UZASADNIENIE

Powódka M. C. wniosła o nakazanie pozwanemu A. K. aby opuścił, opróżnił i wydał jej budynek mieszkalny oznaczony nr (...) położony w m. C., gmina D. wraz z przynależącymi do gospodarstwa budynkami gospodarczymi oraz areałem ziemi w ilości 12,6 ha, a nadto zasądzenie od pozwanego kosztów procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu wskazała, że jest wyłącznym właścicielem nieruchomości opisanej pozwem, którą nabyła ze środków pochodzących z jej majątku osobistego. Pozwany zamieszkiwał w nieruchomości powódki jako jej małżonek, niemniej z uwagi na prawomocny wyrok Sądu, z dniem 08 lipca 2015 r. pozwany utracił prawo do zajmowania spornych nieruchomości i od tego dnia zajmuje je bez tytułu prawnego.

Pozwany A. K. wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Podał, że strony zawarły związek małżeński w dniu 1 lipca 1988 r., który został rozwiązany przez rozwód wyrokiem z dnia 5 lutego 2015 r. Strony nie zawierały żadnych umów małżeńskich i przez cały okres trwania małżeństwa pozostawały w majątkowym ustroju wspólności ustawowej. W tych okolicznościach nieruchomości zakupione przez powódkę w dniu 23 czerwca 1994 r. tj. nieruchomości oznaczone pozwem objęte są majątkiem wspólnym stron, którego podziału małżonkowie nie dokonali. (...) zostały zakupione za środki pochodzące z wynagrodzenia za pracę, którą strony świadczyły przebywając w Niemczech. Żądanie eksmisji przez powódkę stanowi nadużycie prawa podmiotowego, uwzględnienie żądań pozwu stoi w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego. Pozwany nie jest w stanie własnym staraniem zabezpieczyć swoich potrzeb mieszkaniowych.

Interwenient uboczny po stronie powodowej Gmina D. wniósł o orzeczenie o braku uprawnienia do lokalu socjalnego wobec pozwanego i zasądzenie na rzecz interwenienta ubocznego kosztów procesu według norm przepisanych.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Strony w dniu 1 lipca 1988 r. w N. zawarły związek małżeński, który następnie wyrokiem z dnia 05 lutego 2015 r. (prawomocnym 08 lipca 2015 r.) Sąd Okręgowy w Olsztynie rozwiązał przez rozwód z winy pozwanego.

(niekwestionowane, nadto dowód: wyrok Sądu Okręgowego w Olsztynie z dnia 5 lutego 2015 r. w sprawie VI RC 690/13 – k. 6,63, odpis skrócony aktu małżeństwa – k. 62, dowód z zeznań powódki M. C. – k. 186v-187)

Umową sprzedaży z dnia 23 czerwca 1994 r. powódka, występująca w akcie notarialnym jako panna, nabyła nieruchomość rolną położoną w C., gmina D. o powierzchni 17 ha składającą się z działek oznaczonych numerami ewidencyjnymi (...), a nadto nieruchomość rolną położoną w tej samej miejscowości o powierzchni 85 arów składającej się z działki oznaczonej numerem ewidencyjnym (...). Wskazana nieruchomość zabudowana jest murowanym domem mieszkalnym, drewnianą stodołą, murowaną oborą i murowaną stodoło-oborą.

(dowód: Umowa sprzedaży, akt notarialny rep. A Nr (...) – k. 4-5, 60-61, dowód z zeznań powódki M. C. – k. 186v-187, zeznania świadka M. C. – k. 186)

Postanowieniem z dnia 17 lipca 2017 r. w sprawie I Ns 1292/16 Sąd Rejonowy w Olsztynie ustalił m.in., że w skład majątku wspólnego stron nie wchodzi nieruchomość położona w miejscowości C., gm. D., pow. (...), woj. (...)- (...) o powierzchni 0,85 ha, składającej się z działki nr (...), dla której Sąd Rejonowy w Olsztynie prowadzi księgę wieczystą o nr (...) oraz nieruchomość gruntowa niezabudowana o łącznej powierzchni 11,6297 ha, składającej się z działek nr (...), położonej w miejscowości C. gm. D., pow. (...), woj. (...)- (...), dla której Sąd Rejonowy w Olsztynie prowadzi księgę wieczystą o nr (...).

(okoliczności niesporne)

Pozwany zamieszkuje w budynku mieszkalnym posadowionym na nieruchomości powódki.

(okoliczności niesporne, nadto dowód z zeznań powódki M. C. – k. 186v-187, zeznania świadka M. C. – k. 186, dowód z zeznań pozwanego A. K. – k. 187)

Pozwany nie figuruje w kartotece emerytalno-rentowej KRUS Oddział (...) w O.. Nie pobiera również renty i emerytury z ZUS.

(dowód: pismo KRUS Oddział (...) w O. – k. 32, pismo (...) Oddział w G. – k. 125)

Pozwany korzysta z pomocy społecznej od marca 2018 r. w formie zasiłków okresowych i celowych.

(dowód: pismo MOPS w D. – k. 123)

Pozwany jest osobą bezrobotną, zarejestrowaną w Urzędzie Pracy Powiatu (...) Filia w D., bez prawa do zasiłku.

(dowód: pismo (...) k. 118)

Wobec pozwanego wydano orzeczenie o lekkim stopniu niepełnosprawności. Pozwany może podjąć zatrudnienie, niemniej w chwili wyrokowania utrzymywał się wyłącznie z świadczeń uzyskiwanych tytułem pomocy społecznej. Nie ma prawa do zamieszkania w innym lokalu.

(dowód: orzeczenie – k. 184-185, dowód z zeznań pozwanego A. K. – k. 187)

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie.

Stan faktyczny ustalono w oparciu o dokumenty zgromadzone w aktach sprawy, których prawdziwość i wiarygodność nie była kwestionowana.

Pomocniczo wykorzystano również dowód z zeznań stron i zeznania świadka M. C., które były spójne i logiczne, a w bezpośrednim kontakcie brzmiały przekonująco.

Roszczenie powódki oparte jest o treść art. 222 §1 k.c., zgodnie z którym właściciel może żądać od osoby która faktycznie włada jego rzeczą, aby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą.

W sprawie ustalono, że pozwanemu nie przysługuje uprawnienie do władania nieruchomością powódki. W toku postępowania o podział majątku wspólnego, przesądzono, że nieruchomości opisane pozwem nie wchodzą w skład majątku wspólnego stron.

W konsekwencji, na podstawie przywołanego przepisu, należało orzec jak w pkt I wyroku.

W przedmiotowej sprawie nie budzi wątpliwości Sądu fakt, że pozwanego nie wiąże z powódką żaden stosunek prawny, na podstawie którego byłby on uprawniony do władania nieruchomością, z uwagi jednak na podniesiony przez niego zarzut naruszenia art. 5 k.c. zbadać należało, czy wydanie orzeczenia nakazującego pozwanemu opuszczenie, opróżnienie i wydanie nieruchomości powódce nie będzie godzić w zasady współżycia społecznego.

Zasady współżycia społecznego to nieskodyfikowane powszechne normy postępowania, funkcjonujące aktualnie w społeczeństwie polskim i mające na celu ochronę społecznie akceptowanych wartości (czyli stanów rzeczy) lub dóbr niematerialnych. Zasady te mają silne zabarwienie aksjologiczne, co zbliża je do norm moralnych, charakter obiektywny, w czym są podobne do zwyczajów, oraz walor powszechności, co odróżnia je od zasad słuszności (tak T. Sokołowski, Komentarz do art.5 Kodeksu cywilnego, WKP 2012).

W rozpoznawanej sprawie nie ulega wątpliwości, że pozwany znajduje się w trudnej sytuacji materialnej, a dodatkowo posiada ograniczone możliwości jej poprawy z uwagi na stan swojego zdrowia. Nie można jednak uznać by jego sytuacja uzasadniała odmówienie powódce ochrony przysługującego jej prawa do władania nieruchomością, stanowiącą przedmiot jej własności. Zważyć trzeba, że powódka na skutek działań pozwanego pozbawiona została możliwości zamieszkania w spornej nieruchomości, co wiązało się z koniecznością ponoszenia przez nią dodatkowych kosztów z tytuł najmu mieszkania. Pozwany nie partycypuje w kosztach utrzymania nieruchomości i utrudnia korzystanie z niej. W tych warunkach nie można uznać by jego zachowanie zasługiwało na ochronę prawną. Z tych przyczyn również nie sposób przyjąć by roszczenie powódki w jakikolwiek sposób mogło naruszać powszechnie akceptowane w społeczeństwie normy zachowań, a w jej działaniach trudno dopatrywać się nadużycia prawa. Powódka jest właścicielem spornych nieruchomości i przysługuje jej prawo do samodzielnego władania nimi.

W dalszej kolejności, wobec treści art. 14 ust. 4 ustawy o ochronie praw lokatorów z dnia 21 czerwca 2001 r. (t.j. Dz. U. z 2014 r., poz. 150), Sąd obowiązany był do zbadania czy w sprawie zachodzą przesłanki do otrzymania przez eksmitowanego lokalu socjalnego.

Wprawdzie w ust. 7 w/w przepisu ustalono, że ust. 4, z nielicznymi wyjątkami, nie stosuje się do osób, które utraciły tytuł prawny do lokalu niewchodzącego w skład publicznego zasobu mieszkaniowego, niemniej jednak ów ograniczenie nie obowiązuje dla umów o używanie lokali zawartych przed 1 stycznia 2005 r.

W sprawie pozwany zamieszkiwał w nieruchomości powódki jako jej małżonek, uznać zatem należy że uzyskał prawo do jej używania przed dniem 1 stycznia 2005 r., toteż zbadać należało czy wobec niego ziściły się przesłanki do przyznania mu prawa do lokalu socjalnego.

Zgodnie z art. 14 ust. 1 przywołanej ustawy, sąd w wyroku nakazującym opróżnienie lokalu orzeka o uprawnieniu do otrzymania lokalu socjalnego bądź o braku takiego uprawnienia wobec osób których nakaz dotyczy, biorąc pod uwagę dotychczasowy sposób korzystania z lokalu oraz ich szczególną sytuację materialną i rodzinną. Przy czym w art. 14 ust. 4 ww. ustawy określone zostały przypadki, w których Sąd zobowiązany jest do ustalenia prawa do lokalu socjalnego. Zgodnie z jego treścią, Sąd nie może orzec o braku uprawnienia do zawarcia umowy najmu socjalnego lokalu wobec:

1) kobiety w ciąży,

2) małoletniego, osoby niepełnosprawnej w rozumieniu ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2018 r. poz. 511) lub ubezwłasnowolnionego oraz osoby sprawującej nad nim opiekę i wspólnie z nim zamieszkałej,

3) obłożnie chorego,

4) emeryta lub rencisty spełniającego kryteria do otrzymania świadczenia z pomocy społecznej,

5) osoby posiadającej status bezrobotnego,

6) osoby spełniającej przesłanki określone przez radę gminy w drodze uchwały

- chyba że osoby te mogą zamieszkać w innym lokalu niż dotychczas używany lub ich sytuacja materialna pozwala na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych we własnym zakresie.

Należy przyjąć, że przypadki wymienione w tym przepisie stanowią enumeratywne wyliczenie osób z tak szczególną sytuacją materialną i rodzinną, że zostały one wyróżnione przez ustawodawcę jako ewidentnie wymagające przyznania lokalu socjalnego, nie stanowią one jednak katalogu zamkniętego.

Jeśli nie zachodzi żadna z przesłanek obligatoryjnego orzeczenia o przyznaniu prawa do lokalu socjalnego, przyznanie takiego lokalu może być uzasadnione ze względu na sytuację życiową, w szczególności warunki finansowe i rodzinne danej osoby. Co więcej, art. 14 ust. 3 wymaga, aby również fakultatywne przesłanki do otrzymania lokalu socjalnego sąd badał z urzędu.

W sprawie ustalono, że sytuacja finansowa, mieszkaniowa, zdrowotna i rodzinna pozwanego jest na tyle niekorzystna, że wymagała przyznania mu prawa do lokalu socjalnego.

Pozwany jest osobą bezrobotną, zarejestrowaną w Urzędzie Pracy Powiatu (...) Filia w D., stale korzysta z świadczeń pomocy społecznej w dodatku wydano wobec niego orzeczenie o lekkim stopniu niepełnosprawności. Wskazane kryteria przemawiają za uznaniem, że wobec pozwanego należało orzec o przysługującym mu prawie do lokalu socjalnego, konsekwencją czego był jednocześnie nakaz wstrzymania wykonania wyroku w stosunku do pozwanego do czasu złożenia mu przez Gminę oferty zawarcia umowy najmu lokalu socjalnego (art. 14 ust. 2 i 6 ww. ustawy). (pkt II wyroku)

O kosztach procesu orzeczono po myśli art. 102 k.p.c. Opisana wyżej sytuacja materialno-mieszkaniowa pozwanego uzasadniała odstąpienie od generalnej zasady z art. 98 k.p.c., poprzez nieobciążanie pozwanego kosztami procesu na rzecz powódki. (pkt III wyroku)

W piśmiennictwie, a także w judykaturze panuje bowiem zgodne przekonanie, iż art. 102 k.p.c. stwarza podstawę do nieobciążania strony przegrywającej proces kosztami tego procesu, zatem również kosztami zastępstwa procesowego, a nie zaś wyłącznie kosztami sądowymi. Przeciwny pogląd nie znajduje zatem żadnego uzasadnienia, zwłaszcza uwzględniwszy fakt, iż w sytuacji, gdy ustawodawca zamierza wyłączyć pewne koszty spod dyspozycji danego przepisu, to czyni to wyraźnie, tak jak w przypadku przepisu art. 108 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. W myśl art. 102 kpc. w wypadkach szczególnie uzasadnionych Sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami.

W/w przepis ustanawia zasadę słuszności, będącą odstępstwem od zasady odpowiedzialności za wynik procesu. Nie konkretyzuje on pojęcia "wypadków szczególnie uzasadnionych", pozostawiając ich kwalifikację, przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności danej sprawy, sądowi (por. m.in. orzeczenie SN z dnia 20 grudnia 1973 r., II CZ 210/73, niepubl.). Do kręgu okoliczności, które Sąd powinien brać pod uwagę przy ocenie przesłanek z art. 102 k.p.c. należą zarówno fakty związane z samym przebiegiem procesu, jak i będące „na zewnątrz” procesu, a zwłaszcza dotyczące stanu majątkowego i sytuacji życiowej strony. Okoliczności te powinny być oceniane przede wszystkim z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego. Rozstrzygnięcie o kosztach zgodnie z art. 102 k.p.c. nie wymaga wniosku „strony przegrywającej”. Zdaniem Sądu za nieobciążaniem pozwanego kosztami procesu przemawia zarówno jego trudna sytuacja materialna jak i zdrowotna.

Ostatecznie, w punkcie IV wyroku, w myśl przepisów Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz.U.2019.68 j.t.), Sąd nakazał wypłacić ze Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Olsztynie na rzecz radcy prawnego A. P. kwotę 504 zł podwyższoną o należny podatek od towarów i usług tytułem pomocy prawnej udzielonej pozwanemu z urzędu.

SSR Katarzyna Błesińska-Kozłowska