III Ca 2117/20
Postanowieniem z dnia 28 października 2020 r., wydanym w sprawie z wniosku (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W. z udziałem syndyka masy upadłości (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S.-Osiedle o wykreślenie wpisu roszczenia z działu III księgi wieczystej Nr (...) na skutek skargi uczestnika postępowania na wpis referendarza sądowego z dnia 28 grudnia 2018 r., Sąd Rejonowy w Kutnie utrzymał w mocy dokonany wpis, pozostawiając wnioskodawcę i uczestnika przy poniesionych kosztach postępowania.
Apelację od tego postanowienia złożył uczestnik postępowania, zaskarżając je w całości, domagając się „uchylenia zaskarżonego orzeczenia” i zasądzenia od wnioskodawcy na swoją rzecz zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Zważywszy, że skarżący – choć reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika – sformułował wniosek apelacyjny nieznany ustawie, konieczne jest dokonanie jego wykładni; z treści apelacji, a zwłaszcza jej uzasadnienia, wynika, że intencją jej autora było w rzeczywistości żądanie nie uchylenia, ale zmiany zaskarżonego orzeczenia poprzez uchylenie przedmiotowego wpisu i oddalenie wniosku. Postanowieniu Sądu I instancji zarzucono naruszenie:
art. 19 ust. 3 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz. U. z 2019 r., poz. 2204 ze zm.) poprzez jego niezastosowanie;
art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz. U. z 2019 r., poz. 2204 ze zm.) poprzez jego błędną wykładnię i przyjęcie, że zachodzą przesłanki formalne do zastosowania tego przepisu w sytuacji, gdy prawomocny wpis na rzecz uczestnika postępowania nastąpił dopiero w listopadzie 2019 r.;
art. 233 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny materiału dowodowego dokonanej w sposób racjonalny i wszechstronny oraz wydanie zaskarżonego rozstrzygnięcia w oparciu o twierdzenie, że zachodzą przesłanki do wykreślenia roszczenia uczestnika postępowania w sytuacji, gdy roszczenie to zostało prawomocnie wpisane do księgi wieczystej w listopadzie 2019 r.
W odpowiedzi na apelację wnioskodawca żądał jej oddalenia i zasądzenia od skarżącego na swoją rzecz zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.
Sąd Okręgowy zważył, co następuje:
Apelacja jest bezzasadna.
Dla uwzględnienia przedmiotowego wniosku o wykreślenie wpisu roszczenia kluczowe było wykazanie, że nie doszło do spłaty długu zabezpieczonego przewłaszczeniem w terminie wynikającym z aneksu Nr (...) do umowy pożyczki zawartej przez wnioskodawcę i (...) Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością w S.-Osiedle. Ten bowiem fakt – w myśl trafnego stanowiska zajętego przez Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 26 września 2007 r., IV CSK 118/07, OSP Nr 12 z 2008 r., poz. 125 – mógłby skutkować wygaśnięciem ujawnionego w księdze roszczenia i niezaistnieniem jego wymagalności, co z kolei powodowałoby powstanie po stronie właściciela nieruchomości uprawnienia do żądania wykreślenia po upływie terminu przewidzianego w art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz. U. z 2019 r., poz. 2204 ze zm.), nie zaś określonego w art. 19 ust. 3 tejże ustawy, który to przepis znajdowałby zastosowanie, gdyby zabezpieczony przewłaszczeniem dług spłacono terminowo. W powołanym orzeczeniu słusznie wskazuje się, że roszczenie o zwrotne przewłaszczenie jest „roszczeniem warunkowym” w rozumieniu art. 19 ust. 3 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz. U. z 2019 r., poz. 2204 ze zm.). Chwila zaspokojenia wierzyciela co do zasady stanowi zarazem termin wymagalności roszczenia o zwrotne przewłaszczenie, skoro bowiem umarza się zabezpieczona wierzytelność, to dochodzi do ziszczenia się warunku zawieszającego, a dalsze trwanie zabezpieczenia staje się bezprzedmiotowe, chyba że – jak w okolicznościach rozpoznawanej sprawy – dłużnik i wierzyciel odroczyli termin powrotnego przeniesienia na 14 dni od dnia spłaty zabezpieczonego długu. Wpis w księdze wieczystej roszczenia o zwrotne przewłaszczenie nie mógłby zatem zostać wykreślony z księgi wieczystej przed upływem tego terminu, natomiast z jego upływem po spełnieniu się warunku, od którego uzależnione było powstanie skutków prawnych w postaci „zaktualizowania się” roszczenia warunkowego – a więc z chwilą zaistnienia wymagalności roszczenia – rozpoczynałby się roczny termin do żądania jego ewentualnego wykreślenia. Z kolei bezskuteczny upływ terminu, w którym spełnienie świadczenia powinno nastąpić, powoduje, że upada cel ustanowienia zabezpieczenia, jakim jest wywarcie na dłużniku presji w celu zachowania zgodnego z treścią stosunku zobowiązaniowego; aktualizuje się zaś drugi cel zabezpieczenia, jakim jest rozszerzona ochrona interesu wierzyciela. Jeżeli zatem spełnienie świadczenia nastąpi w terminie przewidzianym przez strony, to ziszcza się warunek, od którego uzależnione było skuteczne powstanie po stronie dłużnika roszczenia o zwrotne przeniesienie rzeczy; art. 19 ust. 3 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz. U. z 2019 r., poz. 2204 ze zm.) znajduje wówczas zastosowanie. Jeżeli natomiast do zapłaty w terminie nie dojdzie, wówczas ekspektatywa roszczenia o zwrotne przeniesienie prawa wygasa i w takim przypadku powołanego przepisu stosować nie można; stosuje się natomiast przepis ogólny, tj. art. 19 ust. 1 tej ustawy, co oznacza, że wykreślenia roszczenia można żądać, jeśli upłynął już termin roczny od chwili jego wpisu.
Zaznaczyć należy, że wywody zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia nie są nadmiernie klarowne, jednak wydaje się, iż Sąd I instancji błędnie oparł swoje rozstrzygnięcie na art. 19 ust. 3 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz. U. z 2019 r., poz. 2204 ze zm.), obliczając termin roczny od chwili, w której, zgodnie z umową wierzyciela i dłużnika, ujawnione w księdze roszczenie o zwrotne przeniesienie własności nieruchomości stałoby się wymagalne, gdyby ziścił się warunek jego nabycia przez dłużnika w postaci spłaty długu – nie zważając na to, że w rzeczywistości dług nie został spłacony i wymagalność roszczenia w ogóle nie zaistniała, a tym samym termin przewidziany w zastosowanym przepisie nie rozpoczął swego biegu. Jak powiedziano wyżej, w takiej sytuacji – kiedy nie spełnił się warunek, od którego uzależnione było skuteczne nabycie przez dłużnika roszczenia dotąd warunkowego i w dalszej kolejności wymagalność tego roszczenia – należy ustalić, czy upłynął przewidziany w art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz. U. z 2019 r., poz. 2204 ze zm.) termin roczny liczony od chwili dokonania wpisu roszczenia. W pełni chybione są jednak zarzuty apelacyjne oparte na twierdzeniu, że wpis roszczenia o zwrotne przeniesienie nieruchomości stał się prawomocny dopiero z dniem 5 listopada 2019 r., a wobec tego dopiero od tego dopiero dnia winien być liczony roczny termin, po upływie którego może zostać skutecznie złożony wniosek o wykreślenie roszczenia; skoro zaś wniosek złożono w dniu 21 lutego 2020 r., to termin ten, w ocenie skarżącego, wówczas nie upłynął. Po pierwsze, wskazana przez apelującego data jest dniem uprawomocnienia się nie wpisu przedmiotowego roszczenia, ale zupełnie innego orzeczenia, a mianowicie postanowienia z dnia 10 kwietnia 2019 r. oddalającego wcześniejszy wniosek (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W. o wykreślenie roszczenia z jednoczesnym uchyleniem uprzedniego wpisu referendarza sądowego w tym przedmiocie. Wpis roszczenia o zwrotne przewłaszczenie nieruchomości został dokonany w dniu 20 kwietnia 2017 r. i uprawomocnił się wraz z bezskutecznym upływem terminów do ewentualnego jego zaskarżenia przez uczestników postępowania. Po drugie, teza skarżącego oparta jest na fałszywym założeniu, że termin z art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz. U. z 2019 r., poz. 2204 ze zm.) biegnie od chwili uprawomocnienia się wpisu, podczas gdy z przywołanego przepisu jasno wynika, iż początkiem jego biegu jest dzień wpisu. Prawdą jest, że tylko stwierdzenie prawomocności wpisu umożliwia ewentualne uznanie przez sąd wieczystoksięgowy, że przedmiotowy termin skutecznie upłynął, niemniej jednak początkową datą jego biegu jest zawsze chwila dokonania wpisu (tak np. E. Gniewek, „Księgi wieczyste. Art. 1-58 2 KWU. Art. 626 1-626 13 KPC. Komentarz”, Warszawa 2018, teza 15 do art. 19 KWU).
Autor apelacji przywołał ponadto fakt ogłoszenia upadłości (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S.-Osiedle oraz treść art. 70 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 1228 ze zm.), który stwierdza, że do rzeczy przeniesionych przez upadłego na wierzyciela w celu zabezpieczenia wierzytelności nie stosuje się przepisów o wyłączeniu z masy upadłości, natomiast mają do nich odpowiednie zastosowanie przepisy ustawy dotyczące zastawu i wierzytelności zabezpieczonych zastawem. Stwierdził dalej, że wykluczenie wyłączenia z masy upadłości rzeczy, do których prawo własności przysługuje innej osobie, a tym samym możność zbycia jej prze syndyka w ramach likwidacji masy upadłości, stwarza wyjątek od zasady nemo plus iuris in alium transferre potest quam ipse habet. Odnosząc się do tak sformułowanego zarzutu, podnieść trzeba w pierwszej kolejności, że teza o objęciu zakresem hipotezy przywołanego przepisu także nieruchomości jest wysoce kontrowersyjna wśród przedstawicieli doktryny (daleko idące wątpliwości co do tej kwestii wyraża np. S. Gurgul, „Prawo upadłościowe. Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz”, Warszawa 2020, teza 1 do art. 70 1 lub R. Adamus, „Prawo upadłościowe. Komentarz”, Warszawa 2021, teza 14 do art. 70 1). Co ważniejsze jednak, choćby nawet zgodzić się, że syndyk masy upadłości jest z mocy przytoczonego przepisu uprawniony do przeniesienia na nabywcę – w ramach likwidacji tej masy – prawa własności rzeczy przysługującego wierzycielowi upadłego, to nie ma to nic wspólnego z zagadnieniem istnienia roszczenia upadłego dłużnika o przeniesienie prawa własności nieruchomości na niego czy też uprawnienia właściciela rzeczy do żądania wykreślenia wpisu tego roszczenia w księdze wieczystej. Bezsprzecznie postawiona przez skarżącego teza nie daje jakichkolwiek podstaw do uznania przez sąd wieczystoksięgowy, że wniosek wierzyciela o wykreślenie roszczenia dłużnika o zwrotne przeniesienie własności nieruchomości jest pozbawiony podstaw bądź zachodzą przeszkody do jego uwzględnienia – co wszakże stanowi konieczną przesłankę oddalenia wniosku (art. 626 9 k.p.c.). Apelujący nie próbuje nawet konstruować takiej zależności w oparciu o argumenty mające swe podstawy w obowiązujących przepisach prawa, stwierdza jedynie – dość zaskakująco – że powyższe okoliczności „(…) wskazują na fakt, że nie upłynął termin o którym mowa w treści art. 19 ustawy o księgach wieczystych (…)”. Zaznaczyć należy w tym miejscu, że Sąd odwoławczy nie jest w stanie odkodować z tej lakonicznej wypowiedzi, na czym – zdaniem skarżącego – miałby polegać związek pomiędzy tymi faktami, ani też w jakim zakresie mógłby on znaleźć oparcie w treści art. 70 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 1228 ze zm.) czy wreszcie uzasadniać wnioski apelacyjne.
W efekcie powyższych rozważać uznać trzeba, że wprawdzie – jak nadmieniono wyżej – art. 19 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz. U. z 2019 r., poz. 2204 ze zm.) nie zostały w pełni prawidłowo zastosowane przez Sąd meriti, niemniej zaskarżone orzeczenie odpowiada prawu, a zarzuty apelacyjne dotyczące tych przepisów okazały się zupełnie niezasadne. Postawiony w apelacji zarzut naruszenia art. 233 k.p.c. polega chyba na nieporozumieniu, zważywszy, że jego autor, mimo ogólnikowego powołania się tam na uchybienia w zakresie przeprowadzonej przez Sąd Rejonowy oceny dowodów, w rzeczywistości nie wskazuje, na czym te nieprawidłowości miałyby polegać. Skarżący kwestionuje tam jedynie określenie przez Sąd I instancji daty uprawomocnienia się wpisu roszczenia, choć, po pierwsze, kwestia ta nie należy do sfery ustaleń faktycznych, po drugie, dzień uprawomocnienia się wpisu nie jest relewantny prawnie na gruncie art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz. U. z 2019 r., poz. 2204 ze zm.), a po trzecie, wskazywana przez apelującego data jest dniem uprawomocnienia się innego orzeczenia. Z powyższych przyczyn apelacja podlega oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono w oparciu o art. 520 § 3 k.p.c., mając na uwadze wynik sprawy na tym jej etapie oraz fakt, że interesy uczestników postępowania były ewidentnie ze sobą sprzeczne. Na podlegające zwrotowi koszty poniesione przez wnioskodawcę złożyło się wynagrodzenie jego pełnomocnika procesowego, obliczone w myśl § 10 ust. 1 w związku z § 5 pkt. 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 265) na kwotę 180,00 zł, gdyż reprezentujący wnioskodawcę radca prawny został ustanowiony dopiero przed sądem drugiej instancji. Jednocześnie stwierdzono, że należna opłata od apelacji w rozpoznawanej sprawie wynosi 75,00 zł, co wynika z art. 19 ust. 2 w związku z art. 46 i w związku z art. 45 pkt. 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz. U. z 2021 r., poz. 2257 ze zm.). Przed złożeniem apelacji skarżący uiścił opłatę od wniosku o doręczenie orzeczenia z uzasadnieniem w kwocie 100,00 zł; jak stanowi art. 25b ust. 2 tejże ustawy, w przypadku wniesienia środka zaskarżenia opłatę uiszczoną od wniosku o doręczenie orzeczenia z uzasadnieniem zalicza się na poczet opłaty od środka zaskarżenia, choć ewentualna nadwyżka nie podlega zwrotowi. Z powyższego wynika, że po zaliczeniu wcześniej uiszczonej opłaty na poczet opłaty od apelacji, skarżący nie miał już obowiązku dalszego jej uzupełniania. Tymczasem zarządzeniem Przewodniczącego z dnia 29 grudnia 2020 r. apelujący został wezwany do wniesienia dalszej opłaty w kwocie 150,00 zł i uiścił ją w dniu 21 stycznia 2021 r. na rachunek Sądu Okręgowego w Łodzi. Jest to opłata nienależna, a tym samym podlegającą zwrotowi w całości na podstawie art. 80 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz. U. z 2021 r., poz. 2257 ze zm.), o czym orzeczono w punkcie 3 postanowienia.