UZASADNIENIE

(...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w B. /dalej: (...)/ złożyła wniosek o zasiedzenie służebności przesyłu na trzynastu nieruchomościach. Sprawy oznaczone sygnaturami II Ns 1827/17 i II Ns 2440/17 połączono do wspólnego rozpoznania z przedmiotową sprawą o sygnaturze II Ns 1678/17. Niniejsze uzasadnienie zostało jednak ograniczone do części objętej zakresem zaskarżenia w wywiedzionych przez wnioskodawczynię oraz uczestniczkę (...) w W. apelacjach. Stąd nie przytaczano części ustaleń faktycznych jak i rozważań prawnych, w oparciu o które Sąd Rejonowy w Bydgoszczy w postanowieniu z dnia 22 kwietnia 2021 roku przesądził o nabyciu w drodze zasiedzenia służebności przesyłu na nieruchomościach opisanych w punktach od I- VI postanowienia .

Wnioskodawczyni domagała się stwierdzenia, że nabyła przez zasiedzenie na należących do uczestników postępowania: (...) nieruchomości gruntowej, dla której prowadzona jest księga wieczysta (...) /działce nr (...)/, a także należących do Skarbu Państwa nieruchomościach gruntowych znajdujących się w wieczystym użytkowaniu uczestniczki (...) , dla których prowadzone są księgi wieczyste: (...) /działce nr (...)/, (...) /działce nr (...)/, (...) /działce nr (...)/, (...) /działce nr (...)/, (...) /działce nr (...)/, (...) /działce nr (...)/ - nieodpłatną i nieograniczoną w czasie służebność przesyłu, polegającą na korzystaniu z urządzeń przesyłających energię cieplną. Wniosła również o zasądzenie od uczestników postępowania kosztów postępowania według norm przepisanych.

Uczestnik postępowania Skarb Państwa Prezydent Miasta B. nie sprzeciwił się zgłoszonemu wnioskowi.

Uczestniczka postępowania (...) z siedzibą w W. domagała się oddalenia wniosku oraz zasądzenia od wnioskodawczyni kosztów postępowania według norm przepisanych.

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 22 kwietnia 2021 roku Sąd Rejonowy w Bydgoszczy :

- w pkt VII - stwierdził, że wnioskodawczyni z dniem 20 września 2011 roku nabyła w drodze zasiedzenia na prawie użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej, obejmujących działkę ewidencyjną oznaczoną numerem (...) obrębu geodezyjnego (...), położonej w B., dla której prowadzona jest księga wieczysta (...) służebność przesyłu, obejmującą uprawnienie do utrzymywania na powierzchni jej gruntu urządzenia przesyłowego w postaci magistrali ciepłowniczej /określonej i szczegółowo opisanej w tym punkcie postanowienia wraz ze sprecyzowanym zakresem uprawnienia do eksploatacji tych urządzeń/;

- w pkt VIII - stwierdził, że wnioskodawczyni z dniem 20 września 2011 roku nabyła w drodze zasiedzenia na prawie użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej, obejmujących działkę ewidencyjną oznaczoną numerem (...) obrębu geodezyjnego (...), położonej w B., dla której prowadzona jest księga wieczysta (...) służebność przesyłu, obejmującą uprawnienie do utrzymywania na powierzchni jej gruntu urządzenia przesyłowego w postaci magistrali ciepłowniczej /określonej i szczegółowo opisanej w tym punkcie postanowienia wraz ze sprecyzowanym zakresem uprawnienia do eksploatacji tych urządzeń/;

- w pkt IX - stwierdził, że wnioskodawczyni z dniem 20 września 2011 roku nabyła w drodze zasiedzenia na prawie użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej, obejmujących działkę ewidencyjną oznaczoną numerem (...) obrębu geodezyjnego (...), położonej w B., dla której prowadzona jest księga wieczysta (...) służebność przesyłu, obejmującą uprawnienie do utrzymywania na powierzchni jej gruntu urządzenia przesyłowego w postaci magistrali ciepłowniczej /określonej i szczegółowo opisanej w tym punkcie postanowienia wraz ze sprecyzowanym zakresem uprawnienia do eksploatacji tych urządzeń/;

- w pkt X - stwierdził, że wnioskodawczyni z dniem 20 września 2011 roku nabyła w drodze zasiedzenia na prawie użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej, obejmujących działkę ewidencyjną oznaczoną numerem (...) obrębu geodezyjnego (...), położonej w B., dla której prowadzona jest księga wieczysta (...) służebność przesyłu, obejmującą uprawnienie do utrzymywania na powierzchni jej gruntu urządzenia przesyłowego w postaci magistrali ciepłowniczej /określonej i szczegółowo opisanej w tym punkcie postanowienia wraz ze sprecyzowanym zakresem uprawnienia do eksploatacji tych urządzeń/;

- w pkt XI - stwierdził, że wnioskodawczyni z dniem 20 września 2011 roku nabyła w drodze zasiedzenia na prawie użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej, obejmujących działkę ewidencyjną oznaczoną numerem (...) obrębu geodezyjnego (...), położonej w B., dla której prowadzona jest księga wieczysta (...) służebność przesyłu, obejmującą uprawnienie do utrzymywania na powierzchni jej gruntu urządzenia przesyłowego w postaci magistrali ciepłowniczej /określonej i szczegółowo opisanej w tym punkcie postanowienia wraz ze sprecyzowanym zakresem uprawnienia do eksploatacji tych urządzeń/;

- w pkt XII - stwierdził, że wnioskodawczyni z dniem 20 września 2011 roku nabyła w drodze zasiedzenia na prawie użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej, obejmujących działkę ewidencyjną oznaczoną numerem (...) obrębu geodezyjnego (...), położonej w B., dla której prowadzona jest księga wieczysta (...) służebność przesyłu, obejmującą uprawnienie do utrzymywania na powierzchni jej gruntu urządzenia przesyłowego w postaci magistrali ciepłowniczej /określonej i szczegółowo opisanej w tym punkcie postanowienia wraz ze sprecyzowanym zakresem uprawnienia do eksploatacji tych urządzeń/;

- w pkt XIII - oddalił żądanie wnioskodawcy w pozostałym zakresie;

- w pkt XIV - ustalił, że koszty postępowania ponoszą: 1) wnioskodawczyni w 1/13 części; 2) uczestnik postępowania (...) w 2/13 częściach; 5) uczestnik postępowania (...) w 6/13 części;

- w pkt XV - nakazał pobrać od wnioskodawczyni na rzecz Skarbu Państwa Sądu Rejonowego w Bydgoszczy kwotę 1.183,55 zł tytułem wydatków sądowych tymczasowo przez niego poniesionych;

- w pkt XVII - nakazał pobrać od uczestnika postępowania (...) na rzecz Skarbu Państwa Sądu Rejonowego w Bydgoszczy kwotę 7.101,30 zł tytułem wydatków sądowych tymczasowo przez niego poniesionych;

- w pkt XIX - zasądził od uczestnika postępowania (...) na rzecz wnioskodawczyni kwotę 897 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania;

- w pkt XXII - zasądził od uczestnika postępowania (...) na rzecz wnioskodawczyni kwotę 1.697 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd I instancji wydał w oparciu o następujące ustalenia faktyczne i rozważania natury prawnej:

Na podstawie decyzji Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w B. z dniem 25 kwietnia 1973 roku (...) objęło w użytkowanie nieruchomość gruntową położoną w B. obejmującą działki ewidencyjne numer (...), na której znajdowała się siedziba tego przedsiębiorstwa państwowego i która była powiązana funkcjonalnie z całą siecią cieplną tego przedsiębiorstwa.

W dniu 31 grudnia 1986 roku (...) Biuro (...) na zlecenie inwestora (...) w B. sporządziło projekt techniczny budowy ciepłociągu (...) – B. – (...) nr 2. Jego opracowanie zostało poprzedzone dokonaniem przez zleceniobiorcę wymaganych wówczas obowiązującym prawem uzgodnień dotyczących przebiegu trasy projektowanego urządzenia przesyłowego. Uzgodnienia te zostały dokonane w szczególności z organami administracji leśnej, planowania i zagospodarowania przestrzennego, drogowej oraz (...).

Inwestycja, której przedmiotem była budowa ciepłociągu została zrealizowana na zlecenie (...) w B. w latach 1986-1990 roku przez (...).

Uchwałą numer XV/145/91 z dnia 29 kwietnia 1991 roku w sprawie komunalizacji (...) w B. oraz (...) w B. Rada Miejska B. zdecydowała w szczególności o zwróceniu się do Wojewody (...) o wydanie decyzji w sprawie przekazania mienia komunalizowanego (...) w B..

W dniu 19 września 1991 roku (...) w B. zawarło z (...) Zakładami (...) oraz (...) w B. umowę, której przedmiotem była eksploatacja na zlecenie tych podmiotów ciepłowni położonej w B. i sieci przesyłowej prowadzącej z tej ciepłowni do (...) oraz „zagospodarowanie nadwyżek mocy cieplnej”.

Na mocy zarządzenia numer 156/91 Wojewody (...) z dnia 25 września 1991 roku w sprawie podziału przedsiębiorstwa państwowego podlegającego komunalizacji ustalono termin zakończenia działalności (...) na dzień 31 grudnia 1991 roku oraz ustalono, że w wyniku podziału utworzone zostanie w szczególności przedsiębiorstwo w gminie B., którego formę organizacyjno-prawną określi w terminie do dnia 31 grudnia 1991 roku rada gminy. Ustalono równocześnie, że środki trwałe dzielonego przedsiębiorstwa zostaną podzielone na podstawie bilansu sporządzonego na dzień 31 grudnia 1991 roku pomiędzy utworzone przedsiębiorstwa.

Uchwałą numer XX/194/91 z dnia 28 listopada 1991 w sprawie wyboru formy organizacyjno-prawnej zagospodarowania podzielonych i niepodzielonych składników mienia (...) w B. podlegających przejęciu przez gminę G. B. dokonała wyboru formy organizacyjno-prawnej zagospodarowania majątku poprzez wniesienie składników mienia jako aportu rzeczowego do utworzonej w tym celu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością o nazwie (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością.

Wojewoda (...) decyzją z dnia 14 kwietnia 1992 roku przekazał nieodpłatnie na własność Gminy B. nieruchomość położoną w B. obejmujące działki ewidencyjne oznaczone numerami (...) o łącznej powierzchni 29111 metrów kwadratowych, dla których prowadzona była księga wieczysta (...).

Zarządzeniem numer 324/92 z dnia 15 grudnia 1992 roku, zmieniającym zarządzenie numer 156/91, Wojewoda (...) ustalił, że przedsiębiorstwa przejmujące części majątku (...) za pośrednictwem gmin, stają się z dniem utworzenia jego następcami prawnymi w zakresie przejętych składników mienia, zobowiązań i należności, zgodnie z wynikiem inwentaryzacji i podziałem składników mienia przeprowadzonych przez komisję powołaną do przeprowadzenia jej przeprowadzenia.

Zarządzeniem numer 326/92 z dnia 16 grudnia 1992 roku Wojewoda (...) uznał (...) w B. za zlikwidowane, w drodze podziału przedsiębiorstwa podlegającego komunalizacji. Jednocześnie wnioskiem z dnia 16 grudnia 1992 roku zwrócił się do Sądu Rejonowego w Bydgoszczy o wykreślenie przedsiębiorstwa z rejestru przedsiębiorstw państwowych. Postanowieniem z dnia 10 lutego 1993 roku Sąd Rejonowy w Bydgoszczy wykreślił z rejestru przedsiębiorstw państwowych (...)

Postanowieniem z dnia 21 maja 1992 roku Sąd Rejonowy w Bydgoszczy zarejestrował w rejestrze handlowym spółkę pod firmą (...) spółka z o.o. z siedzibą w B..

W dniu 31 grudnia 1993 roku (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością nabyło od (...) Zakładów (...) ciepłownię /kotłownię/ B. wraz siecią cieplną prowadzącą od tej ciepłowni do (...).

W dniu 23 sierpnia 1994 roku Gmina B. wraz Gminą S., Gminą K. oraz Gminą S. zawarła nową umowę spółki z ograniczoną odpowiedzialnością pod firmą (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, obejmując 610 udziałów, na poczet pokrycia których wniosła wkład niepieniężny w postaci urządzeń do produkcji i przesyłu ciepła i gorącej wody, pary technologicznej oraz innych środków trwałych wyszczególnionych w załącznikach do tej umowy z podaniem numerów inwentarzowych.

Decyzją Zarządu Miasta B. z dnia 2 grudnia 1994 roku orzeczono o nabyciu przez (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w B. prawa użytkowania wieczystego gruntów obejmujących działki ewidencyjne oznaczone numerami (...).

(...) spółka z o.o. na podstawie umowy zawartej w dniu 23 czerwca 1999 roku z (...) Zakładami (...) w B. dostarcza do nich energię cieplną.

Nieruchomość gruntowa, obejmująca działkę ewidencyjną oznaczoną numerem (...) obrębu (...), położoną w miejscowości B., dla której prowadzona jest księga wieczysta (...), stanowi przedmiot własności (...), którą nabyła na mocy umowy z dnia 29 lipca 2005 roku. W chwili realizacji inwestycji nieruchomość stanowiła własność Z. K. (1), której zgody na realizację inwestycji (...) Zakłady (...) nie uzyskały. Przez wchodzącą w skład tej nieruchomości gruntowej działkę geodezyjną nr (...) przebiega urządzenie służące do przesyłu ciepła w postaci napowietrznego ciepłociągu magistralnego 2x400 mm o długości 40,92 metrów.

Nieruchomość gruntowa, obejmująca działkę ewidencyjną oznaczoną numerem (...) obrębu (...), położona w B., dla której prowadzona jest księga wieczysta (...), stanowi przedmiot własności Skarbu Państwa – Prezydenta Miasta B. i pozostaje w użytkowaniu wieczystym (...) Teren działki został uznany za teren zamknięty, zastrzeżony ze względu na obronność i bezpieczeństwo państwa, w związku z usytuowaniem linii kolejowej. W chwili rozpoczęcia realizacji inwestycji nieruchomość stanowiła własność Skarbu Państwa. Przez wchodzącą w skład tej nieruchomości gruntowej działkę geodezyjną nr (...) przebiega urządzenie służące do przesyłu ciepła w postaci napowietrznego ciepłociągu magistralnego 2x400 mm o długości 250,64 metrów.

Nieruchomość gruntowa, obejmująca działkę ewidencyjną oznaczoną numerem (...) obrębu (...), położona w B., dla której prowadzona jest księga wieczysta (...) /winno być: (...)/, stanowi przedmiot własności Skarbu Państwa – Prezydenta Miasta B. i pozostaje w użytkowaniu wieczystym (...) Państwowych spółka akcyjna. Teren działki został uznany za teren zamknięty, zastrzeżony ze względu na obronność i bezpieczeństwo państwa, w związku z usytuowaniem linii kolejowej. W chwili rozpoczęcia realizacji inwestycji nieruchomość stanowiła własność Skarbu Państwa. Przez wchodzącą w skład tej nieruchomości gruntowej działkę geodezyjną nr (...) przebiega urządzenie służące do przesyłu ciepła w postaci napowietrznego ciepłociągu magistralnego 2x400 mm o długości 10,43 metrów.

Nieruchomość gruntowa, obejmująca działkę ewidencyjną oznaczoną numerem (...) obrębu (...), położona w B., dla której prowadzona jest księga wieczysta (...), stanowi przedmiot własności Skarbu Państwa – Prezydenta Miasta B. i pozostaje w użytkowaniu wieczystym (...) spółka akcyjna. Teren działki został uznany za teren zamknięty, zastrzeżony ze względu na obronność i bezpieczeństwo państwa, w związku z usytuowaniem linii kolejowej. W chwili rozpoczęcia realizacji inwestycji nieruchomość stanowiła własność Skarbu Państwa. Przez wchodzącą w skład tej nieruchomości gruntowej działkę geodezyjną nr (...) przebiega urządzenie służące do przesyłu ciepła w postaci podziemnego ciepłociągu magistralnego 2x400 mm o długości 21, 23 metrów.

Nieruchomość gruntowa, obejmująca działkę ewidencyjną oznaczoną numerem (...) obrębu (...), położona w B., dla której prowadzona jest księga wieczysta (...), stanowi przedmiot własności Skarbu Państwa – Prezydenta Miasta B. i pozostaje w użytkowaniu wieczystym (...) spółka akcyjna. Teren działki został uznany za teren zamknięty, zastrzeżony ze względu na obronność i bezpieczeństwo państwa, w związku z usytuowaniem linii kolejowej. W chwili rozpoczęcia realizacji inwestycji nieruchomość stanowiła własność Skarbu Państwa. Przez wchodzącą w skład wskazanej tej nieruchomości gruntowej działkę geodezyjną nr (...) przebiega urządzenie służące do przesyłu ciepła w postaci napowietrznego ciepłociągu magistralnego 2x400 mm o długości 9,07 metrów.

Nieruchomość gruntowa, obejmująca działkę ewidencyjną oznaczoną numerem (...) obrębu (...), położona w B., dla której prowadzona jest księga wieczysta (...), stanowi przedmiot własności Skarbu Państwa – Prezydenta Miasta B. i pozostaje w użytkowaniu wieczystym (...) Państwowych spółka akcyjna. Teren działki został uznany za teren zamknięty, zastrzeżony ze względu na obronność i bezpieczeństwo państwa, w związku z usytuowaniem linii kolejowej. W chwili rozpoczęcia realizacji inwestycji nieruchomość stanowiła własność Skarbu Państwa. Przez wchodzącą w skład tej nieruchomości gruntowej działkę geodezyjną nr (...) przebiega urządzenie służące do przesyłu ciepła w postaci napowietrznego ciepłociągu magistralnego 2x400 mm o długości 0,33 metrów.

Nieruchomość gruntowa, obejmująca działkę ewidencyjną oznaczoną numerem (...) obrębu (...), położona w B., dla której prowadzona jest księga wieczysta (...), stanowi przedmiot własności Skarbu Państwa – Prezydenta Miasta B. i pozostaje w użytkowaniu wieczystym (...) spółka akcyjna. Teren działki został uznany za teren zamknięty, zastrzeżony ze względu na obronność i bezpieczeństwo państwa, w związku z usytuowaniem linii kolejowej. W chwili rozpoczęcia realizacji inwestycji nieruchomość stanowiła własność Skarbu Państwa. Przez wchodzącą w skład tej nieruchomości gruntowej działkę geodezyjną nr (...) przebiega urządzenie służące do przesyłu ciepła w postaci napowietrznego ciepłociągu magistralnego 2x400 mm o długości 26,5 metrów.

Właścicielem urządzeń przesyłowych zlokalizowanych na wyżej wskazanych nieruchomościach jest obecnie (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w B.. Eksploatacja i dostawa ciepła do odbiorców za pośrednictwem tych urządzeń przesyłowych trwa nieprzerwanie od prawie 30 lat. Przebieg ciepłociągu na działkach wskazanych powyżej nie uległ zmianie od momentu jego wybudowania i przez cały ten czas jest on wykorzystywany do przesyłania ciepła.

W okresie eksploatacji ciepłociągu pracownicy przedsiębiorstwa ciepłowniczego dokonywali obchodów pieszych terenu, przez który biegnie magistrala ciepłownicza w celu skontrolowania stanu urządzeń przesyłowych, przy czym jedynie w przypadku terenów wojskowych następowało z uwzględnieniem obowiązujących regulacji administracyjnoprawnych w zakresie wejścia i poruszania się po terenie zamkniętym. W przypadku wszystkich pozostałych terenów pracownicy dokonywali czynności kontrolnych bez zgody ich właściciela. Dostęp do ciepłociągu jest im niezbędny w celu usunięcia awarii lub usunięcia nieszczelności.

Ciepłociąg przebiega w terenie w odległości mniejszej niż cztery metry lub nawet mniejszej niż trzy metry od granicy własności nieruchomości nie objętej niniejszym postępowaniem. Ponadto wzdłuż ciepłociągu przebiegającego przez działki oznaczone numerami (...) w obrębie (...) oraz działki (...) w obrębie (...) po jego zachodniej stronie przebiega droga wewnętrzna o szerokości od 3,5 do 4 metrów wyłożona płytami betonowymi, umożliwiającymi dojazd środkami transportu do tego urządzenia. Podobnie bezpośredni dostęp do ciepłociągu istnieje od ulicy (...) na jego odcinku przebiegającym na terenie obrębu B..

Pas eksploatacyjny /pas technologiczny/ dla urządzeń przesyłowych zlokalizowanych na nieruchomościach stanowiących przedmiot niniejszego postępowania niezbędny do prawidłowej eksploatacji ciepłociągu wynosić powinien co do zasady cztery metry po obu jego stronach. Niemniej z uwagi wyżej wskazane uwarunkowania faktyczne przyjąć należy /Wariant I opinii biegłego sądowego S. B./, że pas eksploatacyjny obejmuje: dla nieruchomości, dla której prowadzona jest księga wieczysta (...) i obejmującej działkę (...) pas gruntu o długości 40,92 metrów i powierzchni 0,0307 ha; dla nieruchomości, dla której prowadzona jest księga wieczysta (...) i obejmującej działkę (...) pas gruntu o długości 250,64 metrów i powierzchni 0,0855 ha; dla nieruchomości, dla której prowadzona jest księga wieczysta (...) i obejmującej działkę (...) pas gruntu o długości 10,43 metrów i powierzchni 0,0078 ha; dla nieruchomości, dla której prowadzona jest księga wieczysta (...) i obejmującej działkę (...) pas gruntu o długości 21,23 metrów i powierzchni 0,0170 ha; dla nieruchomości, dla której prowadzona jest księga wieczysta (...) i obejmującej działkę (...) pas gruntu o długości 9,07 metrów i powierzchni 0,0060 ha; dla nieruchomości, dla której prowadzona jest księga wieczysta (...) i obejmującej działkę (...) pas gruntu o długości 0,33 metrów i powierzchni 0,0004 ha; dla nieruchomości, dla której prowadzona jest księga wieczysta (...) i obejmującej działkę (...) pas gruntu o długości 26,50 metrów i powierzchni 0,0168 ha.

Przebieg służebności przesyłu zgodnie z powyższymi ustaleniami dla poszczególnych działek ilustrują załączniki numer: 1 do opinii biegłego sądowego S. B. z dnia 17 grudnia 2019 roku oraz 2 i 3 do opinii z dnia 30 lipca 2020 roku tego biegłego.

Powyższy stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił na podstawie znajdujących się w aktach sprawy oryginałów, odpisów i niepotwierdzonych za zgodność z oryginałem kopii dokumentów urzędowych i prywatnych. Podstawą ustaleń faktycznych były także zeznania przesłuchiwanych w sprawie świadków. Istotne znaczenie w ocenie Sądu I instancji miała w niniejszej sprawie opinia biegłego sądowego z zakresu ciepłownictwa M. B. (1), który ustalił , iż zlokalizowane na nieruchomościach uczestników urządzenie przesyłowe zostało wybudowane w latach 1986-1990 i oddane do eksploatacji w roku 1991 oraz określił i uzasadnił szerokość niezbędnego pasa eksploatacyjnego. Podstawą ustaleń faktycznych była także opinia biegłego S. B. co do szczegółowego określenia przebiegu służebności przesyłu.

Przechodząc do rozważań natury prawnej Sąd Rejonowy wskazał, że instytucja służebności przesyłu została wprowadzona do polskiego porządku prawnego ustawą z dnia 30 maja 2008 roku o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw dopiero w dniu 3 sierpnia 2008 roku. Ustawodawca zdecydował o jej odrębnym uregulowaniu i przyjął, że polega ona na obciążeniu nieruchomości na rzecz przedsiębiorcy prawem polegającym na możliwości korzystania w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem urządzeń przesyłowych /art. 305 ¹ k.c./. Ustanowienie służebności przesyłu może nastąpić co do zasady w drodze umowy lub orzeczenia sądowego. Możliwe jest również nabycie tej służebności z mocy samego prawa – w rezultacie jej zasiedzenia. Podkreślić należy jednak, że w drodze zasiedzenia możliwe jest nabycie służebności przesyłu, dopiero z upływem okresu, którego koniec przypada po dniu 3 sierpnia 2008 roku, przy dopuszczalnym przez orzecznictwo i doktrynę doliczeniu do okresu wymaganego do zasiedzenia, okresu występowania na nieruchomości stanu faktycznego odpowiadającego treści służebności przesyłu przed wejściem w życie art. 305 ¹ -305 ⁴ k.c. W przypadku natomiast stanów faktycznych, odpowiadających swą treścią służebności przesyłu, które występowały przed dniem 3 sierpnia 2008 roku, możliwe było wyłącznie nabycie w drodze zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu.

Zasiedzenie jest pierwotnym sposobem nabycia własności rzeczy oraz innych praw rzeczowych przez nieuprawnionego jej posiadacza związanym z faktycznym, długotrwałym i niezakłóconym wykonywaniem tego prawa. Zgodnie z przepisem art. 292 k.c. /stosowanym do służebności przesyłu na podstawie odesłania z art. 305 ⁴ k.c./, służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie tylko w wypadku, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia. Przepisy o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie stosuje się odpowiednio. Z kolei zgodnie z przepisami art. 172 § 1 i 2 k.c., posiadacz nieruchomości niebędący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat dwudziestu jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze /zasiedzenie/. Po upływie lat trzydziestu posiadacz nieruchomości nabywa jej własność, choćby uzyskał posiadanie w złej wierze.

Uwzględniając powyżej przytoczone uregulowania prawne Sąd Rejonowy przyjął, że nabycie służebności przesyłu /lub służebności gruntowej o treści służebności przesyłu/ w drodze zasiedzenie uzależnione jest od kumulatywnego spełnienia przesłanek: istnienia trwałego i widocznego urządzenia, posiadania służebności oraz upływu czasu.

Biorąc to pod uwagę Sąd Rejonowy dokonał w pierwszej kolejności oceny zaistnienia w niniejszym stanie faktycznym przesłanki „widoczności trwałego urządzenia”, spełnienie której w niniejszym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał za oczywiste. Nie ulega wątpliwości, że urządzenie przesyłowe w postaci ciepłociągu zlokalizowane na nieruchomościach stanowiących przedmiot niniejszego postępowania posiada trwały charakter oraz jest urządzeniem posadowionym w znakomitej części swojego przebiegu na powierzchni gruntu. Nie ulega więc wątpliwości, że właściciele czy użytkownicy wieczyści tych spośród nieruchomości, na których urządzenie na krótkich odcinkach przebiega pod ziemią, bez najmniejszego trudu są w stanie i powinni mieć możliwość powzięcia informacji o istnieniu i przebiegu ciepłociągu.

W wyroku z dnia 13 września 2017 r., IV CSK 623/16 Sąd Najwyższy wskazał, iż podziemne urządzenia mogą być zasiedziane także wtedy, gdy nie ma na powierzchni żadnych ich elementów, ale są uwidocznione na mapach. Z kolei w postanowieniu z dnia 31 maja 2017 r., V CSK 557/16 Sąd Najwyższy wyjaśnił, iż pojęcie widocznego urządzenia obejmuje nie tylko urządzenia przesyłowe fizycznie usytuowane na obciążonej nieruchomości w sposób umożliwiający stwierdzenie tego faktu przez każdego obserwatora, ale także urządzenia przesyłowe, które nie są na pierwszy rzut oka widoczne, lecz istnienia których właściciel nieruchomości obciążonej powinien mieć świadomość na podstawie konkretnych okoliczności, np. rozmieszczenia rurociągu na sąsiednich działkach, usytuowaniu na nich komory rewizyjnej czy możliwości zapoznania się z mapami dokumentującymi przebieg rurociągu. W postanowieniach Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2017 r., II CZ 148/16 oraz z dnia 15 kwietnia 2016 r., I CSK 226/15 wskazano, iż zasiedzenie służebności gruntowej wymaga nie tylko posiadania służebności określonego w art. 352 § 1 k.c., ale również korzystania z trwałego i widocznego urządzenia /art. 292 k.c./. Urządzenie widoczne to urządzenie postrzegalne dla każdego przeciętnego uczestnika obrotu. W konsekwencji podziemne urządzenia przesyłowe również spełniają przesłankę widoczności, jeżeli z innych łatwo dostępnych danych wynika niewątpliwie, że istnieją.

W ocenie Sądu Rejonowego zebrany w sprawie materiał dowodowy bez najmniejszych wątpliwości potwierdzał, że wskazany w treści wniosków ciepłociąg 2 (...) 400 mm przechodzący przez nieruchomości uczestników znajduje się w niemal całym swoim przebiegu nad powierzchnią gruntu, stanowi urządzenie „widoczne” w rozumieniu powyżej przedstawionych regulacji prawnych.

Pojęcie posiadania służebności zostało zdefiniowane w przepisach art. 352 k.c., w myśl którego, kto faktycznie korzysta z cudzej nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności, jest posiadaczem służebności. Do posiadania służebności stosuje się odpowiednio przepisy o posiadaniu rzeczy. Wedle powołanych przepisów posiadacz służebności to osoba, która korzysta z nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności, ale z zamiarem korzystania dla siebie. Wymaganym przez ustawodawcę dla zasiedzenia służebności wyrazem jej posiadania jest korzystanie z trwałych, widocznych urządzeń. Ustawodawca wymaga, by posiadanie służebności miało charakter jawny i w sposób niedwuznaczny wskazywało na to, iż posiadacz uzurpuje sobie prawo korzystania z cudzej nieruchomości w zakresie służebności gruntowej /por. E. Gniewek, Kodeks cywilny, Księga druga, Komentarz,, Zakamycze 2001/.

Sąd Rejonowy stwierdził, że za wyjątkiem nieruchomości gruntowej, obejmującej działkę (...) obrębu (...), położoną w miejscowości B., dla której prowadzona jest księga wieczysta (...), która w dacie rozpoczęcia realizacji budowy ciepłociągu stanowiła własność Z. K. (1), sporny ciepłociąg został wybudowany z woli ówczesnego właściciela spornych nieruchomości, jakim był Skarb Państwa reprezentowany w tym przypadku przez (...) Zakłady (...) numer 2 w B., a sama jego budowa stanowiła wykonywanie prawa własności na nieruchomościach przez samego ich właściciela. Z zebranego materiału dowodowego nie sposób bowiem wywieść, aby (...) Zakłady (...) numer 2 realizując budowę ciepłociągu na spornych nieruchomościach, należących wówczas do Skarbu Państwa, działały wbrew woli ówczesnego właściciela tych nieruchomości, którego mieniem zarządzały w jako tzw. mieniem ogólnonarodowym.

W dalszej kolejności Sąd I instancji przyjął, że najwcześniejszym momentem od jakiego mógł rozpocząć swój bieg termin zasiedzenia służebności przesyłu musi być chwila, w której albo sam ciepłociąg, albo też którakolwiek z nieruchomości objętych niniejszym postępowaniem przestały stanowić własność Skarbu Państwa.

W przypadku nieruchomości gruntowych, które do chwili obecnej stanowią własność Skarbu Państwa, takim momentem będzie dzień 5 grudnia 1990 roku, kiedy to ówczesne (...) Zakłady (...) na mocy art. 2 ust. 2 z dnia 29 września 1990 roku o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości /Dz. U. Nr 79 poz. 464/ nabyły własność realizowanego przez siebie ciepłociągu.

Dopiero od wyżej wskazanej daty można mówić nie o korzystaniu przez właściciela ciepłociągu z własnych nieruchomości, ale o korzystaniu przez (...) Zakłady (...) w B. z gruntu Skarbu Państwa oraz o korzystaniu najpierw przez Skarb Państwa, a następnie od 7 stycznia 1991 roku /postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2015 r. IV CSK 280/14/ przez (...) Zakłady (...) w B. z gruntów (...).

W tym miejscu Sąd I instancji wskazał jednak na pewną wątpliwość, a mianowicie, czy w przypadku Skarbu Państwa /w odniesieniu do gruntów komunalnych/ oraz (...) /w odniesieniu do gruntów komunalnych po dniu 7 stycznia 1991 roku oraz gruntów Skarbu Państwa po dniu 5 grudnia 1990 roku/, które bez wątpienia nigdy nie były i nie są przedsiębiorcami przesyłowym można mówić o posiadaniu służebności gruntowej o treści służebności przesyłu.

Sąd Rejonowy odniósł się stanowisk zaprezentowanych w literaturze przedmiotu , gdzie podkreśla się, że podmiotem, na rzecz którego może być ustanowiona służebność przesyłu jest wyłącznie przedsiębiorca, a więc osoba fizyczna, osoba prawna i podmiot ustawowy, o którym mowa w art. 331 § 1 k.c., prowadzące we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową. Przedmiotem działalności takiego przedsiębiorcy powinna być przy tym działalność związana z wykorzystaniem urządzeń przesyłowych /zob. G. Bieniek, Urządzenia przesyłowe. Problematyka prawna, Warszawa 2009, s. 11; B. Rakoczy, Służebność przesyłu w praktyce, Warszawa 2009, s. 16; por. uzasadnienie projektu ustawy o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, Sejm RP VI kadencji, druk sejmowy nr 81/. Uprawniona do służebności przesyłu może być również gmina, jeżeli urządzenia przesyłowe są jej własnością i prowadzi ona działalność w zakresie na przykład zbiorowego zaopatrywania w wodę lub zbiorowego odprowadzania ścieków przez wyodrębniony zakład budżetowy /G. B., Urządzenia przesyłowe..., s. 57; tak też B. R., Służebność przesyłu w praktyce, s. 42/. Skoro więc ustanowienie służebności przesyłu jest możliwe tylko na rzecz takiego przedsiębiorcy lub gminy, które są właścicielem urządzeń, służących do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej oraz innych urządzeń podobnych, to tym bardziej zasiedzenie tego rodzaju służebności czy w ogóle posiadanie takie służebności możliwe jest wyłącznie przez tego rodzaju podmiot. W ocenie Sądu I instancji dotyczy to również posiadania i zasiedzenia służebności gruntowej o treści służebności przesyłu oraz samej nieruchomości przesyłu.

Zdaniem Sądu Rejonowego należało przyjąć ,że wykładania celowościowa jednoznacznie wskazuje, iż o posiadaniu służebności przesyłu lub służebności gruntowej o treści służebności przesyłu w odniesieniu do nieruchomości stanowiących przedmiot niniejszego postępowania można mówić dopiero od momentu objęcia w posiadanie takiej służebności przez przedsiębiorcę przesyłowego.

Z zebranego w sprawie materiału dowodowego wynikało, że o objęciu w posiadanie służebności o treści służebności przesyłu przez przedsiębiorcę przesyłowego można mówić dopiero po dniu 19 września 1991 roku, kiedy to poprzednik prawny wnioskodawcy: (...) zawarło z ówczesnym właścicielem ciepłociągu (...) Zakładami (...) nr 2 umowę, której przedmiotem była eksploatacja tego urządzenia. W następstwie tej umowy, poprzednik prawny wnioskodawcy wszedł w posiadanie służebności gruntowej o treści służebności przesyłu. Od tego bowiem dopiero momentu ciepłociąg zaczął służyć nie tylko dostarczaniu ciepła do (...), ale również zaspokajaniu potrzeb grzewczych wszystkich klientów (...). W wyżej wskazanej umowie jednoznacznie wskazano, że eksploatacja realizowana będzie wprawdzie na zlecenie (...), ale zleceniobiorca będzie miał możliwość zagospodarowania nadwyżek ciepła, a więc wprowadzić je do własnej sieci grzewczej.

Wnioskodawczyni nie przedstawiła żadnego dowodu na to, że w chwili objęcia w posiadanie spornych urządzeń przesyłowych przez (...) w dniu 19 września 1991 roku lub w późniejszym czasie właściciele nieruchomości stanowiących przedmiot niniejszego postępowania: (...), Skarb Państwa, względnie użytkownik wieczysty nieruchomości gruntowych obejmujących działki ewidencyjne oznaczone numerami (...), to jest (...) S.A. - ustanowili na rzecz (...), albo wnioskodawczyni służebność gruntową o treści służebności przesyłu. To samo z pewnością można powiedzieć o przywołanej wyżej nieruchomości obejmującej działkę (...) obrębu (...), położoną w miejscowości B., dla której prowadzona jest księga wieczysta (...) i która w tamtym czasie stanowiła własność Z. K. (1). Nie przedstawiła również żadnego dowodu na posiadanie, jakiegokolwiek innego tytułu prawnego pozwalającego mu na korzystanie z tych nieruchomości po 19 września 1991 roku.

Uwzględniając powyżej wskazane okoliczności Sąd Rejonowy uznał, że kwestia korzystania przez (...) i jego następców prawnych ze spornych nieruchomości nie została w sposób formalny nigdy uregulowana.

W chwili objęcia spornego urządzenia przesyłowego w posiadanie od (...), a więc od następcy prawnego ich właściciela /wyjątek stanowi tutaj nieruchomość, dla której prowadzona jest księga wieczysta (...)/ poprzednik prawny wnioskodawcy (...), miało prawo /choć było to błędne przekonanie/ sądzić, że przysługuje mu do spornych nieruchomości tytuł prawny w postaci służebności gruntowej o treści służebności przesyłu, umożliwiającej mu korzystanie z tych nieruchomości, które w chwili rozpoczęcia inwestycji stanowiły własność Skarbu Państwa. Dostarczone przez wnioskodawcę dokumenty w sposób jasny i wyczerpujący dowodziły bowiem, że (...) Zakłady (...) w B. weszły w posiadanie spornych urządzeń nie tylko za wiedzą i zgodą, ale wręcz z woli Skarbu Państwa. Proces uwłaszczenia przedsiębiorstw państwowych zainicjowany został bowiem z woli samego ustawodawcy /postanowienie SN z dnia 5 lipca 2011 roku w sprawie IV CSK 606/11, wyrok SN z dnia 10 lipca 2013 roku w sprawie V CSK 320/12/.

Innymi słowy poprzednik prawny wnioskodawcy znajdował się w chwili objęcia w posiadanie służebności w dobrej wierze.

W ocenie Sądu Rejonowego wnioskodawczyni nie wykazała natomiast , że w dniu 19 września 1991 roku, kiedy to (...) przyjęło do eksploatacji wskazany w treści wniosku ciepłociąg od (...), uzyskało ono prawo do korzystania nieruchomości gruntowej, dla której prowadzona jest księga wieczysta (...), a która w tamtym czasie stanowiła własność Z. K. (2). Brak było w ocenie Sądu jakichkolwiek podstaw do przyjęcia, że Skarb Państwa - (...) Zakłady (...) znajdował się w dobrej wierze w chwili wybudowania ciepłociągu i rozpoczęcia korzystania z nieruchomości należącej do tej osoby fizycznej. Z zebranego w sprawie materiału dowodowego nie wynikało bowiem aby pobudowanie spornego ciepłociągu nastąpiło po uzyskaniu stosownej zgody od właściciela.

Począwszy od 19 września 1991 roku, kiedy to (...), a następnie wnioskodawczyni w sposób nieprzerwany, niezakłócony i bezpłatny, korzystali z nieruchomości stanowiących przedmiot niniejszego postępowania, transportując przy jego pomocy ciepło. Jednocześnie z materiału dowodowego nie wynikało, aby pracownicy w/w przedsiębiorstw mieli jakiekolwiek przeszkody w wejściu na przedmiotowe nieruchomości i wykonywaniu czynności konserwacyjnych, polegających chociażby na dokonywaniu oględzin urządzeń przesyłowych.

Sąd Rejonowy wskazał, iż przepis art. 176 k.c. w zw. z art. 292 k.c. przewiduje możliwość doliczenia do czasu posiadania zasiadującego przedsiębiorstwa przesyłowego okresu posiadania jego poprzednika prawnego, uzależniając je od spełnienia przesłanki przeniesienia posiadania. W ocenie Sądu Rejonowego w świetle dowodów zgromadzonych w sprawie doszło do przeniesienia posiadania służebności gruntowej na rzecz kolejnych przedsiębiorstw przesyłowych. Przesył ciepła przy użyciu ciepłociągu zlokalizowanego na nieruchomościach stanowiących przedmiot niniejszego postępowania odbywa się przez cały czas od momentu oddania go do eksploatacji. Jednocześnie biorąc pod uwagę specyfikę świadczonych usług w obrocie gospodarczym w przeszłości nie funkcjonowały inne podmioty wykonujące na jednym obszarze takie właśnie usługi. Nie ulegało zatem wątpliwości, że następstwo prawne miało charakter sukcesji uniwersalnej i wiązało się z przeniesieniem ogółu praw i obowiązków, w tym również stanu faktycznego w postaci posiadania.

W tym miejscu Sąd Rejonowy wskazał na fakt, iż niektóre spośród działek na których położony jest ciepłociąg stanowią tereny zamknięte ale tego rodzaju okoliczność nic w tym zakresie nie zmieniała, wbrew odmiennemu stanowisku prezentowanego przez uczestnika (...) S.A. W sferze prawa cywilnego znaczenie ma tylko faktyczny sposób realizacji posiadania służebności /zasiadując cudzą nieruchomość zasiadujący również wkracza na nią bezprawnie, a jednak doprowadza to do cywilno-prawnych skutków rzeczowych/. Choć są to tereny o charakterze zastrzeżonym ze względu na obronność i bezpieczeństwo państwa, to mimo to mogą stanowić przedmiot zasiedzenia /postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2015 r., II CSK 624/14/. W tym zakresie Sąd I instancji ustalił, że od dziesięcioleci infrastruktura przedsiębiorstwa przesyłowego graniczy, a nawet przecina się z trasą kolejową /torami/, jednak nigdy nie było to kwestionowane przez (...) S.A. /co więcej, jego poprzednik prawny dokonywał na etapie realizacji inwestycji stosowanych uzgodnień projektowych/. Zarówno urządzenia kolejowe jak i przesyłowe były w tym czasie w sposób niezakłócony eksploatowane, a zatem mogą koegzystować, choć z całą pewnością ewentualne prace /a zwłaszcza remonty, modernizacje, przebudowy/ przy magistrali ciepłowniczej, w bezpośrednim sąsiedztwie torów, przedsiębiorstwo przesyłowe będzie musiało uzgadniać w zakresie zakresu prac czy terminu ich przeprowadzenia z uczestnikiem (...) S.A., tak ażeby nie doszło do narażenia zdrowia i życia ludzkiego. Wszystko to w ocenie Sądu I instancji nie zmieniało jednak stanowiska, że w niniejszej sprawie wszelkie ograniczenia wynikające z prawa administracyjnego /m.in. dotyczące możliwości przebywania na zamkniętym terenie kolejowym, budowlowy na tym terenie, odległości budynków od infrastruktury kolejowej – zwłaszcza torów, itp./ nie miały znaczenia z punktu widzenia rozstrzygnięcia o zasadności wniosku, gdyż w ogóle nie leżały w kognicji sądu powszechnego rozstrzygającego spory ze stosunków prawa cywilnego.

W tym stanie rzeczy oraz mając na uwadze fakt, iż nieruchomości, dla których prowadzone są księgi wieczyste: (...), (...), (...), (...), (...), (...), stanowią od 5 grudnia 1990 roku przedmiot użytkowania wieczystego, a wejście w posiadanie służebności nastąpiło już w okresie jego istnienia /patrz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 czerwca 2019 r. V CSK 601/18 oraz uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2017 r., III CZP 101/16/ Sąd Rejonowy przesądził nabycie przez wnioskodawczynię na prawie użytkowania wieczystego w drodze zasiedzenia służebności przesyłu o treści jak w punktach od VII do XII sentencji postanowienia.

W ocenie Sądu I instancji treść służebności przesyłu ze swej natury nie obejmuje ograniczeń nałożonych na właściciela nieruchomości obciążonej w zakresie dokonywania w stosunku do niej określonych działań, znajdujących uzasadnienie w przepisach o treści i wykonywaniu własności, jeżeli tego rodzaju ograniczenia wynika już z norm o charakterze publicznoprawnym o charakterze powszechnie obowiązującym. Ponadto przedmiotem zasiedzenia może być wyłącznie służebność gruntowa bądź przesyłu, która polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia /art. 292 k.c. w zw. z art. 3054 k.c./. Stąd zasiedzieć można wyłącznie służebność czynną, a nie można zasiedzieć służebności biernej polegającej np. na zakazie wznoszenia budowali czy dokonywania nasadzeń.

W dalszej kolejności Sąd Rejonowy wskazał, iż z zebranego materiału dowodowego wynikało, że wniosek o stwierdzenie zasiedzenia służebności przesyłu, na nieruchomości gruntowej, obejmującej działkę ewidencyjną oznaczoną numerem (...) obrębu (...), położoną w miejscowości B., dla której prowadzona jest księga wieczysta (...), wobec objęcia tej służebności w złej wierze, uznać należało za przedwczesny /punkt XIII sentencji postanowienia/.

O kosztach postępowania Sąd I instancji orzekł na podstawie art. 520 § 3 k.p.c. w zw. z art. 98 – 110 k.p.c. Wnioskodawczyni wystąpiła z wnioskami o stwierdzenia zasiedzenia służebności na trzynastu nieruchomościach, a uczestnicy postępowania (...), Prezydent Miasta B. – Skarb Państwa, Skarb Państwa – (...) oraz (...) S.A. domagali się ich oddalenia. Tym samym uczestnicy postępowania Prezydent Miasta B. – Skarb Państwa, Skarb Państwa – (...) oraz (...) S.A. są tymi uczestnikami postępowania, których wnioski zostały w całości oddalone. Żądanie uczestnika postępowania (...) zostało oddalone w odniesieniu do dwóch z trzech nieruchomości.

Mając na uwadze powyższe Sąd Rejonowy na podstawie art. 113 ust. 1) ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych /Dz.U. z 2014r. poz. 1025 z późń. zm./ obciążył wnioskodawczynię oraz wyżej wskazanych uczestników postępowania kosztami postępowania, jak w punkcie XIV sentencji postanowienia.

Na koszty sądowe złożyły się: wydatki w postaci wynagrodzenia biegłych: M. B. (2) w łącznej kwocie 5.999,50 zł i S. B. w łącznej kwocie 9.386,69 zł. Suma kosztów zatem wyniosła 15.386,19 zł. Uwzględniając zatem rozstrzygnięcie zawarte w punkcie XIV postanowienia Sąd Rejonowy orzekł, jak w punktach od XV do XVIII.

Wnioskodawczyni prócz wynagrodzenia pełnomocnika w kwocie 480 zł, które winno odpowiadać tutaj stawce minimalnej /§ 5 pkt 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych, t.j Dz. U z 2018 r., poz. 265/ poniosła w sprawie opłatę sądową od wniosku w łącznej kwocie 600 zł, opłatę skarbową od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł, a więc łącznie 1.097 zł. Uwzględniając fakt, iż jedynie w stosunku do jednej z nieruchomości wniosek został oddalony Sąd I instancji zasądził od uczestnika postępowania na rzecz wnioskodawczyni kwotę 897 zł /480+17+400/ – jak w punkcie XIX sentencji postanowienia.

W połączonej do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawie II Ns 1827/17 wnioskodawczyni prócz wynagrodzenia pełnomocnika poniosła nadto opłatę sądową od wniosku w łącznej kwocie 800 zł, opłatę skarbową od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł, a więc łącznie 1.794 zł /2x480+2x17+800/. Sąd uwzględnił całość zgłoszonych przez nią roszczeń. Niemniej tylko jedna ze wskazanych we wniosku nieruchomości znajdowała się we władaniu Skarbu Państwa – (...). W tym stanie rzeczy orzeczono, jak w punktach XX i XXI sentencji postanowienia, zasądzając od Skarbu Państwa – (...) kwotę 448,50 zł /1/4x1794/ oraz od Skarbu Państwa – Prezydenta Miasta B. kwotę 848,50 zł /3/4x1794/.

W połączonej do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawie II Ns 2440/17 wnioskodawczyni prócz wynagrodzenia pełnomocnika poniosła nadto opłatę sądową od wniosku w łącznej kwocie 1200 zł, opłatę skarbową od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł, a więc łącznie 1697 zł. Sąd I instancji uwzględnił całość zgłoszonych przez nią roszczeń i dlatego orzekł jak w punkcie XXII sentencji postanowienia.

W apelacji od postanowienia uczestniczka postępowania (...) z siedzibą w W. domagała się jego zmiany w punktach VII, VIII, IX, X, XI, XII poprzez oddalenie wniosku w całości; zmiany w punktach XIV ppkt 5 oraz XVII poprzez obciążenie kosztami sądowymi wnioskodawczynię a także w punkcie XXII poprzez zasądzenie od wnioskodawczyni na jej rzecz zwrotu kosztów postępowania; ewentualnie, uchylenia postanowienia w zaskarżonej części i przekazania sprawy w tym zakresie Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach postępowania przed Sądem II instancji. Nadto, wniosła o zwrot kosztów postępowania odwoławczego.

Wydanemu orzeczeniu skarżąca zarzuciła naruszenie:

I.  przepisów postępowania:

1)  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez:

a)  zaniechanie wszechstronnej i obiektywnej analizy materiału dowodowego, zgodnej z zasadami logicznego rozumowania oraz dowolny dobór materiału dowodowego i pominięcie zeznań świadka H. K. w zakresie w jakim świadek zeznał, że jeżeli chodzi o infrastrukturę kolejową w postaci torów i nasypów prawo zabrania wchodzenia na ten teren w związku z tym „ objeżdżamy je”, w następstwie czego błędnie przyjęto, że pracownicy wnioskodawczyni wchodzili na objęte niniejszym postępowaniem działki oddane (...) S.A. w użytkowanie wieczyste, które stanowią obszar kolejowy w celu wykonania czynności konserwacyjnych, mimo że z zeznań świadka wyraźnie wynikało, że prace nie były wykonywane na przedmiotowych działkach;

b)  zaniechanie wszechstronnej i obiektywnej analizy materiału dowodowego, zgodnej z zasadami logicznego rozumowania oraz dowolny dobór materiału dowodowego i pominięcie zeznań świadka B. B. w zakresie w jakim świadek zeznał, że „ jeżeli chodzi o prace które były zlecane, konserwacje tego ciepłociągu obejmowały one malowanie konstrukcji metalowych, smarowanie wślizgów, zabezpieczenie fundamentów awizorem oraz wycinaniem. Na terenie przechodzącym przez (...) nie ma wślizgów”, mimo że z zeznań świadka wynikało, że wymienione prace nie były wykonywane na przedmiotowych działkach;

c)  zaniechanie wszechstronnej i obiektywnej analizy materiału dowodowego, zgodnej z zasadami logicznego rozumowania oraz dowolny dobór materiału dowodowego i pominięcie opinii z lutego - marca 2019 r. biegłego sądowego M. B. (1) w zakresie w jakim biegły wskazał, że od chwili powstania sieci nie było na niej awarii, prace nie były wykonywane a wszelkie czynności wjazdu na teren celem dokonywania przeglądów, konserwacji, naprawy muszą odbywać się za zgodą i pod kontrolą;

d)  zaniechanie wszechstronnej i obiektywnej analizy materiału dowodowego, zgodnej z zasadami logicznego rozumowania i ustalenie, że wnioskodawczyni jest posiadaczem służebności w zakresie prawa do wejścia i wjazdu na nieruchomości, w sytuacji w której ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego nie wynikało, aby wnioskodawczyni wykonywała jakiekolwiek prace czynności;

e)  zaniechanie wszechstronnej i obiektywnej analizy materiału dowodowego, zgodnej z zasadami logicznego rozumowania i ustalenie, że wnioskodawczyni jest posiadaczem służebności w zakresie prawa do wejścia i wjazdu na nieruchomości, mimo że w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia Sąd I instancji przyznał, że „ z całą pewnością ewentualne prace (a zwłaszcza remonty, modernizacje, przebudowy) przy magistrali ciepłowniczej, w bezpośrednim sąsiedztwie torów, przedsiębiorstwo przesyłowe będzie musiało uzgadniać w zakresie zakresu prac czy terminu ich przeprowadzania z uczestnikiem (...) S.A., tak ażeby nie doszło do narażenia zdrowia i życia ludzkiego”, co prowadziło do wniosku, że wyżej wymienione prace nie mogą i nie mogły być wykonywane bez zgody zarządcy linii kolejowej;

f)  zaniechanie wszechstronnej i obiektywnej analizy materiału dowodowego, zgodnej z zasadami logicznego rozumowania oraz dowolny dobór materiału dowodowego i pominięcie zeznań świadka J. S., w zakresie w jakim świadek zeznał, że „ te tereny do których należą działki objęte niniejszym postępowaniem, stanowią tereny zamknięte. Te zgody na wejście oraz wykonywanie robót dotyczą w szczególności tych konkretnych działek. Fragment ciepłociągu znajduje się pod torami, wejście i wyjście rozpoczyna się komorami. Te linie kolejowe są stale eksploatowane, jest to linia kolejowa o nazwie C. (...) - T.. W przypadku budowy urządzeń przesyłowych na terenach kolejowych, inwestor, który zamierzał wybudować takie urządzenia miał za zadanie uzyskanie pozwolenia - uzgodnienia na wybudowanie takich urządzeń. W ramach takiego uzgodnienia określano warunki budowy oraz eksploatacji, dostępu do tych urządzeń, takie uzgodnienia były wykonywane również w przypadku konkretnych urządzeń jak w tej sprawie”, zaś w odniesieniu do uzgodnienia z dnia 17 lipca 1976 roku (...) Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowej w G. „ Jeśli chodzi o treść tego dokumentu są to standardowe warunki które wymagane były na budowie wszystkich urządzeń na terenach kolejowych, a więc w szczególności ciepłociągu który jest przedmiotem tego postępowania. W momencie udzielenia takiej zgody obejmowała ona wybudowanie i dostęp do tego urządzenia. Każde wejście na teren (...) wymagało do tego zgody. Na każde wejście uzasadnione podmiot eksploatujący urządzenie musiał uzyskać zgodę (...). W przypadku tej konkretnej sieci i tych konkretnych działek też musiał uzyskać zgodę”, w następstwie czego błędnie przyjęto, że wnioskodawczyni jest posiadaczem służebności, oraz że kwestia korzystania przez (...) nie została nigdy w sposób formalny uregulowana, mimo że z zeznań świadka oraz przedstawionego uzgodnienia wyraźnie wynikało, że warunki wstępu na przedmiotowe działki zostały uzgodnione i przyjęte przez poprzednika prawnego wnioskodawczyni; a nadto, błędnie przyjęto, że pracownicy wnioskodawczyni bez przeszkód wchodzili na działki i wnioskodawczyni jest posiadaczem służebności; w sytuacji w której wstęp na obszar kolejowy w miejscach do tego niewyznaczonych przez zarządcę linii kolejowej stanowi czyn zabroniony, który podlega karze, w związku z czym wnioskodawczyni nie może być posiadaczem służebności, gdyż jej wykonywanie stanowiłoby czyn zabroniony;

g)  zaniechanie wszechstronnej i obiektywnej analizy materiału dowodowego, zgodnej z zasadami logicznego rozumowania oraz dowolny dobór materiału dowodowego i pominięcie przy rozstrzyganiu zeznań świadka M. P. w zakresie w jakim zeznał, że „ żeby wybudować ten konkretny ciepłociąg trzeba było mieć zgodę administracji kolejowej”, zaś w odniesieniu do uzgodnienia z dnia 17 lipca 1976 roku (...) Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowej w G. „ żeby wybudować ten ciepłociąg potrzebne były takie uzgodnienia jakie w tym dokumencie co okazano. Ja sądzę, że jest to standardowy dokument, który jest wydawany w przypadkach budowy. Jakakolwiek budowa na terenach kolejowych wymaga takich warunków jakie w tym okazanym dokumencie. W tym dokumencie uzgodniono w ramach umowy, że Przedsiębiorstwo (...) może dokonywać remontów wskazanego w treści dokumentu urządzenia. Zgodnie z treścią dokumentu aby wykonywać remonty musi dokonać zgłoszenia. Takie warunki były określane dla każdej sieci ciepłowniczej”, w następstwie czego błędnie przyjęto, że wnioskodawczyni jest posiadaczem służebności, oraz że kwestia korzystania przez (...) ze spornych nieruchomości nie została nigdy w sposób formalny uregulowana, mimo że z zeznań świadka oraz przedstawionego uzgodnienia wynikało, że warunki wstępu na przedmiotowe działki zostały uzgodnione i przyjęte przez poprzednika prawnego wnioskodawczyni;

h)  zaniechanie wszechstronnej i obiektywnej analizy materiału dowodowego, zgodnej z zasadami logicznego rozumowania oraz dowolny dobór materiału dowodowego i pominięcie przy rozstrzyganiu sprawy pisma (...) Dyrekcji Okręgowych Kolei Państwowych w G. z dnia 17 lipca 1976 roku określającego standardowe, obowiązujące warunki budowy ciepłociągu na terenie kolejowy (...) i zasady wstępu na ten teren, na zasadach i warunkach określonych m.in. w tym piśmie, w następstwie czego bezzasadnie przyjęto, że kwestia korzystania przez (...) ze spornych nieruchomości nie została nigdy w sposób formalny uregulowana;

i)  zaniechanie wszechstronnej i obiektywnej analizy materiału dowodowego, zgodnej z zasadami logicznego rozumowania oraz dowolny dobór materiału dowodowego i uznanie, że poprzednik prawny wnioskodawczyni, tj. (...) od dnia 20 września 1991 r. jest posiadaczem służebności gruntowej o treści służebności przesyłu, mimo że jak wynika z umowy z dnia 19 września 1991 r. w sprawie eksploatacji ciepłowni oraz umowy sprzedaży z dnia 30 grudnia 1993 r. zawartej pomiędzy (...) Zakładami (...) w B., a (...) Przedsiębiorstwem (...) poprzednik prawny wnioskodawcy tj. (...) nie było właścicielem przedmiotowego ciepłociągu, w związku z czym w świetle art. 305 ¹ k.c. nie mogło być posiadaczem służebności o treści służebności przesyłu, w następstwie powyższego Sąd I instancji błędnie przyjął, że poprzednik prawny wnioskodawczyni był posiadaczem służebności gruntowej o treści służebności przesyłu i to w dobrej wierze od dnia 20 września 1991 r., mimo że takie twierdzenie pozostawało w sprzeczności z art. 305 ¹ k.c., który wyznacza treść tego prawa;

2)  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez nieprawidłowe zastosowanie, niedokonanie wszechstronnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego, dokonanie dowolnej oceny i sprzecznej z zasadami logiki i doświadczenia życiowego oraz obowiązującymi przepisami a tym samym wykroczenie poza swobodną ocenę dowodu w postaci opinii biegłego sądowego S. B., która pozostawała w sprzeczności z obowiązującymi przepisami prawa, w szczególności z art. 13 ust. 3 ustawy z dnia 17.05.1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne, zgodnie z którym na terenach zamkniętych prace geodezyjne mogą być wykonywane tylko przez wykonawców działających na zlecenie organów, które wydały decyzję o zamknięciu lub za ich zgodą, zaś biegły wykonał prace geodezyjne bez wymaganej przepisami prawa co dyskwalifikowało przedmiotową opinię jako sporządzoną z rażącym naruszeniem obowiązujących przepisów prawa;

3)  art. 278 § 1 k.p.c. poprzez dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego z dziedziny ciepłownictwa we współpracy z biegłym z dziedziny kartografii na okoliczność daty budowy urządzeń, daty podłączenia urządzeń do sieci, dat ewentualnych modernizacji, częstotliwości, zakresu i rodzaju czynności technicznych podejmowanych w stosunku urządzeń znajdujących się na nieruchomości obciążonej, w sytuacji w której ustalenie tych okoliczności nie wymagało wiedzy specjalnej, gdyż należało do sfery faktów, które miały być przez wnioskodawczynię wykazane odpowiednimi dowodami;

4)  art. 321 k.p.c. poprzez orzeczenie ponad żądanie pozwu i stwierdzenie zasiedzenia służebności przesyłu na prawie użytkowania wieczystego, mimo że wnioskodawczyni wnosiła o stwierdzenie zasiedzenia służebności na nieruchomości;

5)  art. 510 § 2 k.p.c. poprzez pominięcie w niniejszym postępowaniu spółki (...) S.A. i niewezwanie jej do udziału w sprawie, mimo że spółka ta posiadała interes prawny w niniejszym postępowaniu (co wyraźnie wynikało z ustawy o (...)) jako zarządca linii kolejowej w skład której wchodzą objęte niniejszym postępowaniem działki oddane (...) S.A. w użytkowanie wieczyste;

II.  prawa materialnego:

1)  art. 18 ust. 3 ustawy z dnia 8 września 2000 r. o komercjalizacji i restrukturyzacji Przedsiębiorstwa Państwowego "(...)" poprzez jego niezastosowanie i uznanie, iż mienie wchodzące w skład linii kolejowej (tory) nie jest wyłączone z obrotu prawnego;

2)  art. 33, art. 39 ustawy z dnia 2 grudnia 1960 r. o kolejach, art. 57a, art. 58 ustawy z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym poprzez ich niezastosowanie i w następstwie nieuzasadnione przyjęcie, że wnioskodawczyni była posiadaczem służebności umożliwiającej jej swobodny wstęp na obszar kolejowy oraz wykonywanie prac i robót bez uprzedniego uzgadniania z uczestniczką;

3)  art. 305 ¹ k.c. poprzez jego błędną wykładnię i przyjęcie, iż posiadaczem służebności gruntowej o treści służebności przesyłu może być podmiot, którego własności nie stanowią urządzenia przesyłowe;

4)  art. 292 k.c. oraz art. 287 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i przyjęcie, iż można być posiadaczem i zasiedzieć służebność przesyłu o treści niezgodnej z przepisami prawa;

5)  art. 520 § 2 k.p.c. poprzez jego błędne zastosowanie i obciążenie uczestniczki kosztami postępowania, które były od niej niezależne.

W odpowiedzi na apelację, wnioskodawczyni wniosła o jej oddalenie oraz o zasądzenie na jej rzecz kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Apelację od powyższego postanowienia wywiodła także wnioskodawczyni. Zarzuciła Sądowi I instancji naruszenie:

1)  przepisów prawa procesowego, tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez niewszechstronną ocenę zeznań świadka M. W. i pominięcie, że świadek na rozprawie w dniu 22 listopada 2018 r. zeznał, że „ Prace mające na celu realizacje projektu realizowane były prawdopodobnie w latach 1986/1987. Na pewno w latach 80. To akurat pamiętam, ponieważ praca w (...) Biurze (...) Badawczym była moją pierwszą pracą, a ten projekt pierwszym poważnym w jakim brałem udział. Nasze Biuro sprawowało nadzór autorski w trakcie realizacji tej inwestycji. W trakcie realizacji nasze Biuro dokonało poprawek projektu, przeprojektowując podporę kulkowe na ślizgowe.", oraz że „ Budowa rozpoczęła się prawdopodobnie w roku 1986 lub 1987 r. Nie potrafię powiedzieć kiedy została zakończona. Najprawdopodobniej została zakończona przed 1990 r.", z których wynikało, że rozpoczęcie posiadania służebności gruntowej o treści służebności przesyłu Skarb Państwa rozpoczął najpóźniej z dniem 31 grudnia 1987 r.;

2)  prawa materialnego, tj. art. 292 k.c. w zw. z art. 305 ¹ k.c. w zw. z art. 352 k.c. poprzez ich błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że w odniesieniu do prowadzącego do zasiedzenia posiadania służebności gruntowej o treści służebności przesyłu w okresie przed 3 sierpnia 2008 r. lub służebności przesyłu po dniu 3 sierpnia 2008 r. zastosowanie znajduje wymóg, aby podmiot posiadający służebność gruntową o treści służebności przesyłu był przedsiębiorcą przesyłowym, podczas gdy przepisy te tworzą tylko wymóg aby był to przedsiębiorca, niekoniecznie przesyłowy;

3)  prawa materialnego, tj. art. 172 § 1 lub § 2 k.c. w zw. z art. 176 § 1 k.c. w zw. z art. 292 k.c. poprzez jego niezastosowanie wskutek błędnego przyjęcia, że wnioskodawczyni nie może doliczyć do swojego posiadania służebności gruntowej o treści służebności przesyłu oraz służebności przesyłu okresu posiadania służebności gruntowej o treści służebności przesyłu wykonywanego na nieruchomości przez działające w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa /od 31 grudnia 1987 r. - 5 grudnia 1990 r./ oraz we własnym imieniu /od 6 grudnia 1990 r. - do 19 września 1991 r./ (...) Zakłady (...) w B., skoro to przedsiębiorstwo państwowe nie było w tym czasie przedsiębiorstwem przesyłowym.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty, wnioskodawczyni domagała się zmiany zaskarżonego postanowienia: w pkt XIII sentencji poprzez uwzględnienie żądania wnioskodawcy zawartego w pkt 1 wniosku o stwierdzenie zasiedzenia z dnia 9 sierpnia 2017 r. także w odniesieniu do opisanej we wniosku nieruchomości; w pkt XIV sentencji poprzez orzeczenie, że koszty postępowania ponoszą: uczestnik postępowania (...) w 3/13 części, uczestnik postępowania Skarb Państwa - Prezydent Miasta B. w 3/13 części, uczestnik postępowania Skarb Państwa (...) w 1/13 części, uczestnik postępowania (...) w 6/13 części; w pkt XIV sentencji poprzez jego uchylenie jako bezprzedmiotowego; w pkt XIX sentencji poprzez zasądzenie od uczestnika postępowania (...) na rzecz wnioskodawczyni dodatkowej kwoty 1.383,55 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania. Wniosła także o zwrot koszów procesu za postępowanie przed Sądem pierwszej i drugiej instancji według norm przepisanych, w tym opłaty od wniosku, opłaty od apelacji, opłaty od pełnomocnictwa oraz kosztów zastępstwa procesowego.

Na rozprawie w dniu 2 czerwca 2022 roku Sąd Okręgowy w Bydgoszczy przeprowadził dowód z akt księgi wieczystej Kw nr (...).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawczyni (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialności z siedzibą w B. podlegała uwzględnieniu w całości, zaś apelacja uczestniczki (...) z siedzibą w W. okazała się niezasadna.

Sąd Rejonowy dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych w sprawie, które Sąd Okręgowy przyjął za podstawę także swego orzeczenia, co dopuszcza art. 387 § 2 ¹ pkt 1 k.p.c. stosowany w związku z art. 13 § 2 k.p.c.

Na aprobatę nie zasługiwała jednak ocena prawna tych ustaleń w części, w ramach której Sąd Rejonowy przyjął, że o posiadaniu służebności przesyłu lub służebności gruntowej o treści służebności przesyłu można mówić dopiero od momentu objęcia w posiadanie takiej służebności przez przedsiębiorcę przesyłowego. Sąd Okręgowy biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy i wydając postanowienie w dniu 2 czerwca 2022 roku nie mógł podzielić stanowiska Sądu I instancji o przedwczesności wniosku o stwierdzenie zasiedzenia służebności przesyłu na nieruchomości gruntowej obejmującej działkę ewidencyjną oznaczoną numerem (...) w obrębie (...), położonej w miejscowości B., dla której Sąd Rejonowy w Bydgoszczy prowadzi księgę wieczystą Kw nr (...) należącej do uczestniczki postępowania (...).

W pierwszej kolejności wskazać należy, że w świetle podniesionych w apelacji zarzutów wnioskodawczyni zachodziła potrzeba uzupełnienia – choć w niewielkim tylko zakresie - postępowania dowodowego. Sąd odwoławczy przeprowadził dowód z akt księgi wieczystej Kw nr (...) Sądu Rejonowego w Bydgoszczy i ustalił, że nieruchomość stanowiącą działkę oznaczoną numerem (...) nabyła na podstawie warunkowej umowy sprzedaży oraz umowy przeniesienia własności z dnia 29 lipca 2005 roku od Z. K. (1), która pozostawała jej właścicielem już od dnia 17 czerwca 1959 roku /działkę wyodrębniono z nieruchomości objętej księgą wieczystą Kw nr (...)/.

W okolicznościach tej sprawy bezspornym pozostawało, de facto już na etapie postępowania przez Sądem I instancji, iż na tej nieruchomości znajdują się urządzenia przesyłowe w postaci napowietrznej magistrali ciepłowniczej (...) o długości 40,91 metrów.

Sąd odwoławczy podzielił zapatrywanie Sądu Najwyższego, że widoczność urządzenia winna być ujmowana szeroko i że dla nabycia służebności przesyłu /art. 292 k.c. w związku z art. 305 ⁴ k.c./ nie jest niezbędne, by widoczne elementy trwałego urządzenia będącego przedmiotem korzystania przez przedsiębiorcę przesyłowego znajdowały się na nieruchomości, którą obciążać ma ta służebność /por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 26 lipca 2012 r. w sprawie II CSK 752/11 oraz z dnia 06 lipca 2011 r. w sprawie I CSK 157/11/. Podziemne urządzenia przesyłowe również spełniają przesłankę widoczności, jeżeli z innych łatwo dostępnych danych wynika niewątpliwie, że istnieją /por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 2002 r., V CKN 972/00/.

Niemniej jednak w przypadku działki oznaczonej numerem (...) mieliśmy do czynienia z napowietrznym urządzeniem przesyłowym, którego usytuowania jak i pozostawania w jego ciągłej eksploatacji uczestnicy nie kwestionowali. Zatem pierwsza z przesłanek warunkujących nabycie służebności przesyłu lub służebności gruntowej o treści służebności przesyłu, to jest istnienia trwałego i widocznego urządzenia została tutaj spełniona.

Sam fakt posadowienia urządzeń na cudzym gruncie świadczy o ich posiadaniu, a jeżeli przedsiębiorca dodatkowo z nich korzysta, tj. przesyła energię elektryczną, płyny, parę lub gaz, to takie czynne posiadanie prowadzi do nabycia służebności przesyłu w warunkach przewidzianych w art. 292 k.c. w związku z art. 305 ⁴ k.c.

W dniu 19 września 1991 roku, kiedy to (...) przyjęło do eksploatacji wskazany w treści wniosku ciepłociąg od (...) /dalej: (...) nr 2/ w B. nieruchomość, dla której obecnie prowadzona jest księga wieczysta (...) stanowiła wówczas własność osoby fizycznej.

Dalszej ocenie należało jednak poddać, czy skoro (...) nr 2 nie były przedsiębiorstwem przesyłowym, to czy można w ogóle mówić o posiadaniu służebności gruntowej o treści służebności przesyłu, a takie wątpliwości w niniejszej sprawie powziął Sąd I instancji w następstwie których niezasadnie - jak się okazało - oddalił wniosek o zasiedzenie służebności przesyłu na w/w nieruchomości gruntowej /jednej z trzynastu objętych wnioskiem nieruchomości/.

Sąd Okręgowy wskazuje, że w uchwale z dnia 13 kwietnia 2017 r., III CZP 3/17 Sąd Najwyższy stwierdził, że dla prawidłowego rozumienia pojęcia "przedsiębiorcy" w rozumieniu art. 305 ¹ k.c. kryterium wiodącym jest własność urządzeń przesyłowych, a właściciel urządzeń przesyłowych, może prowadzić inną działalność gospodarczą polegającą na udostępnianiu urządzeń przesyłowych o ile tylko, w efekcie tej działalności realizuje cele przesyłowe. Wskazał na brak podstaw do zwężającej wykładni art. 305 ¹ k.c. przez przyjmowanie, że uprawnionym może być tylko taki przedsiębiorca, który prowadzi bezpośrednio działalność gospodarczą w zakresie doprowadzania czy odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej /por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 grudnia 2015 r., IV CSK 144/15/. Powyższe w ocenie Sądu odwoławczego oznacza zatem, że służebność można ustanowić na rzecz przedsiębiorcy, który prowadzi działalność tylko w zakresie budowy takich urządzeń, przy czym po ich wybudowaniu on sam - będąc właścicielem urządzeń – nie musi zajmować się przesyłem. Tym samym nie jest wyłączone udostępnianie przez niego takich urządzeń innym podmiotom do eksploatacji.

Przy urządzeniach wybudowanych ustawodawca wprowadził tylko jedno kryterium, a mianowicie własności urządzeń pobudowanych /art. 49 § 2 k.c./. Dlatego też, zdaniem Sądu Okręgowego ,skoro ustanowienie służebności przesyłu ustawa wiąże z własnością urządzeń przesyłowych, to decydujące jest to kryterium, a nie działalność gospodarcza właściciela urządzeń przesyłowych. Właściciel urządzeń przesyłowych może bowiem prowadzić inną działalność gospodarczą aniżeli przesyłową.

Z dokonanych w sprawie ustaleń faktycznych jednoznacznie wynikało, że projekt techniczny ciepłociągu z kotłowni przedsiębiorstwa (...) w B. do (...) nr 2 w B. został sporządzony w dniu 31 grudnia 1986 r. przez (...) Biuro (...)Badawcze na zlecenie inwestora, to jest (...) nr 2 w B.. Dokonano przy tym uzgodnień dotyczących przebiegu trasy projektowanego urządzenia przesyłowego, a w szczególności z organami administracji leśnej, planowania i zagospodarowania przestrzennego, drogowej oraz (...). Inwestycję zrealizowano w latach 1986-1990 przez (...). W dniu 19 września 1991 r. (...) zawarło z przedsiębiorstwem (...) w B. oraz z (...) nr 2 w B. umowę na zlecenie tych podmiotów w przedmiocie eksploatacji ciepłowni położonej w B. i sieci przesyłowej prowadzącej z tej ciepłowni do (...) nr 2 i zagospodarowania nadwyżek ciepła.

Jakkolwiek skarżąca wnioskodawczyni w ramach zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. podnosiła niewszechstronną ocenę zeznań świadka M. W., to zdaniem Sądu Okręgowego treść tych zeznań nie dowodziła innym, nowym ustaleniom, nieprzeprowadzonym dotąd przez Sąd I instancji. Potwierdzała jedynie, iż rozpoczęcie posiadania służebności gruntowej o treści służebności przesyłu przez Skarb Państwa na nieruchomości mogło rozpocząć się w 1987 roku, skoro doszło wówczas do rozpoczęcia realizacji robót budowlanych i wkroczenia wykonawcy. Przede wszystkim, ustalenia Sądu I instancji dotyczące budowy ciepłociągu korelowały z wnioskami opinii biegłego M. B. (1), który także potwierdził, iż inwestycja została zrealizowana na zlecenie (...) nr 2 B. w latach 1986-1990 przez (...). W świetle tego, zeznania świadka nie wnosiły niczego nowego do sprawy, a stanowiły jedynie potwierdzenie trafnych w tym zakresie ustaleń Sądu I instancji odnośnie wybudowania, a ostatecznie oddania w 1991 roku urządzeń przesyłowych do eksploatacji.

W świetle powyższego, stwierdzić należało, że urządzenia przesyłowe powstały na wyraźne zlecenie (...) nr 2 w B., które nie były przedsiębiorcą przesyłowym /tzn. nie zajmowały się bezpośrednio odprowadzaniem i doprowadzaniem płynów, pary, gazu, energii elektrycznej itp./ ale urządzenia te przekazały (...) /poprzednikowi wnioskodawcy/, to jest podmiotowi wykorzystującemu je zgodnie z ich przeznaczeniem.

Dla stwierdzenia zasiedzenia posiadania służebności gruntowej o treści służebności przesyłu przed 3 sierpnia 2008 r., a następnie po tej dacie służebności przesyłu nie zachodziła potrzeba ziszczenia się przesłanki posiadania tej służebności przez podmiot będący zarazem przedsiębiorcą przesyłowym.

Kryterium własności i kontynuowanie korzystania z urządzeń zgodnie z ich przeznaczeniem przesądziło, że wnioskodawczyni mogła doliczyć do swojego posiadania służebności gruntowej o treści służebności przesyłu oraz służebności przesyłu okres posiadania służebności gruntowej o treści służebności przesyłu wykonywany na nieruchomości przez działające w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa /od 31 grudnia 1987 r. - 5 grudnia 1990 r./ oraz we własnym imieniu /od 6 grudnia 1990 r. - do 19 września 1991 r./ (...) Zakłady (...) w B.. Zdaniem Sądu Okręgowego osoba prawna ,która jest tutaj następcą prawnym państwowej osoby prawnej, do okresu posiadania dla potrzeb zasiedzenia mogła doliczyć okres posiadania swojego poprzednika prawnego.

Niezależnie jednak od tego, w ocenie Sądu Odwoławczego datą pewną, którą można było uznać za początek biegu terminu zasiedzenia był dzień 20 września 1991 r. W tym bowiem dniu ponad wszelka wątpliwość istniały już wybudowane jak i użytkowane zgodnie ze swoim przeznaczeniem urządzenia przesyłowe, co potwierdził zgromadzony w niniejszej sprawie materiał dowodowy. Od chwili przejęcia wybudowanego ciepłociągu przez poprzednika prawnego wnioskodawczyni jest on nieprzerwanie eksploatowany. Takie posiadanie przez wnioskodawczynię nieruchomości uczestnika, to jest (...) odpowiadało treścią służebności przesyłu /art. 336 k.c./ oraz niewątpliwie dotyczyło trwałego i widocznego urządzenia /w ujęciu art. 292 k.c./.

Zgodnie z art. 172 k.c. w zw. z art. 292 k.c. posiadanie służebności mogło prowadzić do zasiedzenia, jeżeli sprawowane było przez określoną ilość lat, w zależności od dobrej lub złej wiary posiadacza. Zdaniem Sądu Okręgowego, nie można uznać za będącą w dobrej wierze osobę, która wie o tym, że nie przysługuje jej do posiadanej rzeczy prawo, jakie sobie uzurpuje /por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 4 lutego 1988 r., IV CR 45/88, OSNC 1990/2/33/. W przedmiocie złej lub dobrej wiary wnioskodawczyni, Sąd drugiej instancji podzielił zapatrywanie wyrażone w judykaturze, zgodnie z którym zajęcie cudzej nieruchomości i umieszczenie na niej urządzeń bez uzyskania tytułu prawnego jest równoznaczne ze złą wiarą, podnosząc przy tym, że w niniejszej sprawie wnioskodawczyni w żaden sposób nie wykazała, aby urządzenia zostały wybudowane za zgodą właścicielki nieruchomości – w tym przypadku objętej Kw nr BY1// (...) - na której były wznoszone, albo - bez ich zezwolenia - na podstawie decyzji administracyjnych /por. np. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 2008 r., II CSK 346/08, czy uzasadnienie uchwały tego Sądu z dnia 19 listopada 2005 r., III CZP 80/05 i postanowienie SN z dnia 17 grudnia 2008 r., I CSK 171/08/.

Tymczasem, jak prawidłowo ustalił Sąd I instancji, zgody ówczesnej właścicielki nieruchomości, to jest Z. K. (1) na realizację inwestycji nie uzyskano. W konsekwencji, posiadanie gruntu uczestniczki w zakresie służebności przesyłu w złej wierze, doprowadziło do zasiedzenia takiej służebności przez wnioskodawczynię z upływem lat 30 – z dniem 20 września 2021 roku /na podstawie z art. 172 § 1 i 2 k.c. w związku z art. 292 k.c. oraz art. 305 ⁴ k.c. i art. 305 ¹ k.c./.

Sąd Odwoławczy przyjmuje zatem, że wnioskodawczyni z dniem 20 września 2021 roku nabyła przez zasiedzenie na nieruchomości gruntowej obejmującej działkę ewidencyjną oznaczoną numerem (...) obrębu geodezyjnego (...) B., dla której Sąd Rejonowy w Bydgoszczy prowadzi księgę wieczystą (...) służebność przesyłu obejmującą uprawnienie do utrzymywania na powierzchni jej gruntu urządzenia przesyłowego w postaci magistrali ciepłowniczej (...) o długości 40,92 metrów, w pasie gruntu o powierzchni 0,0307 ha przebiegającym przez jej teren, którego granice zostały oznaczone linią przerywaną koloru brązowego, a powierzchnia została zakolorowana ukośnymi liniami koloru brązowego na projekcie sporządzonym przez biegłego sądowego S. B., stanowiącym załącznik numer 1 do jego opinii z dnia 17 grudnia 2019 roku, który to projekt stanowi integralną część niniejszego postanowienia, a znajduje się na karcie 849 akt sprawy, z tym ustaleniem, że prawo to obejmuje uprawnienie do eksploatacji tych urządzeń w celu dostawy ciepła, wejścia i wjazdu na teren wyżej wskazanej nieruchomości celem dokonywania przeglądów, konserwacji, naprawy, remontów, usuwania awarii, dokonywania przeglądów, wymiany na nowe, modernizacji, przebudowy oraz podłączania nowych odbiorców/ punkt I a postanowienia/.

Przechodząc do oceny drugiego z wywiedzionych środków odwoławczych przez uczestniczkę postępowania (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W., to podniesione w apelacji zarzuty nie mogły skutkować zmianą rozstrzygnięć zawartych w punktach od VII do XXII zaskarżonego postanowienia i oddaleniem wniosku w całości.

W chwili rozpoczęcia inwestycji nieruchomości objęte księgami wieczystymi, to jest Kw nr (...), (...), (...), (...), (...), (...) stanowiły własność Skarbu Państwa. Przez te nieruchomości przebiega urządzenie służące do przesyłu ciepła w postaci napowietrznego ciepłociągu magistralnego 2x400 mm o długości 250,64 metrów. Właścicielem tych urządzeń jest obecnie (...) Sp. o. o. a eksploatacja i dostawa ciepła za pośrednictwem tych urządzeń trwa 30 lat, licząc od 1991 roku. Nadto, nieruchomości pozostają w wieczystym użytkowaniu (...) z siedzibą w W., ale nadal stanowią własność Skarbu Państwa. Natomiast z dniem 5 grudnia 1990 roku ówczesne (...) nr 2 w B. na mocy art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 29 września 1990 roku o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz.U. Nr 79 poz. 464) nabyły własność realizowanego przez siebie ciepłociągu.

Tego rodzaju ustalenia, jakkolwiek prawidłowo poczynione przez Sąd I instancji, stanowiły niezbędny punkt wyjścia dla dokonania dalszych rozważań i to w świetle podnoszonej przez uczestniczkę argumentacji – jak już wspominano - o braku podstaw do uwzględnienia wniosku o zasiedzenie służebności dotyczącej pozostających w jej użytkowaniu wieczystym w/w sześciu nieruchomości.

Najdalej idący zarzut skarżącej, choć nie podniesiony jako pierwszy, dotyczył naruszenia przepisu art. 321 k.p.c. poprzez orzeczenie ponad żądanie wniosku, którego Sąd odwoławczy nie uwzględnił. W głównej mierze chodziło o treść wniosku inicjującego niniejsze postępowanie, w którym to wnioskodawczyni domagała się „stwierdzenia zasiedzenia służebności na nieruchomości”, zaś Sąd I instancji stwierdził zasiedzenie służebności przesyłu na prawie użytkowania wieczystego.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego ugruntowane jest stanowisko, zgodnie z którym związanie sądu żądaniem wniosku w sprawie o zasiedzenie obejmuje jedynie oznaczenie przedmiotu zasiedzenia oraz prawa podlegającego zasiedzeniu. Sąd powinien natomiast w pozostałym zakresie orzec zgodnie z ustalonymi okolicznościami faktycznymi; dopuszczalne jest stwierdzenie zasiedzenia na rzecz innej osoby, niż oznaczona we wniosku lub stwierdzenie zasiedzenia w innej dacie; możliwe jest również dokonanie przedmiotowego ograniczenia zakresu zasiedzenia /por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 11 czerwca 2015 r., III CZP 112/14/.

Warto nadmienić, iż w uzasadnieniu postanowienia z dnia 7 czerwca 2019 r., V CSK 601/18 Sąd Najwyższy przyznał, że zagadnienia prawne dotyczące tego, czy zasiedzenie służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu ma dotyczyć wyłącznie użytkownika wieczystego, czy też może zostać stwierdzone też co do właściciela, choćby nieruchomość była oddana w użytkowanie wieczyste oraz dotyczące tego, co jest przedmiotem ustanowienia służebności przesyłu - czy gdy dochodzi do jej zasiedzenia, to powstaje ona na rzeczy /nieruchomości/, czy na prawie /prawie własności, prawie użytkowania wieczystego/ są w istocie, w świetle obowiązującego stanu prawnego, zagadnieniami kontrowersyjnymi, ale zostały już ostatecznie wyjaśnione w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2017 r., III CZP 101/16. W uchwale tej wskazano, że jeśli na nieruchomości zostało ustanowione prawo użytkowania wieczystego, to jego bliskość do prawa własności i zakres uprawnień użytkownika powodują, że ewentualne ustanowienie służebności przesyłu może nastąpić tylko na tym prawie, a nie na prawie własności nieruchomości. W ocenie Sądu Najwyższego było zatem jasne, że jeśli bieg terminu do zasiedzenia służebności rozpoczął się wówczas, gdy nieruchomość była oddana w użytkowanie wieczyste - jak w stanie faktycznym niniejszej sprawy - to zasiedzenie mogło być wymierzone wyłącznie przeciwko użytkownikowi wieczystemu i o ile spełnione są wszystkie przesłanki zasiedzenia, dochodzi do nabycia prawa służebności obciążającej prawo użytkowania wieczystego. W konsekwencji nie ma możliwości domagania się stwierdzenia nabycia służebności obciążającej rzecz lub jej prawo własności /nieruchomość/ oraz ograniczającej prawo właściciela, a nie użytkownika wieczystego.

Z uwagi na związanie sądu orzekającego w sprawie o stwierdzenie zasiedzenia oznaczeniem przedmiotu zasiedzenia oraz zasiadywanego prawa, Sąd Rejonowy naruszyłby art. 321 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. - orzekając ponad żądanie - wtedy, gdyby stwierdził zasiedzenie innego prawa, niż domagała się wnioskodawczyni lub zasiedzenie żądanego prawa, ale odnośnie innej rzeczy, nie wskazanej we wniosku. Z taką sytuacją jednak nie mieliśmy do czynienia w przedmiotowej sprawie. Wejście w posiadanie służebności nastąpiło już po ustanowieniu prawa użytkowania wieczystego nieruchomości /czyli po dniu 5 grudnia 1990 roku/, a więc zasadnie Sąd I instancji orzekł o stwierdzeniu nabycia w drodze zasiedzenia na prawie użytkowania wieczystego nieruchomości zasiedzenia służebności przesyłu – a nie na nieruchomości.

Apelująca niezasadnie upatrywała także konieczności wezwania do udziału w sprawie w charakterze uczestnika spółki pod nazwą: (...) S.A. Niemniej jednak w ocenie Sądu Okręgowego, Sąd Rejonowy nie naruszając reguł zakreślonych przepisem art. 510 k.p.c. ustalił właściwy krąg osób zainteresowanych wynikiem tegoż postępowania. Bez znaczenia pozostawało kto jest zarządcą linii kolejowej przebiegającej przez nieruchomości oddane w użytkowanie wieczyste (...) S.A., gdyż wniosek inicjujący niniejsze postępowanie dotyczył zasiedzenia służebności przesyłu w postaci umiejscowionego na gruncie ciepłociągu a nie sieci trakcyjnej.

Wbrew zarzutom apelacji, wydając zaskarżone orzeczenie Sąd Rejonowy zasadniczo nie naruszył art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., albowiem właściwie ocenił zebrany materiał dowodowy i dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych. Ocenie dowodów dokonanej przez Sąd I instancji nie można zarzucić przekroczenia granic swobody wyznaczonej ramami proceduralnymi, regułami logicznego rozumowania i zasadami doświadczenia życiowego. Zeznania wskazanych w apelacji świadków i stron zostały prawidłowo zinterpretowane, co czyni zarzuty niezasadnymi. W istocie chodziło o nieprawidłową ocenę zeznań świadków H. K. i B. B.. Pierwszy z nich zeznał bowiem, iż pracownicy (...) nie wchodzili na działki objęte niniejszym postępowaniem, które stanowią obszar kolejowy, jak i że nie było awarii ciepłociągu, a więc żadnych prac nie wykonywano. Drugi ze świadków także wskazał, iż nie były wykonywane czynności co do wejścia i wjazdu na teren działek, potwierdzając przy tym, że żadnych prac nie wykonywano. W świetle tak przedstawionych relacji, w ocenie skarżącej w niniejszej sprawie nie można było w ogóle mówić o posiadaniu służebności przesyłu.

Sąd Okręgowy odpowiadając na powyższy zarzut wyjaśnia, że brak konieczności wchodzenia na grunt uczestnika w celu dokonania napraw ciepłociągu świadczyło tylko o tym, że jego posiadanie przez wnioskodawczynię nie jest specjalnie uciążliwe dla wieczystego użytkownika gruntu i nie naraża go na ewentualne szkody wywołane przy okazji utrzymywania i dostępu do sieci w celu konserwacji, remontów, napraw, modernizacji i kontroli niezbędnych dla jej niezakłóconego działania.

Na gruncie art. 292 k.c. odpowiednikiem "posiadania nieruchomości" jest posiadanie służebności przejawiające się "korzystaniem z trwałego i widocznego urządzenia". Posiadanie służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu, jak również posiadanie służebności przesyłu, jest posiadaniem zależnym /art. 336 k.c./. Chodzi w tym wypadku o władanie przez przedsiębiorstwo przesyłowe cudzym gruntem w zakresie niezbędnym do korzystania z urządzenia przesyłowego - w takim zakresie i w taki sposób, jak by to czyniła osoba, której przysługuje ograniczone prawo rzeczowe. Do zasiedzenia służebności nie ma więc zastosowania wymaganie posiadania samoistnego - przepisy o posiadaniu rzeczy stosuje się do posiadania służebności, zgodnie z art. 352 § 2 k.c., tylko odpowiednio.

Urządzenia przesyłowe są budowane na gruncie /ewentualnie pod jego powierzchnią lub w przestrzeni nad gruntem/, mogą mieć charakter widoczny i trwały; posiadanie służebności polega na długoletnim, manifestowanym na zewnątrz i widocznym dla właściciela nieruchomości oraz użytkownika wieczystego, korzystaniu z konkretnej nieruchomości przez przedsiębiorcę przesyłowego w celu prawidłowej eksploatacji tych urządzeń.

Sąd Okręgowy wyjaśnia, że jeśli chodzi o moment wejścia w posiadanie służebności przesyłu /służebności odpowiadającej służebności przesyłu/, to jest to chwila wejścia na grunt w celu wybudowania urządzenia służącego do przesyłania ciepła, gdyż już wtedy ujawniają się w sposób ewidentny ograniczenia we władaniu nieruchomością. Dla posiadania ważne jest istnienie i funkcjonowanie trwałego i widocznego urządzenia /a takim są niewątpliwie ciepłociągi umiejscowione na działkach których użytkownikiem wieczystym jest (...) S.A./ - w związku z tym nie ma większego znaczenia, czy np. na nieruchomości byli dodatkowo widywani pracownicy wnioskodawczyni dokonujący jakichś napraw ani nawet czy nastąpiły jakieś przerwy w przepływie ciepła, posiadanie bowiem nie musi być wykonywane ciągle lecz stosownie do potrzeb.

Kolejne zarzuty – także niezasadne – dotyczyły zaniechania dokonania analizy opinii biegłego sądowego M. B. (1) z lutego/marca 2009 roku na okoliczność braku zgody na swobodne i bez przeszkód wejście na teren (...), jak i braku uzgodnień z zarządcą linii kolejowych odnośnie prac konserwacyjnych, które wymagają szczególnego nadzoru i zabezpieczeń; jak również pominięcia zeznań świadka J. S. czy świadka M. P. podobnie także w zakresie w jakim zeznawali, iż po pierwsze, obszar przedmiotowych działek stanowi tereny zamknięte, na które bez uzyskania zgody na wejście i wykonywanie jakichkolwiek prac na tym obszarze jest zabronione, a po wtóre, zgodnie z pismem (...) Dyrekcji Okręgowych Kolei Państwowych w G. z dnia 17 lipca 1976 roku standardowe i obowiązujące warunki budowy ciepłociągu na terenie kolejowym (...) i zasady wstępu na ten teren zostały określone, zaś korzystanie z terenu w miejscach niewyznaczonych przez zarządcę linii kolejowej stanowi czyn zabroniony.

Tymczasem w kwestii możliwości nabycia poprzez zasiedzenie nieruchomości stanowiącej teren zamknięty pośrednio wypowiedział się Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 17 września 2015 r. w sprawie II CSK 624/14, do którego trafnie odniósł się w niniejszej sprawie Sąd I instancji. Mianowicie w sprawie o zasiedzenie służebności drogowej uznał, że „z art. 2 pkt 9 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne /tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 193, poz. 1287/ wynika, że teren zamknięty oznacza teren o charakterze zastrzeżonym ze względu na obronność i bezpieczeństwo państwa, określony przez właściwego ministra i kierownika urzędu centralnego. Według art. 4 ust. 2a ustawy następuje to w drodze decyzji, określającej granice terenu zamkniętego. W niniejszej sprawie wydana została kolejna decyzja Ministra Infrastruktury nr 25 z dnia 12 sierpnia 2011 r. Z podstawy prawnej, powołanej w tej decyzji nie wynika, aby można podzielić stanowisko skarżącego o całkowitym wyłączeniu terenów zamkniętych z obrotu /res extra commercium/, tłumacząc to tym, że uznanie za teren zamknięty, zastrzeżony ze względu na obronność i bezpieczeństwo państwa wyłącza możliwość zasiedzenia, co wraz z innymi przytoczonymi argumentami oznacza także niemożliwość ustanowienia służebności drogą sądową. Nie wynika to również ze wskazanych w skardze: rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie określenia rodzajów nieruchomości uznanych za niezbędne na cele obronności i bezpieczeństwa państwa /Dz. U. Nr 207, poz. 2017 z późn. zm./ oraz z decyzji nr 29 Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 26 listopada 2013 r., zmieniającej decyzję w sprawie ustalenia terenów, przez które przebiegają linie kolejowe, jako terenów zamkniętych /Dz. Urz. MTBiGM z 2013 r., poz. 73/. Podobne stanowisko zajmuje orzecznictwo sądów administracyjnych /por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z dnia 28 marca 2007 r., (...) SA/Wa 256/07; wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 14 kwietnia 2010 r., II OSK 637/09/.”.

Sąd Okręgowy w niniejszym składzie w pełni podziela pogląd prawny wyrażony w powyższym orzeczeniu odnosząc go do realiów rozpoznawanego przypadku. Przesądzić należy, że samo ustanowienie służebności przesyłu nie powoduje przejścia posiadania działek /gruntu/ ani zmian własnościowych, zaś ograniczenia na terenach zamkniętych nie mają charakteru absolutnego. Powtarzając za Sądem Rejonowym: infrastruktura przedsiębiorstwa przesyłowego graniczy, a nawet przecina się z trasą kolejową (torami) jednak nigdy nie było to kwestionowane przez (...) S.A. (której poprzednik prawny dokonywał na etapie realizacji inwestycji stosowanych uzgodnień projektowych). Zarówno urządzenia kolejowe jak i przesyłowe były w tym czasie w sposób niezakłócony eksploatowane, a zatem mogą koegzystować, choć z całą pewnością ewentualne prace przy magistrali ciepłowniczej, w bezpośrednim sąsiedztwie torów, przedsiębiorstwo przesyłowe będzie musiało uzgadniać w zakresie zakresu prac czy terminu ich przeprowadzenia z uczestnikiem (...) S.A., tak ażeby nie doszło do narażenia zdrowia i życia ludzkiego. Wszelkie ograniczenia wynikające z prawa administracyjnego, a w tym podnoszony przez skarżącą zakaz przebywania na zamkniętym terenie kolejowym nie miały znaczenia z punktu widzenia rozstrzygnięcia o zasadności wniosku o zasiedzenie służebności przesyłu. Nie jest bowiem wykluczone zlokalizowanie inwestycji w zakresie sieci przesyłowej na obszarach kolejowych.

W zarzutach dotyczących naruszenia prawa materialnego uczestniczka podniosła naruszenia przepisów art. 33 i 39 ustawy z dnia 2 grudnia 1960. O kolejach oraz art. 57 a i art. 58 ustawy o transporcie kolejowym.

W odniesieniu do ustawy o kolejach to utraciła ona moc z dniem 14 listopada 1997r., zaś przywołane w apelacji art. 33 dotyczył funkcjonowania , uprawnien i kompetencji organów ochrony kolei i nijak jego naruszenie przystaje do stanu faktycznego rozpoznawanej sprawy, art. 39 dotyczy kwestii, która była i jest oczywista, mianowicie ,że wstęp na obszar kolejowy dozwolony jest w miejscach wyznaczonych, poza nimi na podstawie specjalnego upoważnienia.

Takie zapisy istnieją też w aktualnie obowiązującej ustawie o transporcie kolejowym z dnia 28 marca 2003r./ Dz.U. z 2021r., tekst jedn. poz. 1984/. Stanowi o tym przywołany przepis art. 58 ustawy , wskazujący na obowiązek posiadania upoważnienia do wstępu na tereny, poza wyznaczonymi.

W ocenie Sądu Okręgowego te przepisy nie mają wpływu na możliwość ustanowienia służebności przesyłu na takim terenie, bowiem tak, jak w stanie faktycznym sprawy, urządzenia przesyłowe pobudowane zostały na nieruchomościach Skarbu Państwa, (...) Zakłady (...) weszły w posiadanie urządzeń przesyłowych za zgodą i z woli Skarbu Państwa , wobec tego użytkownik wieczysty jest zobowiązany to znosić. (...) miało prawo zatem sądzić, że do nieruchomości stanowiących działki nr (...) ,przysługuje mu tytuł do korzystania z pobudowanych urządzeń w zakresie służebności gruntowej o treści służebności przesyłu . Ciepłociąg został oddany do użytku w 1991r. i jest oczywistym, że właściciel urządzeń przesyłowych dla celów remontu, przeglądu i konserwacji musi mieć zapewniony dostęp, zaś ustanowienie służebności przesyłu na prawie użytkowania wieczystego w żadnym razie nie ingeruje i nie narusza interesu społeczno- gospodarczego i nie godzi w bezpieczeństwo czy obronność takich terenów, uznanych za zamknięte. Grunty będące w użytkowaniu wieczystym są obciążone urządzaniami od ponad 30 lat i ta sytuacja wymagała uregulowania właśnie w drodze ustanowienia służebności przesyłu.

Zdaniem Sądu Okręgowego, wbrew odmiennemu twierdzeniu apelującej, sporządzonej na potrzeby niniejszej sprawy opinii biegłego sądowego S. B. nie dyskwalifikował fakt wykonania jej bez uprzednio uzyskanej zgody, o której mowa w art. 13 ust. 3 ustawy z dnia 17 maja 1989 roku Prawo geodezyjne i kartograficzne, gdyż operat ten został wykonany na zlecenie Sądu.

Niezasadny okazał się zarzut naruszenia art. 278 § 1 k.p.c. Sąd Rejonowy w motywach zaskarżonego postanowienia w sposób przekonujący wyjaśnił, w jakim zakresie dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy okazała się istotna opinia biegłego sądowego z dziedziny ciepłownictwa a w jakim opinia biegłego sądowego z dziedziny kartografii. Określił zatem przydatność każdej z tych opinii. Całkowicie ogólnikowe i chybione w ocenie Sądu Okręgowego jawią się stwierdzenia, iż ustalone przez biegłych sądowych okoliczności należały do sfery faktów, a więc nie wymagały wiedzy specjalnej.

Dowód z opinii biegłego jest dowodem o specyficznym charakterze o tyle, że służyć powinien w procesie cywilnym dowodzeniu takich faktów, których stwierdzenie wymaga wiadomości specjalnych w rozumieniu art. 278 k.p.c. Zasadniczo więc dowód ten ma zmierzać dostarczeniu wiedzy /naukowej, fachowej bądź branżowej itp./ niezbędnej dla prawidłowej oceny faktów, z których strony wywodzą w procesie swoje racje /ewentualnie stwierdzenia zaistnienia lub przebiegu zjawisk których nie można właściwie ustalić bez posiadania takiej wiedzy/. Dowód ten przeprowadzany jest przy zachowaniu określonych przez prawo procesowe gwarancji co do kompetencji /art. 278 k.p.c./ i bezstronności biegłego /art. 281 k.p.c./ oraz bezpośredniości /czego wyrazem jest norma art. 286 k.p.c./.

W świetle tego, dowód z opinii biegłego służy do weryfikacji twierdzeń stron, także i wtedy gdy nie jest możliwe dokonanie oceny przy uwzględnieniu wniosków płynących z wiedzy powszechnej i zasad doświadczenia życiowego ocenianych przy uwzględnieniu zasad logiki. Zatem daty budowy urządzeń, podłączenia urządzeń do sieci, dat modernizacji, częstotliwości, zakresu i rodzaju czynności podejmowanych w stosunku do urządzeń przesyłowych z uwagi choćby na znaczny upływ czasu oraz sprzeczne stanowiska uczestników postępowania w niniejszej sprawie nie sposób było wykazać tylko i wyłącznie odpowiednimi dowodami /a w zamyśle skarżącej – dokumentami/.

Zgodnie z art. 292 k.c. w związku z art. 305 ⁴ k.c. służebność przesyłu może być nabyta w drodze zasiedzenia, do którego mają odpowiednie zastosowanie przepisy o nabyciu przez zasiedzenie własności nieruchomości. Do czasu posiadania służebności przesyłu, biegnącego od dnia 3 sierpnia 2008 r., może zostać doliczony czas posiadania służebności odpowiadającej treścią służebności przesyłu, rozpoczęty przed tą datą, w okresie poprzedzającym wejście w życie ustawy z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw /Dz. U. Nr 116, poz. 731/. Jeżeli wymagany termin zasiedzenia upływa po dniu 2 sierpnia 2008 r., przedmiotem zasiedzenia jest służebność przesyłu /art. 305 ¹ i następne k.c./, jeśli zaś przed tą datą - dopuszczalne jest stwierdzenie zasiedzenia służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu.

Rozstrzygając, czy uzyskanie posiadania służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu, nastąpiło w dobrej lub złej wierze, należy mieć na względzie całokształt okoliczności poprzedzających i towarzyszących uzyskaniu posiadania służebności; domniemanie dobrej wiary jest obalone, gdy z całokształtu okoliczności sprawy ustalonych na podstawie zebranego w sprawie materiału dowodowego wynika, że przedsiębiorca przesyłowy w chwili uzyskania posiadania wiedział lub powinien był wiedzieć, przy zachowaniu wymaganej staranności w stopniu uzasadnionym prowadzeniem przez niego działalności profesjonalnej, że do nieruchomości, na której są zlokalizowane urządzenia przesyłowe, nie przysługuje mu prawo o treści odpowiadającej służebności gruntowej o treści służebności przesyłu, ewentualnie służebności przesyłu.

Wnioskodawczyni dziś, a w tym jej poprzednik prawny przedsiębiorca państwowy, który przejął urządzenia ciepłownicze do eksploatacji - korzystali z tych trwałych i widocznych urządzeń /w ujęciu art. 292 k.c./, a więc faktycznie nimi władali, co przesądza o ich posiadaniu /w ujęciu art. 336 k.c./. W zakresie niezbędnym do korzystania z tych urządzeń korzystali też z gruntów, na których urządzenia są posadowione, a więc w zakresie odpowiadającym treści służebności /w ujęciu art. 352 § 1 k.c./. W konsekwencji takie posiadanie służebności prowadziło do nabycia jej w drodze zasiedzenia zgodnie z treścią art. 292 k.c. w związku z art. 172 § 1 k.c./.

Nie znajdują uzasadnienia te zarzuty, w których apelująca uczestniczka kwestionowała, że posiadaniu służebności wnioskodawczyni i jej poprzednikowi prawnemu towarzyszyła dobra wiara /w ujęciu art. 172 § 1 k.c./. Oceny istnienia dobrej czy złej wiary posiadacza należy dokonywać na czas objęcia rzeczy w posiadanie. W sprawie oznacza to tyle, że skoro w chwili wybudowania urządzeń przesyłowych przez przedsiębiorcę państwowego grunty stanowiły własność Skarbu Państwa /nie osoby trzeciej/, to jest oczywiste, że w ten sposób właściciel korzystał ze swojego prawa. Nie mogło mu towarzyszyć przekonanie, w chwili stawiania urządzeń, że nie przysługuje mu prawo do korzystania z rzeczy, tj. z nieruchomości skoro był jej właścicielem. Nie trzeba też szeroko przekonywać, że skoro przedsiębiorstwo państwowe (po jego prawnym usamodzielnieniu się) wyposażone zostało w sieć ciepłowniczą, a więc i w elementy znajdujące się na nieruchomościach, które stanowiły własność Skarbu Państwa, to miało prawo pozostawać w przekonaniu, że i posiadanie nieruchomości - w zakresie potrzebnym do korzystania z tych elementów sieci - uzyskało zgodnie z prawem. Stąd też po jego stronie, jak i po stronie jego następcy prawnego wyłonionego wskutek przekształceń własnościowych zachodziła dobra wiara posiadania, tj. usprawiedliwione okolicznościami przekonanie, że nie naruszają cudzego prawa /por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 2013 r. w sprawie V CSK 320/12, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2010 r. w sprawie II CSK 374/09, czy wyrok Sądu Najwyższego z dnia 03 kwietnia 2009 r. w sprawie II CSK 400/08/. Zatem w okolicznościach przedmiotowej sprawy uczestniczka nie wykazała, aby poprzednik prawny wnioskodawczyni stawiając na nieruchomościach urządzenia ciepłownicze pozostawał w złej wierze. Nie zostało zatem na gruncie rozpoznawanej sprawy obalone domniemanie dobrej wiary ustanowione w art. 7 k.c.

Wypada także stwierdzić, iż w świetle powyżej wywiedzionej argumentacji zarzuty niezastosowania przez Sąd I instancji przepisów art. 18 ust. 3 ustawy z dnia 8 września 2000 r. o komercjalizacji i restrukturyzacji Przedsiębiorstwa Państwowego (...) a także art. 33, art. 39 ustawy z dnia 2 grudnia 1960 r. o kolejach, art. 57a, art. 58 ustawy z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym należało ocenić jako całkowicie chybione, nie mające wpływu na ocenę i zasadność wniosku o stwierdzenie nabycia przez zasiedzenie służebności przesyłu na prawie wieczystego użytkowania nieruchomości gruntowych.

Chybionym jest wreszcie także i zarzut kwestionujący dokonane przez Sąd Rejonowy rozliczenie kosztów postępowania. W postępowaniu nieprocesowym, odmiennie aniżeli w procesie, obowiązuje zasada statuowana w art. 520 § 1 k.p.c. ponoszenia przez każdego uczestnika tego postępowania wszystkich kosztów, jakie związane są z jego udziałem w konkretnej sprawie. Zasada ta jest konsekwencją różnicy między postępowaniem procesowym, a nieprocesowym. Między uczestnikami postępowania nieprocesowego nie istnieje w ogóle obowiązek zwrotu kosztów. Nie wyklucza to jednak możliwości poniesienia przez jednego z uczestników wszystkich kosztów, czyli również zwrotu całości kosztów pozostałych uczestników, albo zwrotu przynajmniej części kosztów poniesionych przez innych uczestników, która ma charakter wyjątkowy. W myśl zasady zawartej w art. 520 § 3 zd. 1 k.p.c. w razie sprzeczności interesów uczestników, sąd może włożyć na uczestnika, którego wnioski zostały oddalone lub odrzucone, obowiązek zwrotu kosztów postępowania poniesionych przez innego uczestnika

W świetle powyższych uwag, a nadto biorąc pod uwagę to, że interesy skarżącej uczestniczki były w oczywisty sposób sprzeczne z interesami wnioskodawczyni, skoro skarżąca konsekwentnie wnosiła o oddalenie wniosku i zasądzenie na swoją rzecz kosztów postępowania, to bez wątpienia zachodziły przesłanki uprawniające Sąd Rejonowy do obciążenia uczestniczki obowiązkiem zwrotu wnioskodawczyni poniesionych kosztów postępowania.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżone postanowienie w punkcie XIII /trzynastym/ i stwierdził, że wnioskodawczyni (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w B. z dniem 20 września 2021r. nabyła przez zasiedzenie na nieruchomości gruntowej, obejmującą działkę ewidencyjną oznaczoną numerem (...) obrębu geodezyjnego (...) B., dla której Sąd Rejonowy w Bydgoszczy prowadzi księgę wieczystą (...) służebność przesyłu – o treści jak w punkcie I litera a postanowienia.

Zmiana rozstrzygnięcia co do istoty sprawy wymusiła także potrzebę zmiany orzeczenia o kosztach postępowania przed Sądem I instancji. Wnioskodawczynię – przy spornych interesach uczestników postępowania - uznano za stronę wygrywającą niniejsza sprawę w całości. Dlatego też, Sąd Okręgowy zmienił zaskarżone postanowienie w punkcie XIV /czternastym/ podpunkty 1 /pierwszy/ i 2 /drugi/ w ten tylko sposób, że ustalił, iż wnioskodawczyni nie ponosi kosztów postępowania a uczestniczka postępowania (...) ponosi koszty postępowania w 3/13 częściach; jak też w punkcie XV /piętnastym/ w ten sposób, że nakazał pobrać od uczestniczki (...) na rzecz Skarbu Państwa Sądu Rejonowego w Bydgoszczy kwotę 1183,55 zł tytułem kosztów sądowych. Nadto, zmienił zaskarżone postanowienie w punkcie XIX /dziewiętnastym/ w ten sposób, że zasądził od uczestniczki (...) na rzecz wnioskodawcy kwotę 1.097 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania /punkt I litery od b do c postanowienia/.

Sąd Okręgowy oddalił apelację uczestniczki (...) z siedzibą w W. na podstawie art. 385 k.p.c. jako nieuzasadnioną /punkt II postanowienia/.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Odwoławczy orzekł na podstawie art. 520 § 3 k.p.c. w zw. z § 5 pkt 3 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych /t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 265/. W konsekwencji, przyjmując że interesy uczestników postępowania były sprzeczne zasądził na rzecz wnioskodawczyni od uczestniczki (...) z siedzibą w W. kwotę 240 zł, a od uczestniczki (...) kwotę 240 zł, które stanowiły wynagrodzenie odpowiadające stawce minimalnej reprezentującego ją – w każdej ze spraw połączonych do wspólnego rozpoznania - pełnomocnika /punkt III postanowienia/.

SSO Irena Dobosiewicz