UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. z 27 kwietnia 2021 r. wydaną w oparciu o przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2021 r. poz. 291 ze zm.) odmówił M. J. prawa do wypłaty należności za okres wcześniejszy niż miesiąc zgłoszenia wniosku o przeliczenie.

Z powyższą decyzją nie zgodziła się M. J. i złożyła odwołanie. Zaskarżonej decyzji zarzuciła:

1. naruszenie art. 133 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez brak jego zastosowania w sytuacji, gdy w wyniku błędu organu rentowego nie doliczono okresu ubezpieczenia w KRUS od momentu wyboru świadczenia z ZUS w 2014 roku;

2. niedokładne zbadanie sprawy, brak całościowego odniesienia się do materiału dowodowego, w szczególności w postaci potwierdzeń opłacania składek w KRUS oraz decyzji o wypłacie świadczenia z ZUS z 2014 roku, a tym samym naruszenie art. 7, 7a i 77 Kodeksu postępowania administracyjnego.

Mając powyższe pod uwagę, wniosła o zmianę zaskarżonej decyzji i wypłatę należności zgodnie z wnioskiem z dnia 30 marca 2021 r.

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o jego oddalenie.

Sąd Okręgowy w Białymstoku wyrokiem z 10 sierpnia 2021 r. oddalił odwołanie.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. decyzją z 26 października 2010 r. przyznał M. J. emeryturę od 19 lipca 2010 r. Odwołująca w dniu 5 marca 2021 r. złożyła wniosek o ponowne obliczenie świadczenia załączając zaświadczenie z 1 marca 2021 r. dotyczące podlegania ubezpieczeniom społecznym rolników. Organ rentowy decyzją z dnia 18 marca 2021 r. przeliczył emeryturę od 1 marca 2021 r. tj. od dnia, w którym zgłoszono wniosek. Wysokość emerytury została obliczona w oparciu o art. 26 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych z uwzględnieniem kwoty składek zewidencjonowanych na koncie z uwzględnieniem kwoty zwaloryzowanego kapitału początkowego 283.542,93 zł oraz średniego dalszego trwania życia 247,5 miesięcy. Kwota emerytury po waloryzacji wyniosła 1.619,09 zł. Przy ustalaniu wysokości emerytury uwzględniono zwiększenie z tytułu opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników za okres 7 lat i 3 miesięcy. Zwiększenie to przysługuje w wysokości 73,49 zł. Łącznie emerytura wynosi 1692,58 zł. M. J. 30 marca 2021 r. złożyła wniosek o przeliczenie emerytury z uwzględnieniem podlegania ubezpieczeniom społecznym rolników za okres wcześniejszy od wznowienia wypłaty emerytury w 2014 r. W wyniku rozpoznania tego wniosku organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję.

Sąd Okręgowy odwołał się do treści przepisu art. 133 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2021 r. poz. 291 ze zm.), zgodnie z którym w razie ponownego ustalenia wysokości świadczenia, wypłaca się je od miesiąca w którym powstało prawo do podwyższenia świadczenia jednak nie wcześniej niż od miesiąca w którym zgłoszono wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy. Z kolei art. 133 ust. 1 pkt 2 daje możliwość wypłaty podwyższonego świadczenia za okres 3 lat poprzedzających bezpośrednio miesiąc o którym mowa w pkt 1 jeżeli przyznanie niższego świadczenia było następstwem błędu organu rentowego lub organu odwoławczego.

Sąd Okręgowy zauważył, że decyzją z dnia 18 marca 2021 r. organ rentowy uwzględnił wniosek odwołującej z dnia 5 marca 2021 r. i w oparciu o dane wynikające z zaświadczenia KRUS dotyczące okresów podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników przeliczył wnioskodawczyni emeryturę od dnia 1 marca 2021 r. W ocenie Sądu, z powyższego wynikało, iż Zakład Ubezpieczeń Społecznych, stosując art. 133 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej w sposób prawidłowy przyznał ubezpieczonej wyrównanie świadczenia od miesiąca w którym zgłoszono wniosek o ponowne ustalenie wysokości emerytury.

Zdaniem Sądu Okręgowego, wniosek M. J. o przyznanie wyrównania emerytury za okres wcześniejszy nie zasługiwał na uwzględnienie. Sąd uznał, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych przy wydaniu zaskarżonej decyzji prawidłowo zastosował art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej, z którego wynika, iż prawo do świadczeń lub ich wysokość ulega ponownemu ustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji w sprawie świadczeń zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość. W konsekwencji, w ocenie Sądu, przyznanie prawa do emerytury w wysokości ustalonej decyzją z dnia 26 października 2010 r. nie było następstwem błędu organu rentowego.

Istotne, w ocenie Sądu pierwszej instancji było, iż zaświadczenie KRUS dotyczące okresów podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników, które stanowiło podstawę przeliczenia należnej emerytury, wnioskodawczyni załączyła po raz pierwszy do wniosku z dnia 3 marca 2021 r. M. J. zeznała, że nie posiada dowodu potwierdzającego złożenie zaświadczenia KRUS do ZUS w 2010 r. Sąd zwrócił uwagę, że do marca 2021 r. organ rentowy nie dysponował przedmiotowym dokumentem, a zatem dopiero od momentu jego złożenia przez ubezpieczoną mógł powziąć wątpliwości co do prawidłowości dotychczas ustalonej wysokości świadczenia i prawidłowo przeliczył świadczenie na korzyść ubezpieczonej, ale dopiero od marca 2021 r. Sąd miał również na uwadze, że wnioskodawczyni nie odwoływała się od wcześniejszych decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, na mocy których przyznano jej prawo do emerytury oraz przeliczano wysokość świadczenia.

Mając powyższe na uwadze, na mocy art. 477¹⁴ § 1 k.p.c., Sąd Okręgowy oddalił odwołanie.

Apelację od powyższego wyrokuzłożyła M. J.. Wyrok zaskarżyła w całości i zarzuciła mu:

I. naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, tj.:

1. art. 227 k.p.c. poprzez nieprzeprowadzenie dowodów, tj. z przesłuchania strony na okoliczności dotyczące zakresu informacji przekazanych przez ZUS wnioskodawcy przy składaniu wniosku o ponowne ustalenie wysokości emerytury, wcześniejszego składania pism do ZUS o wyjaśnienie przyczyn nieuwzględnienia w decyzji o ponownym przeliczeniu emerytury z dnia 26.10.2010 r. i 30.05.2014 r. oraz podlegania i opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników.

2. art. 233 k.p.c. - poprzez dowolną i sprzeczną z zasadami logiki i doświadczenia życiowego ocenę zebranej w sprawie dokumentacji, a w szczególności pominięcie podlegania i opłacania przez wnioskodawcę składek na ubezpieczenie społeczne rolników co doprowadziło do błędnego ustalenia stanu faktycznego sprawy i do uznania, że:

1) organ w sposób prawidłowy przyznał odwołującej wyrównanie świadczenia od miesiąca, w którym został zgłoszony wniosek tj. od dnia 01.03.2021r.

2) decyzja wydana przez organ nie jest konsekwencją błędu organu.

2. art. 233 § 1 k.p.c. - przez dowolną, a nie swobodną ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego, dokonaną w sposób wybiórczy i ustalenie, iż organ nie dopuścił się błędu w przeliczeniu emerytury odwołującej.

3. art. 233 § 1 k.p.c. - polegające na braku wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego zebranego w sprawie poprzez pominięcie przez Sąd I instancji kluczowych okoliczności potwierdzających, że wnioskodawczym dopełniła wszystkich wymaganych prawem czynności uzasadniających przeliczenie emerytury od daty wydania decyzji z dnia 08.07.2014 r.

4. art. 327¹ § 1 k.p.c. poprzez niewskazanie przyczyn, dla których innym dowodom sąd odmówił wiarygodności i mocy dowodowej dokumentom zgromadzonych w sprawie, w tym załączonych do odwołania wnioskodawcy z dnia 24.05.2021 r. a w szczególności: podlegania i opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników, decyzji o wypłacie świadczenia z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z 30.05.2014 r., pisma z dnia z 04.10.2010 r., wniosku o udostępnienie danych ze zbioru danych osobowych z dnia 28.09.2010 r., pism kierowanych do ZUS z dnia 09.07.2014 r. i 30.03.2021 r. - podczas gdy w każdym z powyższych przypadków sąd miał obowiązek wskazać przyczyny, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej. W konsekwencji treść uzasadnienia orzeczenia sądu pierwszej instancji uniemożliwia całkowicie dokonanie oceny toku wywodu, który doprowadził do wydania orzeczenia a także zastosowania prawa materialnego do niedostatecznie jasno ustalonego stanu faktycznego.

II. naruszenie prawa materialnego, tj.:

1. art. 133 ust. 1 pkt 1 Ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej jako „u.e.r.f.u.s") poprzez błędne zastosowanie w sprawie, polegające na przyjęciu, że ponowne przeliczenie emerytury powinno mieć miejsce od pierwszego dnia miesiąca, w którym zgłoszono wniosek tj. od 01.03.2021 r. podczas gdy z zebranego w sprawie materiału dowodnego brak podstaw do wysnucia takiego wniosku;

2. art. 133 ust. 1 pkt 2 u.e.r.f.u.s. w związku z § 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno - rentowe, poprzez jego niezastosowanie w sprawie, wynikające z przyjęcia, że przyznanie wnioskodawczym emerytury ustalonej decyzją z dnia 18.03.2021 r. i utrzymanej z dnia 27.04.2021 r. nie było następstwem błędu organu, co skutkowało brakiem wyrównania emerytury za okres od dnia 08.07.2014 r. do dnia 01.03.2021 r.

W oparciu o powyższe zarzuty, odwołująca wniosła o: zmianę wyroku poprzez uwzględnienie odwołania w całości i wyrównanie emerytury za okres od dnia 08.07.2014 r. do 01.03.2021 r.; dopuszczenie w postępowaniu apelacyjnym dokumentów, których nie przeprowadził sąd I instancji, w szczególności załączonych do odwołania oraz zasądzenie od ZUS na rzecz wnioskodawcy kosztów procesu za drugą instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych. Żądaniem ewentualnym odwołująca wniosła o: zmianę wyroku poprzez uwzględnienie odwołania i wyrównanie emerytury na podstawie art. 133 ust. 1 pkt 2 u.e.r.f.u.s. tj. za okres od dnia 01.02.2018 r. do 01.02.2021 r.; dopuszczenie w postępowaniu apelacyjnym dokumentów, których nie przeprowadził sąd I instancji, w szczególności załączonych do odwołania oraz zasądzenie od ZUS na rzecz Wnioskodawcy kosztów procesu za drugą instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Na wypadek uznania przez Sąd, że nie zachodzi podstawa do zmiany zaskarżonego wyroku, odwołująca wniosła o uchylenie wyroku w całości i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego, o zasądzenie których od organu wniosła według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację organ rentowy wniósł o oddalenie apelacji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja okazała się zasadna.

Spór w niniejszej sprawie sprowadzał się w istocie do ustalenia, czy organ rentowy dopuścił się błędu, skutkującego nieuwzględnieniem we wcześniejszych decyzjach opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników przez M. J..

W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd Okręgowy nie dokonał wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego, przez co niezasadnie uznał, że zaskarżona decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w B. z 27 kwietnia 2021 r. była prawidłowa.

Sąd Apelacyjny, przychylając się do apelacji M. J., uznał, że nieuwzględnienie przez organ rentowy w decyzjach z 26.10.2010 r. oraz 30.05.2014 r. podlegania i opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników spowodowane było błędem tego organu. W związku z tym, należało zmienić zaskarżony wyrok i poprzedzającą go decyzję ZUS i przyznać M. J. prawo do wypłaty różnicy pomiędzy wysokością emerytury wypłacanej odwołującej a wysokością emerytury, która powinna być wypłacana, za okres za okres 3 lat wstecz od momentu ustalenia właściwej wysokości emerytury.

Wskazać należy, że zgodnie z przepisem art. 133 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 504, zwanej dalej „ustawą emerytalną”), w razie ponownego ustalenia przez organ rentowy prawa do świadczeń lub ich wysokości, przyznane lub podwyższone świadczenia wypłaca się, poczynając od miesiąca, w którym powstało prawo do tych świadczeń lub do ich podwyższenia, jednak nie wcześniej niż:

1) od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy lub wydano decyzję z urzędu, z zastrzeżeniem art. 107a ust. 3;

2) za okres 3 lat poprzedzających bezpośrednio miesiąc, o którym mowa w pkt 1, jeżeli odmowa lub przyznanie niższych świadczeń były następstwem błędu organu rentowego lub odwoławczego.

W judykaturze Sądu Najwyższego błąd organu rentowego rozumiany jest szeroko, zgodnie z tzw. obiektywną błędnością decyzji ( uchwała składu siedmiu sędziów z dnia 12 stycznia 1995 r., II UZP 28/94, OSNAPiUS 1995 Nr 19, poz. 242) i obejmuje sytuacje, w których organ rentowy miał podstawy do przyznania świadczenia lub ustalenia go w określonej wysokości, lecz z przyczyn leżących po jego stronie tego nie uczynił. Za takie przyczyny uznaje się wszelkie zaniedbania organu rentowego, każdą obiektywną wadliwość decyzji, niezależnie od tego czy jest ona skutkiem zaniedbania, pomyłki, celowego działania organu rentowego, czy też rezultatem niewłaściwych działań pracodawców albo wadliwej techniki legislacyjnej i w konsekwencji niejednoznaczności stanowionych przepisów. Przyjmuje się, że przedmiotowe pojęcie obejmuje również niedopełnienie obowiązku działania z urzędu na korzyść osób uprawnionych do świadczeń emerytalno-rentowych (por. wyrok z dnia 19 lutego 2002 r., II UKN 116/01, OSNP 2003 Nr 24, poz. 599; uzasadnienie uchwał z dnia 28 czerwca 2005 r., III UZP 1/05, OSNP 2005 Nr 24, poz. 395 i z dnia 15 lutego 2006 r., II UZP 16/05, OSNP 2006 nr 15-16, poz. 244; wyroki z dnia 17 marca 2011 r., I UK 332/10, LEX nr 811827; z dnia 5 listopada 2012 r., II UK 83/12, LEX nr 1619684; z dnia 4 grudnia 2012 r., II UK 130/12, OSNP 2013 nr 21-22, poz. 258). Sąd Apelacyjny przychyla się również do prezentowanego w orzecznictwie poglądu, że błędem organu rentowego jest nie tylko błąd rachunkowy, merytoryczny lub interpretacyjny, lecz w pewnych okolicznościach jest nim także niedopełnienie wynikającego z § 3 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. obowiązku informowania o warunkach i dowodach wymaganych do uzyskania konkretnego świadczenia emerytalno-rentowego oraz do udzielania pomocy przy ubieganiu się o to świadczenie (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 5 sierpnia 1998 r., III AUA 264/98, OSA 1999 Nr 2, poz. 11 oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 10 stycznia 2006 r., III AUA 1159/05).

Faktem jest, że M. J. przedłożyła zaświadczenie z KRUS dotyczące okresów podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników dopiero 5 marca 2021 r. Niemniej jednak – w ocenie Sądu Apelacyjnego, biorąc pod uwagę okoliczności niniejszej sprawy należy uznać, że organ rentowy już wcześniej (w momencie wydawania decyzji z 26.10.2010 r. i 30.05.2014 r.) posiadał wiedzę na temat tego, że ubezpieczona podlegała ubezpieczeniu społecznemu rolników. Organ rentowy został bowiem poinformowany, że ubezpieczona otrzymywała świadczenie rentowe z KRUS, w związku z czym zawiesił wypłatę świadczenia emerytalnego z powodu zbiegu prawa do więcej niż jednego świadczenia. Wskazać w tym miejscu należy na wniosek Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z 28.09.2010 r. o udostępnienie danych ze zbioru danych osobowych, skierowany do Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego oraz odpowiedź na ten wniosek z 4.10.2010 r. Na uwagę zasługuje również pismo ubezpieczonej z 9.07.2014 r., w którym wniosła o wyrównanie należnej jej kwoty emerytury oraz wskazała, iż nie miała świadomości, że KRUS nie przekazał wszystkich niezbędnych dokumentów do ZUS. Dodała również, że ZUS poinformował ją, że KRUS ma obowiązek przekazania kompletnych dokumentów (k. 79 akt ZUS). Organ rentowy, 14.07.2014 r. wydał decyzję odmowną, nie informując przy tym odwołującej o konieczności przedłożenia dokumentu potwierdzającego okresy podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników. W tej sytuacji organ rentowy w ramach swoich kompetencji powinien zobowiązać odwołującą do złożenia wskazanego dokumentu. Należy podkreślić, że zgodnie z § 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz. U. z 2011 r. Nr 237, poz. 1412), organy rentowe udzielają informacji, w tym wskazówek i wyjaśnień, w zakresie dotyczącym warunków i dowodów wymaganych do ustalania świadczeń. Gdyby organ rentowy wypełnił ciążący na nim obowiązek wyjaśnienia sytuacji wnioskodawczyni, wówczas przyznałby należne świadczenie już na podstawie pierwszego złożonego przez nią wniosku. Niewyjaśnienie tej okoliczności wskutek zaniechania przez organ rentowy wypełnienia obciążającego go "obowiązku informacyjnego", może zostać, w ocenie Sądu zakwalifikowane w ustalonym stanie faktycznym jako błąd organu w rozumieniu art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej. Podobną wykładnię art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej przyjął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 stycznia 2017 r., I UK 17/16 (LEX nr 2241406), stwierdzając że zaniechanie przez organ rentowy wypełnienia obciążającego go "obowiązku informacyjnego", może zostać zakwalifikowane jako błąd organu w rozumieniu art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej w związku z § 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe.

Należy mieć na uwadze, że ciężar dowodu w sprawie o ustalenie prawa i wysokości świadczenia z ZUS spoczywa na ubezpieczonym. Jednakże, gdy ubezpieczony przedkłada organowi rentowemu dokumentację zawierającą pewne braki formalne, a organ rentowy zaniecha wyjaśnienia tych kwestii i nie zachowa trybu postępowania określonego w przepisach rozporządzeń, to brak podjęcia właściwych działań ze strony organu rentowego może stanowić błąd organu rentowego w rozumieniu art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej (por. wyrok Sadu Najwyższego z 9 grudnia 2015 r. I UK 533/14).

W ocenie Sądu Apelacyjnego, zaniechanie przez organ rentowy dokonania obowiązku informacyjnego, o jakim mowa ww. rozporządzeniu, skutkowało niewłaściwym obliczeniem emerytury M. J.. Dopiero po złożeniu przez odwołującą wniosku o ponowne obliczenie świadczenia emerytalnego z 05.03.2021 r. wraz z uzyskanym z KRUS zaświadczeniem dotyczącym okresów podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników, organ rentowy właściwie przeliczył należną ubezpieczonej emeryturę.

Gdyby organ rentowy podjął właściwe działania przed wydaniem decyzji z 26.10.2010 r. oraz z 30.05.2014 r. przyznałby M. J. emeryturę we właściwej wysokości. Tego jednak nie uczynił, dlatego zasadne było zastosowanie art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej i przyznanie prawa do wypłaty różnicy pomiędzy wysokością emerytury wypłacanej odwołującej a wysokością emerytury, która powinna być wyrównana za okres 3 lat poprzedzających bezpośrednio miesiąc, w którym zgłoszono wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy, co w sprawie oznacza okres od 1.03. (...). do 28.02.2021 r. Zdaniem Sądu żądanie apelacji w tym zakresie błędnie oznaczyło ten 3 letni okres jako okres od 01.02.2018 r. do 01.02.2021 r., co wymagało korekty.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji wyroku.

O kosztach postępowania odwoławczego Sąd Apelacyjny orzekł stosownie do jego wyników - na zasadzie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 i § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015 r. poz. 1800).

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE