku.

Jedynie dodatkowo Sąd apelacyjny zauważa, że nie było podstaw do przyjęcia, iż skarżący będąc zatrudniony na stanowisku leśniczego w jednostce samorządu terytorialnego nie mógł prowadzić pokrewnej działalności gospodarczej. Przepis art. 30 ust 1 ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 1282 ze zm.; dalej ustawa o pracownikach samorządowych), stanowi, że pracownik samorządowy zatrudniony na stanowisku urzędniczym, w tym kierowniczym stanowisku urzędniczym, nie może wykonywać zajęć pozostających w sprzeczności lub związanych z zajęciami, które wykonuje w ramach obowiązków służbowych, wywołujących uzasadnione podejrzenie o stronniczość lub interesowność oraz zajęć sprzecznych z obowiązkami wynikającymi z ustawy. W przypadku stwierdzenia naruszenia przez pracownika samorządowego któregokolwiek z zakazów, o których mowa w ust. 1, niezwłocznie rozwiązuje się z nim, bez wypowiedzenia, stosunek pracy w trybie art. 52 § 2 i 3 Kodeksu pracy lub odwołuje się go ze stanowiska (ust. 2). Zgodnie z art. 31 ust. 1 ustawy o pracownikach samorządowych pracownik samorządowy zatrudniony na stanowisku urzędniczym, w tym kierowniczym stanowisku urzędniczym, jest obowiązany złożyć oświadczenie o prowadzeniu działalności gospodarczej. W przypadku prowadzenia działalności gospodarczej pracownik jest obowiązany określić jej charakter. Pracownik ten jest również obowiązany składać odrębne oświadczenia w przypadku zmiany charakteru prowadzonej działalności gospodarczej (ust.2). Pracownik samorządowy, o którym mowa w ust. 1, jest obowiązany złożyć kierownikowi jednostki, w której jest zatrudniony, oświadczenie o prowadzeniu działalności gospodarczej, w terminie 30 dni od dnia podjęcia działalności gospodarczej lub zmiany jej charakteru (ust. 3).

Ubezpieczony został zatrudniony w Urzędzie Miasta w G. na stanowisku leśniczego od dnia 1 stycznia 2008 r. Wówczas obowiązywało rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 2 sierpnia 2005 r. w sprawie zasad wynagradzania pracowników samorządowych zatrudnionych w urzędach gmin, starostwach powiatowych i urzędach marszałkowskich (Dz.U. z 2005 r., Nr 146, poz. 1223), w którym stanowisko leśniczego nie zostało wskazane. Następnie z dniem 1 kwietnia 2009 r. weszło w życie rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 marca 2009 r. w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych (Dz.U. z 2014 r., poz. 1786 ze zm.), w którym nie zakwalifikowano leśniczego jako pracownika zatrudnionego na stanowisku urzędniczym, a wyłącznie jako stanowisko pomocnicze i obsługi (załącznik nr 3, IV tabela, lit. H, pkt 35). Ww. rozporządzenie zostało uchylone z dniem 19 maja 2018 r. rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 15 maja 2018 r. w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych (Dz.U. z 2018 r., poz. 936 ze zm.; dalej rozporządzenie), które również stanowisko leśniczego wymieniało wyłącznie jako stanowisko pomocnicze i obsługi (załącznik nr 3, tabela II, cz. F, pkt 7).

Przepis art. 30 ustawy o pracownikach samorządowych, co należy podkreślić, odnosi się do pracowników zatrudnionych na stanowiskach urzędniczych, w tym kierowniczych stanowiskach urzędniczych. Nie odnosi się do asystentów, doradców oraz pracowników pomocniczych i obsługi. W świetle art. 31 i 34 ustawy, nie mają obowiązku złożenia oświadczenia o prowadzeniu działalności gospodarczej na podstawie art. 31 ustawy pracownicy samorządowi zatrudnieni: między innymi na stanowiskach pomocniczych i obsługi (A. Rycak, Ustawa o pracownikach samorządowych. Komentarz, wyd. II, WK 2016). Zatem ubezpieczony jako pracownik zatrudniony na stanowisku pomocniczym i obsługi nie był objęty regulacją wskazaną w art. 30 i art. 31 ustawy o pracownikach samorządowych.

Mając na względzie powyższe kwestie uznać należało, że zachodziły podstawy prawne do określenia wysokości zadłużenia wnioskodawcy względem pozwanego z tytułu składek. W toku postępowania ubezpieczony nie kwestionował wysokości zadłużenia. Sąd Apelacyjny analizując treść decyzji oraz jej załącznik uznał, że pozwany prawidłowo określił wysokość składek za sporny okres, choć nieprecyzyjnie oznaczył tytuł drugi z tytułów zbiorczo tj. jako „Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych”, gdy zadłużenie to dotyczyło wyłącznie Funduszu Pracy. Pozostaje to jednak bez wpływu na prawidłowość zaskarżonej decyzji, ponieważ z matematycznego punktu widzenia należność składkowa na FP została naliczona w sposób prawidłowy. Ubezpieczony w spornym okresie nie zatrudniał pracowników, a to oznacza, że nie był zobligowany do uiszczania składek na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Zasady i tryb opłacania składki na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych reguluje ustawa z dnia 13 lipca 2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (t.j. Dz.U. z 2020 r., poz. 7) – art. 9. Natomiast skarżący z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej był zobowiązany do uiszczania składek na Fundusz Pracy, który jest państwowym funduszem celowym działającym od 1 stycznia 1990 r. Zasady opłacania jego składek ujęte zostały w ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r., poz. 1409 ze zm.) - art. 104, art. 107. Stopę procentową składki na Fundusz Pracy określa ustawa budżetowa, a składka jest finansowana w całości przez płatnika składek. Do 2018 r. wysokość tej składki wynosiła 2,45 % podstawy jej wymiaru. Jak wynika z porównania treści pisma organu rentowego z dnia 9 czerwca 2016 r. (k. 21 a.r.) oraz załącznika do zaskarżonej decyzji zawierającego szczegółowe zestawienie należności – w decyzji za okres sporny uwzględniono składki na FP naliczone prawidłowo od podstaw wymiaru składek: styczeń 2014 r. - 1.160,05 zł, luty- grudzień 2014 r. = 2.247,60 zł, styczeń – sierpień 2015 r. - 2.375,40 zł, wrzesień 2015 r. - 1.346,06 zł, październik 2015 r. – styczeń 2016 r. – 0 zł. Po pomnożeniu tych kwot x 2,45 % otrzymuje się kwoty składek na FP wskazane w zaskarżonej decyzji i załączniku – odpowiednio - 28,42 zł, 55,07 zł, 58,20 zł.

Naliczenie odsetek od nieopłaconych w terminie składek znajduje swoje uzasadnienie w przepisie art. 23 ust 1 ustawy systemowej.

Mając na względzie powyższe Sąd Apelacyjny uznał, że zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego, jak i decyzja organu rentowego odpowiadają prawu, zaś zarzuty apelacyjne ubezpieczonego okazały się chybione. Dlatego Sąd odwoławczy na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł, jak w punkcie pierwszym sentencji wyroku.

O kosztach procesu za postępowanie kasacyjne Sąd Apelacyjny orzekł w punkcie drugim wyroku uwzględniając zasadę odpowiedzialności za wynik procesu – art. 98 § 1 i 3 k.p.c., art.
99 k.p.c. oraz art. 108 zd. 1 k.p.c. w zw. z § 2 pkt 5 i § 10 ust. 4 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 265) (stawka minimalna 3.600 zł x 75 %) uwzględniając wartość przedmiotu sporu w wysokości 12.707 zł wynikającą z zaskarżonej decyzji. Wysokość kosztów zastępstwa procesowego Sąd II instancji ustalił w wysokości minimalnej , mając na uwadze niezbędny nakład pracy pełnomocnika oraz czynności podjęte przez niego w sprawie, a także charakter sprawy i wkład pełnomocnika w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia – art. 109 § 2 kpc in fine.

SSA Lucyna Ramlo SSA Alicja Podlewska SSA Małgorzata Gerszewska

WYROK

UZASADNIENIE