UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 4 kwietnia 2022r., w sprawie sygn. akt I. C. 173/21 Sąd Rejonowy w Ełku zasądził od pozwanego Towarzystwa (...) z siedzibą w W. na rzecz powoda (...) Sp. z o.o. z/s w G. kwotę 476,01 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 13 września 2020r. do dnia zapłaty oraz kwotę 137 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Powyższe rozstrzygnięcie zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne i prawne.

W dniu 22 czerwca 2020 r. na skutek zdarzenia drogowego doszło do uszkodzenia samochodu osobowego N. (...), nr rejestracyjny (...) stanowiącego własność A. S. i S. S.. Sprawca szkody miał zawartą umowę obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych w pozwanym Towarzystwie (...) z siedzibą w W.. Poszkodowany wynajął na czas naprawy swojego samochodu samochód zastępczy. Pozwane Towarzystwo uznało zasadność czasu trwania najmu pojazdu zastępczego, zakwestionowało natomiast stawkę za najem. Właściciele uszkodzonego pojazdu upoważnili powódkę do rozliczenia szkody komunikacyjnej w pozwanym Towarzystwie, prawa do zwrotu kosztów najmu pojazdu zastępczego, parkowania i holowania w związku ze szkodą komunikacyjną przysługującą mu wobec strony pozwanej i przelali na W. i syn Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnościami wierzytelność z tego tytułu, a ta spółka – z kolei przelała wierzytelność na powoda. Kwota dochodzona pozwem stanowi różnicę między kwotą wypłaconą – 261,99 zł brutto, a kwotą wynikającą z rzeczywiście poniesionych kosztów – 738,00 zł brutto.

W tak ustalonym stanie faktycznych Sąd Rejonowy uznał, iż roszczenie dochodzone pozwem znajduje oparcie w art. 34 ust. 1 ustawy z 23 maja 2003 o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. Nr 124, poz. 1152 z późn. zm.) oraz art. 444 k.c. Ponadto pozwany nie kwestionował w toku postępowania likwidacyjnego zasadności najmu pojazdu zastępczego.

W ocenie Sądu Rejonowego poszkodowany nie ma obowiązku wiedzieć, w dynamicznej sytuacji bezpośrednio po uszkodzeniu należącego do niego pojazdu, ile powinno kosztować wynajęcie pojazdu zastępczego ani nie miał obowiązku orientować się w rynku najmu pojazdów. Nie do zaakceptowania było zdaniem Sądu Rejonowego, że poszkodowany miał samodzielnie ustalać, jakie są przeciętne stawki za takie usługi i nie zapłacić większych niż przeciętne kwoty. Trudno wymagać od poszkodowanego, by w sytuacji dla niego trudnej, wiążącej się ze stresem, szukał konkurujących ze sobą ofert. Nie miał też w ocenie Sądu Rejonowego obowiązku przyjmować oferty proponowanej przez ubezpieczyciela, bo z nim nie wiązała go żadna umowa. Zastosowana stawka za wynajem pojazdu zastępczego nie odbiega znacząco od innych takich ofert na rynku. Poszkodowanej zależało też, by korzystać z samochodu takiej samej marki, jak ten który uległ uszkodzeniu, do czego miała w ocenie Sądu Rejonowego pełne prawo.

W zakresie legitymacji procesowej powoda, Sąd Rejonowy wskazał, iż wynika ona z umów cesji wierzytelności z 14 lipca 2020 r. i 13 sierpnia 2020 r., które pozostaję w zgodzie z przepisami prawa i nie naruszają art. 509 i n k.c.

O kosztach procesu Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 98 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wywiodło pozwane Towarzystwo (...) z/s w W., zaskarżając go w całości i zarzucając Sądowi Rejonowemu:

Naruszenie prawa procesowego:

1. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów polegające na przyjęciu, że stawka dobowa za najem pojazdu zastępczego zastosowana przez powódkę jest celowa i ekonomicznie uzasadniona, podczas gdy w toku postępowania likwidacyjnego pozwany złożył poszkodowanemu propozycję organizacji pojazdu zastępczego bezpłatnie, z której poszkodowany bezzasadnie nie skorzystał, czym przyczynił się do zwiększenia rozmiaru szkody;

2. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów polegające na przyjęciu, że najęcie przez poszkodowanego pojazdu zastępczego po stawce dobowej trzykrotnie wyższej od propozycji pozwanego było konieczne i ekonomicznie uzasadnione;

3. art. 232 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. poprzez ich błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że powódka udowodniła, że propozycja najmu złożona przez pozwanego była nie do przyjęcia przez poszkodowanego,

Naruszenie prawa materialnego, tj. art. 826 § 1 k.c. w zw. z art. 354 § 2 k.c. w zw. z art. 362 k.c. poprzez ich błędną wykładnię i przyjęcie, że poszkodowany nie przyczynił się do zwiększenia rozmiarów szkody, podczas gdy nieskorzystanie przez poszkodowanego z propozycji najmu pojazdu zastępczego z wypożyczalni współpracującej z pozwanym i najęcie przez poszkodowanego pojazdu zastępczego za stawkę wyższą narusza obowiązek minimalizacji wysokości szkody i powinno prowadzić do ustalenia przyczynienia się poszkodowanego do zwiększenia rozmiarów szkody.

Wskazując na powyższe pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje.

Powód w odpowiedzi na apelację wniósł o jej oddalenie i zasądzenie od pozwanego zwrotu kosztów procesu przed Sądem II instancji, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego zasługiwała na uwzględnienie.

W ocenie Sądu Okręgowego okoliczności podniesione w apelacji uprawniają do odmiennej oceny stanu faktycznego i wyciągnięcia odmiennych wniosków. Słusznie podniósł apelujący, iż Sąd Rejonowy orzekając w sprawie dopuścił się naruszenia art.361§1 k.c. w zw. z art.826§1 k.c. Dokonał Sąd Rejonowy również błędnych ustaleń w zakresie koniecznych i ekonomicznie uzasadnionych kosztów najmu pojazdu zastępczego, a tym samym naruszył przepis art. 233 k.p.c.

Przepis art.361§1 k.c. określa granice odpowiedzialności za szkodę, wskazując iż odpowiedzialność ta obejmuje tylko normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynika. Natomiast przepis art.826§1 k.c. nakazuje ubezpieczającemu podjęcie działań zmniejszających rozmiar szkody.

Na tle szkód komunikacyjnych zarówno w doktrynie prawa cywilnego jak i w orzecznictwie podkreśla się, że normalnym następstwem w rozumieniu art. 361§1 k.c. jest niemożność korzystania z pojazdu przez poszkodowanego, nie tylko w sytuacji jego uszkodzenia, ale również zniszczenia. Jeżeli więc poszkodowany poniósł w związku z tym koszty, które były konieczne, na wynajem pojazdu zastępczego, to mieszczą się one w granicach skutków szkodowych podlegających wyrównaniu. Kwestia uprawnienia poszkodowanego do najmu pojazdu zastępczego w ramach odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń z tytułu umowy obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych była przedmiotem wielu orzeczeń sądów powszechnych i Sądu Najwyższego, który to co do zasady potwierdził prawo poszkodowanego do najmu pojazdu zastępczego (wyrok SN z dnia 26 listopada 2002 r. - sygn. akt V CKN 1397/00, wyrok SN z dnia 8 września 2004 r - sygn. akt IV CK 672/03, wyrok SN z dnia 5 listopada 2004 r. - sygn. akt II CK 494/03- wyrok SN z dnia 8 września 2004 r. - sygn. akt IV CK 672/03, wyrok SN z dnia 2 lipca 2004r. - sygn. akt II CK 412/03). Z treści przedstawionych orzeczeń wynika, że utrata możliwości korzystania z rzeczy wskutek jej zniszczenia lub uszkodzenia stanowi szkodę majątkową, a także, że co do zasady między faktem uszkodzenia lub zniszczenia pojazdu a faktem wynajęcia pojazdu zastępczego i poniesieniem kosztów z tego tytułu istnieje normalny związek przyczynowy w rozumieniu art. 361 §1 k.c., roszczenie o refundację kosztów samochodu zastępczego występuje zarówno w przypadku szkody częściowej, jak i całkowitej, i w przypadku szkody częściowej refundacja kosztów wynajmu samochodu zastępczego obejmuje okres rzeczywistej naprawy samochodu oraz, że brak jest ograniczeń podmiotowych w podstawie roszczenia o refundację kosztów wynajmu samochodu zastępczego. W dalszym ciągu pozostaje również aktualna uchwała Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 2011r., III CZP 5/11, iż odpowiedzialność ubezpieczyciela z tytułu umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za uszkodzenie albo zniszczenie pojazdu mechanicznego niesłużącego do prowadzenia działalności gospodarczej obejmuje celowe i ekonomicznie uzasadnione wydatki na najem pojazdu zastępczego.

Ponadto w uchwale z dnia 24 sierpnia 2017 roku (sygn. III CZP 20/17) Sąd Najwyższy stwierdził, że „nie mogą być uznane za celowe i ekonomicznie uzasadnione wydatki, które nie są konieczne do wyeliminowania negatywnego następstwa majątkowego w postaci utraty możliwości korzystania z uszkodzonego (zniszczonego) pojazdu, gdyż następstwo to może być wyeliminowane - bez uszczerbku dla godnych ochrony interesów poszkodowanego - w inny, mniej uciążliwy dla dłużnika sposób. Jeżeli zatem ubezpieczyciel proponuje poszkodowanemu - we współpracy z przedsiębiorcą trudniącym się wynajmem pojazdów - skorzystanie z pojazdu zastępczego równorzędnego pod istotnymi względami pojazdowi uszkodzonemu albo zniszczonemu (zwłaszcza co do klasy i stanu pojazdu), zapewniając pełne pokrycie kosztów jego udostępnienia , a mimo to poszkodowany decyduje się na poniesienie wyższych kosztów najmu innego pojazdu, koszty te - w zakresie nadwyżki - będą podlegały indemnizacji tylko wtedy, gdy wykaże szczególne racje, przemawiające za uznaniem ich za „celowe i ekonomicznie uzasadnione”. W tym kontekście istotne znaczenie ma nie tylko równorzędność samego pojazdu, ale także dodatkowych warunków umowy, takich jak np. czas i miejsce udostępnienia oraz zwrotu pojazdu zastępczego czy też obowiązek wpłaty kaucji. Jeżeli istotne warunki wynajmu proponowanego przez ubezpieczyciela (we współpracy z przedsiębiorcą wynajmującym pojazdy) czynią zadość potrzebie ochrony uzasadnionych potrzeb poszkodowanego, nie ma podstaw, by obciążać osoby zobowiązane do naprawienia szkody wyższymi kosztami związanymi ze skorzystaniem przez poszkodowanego z droższej oferty. Odstępstwa od tej reguły nie uzasadniają drobne niedogodności o charakterze niemajątkowym, które mogą wiązać się np. z koniecznością nieznacznie dłuższego oczekiwania na podstawienie pojazdu zastępczego proponowanego przez ubezpieczyciela. Z uwagi na ciążący na ubezpieczycielu obowiązek szczególnej, podwyższonej staranności nie można też przypisać decydującego znaczenia czynnikowi w postaci szczególnego zaufania, jakie poszkodowany ma do kontrahenta, z którego usług chciałby skorzystać. Poniesienia wyższych kosztów nie uzasadnia również sama przez się prostota skorzystania z oferty najmu złożonej przez przedsiębiorcę prowadzącego warsztat naprawczy, w którym uszkodzony pojazd ma być naprawiany. Konieczność dodatkowego kontaktu z ubezpieczycielem - w praktyce zwykle telefonicznego - nie może być uznana za niedogodność, która uzasadnia poniesienie wyższych kosztów najmu. Co więcej, należy uznać, że w ramach ciążącego na poszkodowanym obowiązku minimalizacji szkody i współdziałania z dłużnikiem (ubezpieczycielem) mieści się obowiązek niezwłocznego zasięgnięcia informacji co do tego, czy ubezpieczyciel może zaproponować poszkodowanemu pojazd zastępczy równorzędny uszkodzonemu (zniszczonemu). Nie ma to nic wspólnego z koniecznością poszukiwania przez poszkodowanego najtańszej oferty rynkowej najmu, nie jest bowiem istotne to, czy propozycja ubezpieczyciela jest najtańsza, lecz to, że jest przez niego akceptowana”.

Uwzględniając powyższe oraz okoliczności niniejszej sprawy Sąd Okręgowy nie zgodził się ze stanowiskiem Sądu Rejonowego, iż powodowi przysługuje zwrot kosztów wynajmu pojazdu zastępczego przy zastosowaniu dobowej stawki najmu w kwocie 200 zł netto. Sąd Rejonowy całkowicie pominął fakt, iż ubezpieczyciel, który przyjął swoją odpowiedzialność za szkodę i rozpoczął jej likwidację, niezwłocznie po zgłoszeniu szkody - w dniu 30.06.2020r. podczas telefonicznego zgłoszenia, a także mailowo pismem z dnia 01.07.2020r., poinformował poszkodowaną o możliwości wynajęcia pojazdu zastępczego z wypożyczalni współpracującej z pozwanym. Z treści pisma pozwanego z dnia 1 lipca 2020r. wynika wprost, iż w celu skorzystania z usług którejkolwiek z wypożyczalni współpracującej z pozwanym wystarczyło skontaktować się z Zespołem (...) pod wskazanym numerem telefonu. Najem pojazdu zastępczego z wypożyczalni odbywał się bezgotówkowo stąd też poszkodowana z tego tytułu nie ponosiła żadnych kosztów. Poszkodowana została nadto poinformowana, że w przypadku wynajęcia pojazdu zastępczego we własnym zakresie stawka dobowa zostanie zweryfikowana do stawki obowiązującej w wypożyczalni współpracującej z pozwanym, tj. 71 zł netto. Nie można zgodzić się z Sądem I instancji, iż poszkodowana potrzebowała pojazdu zastępczego bezpośrednio po powstaniu szkody. Pojazd poszkodowanej po kolizji był jezdny, a z usługi pojazdu zastępczego w firmie (...) Sp. z o.o. poszkodowana skorzystała dopiero w dniu 14 lipca 2020r. (na okres trzech dni), kiedy oddała pojazd do naprawy. Tym samym miała wystarczająco dużo czasu na zorganizowanie pojazdu zastępczego z wypożyczalni współpracującej z pozwanym, a następnie wstawienie pojazdu do warsztatu.

Zgodzić się należy z Sądem Rejonowym, iż poszkodowana nie miała obowiązku poszukiwania najtańszego usługodawcy, jednakże w okolicznościach niniejszej sprawy, gdy zaproponowano jej pojazd zastępczy bez obowiązku ponoszenia jakichkolwiek kosztów, celem zminimalizowania szkody – w dacie najmu pojazdu zastępczego posiadała już informację o wysokości stosowanych na rynku stawek wynajmu, które w znaczący i rażący sposób odbiegały od stawki oferowanej przez warsztat, w którym miała się odbyć naprawa pojazdu - winna z oferty ubezpieczyciela skorzystać. Podkreślenia nadto wymaga, iż poszkodowana użytkowała samochód miejski N. (...), natomiast jako pojazd zastępczy wybrała pojazd N. (...), który należy do pojazdów kategorii suv i odbiega od klasy pojazdu dotychczas użytkowanego przez poszkodowaną.

Zdaniem Sądu Okręgowego rezygnacja poszkodowanej z propozycji pozwanego i najęcie pojazdu zastępczego za stawkę dobową 3-krotnie wyższą, należy ocenić jako sprzeczne z regułą współdziałania stron przy wykonywaniu zobowiązania i minimalizacji szkody, sprzeczne z wzorcem starannego działania i jako takie należało oceniać je jako przyczynienie się do powstania szkody. Powyższe dało podstawy do ustalenia rozmiaru szkody na podstawie stawek dziennych czynszu najmu pojazdu zastępczego wynikających z informacji przedstawionej przez pozwanego, tj.71 zł netto za dobę.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy uznał, iż konieczne i ekonomicznie uzasadnione koszty najmu pojazdu zastępczego wyniosły 71 zł netto za dobę, które pozwany w całości zaspokoił w toku postępowania likwidacyjnego, co skutkowało zmianą zaskarżonego wyroku i oddaleniem powództwa.

Zmiana wyroku Sądu Rejonowego w punkcie I., skutkowała również zmianą w zakresie kosztów procesu. W przedmiocie kosztów procesu przed Sądem I instancji orzeczono na podstawie art.98 k.p.c. w zw. z §2 pkt 1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2015r., poz. 1804 ze zm.).

W zakresie kosztów procesu przed Sądem II instancji orzeczono art.98 k.p.c. w zw. z §2 pkt 1 w zw. z §10 ust. 1 pkt 1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2015r., poz. 1804 ze zm.).

Sędzia Alicja Wiśniewska